Υπόθεση T‑262/15

Dmitrii Konstantinovich Kiselev

κατά

Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης

«Κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας – Περιοριστικά μέτρα όσον αφορά δράσεις που υπονομεύουν ή απειλούν την Ουκρανία – Δέσμευση κεφαλαίων – Περιορισμοί όσον αφορά την πρόσβαση στο έδαφος των κρατών μελών – Φυσικό πρόσωπο που στηρίζει ενεργά δράσεις ή πολιτικές που υπονομεύουν ή απειλούν την Ουκρανία – Υποχρέωση αιτιολογήσεως – Πρόδηλη πλάνη εκτιμήσεως – Ελευθερία εκφράσεως – Αναλογικότητα – Δικαιώματα άμυνας»

Περίληψη – Απόφαση του Γενικού Δικαστηρίου (ένατο τμήμα) της 15ης Ιουνίου 2017

1. Διεθνείς συμφωνίες – Συμφωνία εταιρικής σχέσεως Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων-Ρωσίας – Μέτρα για την προστασία ουσιωδών συμφερόντων ασφάλειας του ενός μέρους – Περίπτωση πολέμου ή σοβαρών διεθνών εντάσεων που αποτελούν απειλή πολέμου – Έννοια – Ενέργειες της Ρωσικής Ομοσπονδίας που αφορούν την κατάσταση στην Ουκρανία το 2015 και το 2016 – Εμπίπτουν – Υποχρέωση ενημερώσεως ή προηγούμενης διαβούλευσης – Δεν υφίσταται

   (Συμφωνία εταιρικής σχέσεως Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων-Ρωσίας, άρθρο 99, σημείο 1, στοιχείο δʹ)

2. Πράξεις των οργάνων – Αιτιολογία – Υποχρέωση αιτιολογήσεως – Περιεχόμενο – Περιοριστικά μέτρα κατά ορισμένων προσώπων και οντοτήτων λόγω της κατάστασης στην Ουκρανία – Περιορισμός εισόδου και διελεύσεως και δέσμευση των κεφαλαίων – Υποχρέωση γνωστοποιήσεως της αιτιολογίας στον ενδιαφερόμενο ταυτόχρονα με την έκδοση της βλαπτικής για εκείνον πράξεως ή αμέσως μετά – Όρια – Ασφάλεια της Ένωσης και των κρατών μελών ή χειρισμός των διεθνών σχέσεών τους – Απόφαση εντασσόμενη σε πλαίσιο που είναι γνωστό στον ενδιαφερόμενο και του παρέχει τη δυνατότητα να αντιληφθεί τη σημασία του μέτρου που ελήφθη σε βάρος του – Επιτρεπτό συνοπτικής αιτιολογίας

   [Άρθρο 296, εδ. 2, ΣΛΕΕ· Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άρθρο 41 § 2· αποφάσεις του Συμβουλίου (ΚΕΠΠΑ) 2015/432, 2015/1524 και 2016/359· κανονισμοί του Συμβουλίου 2015/427, 2015/1514 και 2016/353]

3. Κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας – Περιοριστικά μέτρα κατά ορισμένων προσώπων και οντοτήτων λόγω της κατάστασης στην Ουκρανία – Περιορισμός εισόδου και διελεύσεως και δέσμευση των κεφαλαίων – Ενεργή στήριξη δράσεων ή πολιτικών που υπονομεύουν ή απειλούν την εδαφική ακεραιότητα, την κυριαρχία και την ανεξαρτησία της Ουκρανίας – Έννοια – Στήριξη με τα μέσα ενημέρωσης από τον επικεφαλής πρακτορείου Τύπου το οποίο χαρακτηρίζεται ως «ενιαία επιχείρηση» του ρωσικού κράτους – Εμπίπτει

   [Αποφάσεις του Συμβουλίου (ΚΕΠΠΑ) 2014/145, άρθρα 1 § 1, στοιχείο αʹ, και 2 § 1, στοιχείο αʹ, 2015/432, 2015/1524 και 2016/359· κανονισμοί του Συμβουλίου 269/2014, άρθρο 3 § 1, στοιχείο αʹ, 2015/427, 2015/1514 και 2016/353]

4. Προσφυγή ακυρώσεως – Λόγοι – Έλλειψη αιτιολογίας ή ανεπαρκής αιτιολογία – Λόγος διαφορετικός από εκείνον που αφορά την ουσιαστική νομιμότητα

   (Άρθρα 263 ΣΛΕΕ και 296 ΣΛΕΕ)

5. Ευρωπαϊκή Ένωση – Δικαστικός έλεγχος της νομιμότητας των πράξεων των θεσμικών οργάνων – Περιοριστικά μέτρα λόγω της κατάστασης στην Ουκρανία – Έκταση του ελέγχου – Απόδειξη του βασίμου του μέτρου – Υποχρέωση της αρμόδιας αρχής της Ένωσης να αποδείξει, σε περίπτωση αμφισβητήσεως, το βάσιμο των λόγων που ελήφθησαν υπόψη κατά των οικείων προσώπων ή οντοτήτων

   [Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άρθρο 47· αποφάσεις του Συμβουλίου (ΚΕΠΠΑ) 2015/432, 2015/1524 και 2016/359· κανονισμοί του Συμβουλίου 2015/427, 2015/1514 και 2016/353]

6. Κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας – Περιοριστικά μέτρα κατά ορισμένων προσώπων και οντοτήτων λόγω της κατάστασης στην Ουκρανία – Δέσμευση των κεφαλαίων φυσικού προσώπου που στηρίζει ενεργά δράσεις ή πολιτικές που υπονόμευαν ή απειλούσαν την Ουκρανία – Περιορισμός του δικαιώματος στην ελευθερία έκφρασης – Παραβίαση της αρχής της αναλογικότητας – Δεν υφίσταται

   [Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άρθρα 11 και 52 § 1· αποφάσεις του Συμβουλίου (ΚΕΠΠΑ) 2015/432, 2015/1524 και 2016/359· κανονισμοί του Συμβουλίου 2015/427, 2015/1514 και 2016/353]

7. Ένδικη διαδικασία – Εισαγωγικό δικόγραφο – Τυπικά στοιχεία – Προσδιορισμός του αντικειμένου της διαφοράς – Συνοπτική έκθεση των προβαλλόμενων ισχυρισμών – Ανάλογες προϋποθέσεις για τις αιτιάσεις που προβάλλονται προς στήριξη λόγου ακυρώσεως – Χαρακτήρας δημοσίας τάξεως – Αυτεπάγγελτη εξέταση από τον δικαστή της Ένωσης

   (Κανονισμός Διαδικασίας του Γενικού Δικαστηρίου, άρθρο 76, στοιχείο δʹ)

8. Κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας – Περιοριστικά μέτρα λόγω της κατάστασης στην Ουκρανία – Δέσμευση κεφαλαίων – Δικαιώματα άμυνας – Γνωστοποίηση των επιβαρυντικών στοιχείων – Μεταγενέστερη απόφαση που διατηρεί το όνομα του προσφεύγοντος στον κατάλογο των προσώπων τα οποία υπόκεινται στα μέτρα αυτά – Έλλειψη νέας αιτιολογίας/Έλλειψη νέων λόγων – Προσβολή του δικαιώματος ακροάσεως – Δεν υφίσταται

   [Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άρθρο 41 § 2, στοιχείο αʹ· απόφαση (ΚΕΠΠΑ) 2015/432 του Συμβουλίου· κανονισμός 2015/427 του Συμβουλίου]

9. Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης – Αρχές – Δικαιώματα άμυνας – Περιοριστικά μέτρα κατά ορισμένων προσώπων και οντοτήτων λόγω της κατάστασης στην Ουκρανία – Δέσμευση κεφαλαίων – Δικαίωμα προσβάσεως στα έγγραφα – Δικαιώματα των οποίων η άσκηση προϋποθέτει προηγούμενη αίτηση του ενδιαφερομένου προς το Συμβούλιο

   [Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άρθρο 41 § 2, στοιχείο αʹ· απόφαση (ΚΕΠΠΑ) 2015/432 του Συμβουλίου· κανονισμός 2015/427 του Συμβουλίου]

1.  Όσον αφορά την κατάσταση στην Ουκρανία τον Μάρτιο και τον Σεπτέμβριο του 2015 καθώς και τον Μάρτιο του 2016, μπορεί να γίνει δεκτό ότι οι πράξεις της Ρωσικής Ομοσπονδίας συνιστούν «καιρό πολέμου ή σοβαρών διεθνών αναταραχών που συνιστούν απειλή πολέμου», κατά την έννοια του άρθρου 99, σημείο 1, στοιχείο δʹ, της συμφωνίας εταιρικής σχέσεως και συνεργασίας μεταξύ των ευρωπαϊκών Κοινοτήτων και των κρατών μελών τους, αφενός, και της Ρωσικής Ομοσπονδίας, αφετέρου. Εξετάζοντας το συμφέρον της Ένωσης και των κρατών μελών της να έχουν, ως γειτονική χώρα, μια σταθερή Ουκρανία, η επιβολή περιοριστικών μέτρων προκειμένου να ασκηθεί πίεση στη Ρωσική Ομοσπονδία να παύσει τις δραστηριότητές της που υπονομεύουν ή απειλούν την εδαφική ακεραιότητα, την κυριαρχία και την ανεξαρτησία της Ουκρανίας μπορούσε να κριθεί αναγκαία. Συναφώς, επισημαίνεται ότι, η συμφωνία εταιρικής σχέσεως δεν επιβάλλει στον συμβαλλόμενο που επιθυμεί να λάβει μέτρα βάσει της εν λόγω διατάξεως να ενημερώσει προηγουμένως τον άλλο συμβαλλόμενο ούτε να διαβουλευτεί μαζί του ούτε να του εξηγήσει τους λόγους.

   (βλ. σκέψεις 32, 33)

2.  Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.

   (βλ. σκέψεις 39-41, 45, 50)

3.  Λαμβανομένου υπόψη του σημαντικού ρόλου που διαδραματίζουν τα μέσα ενημέρωσης, κυρίως εκείνα του οπτικοακουστικού τομέα, στη σύγχρονη κοινωνία, ήταν προβλέψιμο ότι υπήρχε το ενδεχόμενο η εκτεταμένη στήριξη, από τα μέσα ενημέρωσης, των δράσεων και των πολιτικών της Ρωσικής Κυβερνήσεως που αποσταθεροποιούν την Ουκρανία, ιδίως μέσω πολύ δημοφιλών εκπομπών, από πρόσωπο που διορίστηκε με διάταγμα του προέδρου Πούτιν ως επικεφαλής πρακτορείου Τύπου το οποίο χαρακτηρίζεται ως «ενιαία επιχείρηση» του ρωσικού κράτους να εμπίπτει στο κριτήριο που αφορά τα φυσικά πρόσωπα που στηρίζουν ενεργά δράσεις ή πολιτικές που υπονομεύουν ή απειλούν την εδαφική ακεραιότητα, την κυριαρχία και την ανεξαρτησία της Ουκρανίας.

   Συγκεκριμένα, η έννοια της «ενεργής στηρίξεως» μπορεί να γίνει αντιληπτή μόνον ως αφορώσα πρόσωπα τα οποία, χωρίς να είναι τα ίδια υπεύθυνα για δράσεις και πολιτικές της Ρωσικής Κυβερνήσεως που αποσταθεροποιούν την Ουκρανία και χωρίς να εφαρμόζουν τα ίδια τις δράσεις ή πολιτικές αυτές, παρέχουν στήριξη στις εν λόγω πολιτικές και δράσεις. Το κριτήριο δεν αφορά κάθε μορφή στηρίξεως προς τη Ρωσική Κυβέρνηση, αλλά αφορά τις μορφές στηρίξεως οι οποίες, με την ποσοτική ή ποιοτική σημασία τους, συμβάλλουν στη συνέχιση των δράσεων και των πολιτικών που αποσταθεροποιούν την Ουκρανία. Ερμηνευόμενο υπό τον έλεγχο του δικαστή της Ένωσης, σε σχέση με τον σκοπό της ασκήσεως πιέσεως στη Ρωσική Κυβέρνηση, προκειμένου αυτή να υποχρεωθεί να παύσει τις εν λόγω δράσεις και πολιτικές, το επίμαχο κριτήριο οριοθετεί, επομένως, κατά τρόπο αντικειμενικό μια κατηγορία προσώπων και οντοτήτων στα οποία μπορούν να επιβληθούν μέτρα δεσμεύσεως κεφαλαίων. Κατά την ερμηνεία του εν λόγω κριτηρίου, πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, η οποία αναγνωρίζει την αδυναμία επιτεύξεως απόλυτης ακρίβειας κατά τη σύνταξη των νόμων, κυρίως στους τομείς στους οποίους η κατάσταση εμφανίζει διακυμάνσεις αναλόγως των απόψεων που κυριαρχούν στην κοινωνία, και η οποία δέχεται ότι η ανάγκη αποφυγής της υπερβολικής αυστηρότητας και προσαρμογής στις εναλλαγές των καταστάσεων έχει ως αποτέλεσμα πολλοί νόμοι να χρησιμοποιούν κατά το μάλλον ή ήττον αόριστες εκφράσεις, η ερμηνεία και η εφαρμογή των οποίων εξαρτάται από την πρακτική. Η προϋπόθεση ότι ο νόμος πρέπει να ορίζει σαφώς τις αξιόποινες πράξεις πληρούται όταν ο πολίτης μπορεί να γνωρίζει, με βάση το γράμμα της σχετικής διατάξεως και, εν ανάγκη, με τη βοήθεια της ερμηνείας που δίδεται στην εν λόγω διάταξη από τα δικαστήρια, ποιες πράξεις και παραλείψεις στοιχειοθετούν την ευθύνη του.

   (βλ. σκέψεις 43, 73-76)

4.  Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.

   (βλ. σκέψη 52)

5.  Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.

   (βλ. σκέψεις 61-63)

6.  Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.

   (βλ. σκέψεις 66, 67, 69-72, 80-82, 84-88, 122-125)

7.  Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.

   (βλ. σκέψεις 137, 138)

8.  Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.

   (βλ. σκέψεις 139, 145, 146)

9.  Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.

   (βλ. σκέψεις 139, 151)