Υπόθεση C‑198/14

Valev Visnapuu

κατά

Kihlakunnansyyttäjä

και

Suomen valtio – Tullihallitus

[αίτηση του Helsingin hovioikeus για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως]

«Προδικαστική παραπομπή — Άρθρα 34 ΣΛΕΕ και 110 ΣΛΕΕ — Οδηγία 94/62/ΕΚ — Άρθρα 1, παράγραφος 1, 7 και 15 — Συναλλαγή εξ αποστάσεως και μεταφορά οινοπνευματωδών ποτών από άλλο κράτος μέλος — Ειδικός φόρος καταναλώσεως επί ορισμένων συσκευασιών ποτών — Απαλλαγή σε περίπτωση εντάξεως των συσκευασιών σε σύστημα επιστροφής — Άρθρα 34 ΣΛΕΕ, 36 ΣΛΕΕ και 37 ΣΛΕΕ — Υποχρέωση λήψεως αδείας λιανικής πωλήσεως οινοπνευματωδών ποτών — Μονοπώλιο λιανικής πωλήσεως οινοπνευματωδών ποτών — Δικαιολόγηση — Προστασία της υγείας»

Περίληψη – Απόφαση του Δικαστηρίου (πέμπτο τμήμα)της 12ης Νοεμβρίου 2015

1. Περιβάλλον — Συσκευασίες και απορρίμματα συσκευασίας — Οδηγία 94/62 –Εξαντλητική εναρμόνιση — Δεν υφίσταται — Εκτίμηση του συμβατού εθνικής ρυθμίσεως στον ίδιο τομέα βάσει όχι μόνον του μέτρου εναρμονίσεως, αλλά και βάσει του πρωτογενούς δικαίου

   (Οδηγία 94/62 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρα 1 § 1, 7 και 15)

2. Φορολογικές διατάξεις — Εσωτερικοί φόροι — Έννοια — Ειδικός φόρος καταναλώσεως επί ορισμένων συσκευασιών ποτών — Απαλλαγή σε περίπτωση εντάξεως των συσκευασιών σε ένα σύστημα επιστροφής τους — Περιλαμβάνεται — Προϋποθέσεις

   (Άρθρα 34 ΣΛΕΕ και 110 ΣΛΕΕ)

3. Φορολογικές διατάξεις — Εσωτερικοί φόροι — Απαγόρευση δυσμενών διακρίσεων μεταξύ εισαγομένων προϊόντων και ομοειδών εγχωρίων προϊόντων — Ειδικός φόρος καταναλώσεως επί ορισμένων συσκευασιών ποτών — Απαλλαγή σε περίπτωση εντάξεως των συσκευασιών σε ένα σύστημα επιστροφής τους — Επιτρέπεται — Παράβαση της οδηγίας 94/62, για τις συσκευασίες και απορρίμματα συσκευασίας — Δεν υφίσταται

   (Άρθρο 110 ΣΛΕΕ· οδηγία 94/62 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρα 1 § 1, 7 και 15)

4. Κρατικά μονοπώλια εμπορικού χαρακτήρα — Διατάξεις της Συνθήκης — Πεδίο εφαρμογής — Κανόνες σχετικοί με την ύπαρξη και τη λειτουργία μονοπωλίου — Εθνικό μονοπώλιο λιανικής πωλήσεως οινοπνευματωδών ποτών — Κανονιστική ρύθμιση προβλέπουσα παρεκκλίσεις από το εν λόγω μονοπώλιο για τους έχοντες άδεια λιανικής πωλήσεως οινοπνευματωδών ποτών — Καθεστώτα χορηγήσεως αδείας ανεξάρτητα από τη λειτουργία του μονοπωλίου — Δεν εφαρμόζεται το άρθρο 37 ΣΛΕΕ — Εκτίμηση έναντι του άρθρου 34 ΣΛΕΕ

   (Άρθρα 34 ΣΛΕΕ και 37 ΣΛΕΕ)

5. Κρατικά μονοπώλια εμπορικού χαρακτήρα — Άρθρο 37 ΣΛΕΕ — Αντικείμενο — Υποχρέωση διαμορφώσεως των μονοπωλίων πωλήσεως έτσι ώστε να αποκλείεται κάθε δυσμενής διάκριση στην εμπορία αγαθών προελεύσεως άλλων κρατών μελών

   (Άρθρο 37 ΣΛΕΕ)

6. Ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων — Ποσοτικοί περιορισμοί — Μέτρα ισοδυνάμου αποτελέσματος — Κανονιστική ρύθμιση κράτους μέλους προβλέπουσα την επιβολή σε πωλητή εγκατεστημένο σε άλλο κράτος μέλος υποχρεώσεως λήψεως αδείας λιανικής πωλήσεως για την εισαγωγή οινοπνευματωδών ποτών με σκοπό τη λιανική τους πώληση σε καταναλωτές που κατοικούν εντός του πρώτου κράτους μέλους — Επιτρέπεται — Προϋπόθεση — Προστασία της δημοσίας υγείας και της δημοσίας τάξεως — Έλεγχος από τον εθνικό δικαστή

   (Άρθρα 34 ΣΛΕΕ και 36 ΣΛΕΕ)

1.  Όταν ένα ζήτημα ρυθμίζεται κατά τρόπο πλήρως εναρμονισμένο σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, κάθε σχετικό εθνικό μέτρο πρέπει να εκτιμάται υπό το πρίσμα των διατάξεων του μέτρου αυτού εναρμονίσεως και όχι εκείνων του πρωτογενούς δικαίου. Συναφώς, προκειμένου να προσδιοριστεί αν η εναρμόνιση που πραγματοποιήθηκε με οδηγία έχει έναν τέτοιο εξαντλητικό χαρακτήρα, απόκειται στο Δικαστήριο να ερμηνεύσει τις εν λόγω διατάξεις, λαμβάνοντας υπόψη όχι μόνον το γράμμα τους αλλά και το γενικό πλαίσιό τους και τους σκοπούς που επιδιώκει η ρύθμιση στην οποία ανήκουν οι διατάξεις αυτές.

   Όσον αφορά την οδηγία 94/62, για τις συσκευασίες και απορρίμματα συσκευασίας, η εναρμόνιση που πραγματοποιήθηκε με τα άρθρα 1, παράγραφος 1, 7 και 15 της οδηγίας αυτής δεν έχει έναν τέτοιο εξαντλητικό χαρακτήρα. Κατά συνέπεια, τα εθνικά μέτρα που θέτουν σε εφαρμογή τα άρθρα αυτά πρέπει να εκτιμώνται λαμβανομένων υπόψη όχι μόνον των διατάξεων της οδηγίας αυτής, αλλά και των σχετικών διατάξεων του πρωτογενούς δικαίου.

   Πράγματι, κατά το άρθρο 1, παράγραφος 1, της οδηγίας 94/62, η εν λόγω οδηγία έχει ως αντικείμενο την εναρμόνιση των εθνικών μέτρων που αφορούν τη διαχείριση των συσκευασιών και των απορριμμάτων συσκευασίας προκειμένου, αφενός, να προληφθούν και να μειωθούν οι επιπτώσεις τους επί του περιβάλλοντος των κρατών μελών και των τρίτων χωρών και να εξασφαλιστεί, με τον τρόπο αυτό, υψηλό επίπεδο προστασίας του περιβάλλοντος και, αφετέρου, να διασφαλιστεί η λειτουργία της εσωτερικής αγοράς και να αποφευχθούν εμπόδια στο εμπόριο καθώς και στρεβλώσεις και περιορισμοί του ανταγωνισμού εντός της Ένωσης.

   Το άρθρο 7, παράγραφος 1, δεύτερο εδάφιο, της οδηγίας 94/62 ορίζει ότι τα συστήματα επιστροφής ή/και συλλογής, καθώς και τα συστήματα επαναχρησιμοποιήσεως ή αξιοποιήσεως, έχουν εφαρμογή και στα εισαγόμενα προϊόντα, κατά τρόπο που δεν συνεπάγεται δυσμενείς διακρίσεις, περιλαμβανομένων των προβλεπομένων λεπτομερειών εφαρμογής και των τυχόν τελών που επιβάλλονται για την πρόσβαση στα σχετικά συστήματα, ενώ τα συστήματα αυτά πρέπει να σχεδιάζονται κατά τρόπον ώστε να αποφεύγονται τα εμπόδια στο εμπόριο ή οι στρεβλώσεις του ανταγωνισμού, «σύμφωνα με τη Συνθήκη». Επομένως, το άρθρο αυτό δεν προβαίνει σε εξαντλητική εναρμόνιση αλλά, αντιθέτως, παραπέμπει στις κρίσιμες διατάξεις της Συνθήκης.

   Όσον αφορά το άρθρο 15 της οδηγίας 94/62, το άρθρο αυτό δεν προβλέπει εναρμόνιση, αλλά εξουσιοδοτεί το Συμβούλιο να εγκρίνει οικονομικά μέσα προκειμένου να προωθήσει την υλοποίηση των σκοπών της οδηγίας αυτής ή, διαφορετικά, τα κράτη μέλη, τα οποία ενεργούν συναφώς «τηρουμένων των υποχρεώσεων που απορρέουν από τη Συνθήκη». Έτσι, η διάταξη αυτή επιβάλλει επίσης την εφαρμογή των σχετικών διατάξεων της Συνθήκης.

   (βλ. σκέψεις 40-43, 45-48)

2.  Μια οικονομική επιβάρυνση συνιστά εσωτερικό φόρο υπό την έννοια του άρθρου 110 ΣΛΕΕ αν εντάσσεται σε γενικό καθεστώς εσωτερικών επιβαρύνσεων που πλήττουν συστηματικά διάφορες κατηγορίες προϊόντων βάσει αντικειμενικών κριτηρίων ανεξαρτήτως της προελεύσεως ή του προορισμού τους.

   Όσον αφορά μια κανονιστική ρύθμιση επιβάλλουσα ειδικό φόρο καταναλώσεως επί ορισμένων συσκευασιών ποτών ύψους 51 λεπτών του ευρώ ανά λίτρο συσκευασμένου προϊόντος, η οποία όμως απαλλάσσει από τον ως άνω φόρο τις συσκευασίες ποτών που εντάσσονται σε ένα λειτουργικό σύστημα επιστροφής τους, ο εν λόγω ειδικός φόρος καταναλώσεως είναι, αφενός, οικονομική επιβάρυνση η οποία εντάσσεται σε ένα γενικό καθεστώς εσωτερικών επιβαρύνσεων που πλήττει συστηματικά μια κατηγορία προϊόντων, ήτοι τις συσκευασίες ποτών. Συναφώς, έχει κριθεί ότι τα απόβλητα που προορίζονται προς διάθεση πρέπει να λογίζονται ως προϊόντα υπό την έννοια του άρθρου 110 ΣΛΕΕ. Επομένως, ένας ειδικός φόρος καταναλώσεως επί ορισμένων συσκευασιών ποτών πρέπει να λογίζεται ως επιβαρύνων προϊόντα υπό την έννοια της διατάξεως αυτής.

   Αφετέρου, ο ως άνω ειδικός φόρος καταναλώσεως πλήττει τις συσκευασίες ποτών βάσει αντικειμενικών κριτηρίων, τα οποία εφαρμόζονται ανεξαρτήτως της προελεύσεως ή του προορισμού τους. Πράγματι, ο εν λόγω φόρος πλήττει τόσο τις εγχώριες συσκευασίες ποτών όσο και τις εισαγόμενες, όταν οι συσκευασίες αυτές δεν εντάσσονται σε λειτουργικό σύστημα επιστροφής τους.

   Κατά συνέπεια, ένας τέτοιος ειδικός φόρος καταναλώσεως επί ορισμένων συσκευασιών ποτών αποτελεί εσωτερική επιβάρυνση υπό την έννοια του άρθρου 110 ΣΛΕΕ που πρέπει να εκτιμάται έναντι του άρθρου 110 ΣΛΕΕ και όχι του άρθρου 34 ΣΛΕΕ.

   (βλ. σκέψεις 51-55)

3.  Το άρθρο 110 ΣΛΕΕ, καθώς και τα άρθρα 1, παράγραφος 1, 7 και 15 της οδηγίας 94/62, για τις συσκευασίες και απορρίμματα συσκευασίας, έχουν την έννοια ότι δεν αντιτίθενται σε ρύθμιση κράτους μέλους που επιβάλλει ειδικό φόρο καταναλώσεως επί ορισμένων συσκευασιών ποτών, προβλέπει όμως σχετική απαλλαγή σε περίπτωση εντάξεως των συσκευασιών αυτών σε λειτουργικό σύστημα επιστροφής τους.

   Ωστόσο, οι ενδεχόμενες δυσχέρειες που θα αντιμετωπίζουν οι μικροί επιχειρηματίες που εκτελούν εξ αποστάσεως συναλλαγές προκειμένου να ενταχθούν σε ένα λειτουργικό σύστημα επιστροφής ή προκειμένου να δημιουργήσουν ένα τέτοιο σύστημα δεν στοιχειοθετούν διαφορετική μεταχείριση μεταξύ των συσκευασιών ποτών προελεύσεως άλλων κρατών μελών και των ομοειδών εγχωρίων προϊόντων, υπό την έννοια του άρθρου 110, πρώτο εδάφιο, ΣΛΕΕ. Πράγματι, από τέτοιες δυσχέρειες δεν μπορεί να συναχθεί ότι οι συσκευασίες ποτών προελεύσεως άλλων κρατών μελών έχουν λιγότερες δυνατότητες να τύχουν της φοροαπαλλαγής που προβλέπεται σε περίπτωση εντάξεως σε ένα τέτοιο σύστημα και ότι, επομένως, επιβαρύνονται περισσότερο έναντι των ομοειδών εγχωρίων προϊόντων.

   Επιπλέον, το άρθρο 7, παράγραφος 1, δεύτερο εδάφιο, της οδηγίας 94/62, που απαιτεί τα συστήματα επιστροφής, συλλογής, επαναχρησιμοποιήσεως ή αξιοποιήσεως συσκευασιών ή/και απορριμμάτων συσκευασίας να εφαρμόζονται επίσης για τα εισαγόμενα προϊόντα, υπό συνθήκες που δεν εισάγουν διακρίσεις, και να σχεδιάζονται κατά τρόπον ώστε να αποφεύγονται εμπόδια στο εμπόριο ή στρεβλώσεις του ανταγωνισμού, σύμφωνα με τη Συνθήκη, αφορά τη λειτουργία τέτοιων συστημάτων και όχι αυτή ενός συστήματος ειδικού φόρου καταναλώσεως επί ορισμένων συσκευασιών ποτών.

   Τέλος, μια κανονιστική ρύθμιση επιβάλλουσα ειδικό φόρο καταναλώσεως επί ορισμένων συσκευασιών ποτών μπορεί να χαρακτηρισθεί ως μέτρο λαμβανόμενο από κράτος μέλος με σκοπό την επίτευξη των σκοπών τους οποίους θέτει η οδηγία 94/62, υπό την έννοια του άρθρου 15 αυτής. Πράγματι, μια τέτοια ρύθμιση, που ακολουθεί την αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει», δεδομένου ότι ο ειδικός φόρος καταναλώσεως πρέπει να καταβάλλεται από τους επιχειρηματίες που δεν εντάσσονται σε σύστημα επιστροφής των συσκευασιών ποτών, παρακινεί τους επιχειρηματίες να μετέχουν σε σύστημα επιστροφής των συσκευασιών ποτών ή να δημιουργούν δικό τους σύστημα επιστροφής, προς αποφυγή της επιβαρύνσεως με τον ως άνω ειδικό φόρο καταναλώσεως.

   (βλ. σκέψεις 63, 69, 70, 73, 74, 76, διατακτ. 1)

4.  Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.

   (βλ. σκέψεις 86-92)

5.  Χωρίς να επιβάλλει την πλήρη κατάργηση των εθνικών μονοπωλίων εμπορικού χαρακτήρα, το άρθρο 37 ΣΛΕΕ απαιτεί αυτά να οργανώνονται έτσι ώστε να αποκλείεται οποιαδήποτε διάκριση μεταξύ των υπηκόων των κρατών μελών ως προς τους όρους εφοδιασμού και διαθέσεως στην αγορά.

   Έτσι, το άρθρο 37 ΣΛΕΕ απαιτεί η οργάνωση και λειτουργία του μονοπωλίου να διαρρυθμίζονται έτσι ώστε να αποκλείεται οποιαδήποτε διάκριση μεταξύ των υπηκόων των κρατών μελών ως προς τους όρους εφοδιασμού και διαθέσεως στην αγορά, ώστε να μη θίγεται ούτε νομικά ούτε πραγματικά το εμπόριο των προερχομένων από τα άλλα κράτη μέλη προϊόντων σε σχέση με το εμπόριο των εγχωρίων προϊόντων και να μη νοθεύεται ο ανταγωνισμός μεταξύ των οικονομιών των κρατών μελών.

   (βλ. σκέψεις 94, 95)

6.  Τα άρθρα 34 ΣΛΕΕ και 36 ΣΛΕΕ έχουν την έννοια ότι δεν αντιτίθενται σε ρύθμιση κράτους μέλους δυνάμει της οποίας ο εγκατεστημένος εντός άλλου κράτους μέλους πωλητής υπόκειται σε υποχρέωση λήψεως αδείας λιανικής πωλήσεως για την εισαγωγή οινοπνευματωδών ποτών με σκοπό τη λιανική πώλησή τους σε καταναλωτές που κατοικούν εντός του πρώτου κράτους μέλους, όταν ο πωλητής αυτός αναλαμβάνει ο ίδιος τη μεταφορά των εν λόγω ποτών ή αναθέτει τη μεταφορά τους σε τρίτον, υπό την προϋπόθεση ότι η ως άνω ρύθμιση είναι πρόσφορη για την επίτευξη του επιδιωκόμενου σκοπού, εν προκειμένω την προστασία της υγείας και της δημοσίας τάξεως, ότι ο σκοπός αυτός δεν μπορεί να επιτευχθεί με την ίδια τουλάχιστον αποτελεσματικότητα με λιγότερο περιοριστικά μέτρα και ότι η ρύθμιση αυτή δεν αποτελεί ούτε μέσο αυθαίρετων διακρίσεων ούτε συγκαλυμμένο περιορισμό του εμπορίου μεταξύ των κρατών μελών, πράγμα το οποίο εναπόκειται στο αιτούν δικαστήριο να εξακριβώσει.

   (βλ. σκέψη 129, διατακτ. 2)