Υπόθεση C‑585/16

Serin Alheto

κατά

Zamestnik-predsedatel na Darzhavna agentsia za bezhantsite

(αίτηση του Administrativen sad Sofia-grad
για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως)

«Προδικαστική παραπομπή – Κοινή πολιτική στους τομείς του ασύλου και της επικουρικής προστασίας – Απαιτήσεις για την αναγνώριση των υπηκόων τρίτων χωρών ή των απάτριδων ως δικαιούχων διεθνούς προστασίας – Οδηγία 2011/95/ΕΕ – Άρθρο 12 – Αποκλεισμός από το καθεστώς πρόσφυγα – Πρόσωπα που είναι εγγεγραμμένα στην Υπηρεσία Αρωγής και Έργων του ΟΗΕ για τους Παλαιστίνιους Πρόσφυγες στην Εγγύς Ανατολή (UNRWA) – Ύπαρξη “πρώτης χώρας ασύλου”, για Παλαιστίνιο πρόσφυγα, στη ζώνη επιχειρήσεων της UNRWA – Κοινές διαδικασίες για τη χορήγηση διεθνούς προστασίας – Οδηγία 2013/32/ΕΕ – Άρθρο 46 – Δικαίωμα πραγματικής προσφυγής – Πλήρης και ex nunc εξέταση – Έκταση των εξουσιών του πρωτοβάθμιου δικαστηρίου – Εξέταση των αναγκών διεθνούς προστασίας από τον δικαστή – Εξέταση λόγων απαραδέκτου»

Περίληψη – Απόφαση του Δικαστηρίου (τμήμα μείζονος συνθέσεως)
της 25ης Ιουλίου 2018

1. Πράξεις των οργάνων – Οδηγίες – Εκτέλεση από τα κράτη μέλη – Εθνικές διατάξεις που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής οδηγίας – Εθνικές διατάξεις προγενέστερες της οδηγίας οι οποίες είναι ικανές να διασφαλίσουν τη συμβατότητα του εθνικού δικαίου προς την οδηγία αυτή – Περιλαμβάνονται

2. Συνοριακοί έλεγχοι, άσυλο και μετανάστευση – Πολιτική ασύλου – Καθεστώς πρόσφυγα ή επικουρικής προστασίας – Οδηγία 2011/95 – Διαδικασίες για τη χορήγηση και ανάκληση του καθεστώτος διεθνούς προστασίας – Οδηγία 2013/32 – Διαδικασία εξέτασης αίτησης διεθνούς προστασίας – Αίτηση που υποβάλλεται από πρόσωπο εγγεγραμμένο στην UNRWA – Πρέπει να εξετάζεται αν υφίσταται αποτελεσματική προστασία ή συνδρομή από την UNRWA για το πρόσωπο αυτό

   (Οδηγίες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου 2011/95, άρθρο 12 § 1, στοιχείο αʹ, και 2013/32, άρθρο 10 § 2)

3. Πράξεις των οργάνων – Οδηγίες – Αποτέλεσμα – Μη εφαρμογή εκ μέρους κράτους μέλους – Δικαίωμα των ιδιωτών να επικαλούνται την οδηγία – Προϋποθέσεις

   (Άρθρο 288, εδ. 3, ΣΛΕΕ)

4. Συνοριακοί έλεγχοι, άσυλο και μετανάστευση – Πολιτική ασύλου – Καθεστώς πρόσφυγα ή επικουρικής προστασίας – Οδηγία 2004/83 – Οδηγία 2011/95 – Προϋποθέσεις αναγνώρισης του καθεστώτος του πρόσφυγα – Πρόσωπο το οποίο τυγχάνει προστασίας ή συνδρομής από όργανα ή οργανισμούς των Ηνωμένων Εθνών, εκτός της Ύπατης Αρμοστείας για τους Πρόσφυγες – Αποκλεισμός από το καθεστώς του πρόσφυγα – Παύση της εν λόγω συνδρομής – Άμεσο αποτέλεσμα – Μεταφορά στο εσωτερικό δίκαιο – Αυτεπάγγελτη εφαρμογή

   (Οδηγία 2011/95 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρο 12 § 1, στοιχειό αʹ· οδηγία 2004/83 του Συμβουλίου, άρθρο 12 § 1, στοιχείο αʹ)

5. Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης – Ερμηνεία – Μέθοδοι – Γραμματική, συστηματική και τελολογική ερμηνεία

6. Συνοριακοί έλεγχοι, άσυλο και μετανάστευση – Πολιτική ασύλου – Καθεστώς πρόσφυγα ή επικουρικής προστασίας – Οδηγία 2011/95 – Διαδικασίες για τη χορήγηση και ανάκληση του καθεστώτος διεθνούς προστασίας – Οδηγία 2013/32 – Προσφυγή κατά απόφασης επί αιτήσεως διεθνούς προστασίας – Δικαίωμα πραγματικής προσφυγής – Υποχρέωση εξέτασης των πραγματικών και νομικών στοιχείων – Περιεχόμενο – Πρόσωπο το οποίο τυγχάνει προστασίας ή συνδρομής από όργανα ή οργανισμούς των Ηνωμένων Εθνών, εκτός της Ύπατης Αρμοστείας για τους Πρόσφυγες

   (Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άρθρο 47· οδηγίες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου 2011/95, άρθρο 12 § 1, στοιχείο αʹ, και 2013/32, άρθρο 46 § 3)

7. Συνοριακοί έλεγχοι, άσυλο και μετανάστευση – Πολιτική ασύλου – Διαδικασίες για τη χορήγηση και ανάκληση του καθεστώτος διεθνούς προστασίας – Οδηγία 2013/32 – Προσφυγή κατά απόφασης επί αιτήσεως διεθνούς προστασίας – Δικαίωμα πραγματικής προσφυγής – Υποχρέωση εξέτασης των πραγματικών και νομικών στοιχείων – Περιεχόμενο – Λόγοι απαραδέκτου της αίτησης διεθνούς προστασίας – Περιλαμβάνονται – Προϋποθέσεις

   (Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άρθρο 47· οδηγία 2013/32 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρα 33 § 2 και 46 § 3)

8. Συνοριακοί έλεγχοι, άσυλο και μετανάστευση – Πολιτική ασύλου – Διαδικασίες για τη χορήγηση και ανάκληση του καθεστώτος διεθνούς προστασίας – Οδηγία 2013/32 – Διαδικασία εξέτασης αίτησης διεθνούς προστασίας – Έννοια πρώτης χώρας ασύλου – Αιτών ο οποίος προστατεύεται επαρκώς σε μια χώρα έχοντας καθεστώς άλλο από αυτό του πρόσφυγα – Έννοια – Πρόσωπο εγγεγραμμένο στην UNRWA – Εμπίπτει – Προϋποθέσεις

   (Οδηγία 2013/32 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρο 35, εδ. 1, στοιχείο βʹ)

9. Συνοριακοί έλεγχοι, άσυλο και μετανάστευση – Πολιτική ασύλου – Διαδικασίες για τη χορήγηση και ανάκληση του καθεστώτος διεθνούς προστασίας – Οδηγία 2013/32 – Προσφυγή κατά απόφασης επί αιτήσεως διεθνούς προστασίας – Δικαίωμα πραγματικής προσφυγής – Ακύρωση της αρχικής απόφασης – Απουσία κοινών διαδικαστικών κανόνων σχετικά με την αρμοδιότητα έκδοσης νέας απόφασης – Υποχρέωση έκδοσης νέας απόφασης εντός σύντομου χρόνου

   (Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άρθρο 47· οδηγία 2013/32 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρο 46 § 3)

1.  Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.

   (βλ. σκέψη 77)

2.  Το άρθρο 12, παράγραφος 1, στοιχείο αʹ, της οδηγίας 2011/95/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 13ης Δεκεμβρίου 2011, σχετικά με τις απαιτήσεις για την αναγνώριση των υπηκόων τρίτων χωρών ή των απάτριδων ως δικαιούχων διεθνούς προστασίας, για ένα ενιαίο καθεστώς για τους πρόσφυγες ή για τα άτομα που δικαιούνται επικουρική προστασία και για το περιεχόμενο της παρεχόμενης προστασίας, σε συνδυασμό με το άρθρο 10, παράγραφος 2, της οδηγίας 2013/32/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 26ης Ιουνίου 2013, σχετικά με κοινές διαδικασίες για τη χορήγηση και ανάκληση του καθεστώτος διεθνούς προστασίας, έχει την έννοια ότι για την εξέταση αίτησης διεθνούς προστασίας που υποβάλλεται από πρόσωπο εγγεγραμμένο στην Υπηρεσία Αρωγής και Έργων των Ηνωμένων Εθνών για τους Παλαιστίνιους πρόσφυγες στην Εγγύς Ανατολή (UNRWA) επιβάλλεται να εξετάζεται αν στο πρόσωπο αυτό παρέχεται αποτελεσματική προστασία ή συνδρομή από τον εν λόγω οργανισμό, υπό την προϋπόθεση ότι η αίτηση αυτή δεν έχει προηγουμένως απορριφθεί λόγω της συνδρομής άλλου λόγου αποκλεισμού ή απαραδέκτου πέραν του προβλεπόμενου στο άρθρο 12, παράγραφος 1, στοιχείο αʹ, πρώτη περίοδος, της οδηγίας 2011/95.

   (βλ. σκέψη 90, διατακτ. 1)

3.  Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.

   (βλ. σκέψη 98)

4.  Το άρθρο 12, παράγραφος 1, στοιχείο αʹ, δεύτερη περίοδος, της οδηγίας 2004/83/ΕΚ του Συμβουλίου, της 29ης Απριλίου 2004, για θέσπιση ελάχιστων απαιτήσεων για την αναγνώριση και το καθεστώς των υπηκόων τρίτων χωρών ή των απάτριδων ως προσφύγων ή ως προσώπων που χρήζουν διεθνούς προστασίας για άλλους λόγους, και το άρθρο 12, παράγραφος 1, στοιχείο αʹ, δεύτερη περίοδος, της οδηγίας 2011/95 έχουν την έννοια ότι:

   –	αντιτίθενται σε εθνική κανονιστική ρύθμιση που δεν προβλέπει καθόλου ή που δεν μεταφέρει ορθά στο εθνικό δίκαιο τον περιλαμβανόμενο σε αυτά λόγο παύσης εφαρμογής του λόγου αποκλεισμού από το καθεστώς πρόσφυγα·

   –	έχουν άμεσο αποτέλεσμα, και

   –	μπορούν να εφαρμοσθούν ακόμη και αν ο αιτών διεθνή προστασία δεν αναφέρθηκε ρητώς σε αυτά.

   (βλ. σκέψη 101, διατακτ. 2)

5.  Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.

   (βλ. σκέψη 108)

6.  Το άρθρο 46, παράγραφος 3, της οδηγίας 2013/32, σε συνδυασμό με το άρθρο 47 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχει την έννοια ότι δικαστήριο κράτους μέλους που κρίνει πρωτοδίκως προσφυγή κατά αποφάσεως επί αιτήσεως διεθνούς προστασίας οφείλει να εξετάζει τόσο τα πραγματικά και νομικά ζητήματα –όπως το αν εφαρμόζεται στην περίπτωση του προσφεύγοντος το άρθρο 12, παράγραφος 1, στοιχείο αʹ, της οδηγίας 2011/95– τα οποία έλαβε ή θα μπορούσε να λάβει υπόψη το όργανο που έλαβε τη σχετική απόφαση όσο και εκείνα που ανέκυψαν μετά την έκδοση της απόφασης αυτής.

   Συγκεκριμένα, το άρθρο 46, παράγραφος 3, της οδηγίας 2013/32 ορίζει ότι, προκειμένου να τηρούν τα προβλεπόμενα στο άρθρο 46, παράγραφος 1, της οδηγίας αυτής, τα κράτη μέλη που δεσμεύονται από την οδηγία μεριμνούν ώστε το δικαστήριο ενώπιον του οποίου προσβάλλεται η απόφαση επί της αίτησης διεθνούς προστασίας να πραγματοποιεί «πλήρη και ex nunc εξέταση τόσο των πραγματικών όσο και των νομικών ζητημάτων, ιδίως, κατά περίπτωση, εξέταση των αναγκών διεθνούς προστασίας σύμφωνα με την οδηγία [2011/95]». Στο πλαίσιο αυτό, η έκφραση «ex nunc» αναδεικνύει την υποχρέωση του δικαστή, κατά την εκτίμηση που πραγματοποιεί, να λαμβάνει υπόψη τυχόν νέα στοιχεία τα οποία έχουν προκύψει μετά την έκδοση της απόφασης που αποτελεί το αντικείμενο της προσφυγής. Μια τέτοια εκτίμηση επιτρέπει την αναλυτική εξέταση της αίτησης διεθνούς προστασίας, χωρίς να χρειάζεται να αναπεμφθεί ο φάκελος στην αποφαινόμενη αρχή. Περαιτέρω, η χρήση του επιθέτου «πλήρης» στο άρθρο 46, παράγραφος 3, της οδηγίας 2013/32 επιβεβαιώνει ότι ο δικαστής οφείλει να εξετάζει τόσο τα στοιχεία που έλαβε ή θα μπορούσε να λάβει υπόψη η αποφαινόμενη αρχή όσο και τα στοιχεία που αφορούν το διάστημα μετά την έκδοση της απόφασης της αρχής αυτής. Όσον αφορά την έκφραση «κατά περίπτωση», που χρησιμοποιείται στο χωρίο «ιδίως, κατά περίπτωση, εξέταση των αναγκών διεθνούς προστασίας σύμφωνα με την οδηγία [2011/95]», όπως επισήμανε η Επιτροπή κατά την επ’ ακροατηρίου συζήτηση, με τη χρήση της έκφρασης αυτής καταδεικνύεται ότι η πλήρης και ex nunc εξέταση εκ μέρους του δικαστή δεν απαιτείται κατ’ ανάγκη να αφορά την επί της ουσίας εξέταση των αναγκών διεθνούς προστασίας και ότι μπορεί, συνεπώς, να αφορά το παραδεκτό της αίτησης διεθνούς προστασίας, εφόσον το εθνικό δίκαιο επιτρέπει κάτι τέτοιο κατ’ εφαρμογήν του άρθρου 33, παράγραφος 2, της οδηγίας 2013/32.

   (βλ. σκέψεις 106, 111-113, 115, 118, διατακτ. 3)

7.  Το άρθρο 46, παράγραφος 3, της οδηγίας 2013/32, σε συνδυασμό με το άρθρο 47 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, έχει την έννοια ότι η απαίτηση πλήρους και ex nunc εξέτασης τόσο των πραγματικών όσο και των νομικών ζητημάτων μπορεί να καταλαμβάνει και τους προβλεπόμενους στο άρθρο 33, παράγραφος 2, της οδηγίας αυτής λόγους απαραδέκτου της αίτησης διεθνούς προστασίας, εφόσον κάτι τέτοιο επιτρέπεται από το εθνικό δίκαιο, και ότι σε περίπτωση που το δικαστήριο που κρίνει την προσφυγή διερευνά το ενδεχόμενο να εξετάσει λόγο απαραδέκτου ο οποίος δεν εξετάστηκε από την αποφαινόμενη αρχή, το δικαστήριο αυτό πρέπει να πραγματοποιήσει ακρόαση του αιτούντος, προκειμένου να του παράσχει τη δυνατότητα να εκθέσει, αυτοπροσώπως και σε γλώσσα που κατέχει, την άποψή του σχετικά με την εφαρμογή του λόγου αυτού στη δική του περίπτωση.

   (βλ. σκέψη 130, διατακτ. 4)

8.  Το άρθρο 35, πρώτο εδάφιο, στοιχείο βʹ, της οδηγίας 2013/32 έχει την έννοια ότι πρόσωπο εγγεγραμμένο στην Υπηρεσία Αρωγής και Έργων του ΟΗΕ για τους Παλαιστίνιους Πρόσφυγες στην Εγγύς Ανατολή (UNRWA), εφόσον του παρέχεται από τον οργανισμό αυτό αποτελεσματική προστασία ή συνδρομή σε τρίτη χώρα που δεν αποτελεί την επικράτεια στην οποία έχει τη συνήθη διαμονή του, πρέπει να θεωρηθεί ότι προστατεύεται επαρκώς σε αυτή την τρίτη χώρα, υπό την έννοια της διάταξης αυτής, όταν η εν λόγω χώρα:

   –	αναλαμβάνει τη δέσμευση να αποδεχτεί την επανεισδοχή του ενδιαφερομένου, ο οποίος έχει εγκαταλείψει την επικράτειά της για να ζητήσει διεθνή προστασία στην Ευρωπαϊκή Ένωση, και

   –

   αναγνωρίζει την εν λόγω προστασία ή συνδρομή της UNRWA και σέβεται την αρχή της μη επαναπροώθησης, επιτρέποντας κατ’ αυτόν τον τρόπο στον ενδιαφερόμενο να διαμείνει στο έδαφός της με ασφάλεια, υπό αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης και για όσο διάστημα απαιτηθεί λόγω των κινδύνων που διατρέχει στον συνήθη τόπο διαμονής του.

   (βλ. σκέψη 143, διατακτ. 5)

9.  Το άρθρο 46, παράγραφος 3, της οδηγίας 2013/32, σε συνδυασμό με το άρθρο 47 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, έχει την έννοια ότι δεν θεσπίζει κοινούς διαδικαστικούς κανόνες σχετικά με την αρμοδιότητα έκδοσης νέας απόφασης επί της αίτησης διεθνούς προστασίας μετά την ακύρωση της αρχικής απόφασης από το αρμόδιο δικαστήριο. Ωστόσο, η ανάγκη να διασφαλίζεται η πρακτική αποτελεσματικότητα του άρθρου 46, παράγραφος 3, της οδηγίας αυτής και η πραγματική προσφυγή σύμφωνα με το άρθρο 47 του Χάρτη επιτάσσει, σε περίπτωση αναπομπής του φακέλου στο οιονεί δικαστικό ή διοικητικό όργανο του άρθρου 2, στοιχείο στʹ, της εν λόγω οδηγίας, να εκδίδεται νέα απόφαση εντός σύντομου χρόνου και η απόφαση αυτή να είναι σύμφωνη προς την εκτίμηση που περιλαμβάνεται στην ακυρωτική δικαστική απόφαση.

   Επισημαίνεται, επ’ αυτού, ότι το άρθρο 46, παράγραφος 3, της οδηγίας 2013/32 αφορά μόνον την «εξέταση» της προσφυγής, συνεπώς δεν αφορά το ζήτημα της συνέχειας που δίνεται σε περίπτωση ακύρωσης της απόφασης που αποτελεί το αντικείμενο της προσφυγής αυτής. Ωστόσο, το άρθρο 46, παράγραφος 3, της οδηγίας 2013/32 θα έχανε την πρακτική του αποτελεσματικότητα αν γινόταν δεκτό ότι, μετά την έκδοση δικαστικής απόφασης με την οποία το πρωτοβάθμιο δικαστήριο προέβη, σύμφωνα με τη διάταξη αυτή, σε πλήρη και ex nunc εκτίμηση των αναγκών διεθνούς προστασίας του αιτούντος βάσει της οδηγίας 2011/95, το εν λόγω όργανο μπορεί να λάβει απόφαση αντίθετη προς την εκτίμηση αυτή ή μπορεί να αδρανήσει για μεγάλο διάστημα, αυξάνοντας την πιθανότητα να μεσολαβήσουν στοιχεία που απαιτούν νέα εκτίμηση.

   (βλ. σκέψεις 145, 147, 149, διατακτ. 6)