Υπόθεση C‑307/22

FT

κατά

DW

(αίτηση του Bundesverwaltungsgericht για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως)

Απόφαση του Δικαστηρίου (πρώτο τμήμα) της 26ης Οκτωβρίου 2023

«Προδικαστική παραπομπή – Προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα – Κανονισμός (ΕΕ) 2016/679 – Άρθρα 12, 15 και 23 – Δικαίωμα πρόσβασης του υποκειμένου των δεδομένων στα δεδομένα του που υποβάλλονται σε επεξεργασία – Δικαίωμα δωρεάν λήψης του πρώτου αντιγράφου των δεδομένων αυτών – Επεξεργασία δεδομένων ασθενούς από τον ιατρό του – Ιατρικός φάκελος – Λόγοι του αιτήματος πρόσβασης – Χρήση των δεδομένων για τη στοιχειοθέτηση της ευθύνης του θεράποντος ιατρού – Έννοια του “αντιγράφου”»

1. Προστασία των φυσικών προσώπων έναντι της επεξεργασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα – Κανονισμός (ΕΕ) 2016/679 – Δικαίωμα πρόσβασης του υποκειμένου των δεδομένων στα δεδομένα του που υποβάλλονται σε επεξεργασία – Δικαίωμα δωρεάν λήψης του πρώτου αντιγράφου των δεδομένων – Υποχρέωση του υπευθύνου επεξεργασίας για παροχή του εν λόγω αντιγράφου – Απορρέουσα από το προοίμιο του κανονισμού υποχρέωση του υποκειμένου των δεδομένων να αιτιολογεί την αίτηση πρόσβασης στα δεδομένα – Δεν υφίσταται

   (Κανονισμός 2016/679 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, αιτιολογική σκέψη 63 και άρθρα 12 § 1 και 15 §§ 1 και 3)

   (βλ. σκέψεις 35-38, 43, 46, 50-52, διατακτ. 1)

2. Προστασία των φυσικών προσώπων έναντι της επεξεργασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα – Κανονισμός (ΕΕ) 2016/679 – Δυνατότητα των κρατών μελών να θεσπίζουν νομοθεσία που περιορίζει το περιεχόμενο ορισμένων δικαιωμάτων και υποχρεώσεων που προβλέπονται από τον κανονισμό – Εθνική νομοθεσία που θεσπίσθηκε πριν ή μετά την έναρξη ισχύος του κανονισμού – Δεν ασκεί επιρροή

   (Κανονισμός 2016/679 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρο 23 § 1)

   (βλ. σκέψεις 54-56, 69, διατακτ. 2)

3. Προστασία των φυσικών προσώπων έναντι της επεξεργασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα – Κανονισμός (ΕΕ) 2016/679 – Δικαίωμα πρόσβασης του υποκειμένου των δεδομένων στα δεδομένα του που υποβάλλονται σε επεξεργασία – Δικαίωμα δωρεάν λήψης του πρώτου αντιγράφου των δεδομένων αυτών – Περιορισμοί – Προϋποθέσεις – Προστασία των δικαιωμάτων και των ελευθεριών τρίτων – Δυνατότητα κράτους μέλους να θεσπίζει εθνική νομοθεσία η οποία προστατεύει τα οικονομικά συμφέροντα του υπευθύνου επεξεργασίας και προβλέπει ότι το υποκείμενο των δεδομένων επιβαρύνεται με τα έξοδα χορήγησης του πρώτου αντιγράφου των δεδομένων – Δεν υφίσταται

   (Κανονισμός 2016/679 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρο 23 § 1, στοιχείο θʹ)

   (βλ. σκέψεις 62, 64, 65, 67-69, διατακτ. 2)

4. Προστασία των φυσικών προσώπων έναντι της επεξεργασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα – Κανονισμός (ΕΕ) 2016/679 – Δικαίωμα πρόσβασης του υποκειμένου των δεδομένων στα δεδομένα του που υποβάλλονται σε επεξεργασία – Παροχή αντιγράφου των δεδομένων – Έννοια του αντιγράφου – Πρόσβαση του υποκειμένου των δεδομένων σε πιστή και εύληπτη αναπαραγωγή του συνόλου των δεδομένων – Αντίγραφα αποσπασμάτων εγγράφων ή ολόκληρων εγγράφων ή ακόμη και αποσπασμάτων βάσεων δεδομένων που περιέχουν, μεταξύ άλλων, τα εν λόγω δεδομένα – Εμπίπτουν – Προϋπόθεση

   (Κανονισμός 2016/679 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, αιτιολογική σκέψη 58 και άρθρα 12 § 1 και 15 §§ 1 και 3, πρώτη περίοδος)

   (βλ. σκέψεις 71-75)

5. Προστασία των φυσικών προσώπων έναντι της επεξεργασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα – Κανονισμός (ΕΕ) 2016/679 – Δικαίωμα πρόσβασης του υποκειμένου των δεδομένων στα δεδομένα του που υποβάλλονται σε επεξεργασία – Παροχή αντιγράφου των δεδομένων – Έννοια του αντιγράφου – Πρόσβαση του υποκειμένου των δεδομένων σε πιστή και εύληπτη αναπαραγωγή του συνόλου των δεδομένων του ιατρικού του φακέλου – Λήψη αντίγραφου του συνόλου των εγγράφων που περιλαμβάνονται στον ιατρικό φάκελο – Εμπίπτει – Προϋπόθεση

   (Κανονισμός 2016/679 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, αιτιολογική σκέψη 63 και άρθρα 12 § 1 και 15 § 3, πρώτη περίοδος)

   (βλ. σκέψεις 76-79, διατακτ. 3)

Σύνοψη

Ο DW ζήτησε από την οδοντίατρό του, FT, να του διαβιβάσει δωρεάν το πρώτο αντίγραφο του ιατρικού του φακέλου. Διατύπωσε το εν λόγω αίτημα προκειμένου να στοιχειοθετήσει ευθύνη της FT για πταίσματα που φέρεται να διέπραξε η τελευταία κατά την παροχή οδοντιατρικής περίθαλψης προς τον ίδιο.

Η FT, επικαλούμενη το γερμανικό δίκαιο δυνάμει του οποίου ο ασθενής μπορεί να λάβει αντίγραφο του ιατρικού του φακέλου υπό την προϋπόθεση ότι θα επιστρέψει στον επαγγελματία τα σχετικά έξοδα ( 1 ), αρνήθηκε να παράσχει ένα τέτοιο αντίγραφο στον DW, ο οποίος άσκησε εν συνεχεία αγωγή εναντίον της. Το αίτημά του για δωρεάν χορήγηση του πρώτου αντιγράφου του ιατρικού φακέλου του έγινε δεκτό τόσο σε πρώτο όσο και σε δεύτερο βαθμό.

Tο Bundesgerichtshof (Ανώτατο Ομοσπονδιακό Δικαστήριο, Γερμανία), κατά την εκδίκαση αιτήσεως αναιρέσεως που άσκησε η FT ενώπιόν του, υπέβαλε στο Δικαστήριο προδικαστικό ερώτημα σχετικά με την ερμηνεία των διατάξεων του ΓΚΠΔ που αφορούν τον τρόπο ασκήσεως του δικαιώματος πρόσβασης του υποκειμένου στα δεδομένα του, καθώς και τους περιορισμούς του περιεχομένου του εν λόγω δικαιώματος ( 2 ).

Με την απόφασή του, το Δικαστήριο καταλήγει, κατ’ αρχάς, στο συμπέρασμα ότι ο υπεύθυνος επεξεργασίας υποχρεούται να παρέχει δωρεάν, κατόπιν αιτήματος του υποκειμένου των δεδομένων, το πρώτο αντίγραφο των δεδομένων του προσωπικού χαρακτήρα για σκοπούς διαφορετικούς από εκείνους της γνώσης της επεξεργασίας των δεδομένων και της επαλήθευσης της νομιμότητάς της, οι οποίοι μνημονεύονται ρητώς στο προοίμιο του ΓΚΠΔ. Εν συνεχεία, αποφαίνεται επί των ορίων της δυνατότητας των κρατών μελών να περιορίζουν, χάριν των οικονομικών συμφερόντων του υπευθύνου της επεξεργασίας, το δικαίωμα λήψεως αντιγράφου των δεδομένων, επιβάλλοντας στο υποκείμενο των δεδομένων την καταβολή των εξόδων στα οποία υποβλήθηκε προς τούτο ο υπεύθυνος της επεξεργασίας. Τέλος, εξετάζει την ανάγκη παροχής στο υποκείμενο των δεδομένων, σε ορισμένες περιπτώσεις, πλήρους αντιγράφου των δεδομένων του ιατρικού του φακέλου.

Εκτίμηση του Δικαστηρίου

Πρώτον, όσον αφορά το ζήτημα εάν η υποχρέωση δωρεάν παροχής στο υποκείμενο των δεδομένων του πρώτου αντιγράφου των δεδομένων του επιβάλλεται επίσης στον υπεύθυνο επεξεργασίας για σκοπούς διαφορετικούς από εκείνους που ρητώς αναφέρονται στο προοίμιο του ΓΚΠΔ, το Δικαστήριο υπενθυμίζει ότι το άρθρο 15, παράγραφος 3, πρώτη περίοδος, του ΓΚΠΔ παρέχει στο υποκείμενο των δεδομένων το δικαίωμα σε πιστή αναπαραγωγή των δεδομένων του προσωπικού χαρακτήρα, ερμηνευόμενων ευρέως, τα οποία υποβάλλονται σε πράξεις που μπορούν να χαρακτηριστούν ως «επεξεργασία εκ μέρους του υπευθύνου επεξεργασίας» ( 3 ). Επιπροσθέτως, από τον συνδυασμό των κρίσιμων διατάξεων του ΓΚΠΔ ( 4 ) προκύπτει, αφενός, ότι το υποκείμενο των δεδομένων δικαιούται να λαμβάνει δωρεάν το πρώτο αντίγραφο των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα που το αφορούν και υποβάλλονται σε επεξεργασία και, αφετέρου, ότι ο υπεύθυνος επεξεργασίας έχει τη δυνατότητα, υπό ορισμένες προϋποθέσεις, να επιβάλλει εύλογα τέλη, λαμβάνοντας υπόψη τις διοικητικές δαπάνες, ή τη δυνατότητα να αρνηθεί την ικανοποίηση ενός αιτήματος, εάν αυτό είναι προδήλως αβάσιμο ή υπερβολικό.

Εντούτοις, καμία από τις διατάξεις αυτές δεν εξαρτά τη δωρεάν παροχή του πρώτου αντιγράφου των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα από την επίκληση, εκ μέρους του υποκειμένου των δεδομένων, λόγου που να δικαιολογεί το αίτημά του. Ως εκ τούτου, οι λόγοι υποβολής σχετικού αιτήματος που μνημονεύονται ρητώς στο προοίμιο του ΓΚΠΔ ( 5 ) δεν μπορούν να περιορίσουν το πεδίο εφαρμογής των εν λόγω διατάξεων. Το δικαίωμα πρόσβασης στα δεδομένα που αφορούν την υγεία ( 6 ) δεν μπορεί επομένως να περιοριστεί, διά της αρνήσεως της πρόσβασης ή διά της επιβολής υποχρέωσης καταβολής αντιπαροχής, στους λόγους αυτούς, όπερ ισχύει και για το δικαίωμα δωρεάν απόκτησης του πρώτου αντιγράφου.

Επιπροσθέτως, η αρχή της δωρεάν παροχής του πρώτου αντιγράφου των δεδομένων καθώς και η μη αναγκαιότητα επίκλησης συγκεκριμένου λόγου που να δικαιολογεί το αίτημα πρόσβασης συμβάλλουν οπωσδήποτε στη διευκόλυνση της άσκησης των δικαιωμάτων που παρέχει ο ΓΚΠΔ στο υποκείμενο των δεδομένων. Κατά συνέπεια, δεδομένης της σημασίας που αποδίδει ο εν λόγω κανονισμός στο δικαίωμα πρόσβασης στα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα για την επίτευξη των επιδιωκόμενων από αυτόν σκοπών, η άσκηση του ως άνω δικαιώματος δεν μπορεί να υπόκειται σε προϋποθέσεις που δεν προβλέπονται ρητώς από τον νομοθέτη της Ένωσης.

Δεύτερον, το Δικαστήριο κρίνει ότι ένα κράτος μέλος δεν δύναται να θεσπίσει εθνική νομοθεσία η οποία προβλέπει, προκειμένου να προστατευθούν τα οικονομικά συμφέροντα του υπευθύνου επεξεργασίας, την επιβάρυνση του υποκειμένου των δεδομένων με τα έξοδα χορήγησης του πρώτου αντιγράφου των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα που το αφορούν.

Βεβαίως, δυνάμει του ΓΚΠΔ, το δικαίωμα του υποκειμένου των δεδομένων να λαμβάνει δωρεάν το πρώτο αντίγραφο των δεδομένων που το αφορούν δεν είναι απόλυτο και, υπό ορισμένες προϋποθέσεις, η προστασία των δικαιωμάτων και των ελευθεριών τρίτων θα μπορούσε να δικαιολογήσει περιορισμό του εν λόγω δικαιώματος ( 7 ). Εντούτοις, εν προκειμένω, στο μέτρο που η εθνική νομοθεσία αποσκοπεί στην προστασία των οικονομικών συμφερόντων των θεραπόντων ιατρών, αποτρέποντας την υποβολή περιττών αιτημάτων για λήψη αντιγράφων, λόγοι όπως ο ανωτέρω δεν μπορούν να θεωρηθούν ότι άπτονται των δικαιωμάτων και των ελευθεριών τρίτων.

Συγκεκριμένα, μια τέτοια νομοθεσία έχει ως αποτέλεσμα να αποτρέπονται όχι μόνον τα περιττά αιτήματα αλλά και τα νόμιμα αιτήματα δωρεάν χορήγησης του πρώτου αντιγράφου των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα που υποβλήθηκαν σε επεξεργασία. Κατά συνέπεια, η σχετική νομοθεσία είναι κατ’ ανάγκην αντίθετη στην αρχή της δωρεάν παροχής του πρώτου αντιγράφου και υπονομεύει, ως εκ τούτου, την πρακτική αποτελεσματικότητα του δικαιώματος πρόσβασης του υποκειμένου των δεδομένων που προβλέπει ο ΓΚΠΔ, καθώς και, κατά συνέπεια, την προστασία που εγγυάται ο κανονισμός αυτός.

Εξάλλου, το Δικαστήριο υπογραμμίζει ότι τα οικονομικά συμφέροντα των υπευθύνων επεξεργασίας ελήφθησαν υπόψη στον ΓΚΠΔ, δεδομένου ότι εκεί καθορίζονται οι περιστάσεις υπό τις οποίες ο υπεύθυνος επεξεργασίας μπορεί να ζητήσει την καταβολή των εξόδων που συνδέονται με την παροχή αντιγράφου των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα.

Τρίτον και τελευταίο, το Δικαστήριο εκτιμά ότι, στο πλαίσιο των σχέσεων ιατρού/ασθενούς, το δικαίωμα λήψης αντιγράφου των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα συνεπάγεται πρόσβαση του υποκειμένου των δεδομένων σε πιστή και εύληπτη αναπαραγωγή του συνόλου των δεδομένων αυτών. Το εν λόγω δικαίωμα προϋποθέτει το δικαίωμα λήψης αντιγράφου του συνόλου των εγγράφων που περιλαμβάνονται στον ιατρικό του φάκελο, εφόσον η λήψη των δεδομένων είναι απαραίτητη για να μπορέσει ο ενδιαφερόμενος να επαληθεύσει την ακρίβεια και την πληρότητά τους καθώς και για να διασφαλιστεί η κατανόησή τους.

Συναφώς, το Δικαστήριο επισημαίνει ότι, ως προς τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα που αφορούν την υγεία, ο ΓΚΠΔ διευκρινίζει ότι το δικαίωμα πρόσβασης των υποκειμένων των δεδομένων περιλαμβάνει «τα δεδομένα των ιατρικών αρχείων τους τα οποία περιέχουν πληροφορίες όπως διαγνώσεις, αποτελέσματα εξετάσεων, αξιολογήσεις από θεράποντες ιατρούς και κάθε παρασχεθείσα θεραπεία ή επέμβαση» ( 8 ). Ακριβώς λόγω του ευαίσθητου χαρακτήρα των δεδομένων αυτών ο νομοθέτης της Ένωσης υπογράμμισε ότι είναι σημαντικό η πρόσβαση των φυσικών προσώπων στα δεδομένα που περιλαμβάνονται στο ιατρικό τους αρχείο να πραγματοποιείται κατά τρόπο όσο το δυνατόν πιο πλήρη και ακριβή, αλλά και όσο το δυνατόν πιο κατανοητό.

Όσον αφορά, όμως, τα δεδομένα που αφορούν αποτελέσματα εξετάσεων, γνωματεύσεις θεραπόντων ιατρών και θεραπείες ή επεμβάσεις, τα οποία περιλαμβάνουν, κατά κανόνα, πολυάριθμα τεχνικά δεδομένα, ή ακόμη και εικόνες, η παροχή απλής περιλήψεως ή συνθέσεως των δεδομένων αυτών από τον ιατρό, προκειμένου να τα παρουσιάσει υπό συνοπτική μορφή, θα μπορούσε να δημιουργήσει τον κίνδυνο να παραλειφθούν ή να αναπαραχθούν κατά τρόπο εσφαλμένο ορισμένα κρίσιμα δεδομένα ή, εν πάση περιπτώσει, να καταστεί δυσχερέστερη η επαλήθευση της ακρίβειας και της πληρότητάς τους καθώς και η κατανόησή τους εκ μέρους του ασθενούς.

( 1 ) Άρθρο 630, παράγραφος 2, δεύτερη περίοδος, του Bürgerliches Gesetzbuch (γερμανικού αστικού κώδικα).

( 2 ) Πιο συγκεκριμένα, η αίτηση προδικαστικής αποφάσεως αφορά την ερμηνεία του άρθρου 12, παράγραφος 5, του άρθρου 15, παράγραφοι 1 και 3, και του άρθρου 23, παράγραφος 1, στοιχείο θʹ, του κανονισμού (ΕΕ) 2016/679 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 27ης Απριλίου 2016, για την προστασία των φυσικών προσώπων έναντι της επεξεργασίας των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και για την ελεύθερη κυκλοφορία των δεδομένων αυτών και την κατάργηση της οδηγίας 95/46/ΕΚ (Γενικός Κανονισμός για την Προστασία Δεδομένων) (ΕΕ 2016, L 119, σ. 1, και διορθωτικό ΕΕ 2018, L 127, σ. 2, στο εξής: ΓΚΠΔ).

( 3 ) Απόφαση της 4ης Μαΐου 2023, Österreichische Datenschutzbehörde και CRIF (C‑487/21, EU:C:2023:369, σκέψη 28).

( 4 ) Άρθρο 12, παράγραφος 5, και άρθρο 15, παράγραφοι 1 και 3, του ΓΚΠΔ.

( 5 ) Η πρώτη περίοδος της αιτιολογικής σκέψης 63 του ΓΚΠΔ διευκρινίζει ότι «[τ]ο υποκείμενο των δεδομένων θα πρέπει να έχει δικαίωμα πρόσβασης σε δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα τα οποία συλλέχθηκαν και το αφορούν και να μπορεί να ασκεί το εν λόγω δικαίωμα ευχερώς και σε εύλογα τακτά διαστήματα, προκειμένου να έχει επίγνωση και να επαληθεύει τη νομιμότητα της επεξεργασίας».

( 6 ) Που διασφαλίζεται στο άρθρο 15, παράγραφος 1, του ΓΚΠΔ.

( 7 ) Κατά το άρθρο 23, παράγραφος 1, στοιχείο θʹ, του ΓΚΠΔ.

( 8 ) Αιτιολογική σκέψη 63 του ΓΚΠΔ.