Υπόθεση T‑295/19

Oleksandr Viktorovych Klymenko

κατά

Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Απόφαση του Γενικού Δικαστηρίου (πέμπτο τμήμα) της 25ης Ιουνίου 2020

«Κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας – Περιοριστικά μέτρα λόγω της κατάστασης στην Ουκρανία – Δέσμευση κεφαλαίων – Κατάλογος των προσώπων, οντοτήτων και φορέων κατά των οποίων ισχύει η δέσμευση των κεφαλαίων και των οικονομικών πόρων – Διατήρηση του ονόματος του προσφεύγοντος στον κατάλογο – Υποχρέωση του Συμβουλίου να βεβαιωθεί ότι η απόφαση της αρχής τρίτου κράτους ελήφθη με τρόπο που διασφάλιζε τον σεβασμό των δικαιωμάτων άμυνας και του δικαιώματος αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας»

1. Ευρωπαϊκή Ένωση – Δικαστικός έλεγχος της νομιμότητας των πράξεων των θεσμικών οργάνων – Περιοριστικά μέτρα λόγω της κατάστασης στην Ουκρανία – Δέσμευση των κεφαλαίων των προσώπων που εμπλέκονται σε υπεξαίρεση δημοσίου χρήματος και των φυσικών ή νομικών, οντοτήτων ή φορέων που συνδέονται με αυτά – Έκταση του ελέγχου

   [Άρθρο 275, δεύτερο εδάφιο, ΣΛΕΕ· Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άρθρα 47 και 48· απόφαση του Συμβουλίου (ΚΕΠΠΑ) 2019/354· κανονισμός (ΕE) 2019/352 του Συμβουλίου]

   (σκέψεις 59, 60, 85)

2. Κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας – Περιοριστικά μέτρα λόγω της κατάστασης στην Ουκρανία – Απόφαση περί δέσμευσης κεφαλαίων – Έκδοση ή διατήρηση σε ισχύ τέτοιας αποφάσεως, βάσει ένδικης διαδικασίας την οποία έχουν κινήσει οι αρχές τρίτου κράτους για υπεξαίρεση δημοσίου χρήματος ή για κατάχρηση εξουσίας από κρατικό αξιωματούχο – Παραδεκτό – Προϋπόθεση – Εθνική απόφαση εκδοθείσα με τρόπο που διασφάλιζε τον σεβασμό των δικαιωμάτων άμυνας και του δικαιώματος αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας – Υποχρέωση ελέγχου εκ μέρους του Συμβουλίου – Υποχρέωση αιτιολογίας – Έκταση – Τρίτο κράτος που έχει προσχωρήσει στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου – Δεν ασκεί επιρροή

   [Απόφαση 2014/119/ΚΕΠΠΑ, όπως τροποποιήθηκε με την απόφαση (ΚΕΠΠΑ) 2019/354, παράρτημα· κανονισμοί 208/2014 και 2019/352 του Συμβουλίου, παράρτημα I]

   (σκέψεις 62-65)

3. Πράξεις των θεσμικών οργάνων – Αιτιολογία – Υποχρέωση – Έκταση – Ουσιώδης τύπος διακριτός από το βάσιμο της αποφάσεως

   (Άρθρο 296 ΣΛΕΕ)

   (σκέψη 69)

4. Κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας – Περιοριστικά μέτρα λόγω της κατάστασης στην Ουκρανία – Απόφαση περί δέσμευσης κεφαλαίων – Έκδοση ή διατήρηση σε ισχύ τέτοιας αποφάσεως βάσει ένδικης διαδικασίας την οποία έχουν κινήσει οι αρχές τρίτου κράτους για υπεξαίρεση δημοσίου χρήματος ή για κατάχρηση εξουσίας από κρατικό αξιωματούχο – Προϋποθέσεις – Εθνική απόφαση εκδοθείσα με τρόπο που διασφάλιζε τον σεβασμό των δικαιωμάτων άμυνας και του δικαιώματος αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας – Υποχρέωση της αρμόδιας αρχής της Ένωσης να τεκμηριώσει, σε περίπτωση αμφισβήτησης, το βάσιμο των λόγων που έγιναν δεκτοί κατά των οικείων προσώπων ή οντοτήτων – Υποχρέωση του Συμβουλίου να ελέγξει τον σεβασμό των εν λόγω δικαιωμάτων – Παράβαση

   [Απόφαση 2014/119/ΚΕΠΠΑ, όπως τροποποιήθηκε με την απόφαση (ΚΕΠΠΑ) 2019/354, παράρτημα· κανονισμοί 208/2014 και 2019/352 του Συμβουλίου, παράρτημα I]

   (σκέψεις 71, 73-80, 82, 83, 85, 86, 91, 92, 94, 103)

5. Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης – Αρχές – Δικαίωμα αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας – Τήρηση εύλογης προθεσμίας – Περιοριστικά μέτρα λόγω της κατάστασης στην Ουκρανία – Ένδικη διαδικασία εντός τρίτης χώρας στην οποία στηρίχθηκε η απόφαση λήψης περιοριστικών μέτρων – Υποχρέωση ελέγχου την οποία υπέχει το Συμβούλιο – Περιεχόμενο

   (Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άρθρο 47)

   (σκέψεις 96-100)

Σύνοψη

Με την απόφαση Klymenko κατά Συμβουλίου (T‑295/19), που δημοσιεύθηκε στις 25 Ιουνίου 2020, το Γενικό Δικαστήριο ακύρωσε διάφορες πράξεις του Συμβουλίου ( 1 ) οι οποίες είχαν ως αντικείμενο περιοριστικά μέτρα που είχαν ληφθεί λόγω της κατάστασης στην Ουκρανία, και οι οποίες παρέτειναν τη διάρκεια ισχύος του καταλόγου των προσώπων, οντοτήτων και φορέων που αφορούσαν τα περιοριστικά αυτά μέτρα, καθόσον το όνομα του προσφεύγοντος, πρώην Υπουργού Εσόδων και Φόρων της Ουκρανίας, είχε διατηρηθεί στον εν λόγω κατάλογο.

Η απόφαση αυτή εντάσσεται στο πλαίσιο των διαφορών που συνδέονται με τα περιοριστικά μέτρα τα οποία ελήφθησαν κατά ορισμένων προσώπων, οντοτήτων και φορέων λόγω της κατάστασης στην Ουκρανία, κατόπιν της καταστολής των διαδηλώσεων στο Κίεβο τον Φεβρουάριο του 2014. Η καταχώριση του προσφεύγοντος στον επίδικο κατάλογο αποφασίσθηκε επειδή διενεργούνταν προκαταρκτική εξέταση εις βάρος του στην Ουκρανία για αδικήματα σχετικά με την υπεξαίρεση δημοσίου χρήματος και την παράνομη μεταφορά του εκτός Ουκρανίας, η οποία, στη συνέχεια, παρατάθηκε για τον λόγο ότι κινήθηκε εις βάρος του ποινική δίωξη από τις αρχές της χώρας αυτής για υπεξαίρεση δημοσίου χρήματος ή κρατικών κεφαλαίων και για κατάχρηση εξουσίας υπό την ιδιότητα του κρατικού αξιωματούχου. Με τις προσβαλλόμενες πράξεις, το Συμβούλιο παρέτεινε την ισχύ της καταχώρισης του ονόματος του προσφεύγοντος στον επίδικο κατάλογο με την ίδια αιτιολογία εις βάρος του. Στις προσβαλλόμενες πράξεις αναφερόταν επίσης ότι, όπως προέκυπτε από απόφαση του αρμόδιου για την ποινική διαδικασία τακτικού ανακριτή, τα δικαιώματα άμυνας και το δικαίωμα αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας του προσφεύγοντος έγιναν σεβαστά στο πλαίσιο της ποινικής αυτής διαδικασίας.

Προς στήριξη της προσφυγής του, ο προσφεύγων προσήψε, μεταξύ άλλων, στο Συμβούλιο ότι δεν ήλεγξε αν οι ουκρανικές αρχές σεβάστηκαν τα δικαιώματα άμυνας και το δικαίωμα αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας του προσφεύγοντος και ότι, κατά συνέπεια, υπέπεσε σε σφάλμα εκτιμήσεως εκδίδοντας τις προσβαλλόμενες πράξεις.

Το Γενικό Δικαστήριο υπενθύμισε, κατ’ αρχάς, ότι τα δικαιοδοτικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης οφείλουν να ελέγχουν τη νομιμότητα όλων των πράξεων της Ένωσης υπό το πρίσμα των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Συναφώς, μολονότι το Συμβούλιο μπορεί να στηρίξει τη λήψη ή τη διατήρηση σε ισχύ περιοριστικών μέτρων σε απόφαση τρίτου κράτους, οφείλει να εξετάσει αν η απόφαση αυτή ελήφθη με τέτοιον τρόπο ώστε διασφαλίστηκε ο σεβασμός των δικαιωμάτων άμυνας και του δικαιώματος αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας εντός του εν λόγω κράτους. Το Γενικό Δικαστήριο διευκρίνισε άλλωστε ότι, μολονότι, βεβαίως, το γεγονός ότι το τρίτο κράτος καταλέγεται μεταξύ των κρατών που έχουν προσχωρήσει στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την Προάσπιση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Θεμελιωδών Ελευθεριών (στο εξής: ΕΣΔΑ) συνεπάγεται τον έλεγχο, εκ μέρους του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (στο εξής: ΕΔΔΑ), του σεβασμού των κατοχυρωμένων στην ΕΣΔΑ θεμελιωδών δικαιωμάτων, τούτο δεν καθιστά, εντούτοις, περιττή την ανωτέρω υπομνησθείσα απαίτηση ελέγχου εκ μέρους του Συμβουλίου.

Εν προκειμένω, μολονότι το Συμβούλιο ανέφερε, στο πλαίσιο της υποχρέωσης αιτιολογίας, τους λόγους για τους οποίους έκρινε ότι η απόφαση των ουκρανικών αρχών να κινήσουν και να διεξαγάγουν ποινική διαδικασία για υπεξαίρεση δημοσίου χρήματος ελήφθη με τέτοιον τρόπο ώστε έγιναν σεβαστά τα προαναφερθέντα δικαιώματα, το Γενικό Δικαστήριο υπενθύμισε ότι η υποχρέωση αυτή διακρίνεται από τον εκ μέρους του έλεγχο του βασίμου της αιτιολογίας, ο οποίος άπτεται της ουσιαστικής νομιμότητας των προσβαλλόμενων πράξεων.

Το Γενικό Δικαστήριο, κατ’ αρχάς, διαπίστωσε συναφώς ότι δεν προέκυπτε ούτε από την από 5 Οκτωβρίου 2018 απόφαση του τακτικού ανακριτή ότι τα δικαιώματα του προσφεύγοντος είχαν διασφαλιστεί ούτε από τα στοιχεία της δικογραφίας ότι το Συμβούλιο είχε εξετάσει τις πληροφορίες που του είχε διαβιβάσει ο προσφεύγων.

Το Γενικό Δικαστήριο διευκρίνισε, στη συνέχεια, ότι, ακόμη και αν το Συμβούλιο διατείνεται ότι διενεργήθηκε δικαστικός έλεγχος στην Ουκρανία κατά τη διεξαγωγή των ποινικών διαδικασιών και ότι η ύπαρξη πολλών δικαστικών αποφάσεων που εκδόθηκαν στο πλαίσιο αυτό καταδεικνύει ότι το Συμβούλιο ήλεγξε τον σεβασμό των επίμαχων δικαιωμάτων, οι αποφάσεις αυτές δεν αρκούν για να αποδείξουν ότι η απόφαση των ουκρανικών αρχών να διεξαγάγουν τις ποινικές διαδικασίες στις οποίες στηρίζεται η διατήρηση σε ισχύ των περιοριστικών μέτρων ελήφθη με τέτοιον τρόπο, ώστε διασφαλίστηκε ο σεβασμός των δικαιωμάτων άμυνας και του δικαιώματος αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας του προσφεύγοντος. Πράγματι, όλες οι μνημονευόμενες από το Συμβούλιο δικαστικές αποφάσεις εντάσσονται μεν στο πλαίσιο των ποινικών διαδικασιών βάσει των οποίων δικαιολογήθηκε η καταχώριση και η διατήρηση σε ισχύ του ονόματος του προσφεύγοντος στον κατάλογο, πλην όμως είναι απλώς παρεμπίπτουσες, καθόσον έχουν χαρακτήρα είτε προληπτικό είτε δικονομικό.

Τέλος, το Γενικό Δικαστήριο υπογράμμισε ότι το Συμβούλιο δεν εξηγεί για ποιον λόγο η ύπαρξη των αποφάσεων αυτών σημαίνει ότι πρέπει να γίνει δεκτό ότι διασφαλίσθηκε η προστασία των επίμαχων δικαιωμάτων, τη στιγμή που η ουκρανική ποινική διαδικασία στην οποία στηρίζονταν τα επίμαχα περιοριστικά μέτρα το 2014 ευρισκόταν ακόμη στο στάδιο της προκαταρκτικής εξέτασης. Συναφώς, το Γενικό Δικαστήριο αναφέρθηκε στην ΕΣΔΑ και στον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, από όπου προκύπτει ότι η αρχή του δικαιώματος αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, το δικαίωμα κάθε προσώπου να δικασθεί η υπόθεσή του εντός εύλογου χρονικού διαστήματος. Το Γενικό Δικαστήριο τόνισε ότι το ΕΔΔΑ είχε ήδη επισημάνει ότι παραβίαση της αρχής αυτής μπορούσε να διαπιστωθεί, μεταξύ άλλων, σε περίπτωση κατά την οποία το ανακριτικό στάδιο ποινικής διαδικασίας χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη ορισμένου αριθμού χρονικών διαστημάτων αδράνειας δυνάμενης να καταλογισθεί στις αρμόδιες για την ανάκριση αυτή αρχές. Συναφώς, το Γενικό Δικαστήριο υπενθύμισε ότι, σε περίπτωση κατά την οποία τα περιοριστικά μέτρα ισχύουν εις βάρος προσώπου επί σειρά ετών, τούτο δε επειδή συνεχιζόταν η ίδια ποινική διαδικασία εκ μέρους του οικείου τρίτου κράτους, το Συμβούλιο οφείλει να εξετάσει πλέον ενδελεχώς το ζήτημα ενδεχόμενης προσβολής των θεμελιωδών δικαιωμάτων του προσώπου αυτού από τις αρχές. Ως εκ τούτου, εν προκειμένω, το Συμβούλιο όφειλε τουλάχιστον να επισημάνει τους λόγους για τους οποίους έκρινε ότι τα δικαιώματα αυτά τηρήθηκαν, όσον αφορά το ζήτημα της εκδίκασης της υπόθεσης του προσφεύγοντος εντός εύλογου χρονικού διαστήματος.

Κατά συνέπεια, το Γενικό Δικαστήριο κατέληξε ότι δεν αποδείχθηκε ότι το Συμβούλιο ήλεγξε ότι οι ουκρανικές αρχές σεβάστηκαν τα δικαιώματα άμυνας και το δικαίωμα αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας του προσφεύγοντος στο πλαίσιο των ποινικών διαδικασιών επί των οποίων στήριξε τη συλλογιστική του. Εξ αυτού συνήγαγε ότι το Συμβούλιο, αποφασίζοντας να διατηρήσει το όνομα του προσφεύγοντος στον επίδικο κατάλογο, υπέπεσε σε σφάλμα εκτιμήσεως.

( 1 ) Εν προκειμένω, ζητήθηκε η ακύρωση της αποφάσεως (ΚΕΠΠΑ) 2019/354 του Συμβουλίου, της 4ης Μαρτίου 2019, για την τροποποίηση της απόφασης 2014/119/ΚΕΠΠΑ (ΕΕ 2019, L 64, σ. 7), και του εκτελεστικού κανονισμού (ΕΕ) 2019/352 του Συμβουλίου, της 4ης Μαρτίου 2019, για την εφαρμογή του κανονισμού (ΕΕ) 208/2014 (ΕΕ 2019, L 64, σ. 1)