Υπόθεση C-333/14

Scotch Whisky Association κ.λπ.

κατά

Lord Advocate

και

Advocate General for Scotland

[αίτηση του Court of Session (Scotland)

για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως]

«Προδικαστική παραπομπή — Κοινή οργάνωση των αγορών γεωργικών προϊόντων — Κανονισμός (ΕΕ) 1308/2013 — Ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων — Άρθρο 34 ΣΛΕΕ — Ποσοτικοί περιορισμοί — Μέτρα ισοδυνάμου αποτελέσματος — Κατώτατη τιμή των οινοπνευματωδών ποτών, υπολογιζόμενη βάσει της περιεκτικότητας του προϊόντος σε οινόπνευμα — Δικαιολόγηση — Άρθρο 36 ΣΛΕΕ — Προστασία της υγείας και της ζωής των ανθρώπων — Εκτίμηση από το εθνικό δικαστήριο»

Περίληψη – Απόφαση του Δικαστηρίου (δεύτερο τμήμα) της 23ης Δεκεμβρίου 2015

1. Γεωργία — Κοινή οργάνωση αγορών — Οίνος — Εθνική κανονιστική ρύθμιση επιβάλλουσα κατώτατη τιμή ανά μονάδα οινοπνεύματος για τη λιανική πώληση οίνου — Επιτρέπεται — Δικαιολόγηση — Προστασία της υγείας και της ζωής των ανθρώπων — Προϋπόθεση — Τήρηση της αρχής της αναλογικότητας

   (Κανονισμός 1308/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρο 167)

2. Ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων — Ποσοτικοί περιορισμοί — Μέτρα ισοδυνάμου αποτελέσματος — Εθνική κανονιστική ρύθμιση επιβάλλουσα κατώτατη τιμή ανά μονάδα οινοπνεύματος για τη λιανική πώληση οινοπνευματωδών — Δεν επιτρέπεται — Δικαιολόγηση — Προστασία της υγείας και της ζωής των ανθρώπων — Υποχρέωση θεσπίσεως των λιγότερο περιοριστικών μέτρων — Έλεγχος από τον εθνικό δικαστή

   (Άρθρα 34 ΣΛΕΕ και 36 ΣΛΕΕ)

3. Ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων — Εξαιρέσεις — Προστασία της υγείας και της ζωής των ανθρώπων — Εθνική κανονιστική ρύθμιση επιβάλλουσα κατώτατη τιμή ανά μονάδα οινοπνεύματος για τη λιανική πώληση οινοπνευματωδών — Δικαιολόγηση — Προϋπόθεση — Τήρηση της αρχής της αναλογικότητας — Κριτήρια εκτιμήσεως — Χρονικό σημείο που λαμβάνεται υπόψη

   (Άρθρο 36 ΣΛΕΕ)

1.  Ο κανονισμός 1308/2013, για τη θέσπιση κοινής οργάνωσης των αγορών γεωργικών προϊόντων και την κατάργηση των κανονισμών (ΕΟΚ) 922/72, (ΕΟΚ) 234/79, (ΕΚ) 1037/2001 και (ΕΚ) 1234/2007 του Συμβουλίου, δεν αντίκειται στην επιβολή εθνικού μέτρου όπως το επίμαχο στην κύρια δίκη, με το οποίο επιβάλλεται κατώτατη τιμή ανά μονάδα οινοπνεύματος για τη λιανική πώληση οίνου, υπό την προϋπόθεση ότι το μέτρο αυτό είναι πρόσφορο για την επίτευξη του σκοπού της προστασίας της υγείας και της ζωής των ανθρώπων και ότι, λαμβανομένων υπόψη των σκοπών της κοινής γεωργικής πολιτικής και της εύρυθμης λειτουργίας της κοινής οργανώσεως των γεωργικών αγορών, δεν υπερβαίνει το αναγκαίο μέτρο για την επίτευξη του εν λόγω σκοπού της προστασίας της υγείας και της ζωής των ανθρώπων.

   Συγκεκριμένα, ο κανονισμός 1308/2013 δεν περιέχει ούτε διατάξεις που απαγορεύουν των καθορισμό των τιμών λιανικής πωλήσεως οίνου, είτε σε εθνικό επίπεδο είτε σε επίπεδο Ένωσης, ούτε διατάξεις που απαγορεύουν στα κράτη μέλη να θεσπίζουν σε εθνικό επίπεδο μέτρα για τον καθορισμό των εν λόγω τιμών. Επομένως, τα κράτη μέλη έχουν, καταρχήν, την αρμοδιότητα να θεσπίζουν ορισμένα μέτρα που δεν προβλέπονται από τον εν λόγω κανονισμό, υπό την προϋπόθεση ότι τα μέτρα αυτά δεν παρεκκλίνουν ή αντιβαίνουν στον εν λόγω κανονισμό ούτε εμποδίζουν την αποτελεσματική λειτουργία του. Συναφώς, όσον αφορά την επιβολή κατώτατης τιμής ανά μονάδα οινοπνεύματος, το μέτρο αυτό ενδέχεται να μην συνάδει προς τον κανονισμό 1308/2013, καθώς αντιβαίνει στην αρχή του ελεύθερου καθορισμού της τιμής πωλήσεως των γεωργικών προϊόντων βάσει του ελεύθερου ανταγωνισμού, αρχή που αποτελεί θεμέλιο του κανονισμού αυτού. Ωστόσο, δεδομένου ότι η θέσπιση κοινής οργανώσεως των γεωργικών αγορών δεν εμποδίζει τα κράτη μέλη να εφαρμόζουν εθνικούς κανόνες που αποσκοπούν στην επίτευξη σκοπού γενικού συμφέροντος πέραν αυτών που καλύπτονται από την εν λόγω οργάνωση, το κράτος μέλος μπορεί να επικαλεστεί τον σκοπό της προστασίας της υγείας και της ζωής των ανθρώπων, προκειμένου να δικαιολογήσει μέτρο το οποίο πλήττει το σύστημα του ελεύθερου καθορισμού των τιμών υπό συνθήκες αποτελεσματικού ανταγωνισμού, στο οποίο στηρίζεται ο κανονισμός 1308/2013.

   Το περιοριστικό μέτρο πρέπει, ωστόσο, να είναι συμβατό με την αρχή της αναλογικότητας, δηλαδή να είναι πρόσφορο για την επίτευξη του επιδιωκόμενου σκοπού και να μην υπερβαίνει το αναγκαίο για την επίτευξη του σκοπού αυτού μέτρο. Για την εξέταση της αναλογικότητας πρέπει να ληφθούν, ειδικότερα, υπόψη οι σκοποί της κοινής γεωργικής πολιτικής, καθώς και η εύρυθμη λειτουργία της κοινής οργανώσεως των γεωργικών αγορών και, ως εκ τούτου, απαιτείται στάθμιση μεταξύ των σκοπών αυτών και του επιδιωκόμενου με την εθνική κανονιστική ρύθμιση σκοπού, ήτοι της προστασίας της δημόσιας υγείας.

   (βλ. σκέψεις 17, 19, 24, 26-29, διατακτ. 1)

2.  Τα άρθρα 34 ΣΛΕΕ και 36 ΣΛΕΕ δεν επιτρέπουν στα κράτη μέλη τα οποία επιθυμούν να αυξήσουν την τιμή των οινοπνευματωδών ποτών προς προστασία της υγείας και της ζωής των ανθρώπων να επιλέξουν ρύθμιση με την οποία επιβάλλεται κατώτατη τιμή ανά μονάδα οινοπνεύματος στη λιανική πώληση οινοπνευματωδών ποτών, αποκλείοντας ένα λιγότερο περιοριστικό για το εμπόριο και τον ανταγωνισμό εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης μέτρο, όπως είναι η αύξηση των ειδικών φόρων καταναλώσεως. Το γεγονός ότι το δεύτερο αυτό μέτρο δύναται να αποφέρει πρόσθετα οφέλη και να εξυπηρετήσει κατά τρόπο ευρύτερο τον σκοπό της καταπολεμήσεως της καταχρήσεως του αλκοόλ δεν συνιστά επαρκή λόγο για την απόρριψή του.

   Συγκεκριμένα, η εν λόγω ρύθμιση, λόγω του γεγονότος και μόνον ότι δεν επιτρέπει να αντανακλάται η χαμηλότερη τιμή κόστους των εισαγομένων προϊόντων στην τιμή πωλήσεως προς τον καταναλωτή, αποτελεί ενδεχομένως εμπόδιο για την πρόσβαση στην εγχώρια αγορά οινοπνευματωδών ποτών νομίμως διατιθέμενων στο εμπόριο σε άλλα κράτη μέλη και, ως εκ τούτου, συνιστά μέτρο ισοδύναμου αποτελέσματος προς ποσοτικό περιορισμό κατά την έννοια του άρθρου 34 ΣΛΕΕ. Ως τέτοιο, το μέτρο αυτό μπορεί να δικαιολογηθεί, μεταξύ άλλων, για λόγους προστασίας της υγείας και της ζωής των ανθρώπων, κατά την έννοια του άρθρου 36 ΣΛΕΕ, μόνον εάν είναι κατάλληλο για την επίτευξη του επιδιωκόμενου σκοπού και δεν υπερβαίνει το αναγκαίο για την επίτευξη του σκοπού αυτού μέτρο. Συναφώς, όσον αφορά την καταλληλότητα της συγκεκριμένης ρυθμίσεως για την επίτευξη του σκοπού της προστασίας της υγείας και της ζωής των ανθρώπων, είναι εύλογη η εκτίμηση ότι ένα μέτρο διά του οποίου επιβάλλεται κατώτατη τιμή πωλήσεως των οινοπνευματωδών ποτών, με σκοπό την αύξηση της τιμής των φτηνών οινοπνευματωδών ποτών, είναι πρόσφορο για τον περιορισμό τόσο της εν γένει καταναλώσεως οινοπνευματωδών όσο και της επικίνδυνης ή επιβλαβούς καταναλώσεως τέτοιων ποτών, δεδομένου ότι όσοι επιδίδονται σε τέτοιου είδους κατανάλωση αγοράζουν ως επί το πλείστον φτηνά οινοπνευματώδη ποτά.

   Όσον αφορά το ζήτημα εάν η εν λόγω εθνική κανονιστική ρύθμιση υπερβαίνει το αναγκαίο μέτρο για την αποτελεσματική προστασία της υγείας και της ζωής των ανθρώπων, φορολογικό μέτρο που συνίσταται σε αύξηση της φορολογίας των οινοπνευματωδών ποτών είναι πιθανό να αποδειχθεί λιγότερο περιοριστικό για το εμπόριο των προϊόντων αυτών εντός της Ένωσης σε σχέση με ένα μέτρο που συνίσταται στην επιβολή κατώτατης τιμής ανά μονάδα οινοπνεύματος. Συγκεκριμένα, το δεύτερο αυτό μέτρο περιορίζει κατά πολύ την ελευθερία των επιχειρήσεων όσον αφορά τον καθορισμό της τιμής λιανικής πωλήσεως και, ως εκ τούτου, συνιστά σημαντικό εμπόδιο για την πρόσβαση στην εγχώρια αγορά οινοπνευματωδών ποτών νομίμως διατιθέμενων στο εμπόριο σε άλλα κράτη μέλη, καθώς και για τον ελεύθερο ανταγωνισμό στην αγορά αυτή. Συναφώς, η αυξημένη φορολογία των οινοπνευματωδών ποτών συνεπάγεται γενική αύξηση των τιμών των ποτών αυτών, η οποία επηρεάζει τόσο εκείνους που καταναλώνουν αλκοόλ με μέτρο όσο και εκείνους που επιδίδονται σε επικίνδυνη ή επιβλαβή κατανάλωση, πλην όμως, δεδομένου του διττού σκοπού της εθνικής κανονιστικής ρυθμίσεως, τούτο δεν σημαίνει ότι η αυξημένη φορολογία είναι λιγότερο αποτελεσματική σε σχέση με το επιλεχθέν μέτρο. Αντιθέτως, μάλιστα, το γεγονός ότι το εναλλακτικό μέτρο της αυξημένης φορολογήσεως είναι ικανό να προσπορίσει πρόσθετα πλεονεκτήματα σε σχέση με την επιβολή κατώτατης τιμής ανά μονάδα οινοπνεύματος, συμβάλλοντας στην υλοποίηση του γενικού σκοπού της καταπολεμήσεως της καταχρήσεως του αλκοόλ, δεν μπορεί να αποτελέσει λόγο απορρίψεως του μέτρου αυτού, αλλά, ουσιαστικά, ένα καθοριστικό στοιχείο που θα δικαιολογούσε μάλλον την επιλογή αυτού του μέτρου αντί της επιβολής κατώτατης τιμής ανά μονάδα οινοπνεύματος.

   (βλ. σκέψεις 32, 33, 36, 46-48, 50, διατακτ. 2)

3.  Το άρθρο 36 ΣΛΕΕ έχει την έννοια ότι το εθνικό δικαστήριο, όταν εξετάζει εάν η εθνική κανονιστική ρύθμιση μπορεί να δικαιολογηθεί από λόγους σχετικούς με την προστασία της υγείας και της ζωής των ανθρώπων, κατά την έννοια του άρθρου αυτού, οφείλει να εξετάσει κατά τρόπο αντικειμενικό εάν από τα προσκομισθέντα από το οικείο κράτος μέλος αποδεικτικά στοιχεία προκύπτει βασίμως ότι τα επιλεχθέντα μέτρα είναι κατάλληλα για την επίτευξη των επιδιωκόμενων σκοπών, καθώς και εάν οι σκοποί αυτοί μπορούν να επιτευχθούν με μέτρα λιγότερο περιοριστικά για την ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων και την κοινή οργάνωση των γεωργικών αγορών.

   Προκειμένου περί εθνικής κανονιστικής ρυθμίσεως με την οποία επιβάλλεται κατώτατη τιμή ανά μονάδα οινοπνεύματος για τη λιανική πώληση οινοπευματωδών, το εθνικό δικαστήριο μπορεί να λάβει υπόψη του την ενδεχόμενη ύπαρξη επιστημονικών αμφιβολιών όσον αφορά τις συγκεκριμένες και πραγματικές συνέπειες ενός τέτοιου μέτρου στην κατανάλωση αλκοόλ, ώστε να επιτευχθεί ο επιδιωκόμενος σκοπός. Συναφώς, το γεγονός ότι το γεγονός ότι, κατά την εθνική κανονιστική ρύθμιση, ο καθορισμός κατώτατης τιμής ανά μονάδα οινοπνεύματος παύει εντός ορισμένου χρόνου, εκτός εάν ο εθνικός νομοθέτης αποφασίσει τη διατήρησή του, αποτελεί στοιχείο που το εθνικό δικαστήριο μπορεί επίσης να λάβει υπόψη του. Το εν λόγω δικαστήριο πρέπει επίσης να αξιολογήσει τη φύση και το εύρος του περιορισμού της ελεύθερης κυκλοφορίας εμπορευμάτων ο οποίος απορρέει από μέτρο όπως η επιβολή κατώτατης τιμής ανά μονάδα οινοπνεύματος, στο πλαίσιο της συγκρίσεως του μέτρου αυτού με άλλα πιθανά μέτρα που επηρεάζουν λιγότερο το εμπόριο στο εσωτερικό της Ένωσης, καθώς και την επίπτωση ενός τέτοιου μέτρου στην εύρυθμη λειτουργία της κοινής οργανώσεως των αγορών των γεωργικών προϊόντων, η αξιολόγηση δε αυτή είναι απολύτως συνυφασμένη με τον έλεγχο της αναλογικότητας.

   Εξάλλου, όσον αφορά το χρονικό σημείο κατά το οποίο εκτιμάται η νομιμότητα του επίμαχου μέτρου, το άρθρο 36 ΣΛΕΕ έχει την έννοια ότι ο έλεγχος της αναλογικότητας εθνικού μέτρου επιβολής κατώτατης τιμής ανά μονάδα οινοπνεύματος για τη λιανική πώληση οινοπνευματωδών δεν περιορίζεται μόνο στις πληροφορίες, στα αποδεικτικά στοιχεία ή στα λοιπά έγγραφα που είχε στη διάθεσή του ο εθνικός νομοθέτης κατά τον χρόνο θεσπίσεως του μέτρου αυτού. Συναφώς, υπό περιστάσεις κατά τις οποίες το εθνικό δικαστήριο καλείται να εξετάσει τη νομιμότητα μιας εθνικής κανονιστικής ρυθμίσεως έναντι του δικαίου της Ένωσης, χωρίς αυτή να έχει τεθεί σε ισχύ στην εσωτερική έννομη τάξη, ο έλεγχος της συμβατότητας του εν λόγω μέτρου με το δίκαιο της Ένωσης διενεργείται βάσει πληροφοριών, αποδεικτικών στοιχείων ή άλλων εγγράφων που διαθέτει το εθνικό δικαστήριο, υπό τους όρους που προβλέπει το οικείο εθνικό δίκαιο, κατά τον χρόνο της αποφάσεώς του.

   (βλ. σκέψεις 57-59, 63, 65, διατακτ. 3, 4)