Υπόθεση T‑419/14

The Goldman Sachs Group, Inc.

κατά

Ευρωπαϊκής Επιτροπής

«Ανταγωνισμός – Συμπράξεις – Ευρωπαϊκή αγορά των ηλεκτρικών καλωδίων – Απόφαση διαπιστώνουσα παράβαση του άρθρου 101 ΣΛΕΕ – Ενιαία και διαρκής παράβαση – Καταλογισμός της παράβασης – Τεκμήριο – Εσφαλμένη εκτίμηση – Τεκμήριο αθωότητας – Ασφάλεια δικαίου – Αρχή της προσωποπαγούς ευθύνης – Πλήρης δικαιοδοσία»

Περίληψη – Απόφαση του Γενικού Δικαστηρίου (όγδοο τμήμα) της 12ης Ιουλίου 2018

1. Ανταγωνισμός – Κανόνες της Ένωσης – Παραβάσεις – Καταλογισμός – Μητρική εταιρία και θυγατρικές – Οικονομική ενότητα – Κριτήρια εκτιμήσεως – Τεκμήριο ασκήσεως καθοριστικής επιρροής από τη μητρική εταιρία επί των θυγατρικών της που ανήκουν εξ ολοκλήρου ή σχεδόν εξ ολοκλήρου σε αυτήν – Μητρική εταιρία ευρισκόμενη σε ανάλογη κατάσταση – Μητρική εταιρία έχουσα τη δυνατότητα να ασκεί το σύνολο των δικαιωμάτων ψήφου που συνδέονται με τις μετοχές της θυγατρικής της

   (Άρθρο 101 ΣΛΕΕ· κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρο 23 § 2)

2. Ανταγωνισμός – Κανόνες της Ένωσης – Παραβάσεις – Καταλογισμός – Μητρική εταιρία και θυγατρικές – Οικονομική ενότητα – Κριτήρια εκτιμήσεως – Τεκμήριο ασκήσεως καθοριστικής επιρροής από τη μητρική εταιρία επί των θυγατρικών της που ανήκουν εξ ολοκλήρου ή σχεδόν εξ ολοκλήρου σε αυτήν – Υποχρεώσεις, ως προς την απόδειξη, της μητρικής εταιρίας που επιθυμεί να ανατρέψει το τεκμήριο αυτό – Στοιχεία μη επαρκή για την ανατροπή του τεκμηρίου

   (Άρθρο 101 ΣΛΕΕ)

3. Ένδικη διαδικασία – Εισαγωγικό δικόγραφο – Τυπικά στοιχεία – Συνοπτική έκθεση των προβαλλόμενων ισχυρισμών – Γενική παραπομπή στα στοιχεία που εκτέθηκαν στο πλαίσιο ενός λόγου ακυρώσεως προς στήριξη άλλου λόγου ακυρώσεως – Απαράδεκτο

   (Κανονισμός Διαδικασίας του Γενικού Δικαστηρίου, άρθρο 76, στοιχείο δʹ)

4. Ανταγωνισμός – Κανόνες της Ένωσης – Παραβάσεις – Καταλογισμός – Μητρική εταιρία και θυγατρικές – Οικονομική ενότητα – Κριτήρια εκτιμήσεως – Άσκηση καθοριστικής επιρροής επί της συμπεριφοράς της θυγατρικής, δυνάμενη να συναχθεί από δέσμη ενδείξεων σχετιζόμενων με τους οικονομικούς, οργανωτικούς και νομικούς δεσμούς με τη θυγατρική εταιρία – Δικαστικός έλεγχος – Περιεχόμενο

   (Άρθρο 101 § 1 ΣΛΕΕ)

5. Ανταγωνισμός – Κανόνες της Ένωσης – Παραβάσεις – Καταλογισμός – Μητρική εταιρία και θυγατρικές – Οικονομική ενότητα – Κριτήρια εκτιμήσεως – Άσκηση καθοριστικής επιρροής επί της συμπεριφοράς της θυγατρικής, δυνάμενη να συναχθεί από δέσμη ενδείξεων σχετιζόμενων με τους οικονομικούς, οργανωτικούς και νομικούς δεσμούς με τη θυγατρική εταιρία – Περιστάσεις βάσει των οποίων μπορεί να διαπιστωθεί η άσκηση καθοριστικής επιρροής – Πραγματικός έλεγχος του διοικητικού συμβουλίου της θυγατρικής – Τακτική ενημέρωση σχετικά με την εμπορική στρατηγική της θυγατρικής – Συμπεριφορά ιδιοκτήτη βιομηχανικής επιχείρησης

   (Άρθρο 101 § 1 ΣΛΕΕ)

6. Ανταγωνισμός – Κανόνες της Ένωσης – Παραβάσεις – Καταλογισμός – Μητρική εταιρία και θυγατρικές – Οικονομική ενότητα – Κριτήρια εκτιμήσεως – Τεκμήριο ασκήσεως καθοριστικής επιρροής από τη μητρική εταιρία επί των θυγατρικών της που ανήκουν εξ ολοκλήρου ή σχεδόν εξ ολοκλήρου σε αυτήν – Μαχητό τεκμήριο – Μητρική εταιρία που ενεργεί ως ως απλός οικονομικός επενδυτής

   (Άρθρο 101 § 1 ΣΛΕΕ)

7. Ανταγωνισμός – Πρόστιμα – Απόφαση περί επιβολής προστίμου – Υποχρέωση αιτιολογήσεως – Περιεχόμενο – Παράθεση των λόγων για τους οποίους η Επιτροπή καταλόγισε στη μητρική εταιρία αλληλέγγυο ευθύνη για την καταβολή του επιβληθέντος στις θυγατρικές της προστίμου

   (Άρθρο 296 ΣΛΕΕ)

8. Ανταγωνισμός – Κανόνες της Ένωσης – Παραβάσεις – Καταλογισμός – Μητρική εταιρία και θυγατρικές – Οικονομική ενότητα – Κριτήρια εκτιμήσεως – Τεκμήριο ασκήσεως καθοριστικής επιρροής από τη μητρική εταιρία επί των θυγατρικών της που ανήκουν εξ ολοκλήρου ή σχεδόν εξ ολοκλήρου σε αυτήν – Παραβίαση της αρχής της προσωποπαγούς ευθύνης – Δεν συντρέχει – Παραβίαση του τεκμηρίου αθωότητας – Δεν συντρέχει

   (Άρθρο 101 ΣΛΕΕ)

9. Ανταγωνισμός – Πρόστιμα – Αλληλέγγυα ευθύνη για την καταβολή – Υποχρέωση της Επιτροπής να καθορίσει τα ποσοστά ευθύνης των εις ολόκληρον ευθυνόμενων συνοφειλετών – Δεν υφίσταται

   (Άρθρο 101 ΣΛΕΕ· κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρο 23 § 2)

10. Ανταγωνισμός – Διοικητική διαδικασία – Σεβασμός των δικαιωμάτων άμυνας – Πρόσβαση στον φάκελο – Περιεχόμενο

    (Άρθρο 101 ΣΛΕΕ· Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άρθρο 41 § 2, στοιχείο αʹ· κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρο 27 § 1)

11. Ανταγωνισμός – Διοικητική διαδικασία – Υποχρεώσεις της Επιτροπής – Τήρηση εύλογης προθεσμίας – Ακύρωση της αποφάσεως με την οποία διαπιστώνεται παράβαση λόγω υπερβολικής διάρκειας της διαδικασίας – Προϋπόθεση – Προσβολή των δικαιωμάτων άμυνας των οικείων επιχειρήσεων – Εκτίμηση σε σχέση με το σύνολο της διαδικασίας – Δεν υφίσταται

    (Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άρθρο 41 § 1· κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου)

12. Ανταγωνισμός – Πρόστιμα – Αλληλέγγυα ευθύνη για την καταβολή – Περιεχόμενο – Καταλογισμός της παράνομης συμπεριφοράς της θυγατρικής στη μητρική εταιρία – Συνέπειες για τη μητρική εταιρία σε περίπτωση ακύρωσης ή μεταρρύθμισης της απόφασης της Επιτροπής

    (Άρθρο 101 § 1 ΣΛΕΕ)

1.  Στην ειδική περίπτωση κατά την οποία μια μητρική εταιρία κατέχει το 100 % του κεφαλαίου της θυγατρικής που διέπραξε παράβαση των κανόνων του ανταγωνισμού, αφενός, η μητρική εταιρία μπορεί να ασκεί καθοριστική επιρροή στη συμπεριφορά της θυγατρικής και, αφετέρου, υφίσταται μαχητό τεκμήριο ότι η εν λόγω μητρική εταιρία ασκεί όντως καθοριστική επιρροή στη συμπεριφορά της θυγατρικής της. Υπό τις συνθήκες αυτές, στη μητρική εταιρία μπορεί να καταλογιστεί ευθύνη εις ολόκληρον για την καταβολή του επιβληθέντος στη θυγατρική προστίμου, εκτός αν η μητρική εταιρία, στην οποία απόκειται να ανατρέψει αυτό το τεκμήριο, αποδείξει ότι, κατ’ ουσίαν, η θυγατρική της ενεργεί αυτοτελώς στην αγορά.

   Η Επιτροπή δύναται κατά νόμο να εφαρμόζει το τεκμήριο της πραγματικής άσκησης καθοριστικής επιρροής σε περίπτωση που η μητρική εταιρία βρίσκεται σε θέση ανάλογη με εκείνη του αποκλειστικού κυρίου, όσον αφορά την εξουσία της να ασκεί καθοριστική επιρροή επί της συμπεριφοράς της θυγατρικής της. Τούτο συμβαίνει σε περίπτωση που η μητρική εταιρία κατέχει το σύνολο των δικαιωμάτων ψήφου που συνδέονται με τις μετοχές της θυγατρικής της, σε συνδυασμό ιδίως με την κατοχή ευρύτατης πλειοψηφικής συμμετοχής στο κεφάλαιο της θυγατρικής αυτής, με συνέπεια να έχει η μητρική εταιρία τη δυνατότητα να καθορίσει την οικονομική και εμπορική στρατηγική της θυγατρικής, ακόμη και αν δεν κατέχει το σύνολο ή σχεδόν το σύνολο του εταιρικού κεφαλαίου αυτής.

   Δεν αποκλείεται, βέβαια, σε ορισμένες περιπτώσεις, οι μέτοχοι της μειοψηφίας που δεν διαθέτουν δικαιώματα ψήφου συνδεόμενα με τις μετοχές της θυγατρικής να μπορούν να ασκήσουν, έναντι της εν λόγω θυγατρικής, ορισμένα δικαιώματα κατά τρόπον ώστε να μπορούν ενδεχομένως να επηρεάσουν τη συμπεριφορά της. Ωστόσο, υπό τις περιστάσεις αυτές, η μητρική εταιρία δύναται να ανατρέψει το τεκμήριο πραγματικής άσκησης αποφασιστικής επιρροής, προσκομίζοντας στοιχεία που αποδεικνύουν ότι δεν καθορίζει την εμπορική πολιτική της οικείας θυγατρικής στην αγορά.

   (βλ. σκέψεις 44, 45, 49, 50, 52)

2.  Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.

   (βλ. σκέψεις 69-75, 77)

3.  Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.

   (βλ. σκέψη 76)

4.  Η παράνομη συμπεριφορά μιας θυγατρικής εταιρίας μπορεί να καταλογισθεί στη μητρική εταιρία, ιδίως, όταν η θυγατρική, μολονότι έχει χωριστή νομική προσωπικότητα, δεν καθορίζει κατά τρόπο αυτόνομο τη συμπεριφορά της στην αγορά, αλλά εφαρμόζει, κυρίως, τις οδηγίες της μητρικής εταιρίας, ενόψει, ιδίως, των υφισταμένων μεταξύ των δύο αυτών νομικών οντοτήτων οικονομικών, οργανωτικών και νομικών δεσμών. Για να διαπιστωθεί εάν η θυγατρική εταιρία καθορίζει αυτοτελώς την εμπορική πολιτική της, πρέπει να ληφθούν υπόψη όλα τα κρίσιμα στοιχεία που αφορούν τους εν λόγω δεσμούς, τα οποία ενδέχεται να διαφέρουν ανάλογα με την περίπτωση και τα οποία, επομένως, δεν μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο εξαντλητικής απαρίθμησης. Συναφώς, η Επιτροπή δεν μπορεί να αρκείται στη διαπίστωση του ότι η μητρική εταιρία είναι σε θέση να ασκεί καθοριστική επιρροή στη συμπεριφορά της θυγατρικής της, αλλά πρέπει επίσης να εξετάζει αν η επιρροή αυτή όντως ασκήθηκε.

   Όσον αφορά τον δικαστικό έλεγχο της απόφασης της Επιτροπής με την οποία καταλογίζεται η παράνομη συμπεριφορά της θυγατρικής στη μητρική εταιρία, το Γενικό Δικαστήριο πρέπει να περιορίζεται, βάσει του άρθρου 263 ΣΛΕΕ, σε έλεγχο της νομιμότητας της προσβαλλόμενης απόφασης βάσει της αιτιολογίας της πράξης αυτής. Η πραγματική άσκηση διευθυντικής εξουσίας της μητρικής εταιρίας επί της θυγατρικής πρέπει, συνεπώς, να εκτιμάται σε σχέση μόνο με τα αποδεικτικά στοιχεία που παραθέτει η Επιτροπή στην απόφαση με την οποία καταλογίζεται στη μητρική εταιρία ευθύνη για την παράβαση.

   (βλ. σκέψεις 81, 82, 84, 85)

5.  Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.

   (βλ. σκέψεις 89-119, 125-142)

6.  Δεν χωρεί καταλογισμός στη μητρική εταιρία ευθύνης για παράβαση των κανόνων του ανταγωνισμού από τη θυγατρική της στην περίπτωση των απλών χρηματοοικονομικών επενδυτών, δηλαδή σε περίπτωση κατά την οποία ένας επενδυτής μετέχει στο κεφάλαιο μιας εταιρίας, με σκοπό την αποκόμιση χρηματοοικονομικού οφέλους, χωρίς όμως να εμπλέκεται στη διαχείριση και τον έλεγχό της. Ωστόσο, η ιδιότητα του «απλού οικονομικού επενδυτή» δεν αποτελεί νομικό κριτήριο αλλά, αντιθέτως, παράδειγμα περίπτωσης κατά την οποία η μητρική εταιρία έχει τη δυνατότητα να ανατρέψει το τεκμήριο της πραγματικής άσκησης αποφασιστικής επιρροής.

   (βλ. σκέψη 151)

7.  Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.

   (βλ. σκέψεις 175-182)

8.  Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.

   (βλ. σκέψεις 187-191)

9.  Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.

   (βλ. σκέψεις 199-206)

10.  Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.

    (βλ. σκέψεις 212-215, 228-234)

11.  Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.

    (βλ. σκέψεις 238-253)

12.  Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.

    (βλ. σκέψεις 263-271)