Υπόθεση C‑339/15

Ποινική δίκη

κατά

Luc Vanderborght

(αίτηση του Nederlandstalige rechtbank van eerste aanleg te Brussel, strafzaken για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως)

«Προδικαστική παραπομπή – Άρθρο 56 ΣΛΕΕ – Ελεύθερη παροχή υπηρεσιών – Υπηρεσίες στοματικής υγειονομικής και οδοντιατρικής περιθάλψεως – Εθνική νομοθεσία που απαγορεύει απολύτως τη διαφήμιση για υπηρεσίες στοματικής υγειονομικής και οδοντιατρικής περιθάλψεως – Ύπαρξη διασυνοριακού στοιχείου – Προστασία της δημόσιας υγείας – Αναλογικότητα – Οδηγία 2000/31/ΕΚ – Υπηρεσία της κοινωνίας της πληροφορίας – Διαφήμιση μέσω δικτυακού τόπου – Μέλος νομοθετικώς κατοχυρωμένου επαγγέλματος – Επαγγελματικοί κανόνες – Οδηγία 2005/29/ΕΚ – Αθέμιτες εμπορικές πρακτικές – Εθνικοί κανόνες που αφορούν θέματα υγείας – Εθνικοί κανόνες που διέπουν τα νομοθετικώς κατοχυρωμένα επαγγέλματα»

Περίληψη – Απόφαση του Δικαστηρίου (τρίτο τμήμα) της 4ης Μαΐου 2017

1. Προσέγγιση των νομοθεσιών–Αθέμιτες εμπορικές πρακτικές των επιχειρήσεων προς τους καταναλωτές–Οδηγία 2005/29–Εθνική νομοθεσία που απαγορεύει απολύτως τη διαφήμιση για υπηρεσίες στοματικής υγειονομικής και οδοντιατρικής περιθάλψεως–Επιτρέπεται

   (Οδηγία 2005/29 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρο 8)

2. Προσέγγιση των νομοθεσιών–Ηλεκτρονικό εμπόριο–Οδηγία 2000/31–Παροχή υπηρεσιών της κοινωνίας της πληροφορίας–Επιτρεπτό των εμπορικών επικοινωνιών που αποτελούν μέρος μιας τέτοιας υπηρεσίας παρεχόμενης από μέλος νομοθετικώς κατοχυρωμένου επαγγέλματος–Έννοια εμπορικής επικοινωνίας–Διαφήμιση, μέσω δικτυακού τόπου που έχει δημιουργηθεί από οδοντίατρο, για υπηρεσίες στοματικής υγειονομικής και οδοντιατρικής περιθάλψεως–Εμπίπτει

   (Οδηγία 2000/31 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, αιτιολογική σκέψη 18 και άρθρα 2, στοιχείο στʹ, και 8)

3. Προσέγγιση των νομοθεσιών–Ηλεκτρονικό εμπόριο–Οδηγία 2000/31–Παροχή υπηρεσιών της κοινωνίας της πληροφορίας–Επιτρεπτό των εμπορικών επικοινωνιών που αποτελούν μέρος μιας τέτοιας υπηρεσίας παρεχόμενης από μέλος νομοθετικώς κατοχυρωμένου επαγγέλματος–Εθνική νομοθεσία που απαγορεύει απολύτως στους οδοντιάτρους να διαφημίζουν τις υπηρεσίες τους στοματικής υγειονομικής και οδοντιατρικής περιθάλψεως, περιλαμβανομένης και της διαφημίσεως με ηλεκτρονικά μέσα–Δεν επιτρέπεται

   (Οδηγία 2000/31 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρο 8 § 1)

4. Προδικαστικά ερωτήματα–Αρμοδιότητα του Δικαστηρίου–Όρια–Ζήτημα που ανακύπτει στο πλαίσιο διαφοράς της οποίας όλα τα στοιχεία περιορίζονται στο εσωτερικό ενός μόνο κράτους μέλους–Αρμοδιότητα λόγω του ότι ενδεχομένως θίγονται πρόσωπα προερχόμενα από τα λοιπά κράτη μέλη

   (Άρθρο 267 ΣΛΕΕ)

5. Ελεύθερη παροχή υπηρεσιών–Ελευθερία εγκαταστάσεως–Διατάξεις της Συνθήκης–Εξέταση εθνικού μέτρου που αφορά τις δύο αυτές θεμελιώδεις ελευθερίες–Κριτήρια καθορισμού των εφαρμοστέων κανόνων

   (Άρθρα 49 ΣΛΕΕ και 56 ΣΛΕΕ)

6. Ελεύθερη παροχή υπηρεσιών–Περιορισμοί–Οδοντιατρικές υπηρεσίες–Εθνική νομοθεσία που απαγορεύει απολύτως τη διαφήμιση για υπηρεσίες στοματικής υγειονομικής και οδοντιατρικής περιθάλψεως–Δεν επιτρέπεται–Δικαιολόγηση–Προστασία της δημόσιας υγείας–Δεν χωρεί–Παραβίαση της αρχής της αναλογικότητας

   (Άρθρο 56 ΣΛΕΕ)

1.  Η οδηγία 2005/29/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 11ης Μαΐου 2005, για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές των επιχειρήσεων προς τους καταναλωτές στην εσωτερική αγορά και για την τροποποίηση της οδηγίας 84/450/ΕΟΚ του Συμβουλίου, των οδηγιών 97/7/ΕΚ, 98/27/ΕΚ, 2002/65/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου και του κανονισμού (ΕΚ) 2006/2004 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου («οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές»), πρέπει να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι δεν αντιτίθεται σε εθνική νομοθεσία όπως η επίδικη στην κύρια δίκη, η οποία προστατεύει τη δημόσια υγεία και την αξιοπρέπεια του οδοντιατρικού επαγγέλματος, αφενός, απαγορεύοντας γενικώς και απολύτως κάθε διαφήμιση υπηρεσιών στοματικής υγειονομικής και οδοντιατρικής περιθάλψεως και, αφετέρου, καθορίζοντας συγκεκριμένες απαιτήσεις διακριτικότητας όσον αφορά τις πινακίδες των οδοντιατρείων.

   (βλ. σκέψη 30, διατακτ. 1)

2.  Η αιτιολογική σκέψη 18 της οδηγίας 2000/31 διευκρινίζει ότι η έννοια των «υπηρεσιών της κοινωνίας της πληροφορίας» καλύπτει μεγάλο φάσμα οικονομικών δραστηριοτήτων σε απευθείας σύνδεση (on-line) και ότι δεν περιορίζεται σε υπηρεσίες επιτρέπουσες τη σύναψη συμβάσεων σε απευθείας σύνδεση αλλά επίσης, εφόσον οι εν λόγω υπηρεσίες συνιστούν οικονομικές δραστηριότητες, εκτείνεται και σε υπηρεσίες που δεν αμείβονται από τον αποδέκτη τους, όπως είναι η παροχή πληροφοριών σε απευθείας σύνδεση ή εμπορικές επικοινωνίες. Υπ’ αυτές τις συνθήκες, πρέπει να θεωρηθεί ότι η διαδικτυακή διαφήμιση είναι ικανή να αποτελέσει υπηρεσία της κοινωνίας της πληροφορίας κατά την έννοια της οδηγίας 2000/31 (βλ., υπ’ αυτή την έννοια, απόφαση της 15ης Σεπτεμβρίου 2016, Mc Fadden, C‑484/14, EU:C:2016:689, σκέψεις 41 και 42).

   Εξάλλου, το άρθρο 2, στοιχείο στʹ, της ως άνω οδηγίας διευκρινίζει ότι η έννοια των «εμπορικών επικοινωνιών» καλύπτει μεταξύ άλλων όλες τις μορφές επικοινωνίας που αποσκοπούν να προωθήσουν, άμεσα ή έμμεσα, υπηρεσίες ενός προσώπου το οποίο ασκεί νομοθετικώς κατοχυρωμένο επάγγελμα. Επομένως, η διαφήμιση υπηρεσιών στοματικής υγειονομικής και οδοντιατρικής περιθάλψεως, η οποία πραγματοποιείται μέσω δικτυακού τόπου δημιουργηθέντος από μέλος νομοθετικώς κατοχυρωμένου επαγγέλματος, είναι εμπορική επικοινωνία η οποία συνιστά υπηρεσία της κοινωνίας της πληροφορίας ή αποτελεί μέρος της, κατά την έννοια του άρθρου 8 της οδηγίας 2000/31.

   (βλ. σκέψεις 36-39)

3.  Η οδηγία 2000/31/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 8ης Ιουνίου 2000, για ορισμένες νομικές πτυχές των υπηρεσιών της κοινωνίας της πληροφορίας, ιδίως του ηλεκτρονικού εμπορίου, στην εσωτερική αγορά («οδηγία για το ηλεκτρονικό εμπόριο»), πρέπει να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι αντιτίθεται σε εθνική νομοθεσία όπως η επίδικη στην κύρια δίκη, που απαγορεύει γενικώς και απολύτως κάθε διαφήμιση υπηρεσιών στοματικής υγειονομικής και οδοντιατρικής περιθάλψεως, στον βαθμό που η νομοθεσία αυτή απαγορεύει κάθε μορφή εμπορικής επικοινωνίας με ηλεκτρονικά μέσα, περιλαμβανομένης της εμπορικής επικοινωνίας μέσω δικτυακού τόπου που έχει δημιουργηθεί από οδοντίατρο.

   Ειδικότερα, επισημαίνεται ότι ο νομοθέτης της Ένωσης δεν απέκλεισε κανένα νομοθετικώς κατοχυρωμένο επάγγελμα από την προβλεπόμενη στο άρθρο 8, παράγραφος 1, της οδηγίας 2000/31 αρχή του επιτρεπτού των διαδικτυακών εμπορικών επικοινωνιών. Κατά συνέπεια, η διάταξη αυτή παρέχει μεν τη δυνατότητα να ληφθούν υπόψη οι ιδιαιτερότητες των επαγγελμάτων υγείας κατά την κατάρτιση των επαγγελματικών κανόνων που αφορούν τα επαγγέλματα αυτά, οριοθετώντας, κατά τρόπο ενδεχομένως στενό, τις μορφές και τους τρόπους πραγματοποιήσεως των διαλαμβανόμενων στην εν λόγω διάταξη διαδικτυακών εμπορικών επικοινωνιών προκειμένου ιδίως να εξασφαλίζεται ότι δεν θα πληγεί η εμπιστοσύνη των ασθενών προς τα επαγγέλματα αυτά, πλην όμως οι επαγγελματικοί αυτοί κανόνες δεν μπορούν εγκύρως να απαγορεύσουν κατά τρόπο γενικό και απόλυτο οποιαδήποτε μορφή διαδικτυακής διαφημίσεως σκοπούσας στην προώθηση της δραστηριότητας ενός προσώπου το οποίο ασκεί τέτοιο επάγγελμα.

   (βλ. σκέψεις 48-50, διατακτ. 2)

4.  Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.

   (βλ. σκέψεις 53, 56)

5.  Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.

   (βλ. σκέψη 58)

6.  Το άρθρο 56 ΣΛΕΕ πρέπει να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι αντιτίθεται σε εθνική νομοθεσία όπως η επίδικη στην κύρια δίκη, που απαγορεύει γενικώς και απολύτως κάθε διαφήμιση υπηρεσιών στοματικής υγειονομικής και οδοντιατρικής περιθάλψεως.

   Σε ό,τι αφορά την αναγκαιότητα ενός περιορισμού της ελεύθερης παροχής υπηρεσιών όπως ο επίδικος στην κύρια δίκη, πρέπει να ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι η υγεία και η ζωή του ανθρώπου κατέχουν την πρώτη θέση μεταξύ των προστατευόμενων από τη Συνθήκη αγαθών και συμφερόντων και ότι καταρχήν απόκειται στα κράτη μέλη να αποφασίσουν για το επίπεδο προστασίας της δημόσιας υγείας το οποίο προτίθενται να διασφαλίζουν και για τον τρόπο επιτεύξεως του επιπέδου αυτού. Δεδομένου ότι το εν λόγω επίπεδο μπορεί να είναι διαφορετικό σε κάθε κράτος μέλος, πρέπει να γίνεται δεκτό ένα περιθώριο εκτιμήσεως υπέρ των κρατών μελών (βλ., υπ’ αυτήν την έννοια, αποφάσεις της 2ας Δεκεμβρίου 2010, Ker‑Optika, C‑108/09, EU:C:2010:725, σκέψη 58, και της 12ης Νοεμβρίου 2015, Visnapuu, C‑198/14, EU:C:2015:751, σκέψη 118). Πρέπει όμως να κριθεί ότι, παρά το περιθώριο αυτό εκτιμήσεως, ο περιορισμός τον οποίο συνεπάγεται η εφαρμογή της επίμαχης στην κύρια δίκη εθνικής νομοθεσίας, που απαγορεύει γενικώς και απολύτως κάθε διαφήμιση υπηρεσιών στοματικής υγειονομικής και οδοντιατρικής περιθάλψεως, υπερβαίνει το μέτρο που είναι αναγκαίο για την επίτευξη των σκοπών τους οποίους επιδιώκει η νομοθεσία αυτή και οι οποίοι υπενθυμίζονται στη σκέψη 66 της παρούσας αποφάσεως.

   Ειδικότερα, δεν είναι όλα τα απαγορευόμενα από τη νομοθεσία αυτή διαφημιστικά μηνύματα ικανά, αυτά καθεαυτά, να επιφέρουν τα αντιβαίνοντα στους σκοπούς αυτούς αποτελέσματα που προαναφέρθηκαν στη σκέψη 69 της παρούσας αποφάσεως. Υπ’ αυτές τις συνθήκες, πρέπει να θεωρηθεί ότι οι επιδιωκόμενοι από την επίδικη στην κύρια δίκη νομοθεσία σκοποί θα μπορούσαν να επιτευχθούν με λιγότερο περιοριστικά μέτρα τα οποία θα οριοθετούσαν, κατά τρόπο ενδεχομένως στενό, τις μορφές και την επιμέρους λεπτομερή διαμόρφωση που μπορούν νομίμως να προσλάβουν τα χρησιμοποιούμενα από τους οδοντιάτρους επικοινωνιακά εργαλεία, χωρίς πάντως να απαγορεύουν σε αυτούς γενικώς και απολύτως κάθε μορφή διαφημίσεως.

   (βλ. σκέψεις 71-73, 75, 76, διατακτ. 3)