Υπόθεση C‑352/13

Cartel Damage Claims (CDC) Hydrogen Peroxide SA

κατά

Akzo Nobel NV κ.λπ.

[αίτηση του Landgericht Dortmund (Γερμανία) για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως]

«Προδικαστική παραπομπή — Χώρος ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης — Διεθνής δικαιοδοσία σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις — Κανονισμός (ΕΚ) 44/2001 — Ειδικές βάσεις διεθνούς δικαιοδοσίας — Άρθρο 6, σημείο 1 — Αγωγή κατά πλειόνων εναγομένων οι οποίοι έχουν την κατοικία τους σε διαφορετικά κράτη μέλη και μετείχαν σε σύμπραξη που κρίθηκε αντίθετη προς το άρθρο 81 ΕΚ και το άρθρο 53 της Συμφωνίας για τον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο, με αίτημα να υποχρεωθούν αλληλεγγύως και εις ολόκληρον στην καταβολή αποζημιώσεως και στην παροχή στοιχείων — Διεθνής δικαιοδοσία του δικαστηρίου που έχει επιληφθεί της υποθέσεως όσον αφορά τους από κοινού εναγομένους — Παραίτηση από την αγωγή καθόσον στρέφεται κατά του εναγομένου που έχει την κατοικία του στο κράτος μέλος του δικαστηρίου το οποίο έχει επιληφθεί της υποθέσεως — Διεθνής δικαιοδοσία ως προς τις ενοχές εξ αδικοπραξίας ή οιονεί αδικοπραξίας — Άρθρο 5, σημείο 3 — Ρήτρες παρεκτάσεως διεθνούς δικαιοδοσίας — Άρθρο 23 — Αποτελεσματική εφαρμογή της απαγορεύσεως των συμπράξεων»

Περίληψη – Απόφαση του Δικαστηρίου (τέταρτο τμήμα) της 21ης Μαΐου 2015

1. Δικαστική συνεργασία σε αστικές υποθέσεις — Διεθνής δικαιοδοσία και εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις — Κανονισμός 44/2001 — Ειδικές βάσεις διεθνούς δικαιοδοσίας — Πλείονες εναγόμενοι — Διεθνής δικαιοδοσία του δικαστηρίου του τόπου κατοικίας ενός εκ των από κοινού εναγομένων — Περιοριστική ερμηνεία — Προϋπόθεση — Σύνδεσμος συνάφειας — Έννοια της συνάφειας

   (Κανονισμός 44/2001 του Συμβουλίου, άρθρο 6, σημείο 1)

2. Δικαστική συνεργασία σε αστικές υποθέσεις — Διεθνής δικαιοδοσία και εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις — Κανονισμός 44/2001 — Ειδικές βάσεις διεθνούς δικαιοδοσίας — Πλείονες εναγόμενοι — Αγωγή κατά πλειόνων επιχειρήσεων οι οποίες μετείχαν σε σύμπραξη που κρίθηκε αντίθετη προς το δίκαιο της Ένωσης, με αίτημα να υποχρεωθούν αλληλεγγύως και εις ολόκληρον στην καταβολή αποζημιώσεως και στην παροχή στοιχείων — Παραίτηση από την αγωγή καθόσον στρέφεται κατά του μόνου εναγομένου που έχει την κατοικία του στο κράτος μέλος του δικαστηρίου το οποίο έχει επιληφθεί της υποθέσεως — Δεν ασκεί επιρροή — Προϋπόθεση — Μη ύπαρξη συμπαιγνίας μεταξύ των διαδίκων

   (Κανονισμός 44/2001 του Συμβουλίου, άρθρο 6, σημείο 1)

3. Δικαστική συνεργασία σε αστικές υποθέσεις — Διεθνής δικαιοδοσία και εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις — Κανονισμός 44/2001 — Ειδικές βάσεις διεθνούς δικαιοδοσίας — Διεθνής Δικαιοδοσία ως προς τις ενοχές εξ αδικοπραξίας ή οιονεί αδικοπραξίας — Τόπος όπου συνέβη το γενεσιουργό της ζημίας γεγονός και τόπος επελεύσεως της ζημίας — Αγωγή κατά πλειόνων επιχειρήσεων οι οποίες μετείχαν σε σύμπραξη που κρίθηκε αντίθετη προς το δίκαιο της Ένωσης, με αίτημα να υποχρεωθούν αλληλεγγύως και εις ολόκληρον στην καταβολή αποζημιώσεως και στην παροχή στοιχείων — Ζημιογόνο γεγονός που επήλθε όσον αφορά κάθε φερόμενο ως ζημιωθέντα ατομικώς — Δυνατότητα του ζημιωθέντος να επιλέξει το δικαστήριο ενώπιον του οποίου θα ασκήσει την αγωγή του

   (Κανονισμός 44/2001 του Συμβουλίου, άρθρο 5, σημείο 3)

4. Δικαστική συνεργασία σε αστικές υποθέσεις — Διεθνής δικαιοδοσία και εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις — Κανονισμός 44/2001 — Παρέκταση διεθνούς δικαιοδοσίας — Συμφωνία παρεκτάσεως διεθνούς δικαιοδοσίας — Ρήτρα παρεκτάσεως διεθνούς δικαιοδοσίας περιλαμβανόμενη σε σύμβαση — Δυνατότητα να αντιταχθεί η ρήτρα αυτή σε τρίτους — Προϋπόθεση — Συναίνεση του τρίτου ως προς την εν λόγω ρήτρα — Όρια — Τρίτος καθολικός διάδοχος του αρχικού συμβαλλομένου ως προς όλα τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του

   (Κανονισμός 44/2001 του Συμβουλίου, άρθρο 23)

5. Δικαστική συνεργασία σε αστικές υποθέσεις — Διεθνής δικαιοδοσία και εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις — Κανονισμός 44/2001 — Παρέκταση διεθνούς δικαιοδοσίας — Συμφωνία παρεκτάσεως διεθνούς δικαιοδοσίας — Ρήτρα παρεκτάσεως διεθνούς δικαιοδοσίας περιλαμβανόμενη σε σύμβαση προμήθειας — Αγωγή κατά πλειόνων επιχειρήσεων οι οποίες μετείχαν σε σύμπραξη που κρίθηκε αντίθετη προς το δίκαιο της Ένωσης, με αίτημα να υποχρεωθούν αλληλεγγύως και εις ολόκληρον στην καταβολή αποζημιώσεως και στην παροχή στοιχείων — Επιληφθέν της υποθέσεως δικαστήριο δεσμευόμενο από τέτοια ρήτρα η οποία έχει ως αποτέλεσμα παρέκκλιση από τους κανόνες περί ειδικών βάσεων διεθνούς δικαιοδοσίας — Προϋπόθεση — Ρήτρα παραπέμπουσα σε διαφορές σχετικές με παραβίαση του δικαίου του ανταγωνισμού

   (Κανονισμός 44/2001 του Συμβουλίου, άρθρα 5, σημείο 3, 6, σημείο 1, και 23, § 1)

1.  Για την εφαρμογή του άρθρου 6, σημείο 1, του κανονισμού 44/2001, για τη διεθνή δικαιοδοσία, την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις, πρέπει να εξετάζεται αν μεταξύ των διαφόρων αγωγών που έχει ασκήσει το ίδιο πρόσωπο κατά διαφορετικών εναγομένων υφίσταται τόσο στενή συνάφεια ώστε να ενδείκνυται η συνεκδίκασή τους προκειμένου να αποτραπεί το ενδεχόμενο εκδόσεως ασυμβίβαστων μεταξύ τους αποφάσεων σε περίπτωση χωριστής εκδικάσεως των υποθέσεων. Συναφώς, για να χαρακτηρισθούν οι αποφάσεις ως ασυμβίβαστες μεταξύ τους, δεν αρκεί να υπάρχει απόκλιση όσον αφορά την επίλυση της διαφοράς, αλλά πρέπει, επιπλέον, η απόκλιση αυτή να εντάσσεται στο πλαίσιο της ίδιας πραγματικής και νομικής καταστάσεως.

   Όσον αφορά την τελευταία αυτή προϋπόθεση περί ιδίας πραγματικής και νομικής καταστάσεως, πρέπει να γίνει δεκτό ότι πληρούται σε περίπτωση κατά την οποία οι εναγόμενοι της κύριας δίκης μετείχαν στην εφαρμογή συμπράξεως, συνάπτοντας και εκτελώντας συμβάσεις σύμφωνα με τη σύμπραξη αυτή, την οποία η Επιτροπή έκρινε ως συνιστώσα ενιαία και διαρκή παράβαση του άρθρου 101 ΣΛΕΕ και του άρθρου 53 της Συμφωνίας για τον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο, τούτο δε μολονότι μετείχαν στη σύμπραξη κατά ανόμοιο τρόπο, τόσο από γεωγραφικής όσο και από χρονικής απόψεως.

   (βλ. σκέψεις 20, 21)

2.  Το άρθρο 6, σημείο 1, του κανονισμού 44/2001, για τη διεθνή δικαιοδοσία, την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις, έχει την έννοια ότι ο κανόνας περί συγκεντρώσεως της διεθνούς δικαιοδοσίας σε ένα δικαστήριο σε περίπτωση πλειόνων εναγομένων, τον οποίο προβλέπει η διάταξη αυτή, μπορεί να τύχει εφαρμογής προκειμένου περί αγωγής με αίτημα να υποχρεωθούν σε καταβολή αποζημιώσεως αλληλεγγύως και εις ολόκληρον και, στο πλαίσιό της, να παράσχουν στοιχεία επιχειρήσεις που μετείχαν κατά διαφορετικό τρόπο, από γεωγραφικής και χρονικής απόψεως, σε ενιαία και διαρκή παραβίαση της κατά το δίκαιο της Ένωσης απαγορεύσεως των συμπράξεων, η οποία διαπιστώθηκε με απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, τούτο δε μολονότι ο ενάγων παραιτήθηκε από την αγωγή του κατά του μοναδικού εκ των από κοινού εναγομένων που έχει την κατοικία του στο κράτος μέλος της έδρας του δικαστηρίου το οποίο έχει επιληφθεί της υποθέσεως, εκτός αν αποδειχθεί η ύπαρξη συμπαιγνίας μεταξύ του ενάγοντος και του εν λόγω από κοινού εναγομένου με σκοπό να προκληθεί ή να συντηρηθεί τεχνηέντως η συνδρομή των προϋποθέσεων εφαρμογής της εν λόγω διατάξεως κατά τον χρόνο ασκήσεως της αγωγής αυτής.

   Συγκεκριμένα, αφενός, η χωριστή εκδίκαση αγωγών αποζημιώσεως κατά πλειόνων εταιριών οι οποίες είναι εγκατεστημένες σε διαφορετικά κράτη μέλη και μετείχαν σε ενιαία και διαρκή σύμπραξη, κατά παραβίαση του δικαίου της Ένωσης περί ανταγωνισμού, ενδέχεται να έχει ως αποτέλεσμα την έκδοση ασυμβίβαστων μεταξύ τους αποφάσεων, κατά την έννοια του άρθρου 6, σημείο 1, του κανονισμού 44/2001.

   Αφετέρου, μολονότι απόκειται στο δικαστήριο που έχει επιληφθεί της υποθέσεως να εκτιμήσει τις αποχρώσες ενδείξεις που δύνανται να αποδείξουν την ύπαρξη συμπαιγνίας μεταξύ των οικείων διαδίκων προκειμένου να προκληθεί ή να συντηρηθεί τεχνηέντως η συνδρομή των προϋποθέσεων εφαρμογής της διατάξεως αυτής κατά τον χρόνο ασκήσεως της αγωγής, απλώς και μόνον η ύπαρξη διαπραγματεύσεων ενόψει ενδεχόμενου φιλικού διακανονισμού δεν αποδεικνύει τέτοια συμπαιγνία. Αντιθέτως, τούτο συμβαίνει εφόσον αποδειχθεί ότι συνάφθηκε πράγματι τέτοιος διακανονισμός, αλλά η σύναψή του αποκρύφτηκε με σκοπό να προκληθεί η εντύπωση ότι πληρούνται οι προϋποθέσεις εφαρμογής του άρθρου 6, σημείο 1, του κανονισμού 44/2001.

   (βλ. σκέψεις 25, 31-33, διατακτ. 1)

3.  Σε περίπτωση αγωγής με την οποία αξιώνεται από εναγομένους εγκατεστημένους σε διαφορετικά κράτη μέλη η καταβολή αποζημιώσεως, λόγω ενιαίας και διαρκούς παραβάσεως του άρθρου 101 ΣΛΕΕ και του άρθρου 53 της Συμφωνίας για τον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο, στην οποία μετείχαν, εντός πλειόνων κρατών μελών και σε διαφορετικό τόπο και χρόνο, και η οποία διαπιστώθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το άρθρο 5, σημείο 3, του κανονισμού 44/2001, για τη διεθνή δικαιοδοσία, την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις, έχει την έννοια ότι το ζημιογόνο γεγονός επήλθε όσον αφορά κάθε φερόμενο ως ζημιωθέντα ατομικώς, οπότε έκαστος εξ αυτών δύναται, βάσει του εν λόγω άρθρου 5, σημείο 3, να επιλέξει να ασκήσει την αγωγή του είτε ενώπιον του δικαστηρίου του τόπου όπου συνάφθηκε οριστικώς η οικεία σύμπραξη είτε, ενδεχομένως, του τόπου στον οποίο συνάφθηκε ειδική συμφωνία δυνάμενη να προσδιορισθεί ως το αποκλειστικό γενεσιουργό γεγονός της προβαλλομένης ζημίας, είτε, τέλος, ενώπιον του δικαστηρίου του τόπου της έδρας του ζημιωθέντος.

   (βλ. σκέψη 56, διατακτ. 2)

4.  Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.

   (βλ. σκέψεις 64, 65)

5.  Το άρθρο 23, παράγραφος 1, του κανονισμού 44/2001, για τη διεθνή δικαιοδοσία, την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις, έχει την έννοια ότι επιτρέπει, σε περίπτωση ασκήσεως αγωγής αποζημιώσεως λόγω παραβάσεως του άρθρου 101 ΣΛΕΕ και του άρθρου 53 της Συμφωνίας για τον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο, της 2ας Μαΐου 1992, να λαμβάνονται υπόψη οι ρήτρες παρεκτάσεως διεθνούς δικαιοδοσίας που περιλαμβάνονται σε συμβάσεις προμήθειας, ακόμη και αν τούτο έχει ως αποτέλεσμα παρέκκλιση από τους κανόνες διεθνούς δικαιοδοσίας του άρθρου 5, σημείο 3, και του άρθρου 6, σημείο 1, του εν λόγω κανονισμού, υπό την προϋπόθεση ότι οι ρήτρες αυτές παραπέμπουν σε διαφορές που άπτονται της ευθύνης λόγω παραβιάσεως του δικαίου του ανταγωνισμού.

   Συγκεκριμένα, μια ρήτρα παρεκτάσεως διεθνούς δικαιοδοσίας μπορεί να αφορά μόνον τις διαφορές που ανέκυψαν ή πρόκειται να ανακύψουν από συγκεκριμένη έννομη σχέση, στοιχείο που περιορίζει το εύρος συμφωνίας παρεκτάσεως διεθνούς δικαιοδοσίας μόνο στις διαφορές που ανάγονται στην έννομη σχέση επ’ ευκαιρία της οποίας συνάφθηκε η ρήτρα αυτή. Η απαίτηση αυτή σκοπεί να αποτραπεί το ενδεχόμενο να καταληφθεί εξαπίνης ένας εκ των συμβαλλομένων λόγω της υπαγωγής σε ορισμένο δικαστήριο όλων των διαφορών που τυχόν θα ανακύψουν στο πλαίσιο των σχέσεων που διατηρεί με τον αντισυμβαλλόμενό του και που θα ανάγονται σε άλλες σχέσεις πλην αυτής επ’ ευκαιρία της οποίας συμφωνήθηκε η παρέκταση διεθνούς δικαιοδοσίας. Λαμβανομένου υπόψη του σκοπού αυτού, το εθνικό δικαστήριο θα πρέπει ιδίως να δεχθεί ότι ρήτρα η οποία παραπέμπει κατά αφηρημένο και γενικό τρόπο στις διαφορές που ανακύπτουν στις συμβατικές σχέσεις δεν καταλαμβάνει και διαφορά σχετικά με την αδικοπρακτική ευθύνη την οποία φέρεται ότι υπέχει συμβαλλόμενος λόγω συμπεριφοράς υπαγορευόμενης από παράνομη σύμπραξη. Πράγματι, δεδομένου ότι μια τέτοια διαφορά δεν ήταν ευλόγως προβλέψιμη για τη ζημιωθείσα επιχείρηση κατά τον χρόνο κατά τον οποίο συναίνεσε στην εν λόγω ρήτρα, καθόσον αγνοούσε τότε την παράνομη σύμπραξη στην οποία μετείχε ο αντισυμβαλλόμενός της, δεν μπορεί να γίνει δεκτό ότι ανάγεται στις συμβατικές σχέσεις.

   Αντιθέτως, σε περίπτωση κατά την οποία υφίσταται ρήτρα που παραπέμπει στις διαφορές που άπτονται της ευθύνης λόγω παραβιάσεως του δικαίου του ανταγωνισμού και βάσει της οποίας καθορίζεται ως έχον διεθνή δικαιοδοσία δικαστήριο κράτος μέλους διαφορετικού εκείνου του αιτούντος δικαστηρίου, το δεύτερο θα πρέπει να κρίνει εαυτόν αναρμόδιο, ακόμη και αν η ρήτρα αυτή έχει ως αποτέλεσμα τη μη εφαρμογή των κανόνων περί ειδικών βάσεων διεθνούς δικαιοδοσίας τις οποίες προβλέπουν τα άρθρα 5 και/ή 6 του κανονισμού 44/2001.

   (βλ. σκέψεις 68-72, διατακτ. 3)