Υπόθεση T‑747/17

Union des Ports de France – UPF

κατά

Ευρωπαϊκής Επιτροπής

Απόφαση του Γενικού Δικαστηρίου (έκτο τμήμα)
της 30ής Απριλίου 2019

«Κρατικές ενισχύσεις – Καθεστώς απαλλαγής από τον φόρο εταιριών το οποίο έθεσε σε εφαρμογή η Γαλλία υπέρ των λιμένων της – Απόφαση κηρύσσουσα το καθεστώς ενισχύσεων μη συμβατό με την εσωτερική αγορά – Υφιστάμενες ενισχύσεις – Έννοια της οικονομικής δραστηριότητας – Υποχρέωση αιτιολογήσεως – Στρέβλωση του ανταγωνισμού και επηρεασμός των συναλλαγών μεταξύ κρατών μελών – Αρχή της χρηστής διοικήσεως»

1. Προσφυγή ακυρώσεως – Φυσικά ή νομικά πρόσωπα – Πράξεις που τα αφορούν άμεσα και ατομικά – Απόφαση της Επιτροπής με την οποία διαπιστώνεται το μη συμβατό του καθεστώτος ενισχύσεων προς την εσωτερική αγορά και διατάσσεται η κατάργησή του – Προσφυγή ασκηθείσα από επαγγελματική ένωση η οποία εκπροσωπεί τα μέλη της και προασπίζεται τα συμφέροντά τους – Παραδεκτό – Προϋποθέσεις – Παράλληλη άσκηση προσφυγών από τα μέλη της ένωσης – Απαράδεκτο της προσφυγής της ένωσης

   (Άρθρο 263, εδ. 4, ΣΛΕΕ)

   (βλ. σκέψεις 20-26)

2. Προσφυγή ακυρώσεως – Φυσικά ή νομικά πρόσωπα – Πράξεις που τα αφορούν άμεσα και ατομικά – Απόφαση της Επιτροπής με την οποία διαπιστώνεται το μη συμβατό του καθεστώτος ενισχύσεων προς την εσωτερική αγορά και διατάσσεται η κατάργησή του – Προσφυγή ασκηθείσα από επαγγελματική ένωση η οποία εκπροσωπεί τα μέλη της και προασπίζεται τα συμφέροντά τους, τα δε μέλη αυτά είναι επιχειρήσεις προσδιορίσιμες κατά τον χρόνο εκδόσεως της αποφάσεως και ανήκουν σε περιορισμένο κύκλο οικονομικών φορέων – Παραδεκτό

   (Άρθρο 263, εδ. 4, ΣΛΕΕ)

   (βλ. σκέψεις 27, 33-43)

3. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη – Έννοια – Καθεστώς απαλλαγής από τον φόρο εισοδήματος των οικονομικών δραστηριοτήτων των φορέων που δραστηριοποιούνται στον λιμενικό τομέα – Εμπίπτει

   (Άρθρο 107 § 1 ΣΛΕΕ)

   (βλ. σκέψεις 48-57)

4. Ανταγωνισμός – Κανόνες της Ένωσης – Αποδέκτες – Επιχειρήσεις – Έννοια – Φορείς που δραστηριοποιούνται στον λιμενικό τομέα και διαθέτουν προνόμια δημόσιας εξουσίας – Άσκηση οικονομικών δραστηριοτήτων συνδεόμενων με την άσκηση δημόσιας εξουσίας – Εμπίπτει

   (Άρθρο 107 § 1 ΣΛΕΕ)

   (βλ. σκέψεις 61-70, 80-87)

5. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη – Εξέτασή τους από την Επιτροπή – Απόφαση περί κινήσεως της επίσημης διαδικασίας έρευνας που προβλέπει το άρθρο 108, παράγραφος 2, ΣΛΕΕ – Μεταβολή της θέσης της Επιτροπής κατά το πέρας της διαδικασίας – Διαφοροποίηση μεταξύ της αποφάσεως περί κινήσεως της διαδικασίας και της τελικής αποφάσεως – Επιτρέπεται – Προϋποθέσεις – Απουσία μεταβολής των πραγματικών περιστατικών ή του νομικού χαρακτηρισμού των πραγματικών περιστατικών που έγιναν δεκτά με την απόφαση περί κινήσεως της διαδικασίας

   (Άρθρο 108 § 2 ΣΛΕΕ)

   (βλ. σκέψεις 75-79)

6. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη – Υφιστάμενες ενισχύσεις και νέες ενισχύσεις – Εξέτασή τους από την Επιτροπή – Προκαταρκτικό στάδιο και στάδιο κατ’ αντιπαράθεση διαδικασίας – Υφιστάμενο καθεστώς ενισχύσεων – Απόρριψη από το κράτος μέλος των κατάλληλων μέτρων που πρότεινε η Επιτροπή κατά το προκαταρκτικό στάδιο – Απόφαση της Επιτροπής περί κινήσεως της επίσημης διαδικασίας έρευνας – Αντιστροφή του βάρους αποδείξεως της συμβατότητας του καθεστώτος με την εσωτερική αγορά – Δεν χωρεί

   (Άρθρο 108 ΣΛΕΕ· κανονισμός 2015/1589 του Συμβουλίου, άρθρα 21, 22 και 23)

   (βλ. σκέψεις 122-128)

7. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη – Απαγόρευση – Παρεκκλίσεις – Ενισχύσεις δυνάμενες να υπαχθούν στην παρέκκλιση την οποία προβλέπει το άρθρο 107, παράγραφος 3, στοιχείο γʹ, ΣΛΕΕ – Ενισχύσεις που ανταποκρίνονται στις ανάγκες συντονισμού των μεταφορών κατά την έννοια του άρθρου 93 ΣΛΕΕ – Λειτουργική ενίσχυση – Δεν περιλαμβάνεται – Εξαιρέσεις

   (Άρθρα 93 και 107 § 3, στοιχείο γʹ, ΣΛΕΕ· ανακοίνωση 2004/C 13/03 της Επιτροπής)

   (βλ. σκέψεις 131-137)

8. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη – Εξέτασή τους από την Επιτροπή – Υφιστάμενα καθεστώτα ενισχύσεων – Εξουσία εκτιμήσεως της Επιτροπής – Αρχή της χρηστής διοικήσεως – Υποχρέωση επιμέλειας και αμεροληψίας – Περιεχόμενο – Υποχρέωση κινήσεως διαδικασιών κρατικών ενισχύσεων σε σχέση με παρόμοια καθεστώτα που εφαρμόζονται σε άλλα κράτη μέλη – Δεν υφίσταται

   (Άρθρο 108 § 2 ΣΛΕΕ· Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άρθρο 41)

   (βλ. σκέψεις 157-165)

Σύνοψη

Με την απόφαση UPF κατά Επιτροπής (T-747/17), η οποία εκδόθηκε στις 30 Απριλίου 2019, το Γενικό Δικαστήριο απέρριψε ως αβάσιμη την προσφυγή ακυρώσεως που άσκησε η Union des ports de France (UPF) κατά της αποφάσεως της Ευρωπαϊκής Επιτροπής της 27ης Ιουλίου 2017 ( 1 ), με την οποία, αφενός, κρίθηκε μη συμβατό προς την εσωτερική αγορά, βάσει των διατάξεων της Συνθήκης περί υφιστάμενων κρατικών ενισχύσεων ( 2 ), το καθεστώς απαλλαγής από τον φόρο εταιριών το οποίο έθεσε σε εφαρμογή η Γαλλία υπέρ των λιμένων της και, αφετέρου, ζητήθηκε η κατάργησή του.

Η προσβαλλόμενη απόφαση, εκδοθείσα κατόπιν έρευνας που διεξήχθη το 2013 στο σύνολο των κρατών μελών, προκειμένου να σχηματιστεί συνολική εικόνα σχετικά με τη λειτουργία και τη φορολόγηση των λιμένων τους, διαπιστώνει ότι το μέτρο που προβλέπει απαλλαγή από τον φόρο εταιριών των επιχειρηματιών που δραστηριοποιούνται στον λιμενικό τομέα συνιστά καθεστώς κρατικών ενισχύσεων το οποίο δεν είναι συμβατό προς την εσωτερική αγορά. Κατά συνέπεια, διατάσσει την κατάργηση του μέτρου αυτού και την υπαγωγή των εσόδων των δικαιούχων στον φόρο εταιριών από την έναρξη του φορολογικού έτους που έπεται την ημερομηνίας έκδοσης της αποφάσεως.

Το Γενικό Δικαστήριο κρίνει κατ’ αρχάς ότι, μολονότι η προσβαλλόμενη απόφαση δεν μπορεί να παραγάγει έννομα αποτελέσματα έναντι των δικαιούχων του καθεστώτος ενισχύσεων χωρίς την έκδοση εκτελεστικών μέτρων από τις γαλλικές αρχές, εντούτοις, η UPF, ως επαγγελματική ένωση που διασφαλίζει την προάσπιση και την εκπροσώπηση των μελών της, νομιμοποιείται ενεργητικώς να ασκήσει προσφυγή κατά της προσβαλλομένης αποφάσεως, εφόσον τα εν λόγω μέλη δεν άσκησαν τα ίδια προσφυγή. Συναφώς, διαπιστώνει ότι όλα τα μέλη της UPF είναι γαλλικοί λιμένες ή μεγάλοι θαλάσσιοι λιμένες ή εμπορικά επιμελητήρια που διαχειρίζονται τους λιμένες αυτούς που είχαν νομίμως υπαχθεί στο καθεστώς απαλλαγής. Επιπλέον, δεδομένου ότι τα εν λόγω μέλη είναι νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου συσταθέντα μέσω διατάγματος, των οποίων η ίδρυση δεν απορρέει από την ιδιωτική πρωτοβουλία, ανήκουν σε κλειστό κύκλο οικονομικών φορέων, οι οποίοι ήταν προσδιορίσιμοι κατά τον χρόνο έκδοσης της προσβαλλόμενης αποφάσεως και μπορούν να επικαλεστούν την ιδιότητα του πραγματικού δικαιούχου του υφιστάμενου καθεστώτος ενισχύσεων.

Ωστόσο, το Γενικό Δικαστήριο κρίνει ότι η προσβαλλόμενη απόφαση δεν ενέχει νομική πλάνη και απορρίπτει το σύνολο των αιτιάσεων που διατύπωσε η UPF, ιδίως αυτές που αντλούνται από σφάλματα που φέρεται ότι διέπραξε η Επιτροπή κατά την εκτίμηση της οικονομικής φύσης των δραστηριοτήτων των γαλλικών λιμένων και κατά τον χαρακτηρισμό τους ως επιχειρήσεων. Διαπιστώνει, ως εκ τούτου, ότι από την προσβαλλόμενη απόφαση προκύπτει σαφώς ότι αυτή αφορά μόνον τα έσοδα από τις οικονομικές δραστηριότητες των δικαιούχων της απαλλαγής και ότι μόνο για τις δραστηριότητες αυτές θεωρήθηκαν επιχειρήσεις. Κρίνει επίσης δικαιολογημένη την εκτίμηση ότι οι δραστηριότητες που έχουν αναλάβει οι γαλλικοί λιμένες, πέραν αυτών που διεξάγουν κατά την άσκηση καθηκόντων δημόσιας εξουσίας, όπως ο έλεγχος και η ασφάλεια της θαλάσσιας κυκλοφορίας ή η εποπτεία κατά της μόλυνσης, έχουν οικονομικό χαρακτήρα. Πράγματι, το γεγονός και μόνον ότι ένας φορέας διαθέτει, για την άσκηση ενός μέρους των δραστηριοτήτων του, προνόμια που συνδέονται με την άσκηση δημόσιας εξουσίας δεν εμποδίζει τον χαρακτηρισμό του ως επιχείρησης ως προς τις λοιπές οικονομικές δραστηριότητές του. Επιπλέον, εάν η οικονομική δραστηριότητα φορέα μπορεί να διαχωριστεί από την άσκηση των προνομίων δημόσιας εξουσίας, ο εν λόγω φορέας πρέπει να χαρακτηριστεί επιχείρηση για το συγκεκριμένο μέρος των δραστηριοτήτων του.

Το Γενικό Δικαστήριο κρίνει επίσης ότι η Επιτροπή δεν υπέπεσε σε πλάνη κατά την εκτίμηση των προϋποθέσεων στρέβλωσης του ανταγωνισμού και επηρεασμού των συναλλαγών. Ειδικότερα, διαπιστώνει ότι, ακόμη και αν υποτεθεί ότι από την εξέταση της ατομικής κατάστασης ορισμένων νησιωτικών λιμένων ή λιμένων υπερπόντιων εδαφών θα μπορούσε να προκύψει ότι οι ως άνω προϋποθέσεις δεν πληρούνται, η εξέταση αυτή, σε περίπτωση καθεστώτος ενισχύσεων, πρέπει να διενεργηθεί από το κράτος μέλος κατά το στάδιο της ανάκτησης των ενισχύσεων ή σε μεταγενέστερο στάδιο, τηρουμένης της αρχής της καλόπιστης συνεργασίας μεταξύ της Επιτροπής και του εν λόγω κράτους μέλους.

Εξάλλου, το Γενικό Δικαστήριο εκτιμά ότι η Επιτροπή δεν υπέπεσε σε σφάλμα κατά τη διεξαγωγή της διαδικασίας ελέγχου των υφισταμένων ενισχύσεων, επιβάλλοντας στις γαλλικές αρχές να αποδείξουν ότι το μέτρο της φοροαπαλλαγής ήταν συμβατό με την εσωτερική αγορά. Συναφώς, επισημαίνει ότι δεν υφίσταται κανένας λόγος διάκρισης, στο στάδιο της επίσημης διαδικασίας έρευνας, μεταξύ της διαδικασίας που εφαρμόζεται στις νέες ενισχύσεις και εκείνης που εφαρμόζεται στις υφιστάμενες ενισχύσεις, ούτε λόγος για να θεωρηθεί ότι αντιστράφηκε το βάρος απόδειξης όσον αφορά την εξέταση της συμβατότητας υφιστάμενου καθεστώτος ενισχύσεων με την εσωτερική αγορά.

Τέλος, το Γενικό Δικαστήριο κρίνει ότι η Επιτροπή δεν παραβίασε την αρχή της χρηστής διοίκησης κινώντας τις διαδικασίες μόνον έναντι τριών κρατών μελών, ενώ παρέμεινε αδρανής έναντι των κρατών μελών τα οποία αφορούσε η έρευνά της το 2013 και τα οποία είχαν αναγνωρίσει ότι εφάρμοσαν στους λιμένες τους φορολογικά καθεστώτα που παρεκκλίνουν από τους κανόνες του κοινού δικαίου. Το Γενικό Δικαστήριο διαπιστώνει, μεταξύ άλλων, ότι η υποχρέωση αμεροληψίας που υπέχει η Επιτροπή δεν της επιβάλλει να διεξάγει ταυτοχρόνως έρευνες ή να εκδίδει δεσμευτικές αποφάσεις στο πλαίσιο διαδικασιών κρατικής ενισχύσεων. Επιπλέον, η ενδεχόμενη παράβαση από κράτος μέλος υποχρέωσης την οποία υπέχει δυνάμει της Συνθήκης δεν μπορεί να δικαιολογηθεί από την περίσταση ότι άλλα κράτη μέλη παραβαίνουν επίσης την υποχρέωση αυτή.

( 1 ) Απόφαση (ΕΕ) 2017/2116 της Επιτροπής, της 27ης Ιουλίου 2017, σχετικά με το καθεστώς ενισχύσεων SA.38398 (2016/C, πρώην 2015/E) το οποίο έθεσε σε εφαρμογή η Γαλλία – Φορολόγηση των λιμένων στη Γαλλία (ΕΕ 2017, L 332, σ. 24, στο εξής: προσβαλλόμενη απόφαση).

( 2 ) Άρθρο 107, παράγραφος 1, ΣΛΕΕ.