Συνεκδικασθείσες υποθέσεις C‑293/13 P και C‑294/13 P

Fresh Del Monte Produce Inc.

κατά

Ευρωπαϊκής Επιτροπής

και

Ευρωπαϊκή Επιτροπή

κατά

Fresh Del Monte Produce Inc.

«Αίτηση αναιρέσεως — Ανταγωνισμός — Συμπράξεις — Ευρωπαϊκή αγορά της μπανάνας — Συντονισμός κατά τον καθορισμό των τιμών αναφοράς — Έννοια της “οικονομικής ενότητας” μεταξύ δύο εταιριών — Έννοια της “καθοριστικής επιρροής” — Καταλογισμός της συμπεριφοράς μιας εταιρίας στην άλλη — Παραμόρφωση αποδεικτικών στοιχείων — Βάρος αποδείξεως — Αρχή in dubio pro reo — Έννοια της “ενιαίας και διαρκούς παραβάσεως” — Έννοια της “εναρμονισμένης πρακτικής” — Έννοια της “εξ αντικειμένου” παραβάσεως — Επιχειρήσεις μέλη συμπράξεως — Παροχή πληροφοριών στην Επιτροπή — Νομική υποχρέωση — Έκταση — Δικαίωμα μη αυτοενοχοποιήσεως — Πρωτοδίκως παρεμβαίνουσα — Ανταναίρεση — Παραδεκτό»

Περίληψη — Απόφαση του Δικαστηρίου (δεύτερο τμήμα) της 24ης Ιουνίου 2015

1. Αναίρεση — Έννομο συμφέρον — Προϋπόθεση — Αίτηση αναιρέσεως δυνάμενη να ωφελήσει τον διάδικο που την άσκησε — Δεν υφίσταται

   (Άρθρο 256 ΣΛΕΕ· Οργανισμός του Δικαστηρίου, άρθρο 56, εδ. 2)

2. Αναίρεση — Υπόμνημα του παρεμβαίνοντος επί της αιτήσεως αναιρέσεως — Έννομο συμφέρον — Κίνδυνος, για ένα διάδικο, να υποστεί μόνος τις συνέπειες αποφάσεως η οποία τον καταδίκασε αλληλεγγύως στην καταβολή προστίμου

   (Κανονισμός Διαδικασίας του Δικαστηρίου, άρθρο 172)

3. Ανταγωνισμός — Κανόνες της Ένωσης — Παραβάσεις — Καταλογισμός — Μητρική εταιρία και θυγατρικές — Οικονομική ενότητα — Κριτήρια εκτιμήσεως — Άσκηση καθοριστικής επιρροής στη συμπεριφορά της θυγατρικής, δυνάμενη να συναχθεί από δέσμη ενδείξεων που αφορούν τους οικονομικούς, οργανωτικούς και νομικούς δεσμούς με τη θυγατρική εταιρία

   (Άρθρο 101 § 1 ΣΛΕΕ)

4. Ανταγωνισμός — Κανόνες της Ένωσης — Παραβάσεις — Καταλογισμός — Μητρική εταιρία και θυγατρικές — Οικονομική ενότητα — Θυγατρική εταιρία που ελέγχεται από κοινού από δύο εταιρίες, η μία εκ των οποίων είναι η μητρική της άλλης — Δεν ασκεί επιρροή

   (Άρθρο 81 § 1 ΕΚ)

5. Συμπράξεις — Απαγόρευση — Παραβάσεις — Συμφωνίες και εναρμονισμένες πρακτικές που συνιστούν ενιαία παράβαση — Καταλογισμός ευθύνης σε επιχείρηση για το σύνολο της παραβάσεως — Προϋποθέσεις

   (Άρθρο 101 § 1 ΣΛΕΕ)

6. Ανταγωνισμός — Πρόστιμα — Ύψος — Καθορισμός — Κριτήρια — Μείωση του προστίμου σε αντάλλαγμα για τη συνεργασία της εμπλεκομένης επιχειρήσεως — Προϋποθέσεις

   (Κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρα 18 § 2 και 23 § 2· ανακοίνωση 2002/C 45/03 της Επιτροπής)

7. Ανταγωνισμός — Διοικητική διαδικασία — Σεβασμός των δικαιωμάτων άμυνας — Αίτηση παροχής πληροφοριών απευθυνθείσα σε επιχείρηση — Δικαίωμα αρνήσεως παροχής απαντήσεως η οποία συνεπάγεται την ομολογία διαπράξεως παραβάσεως

   (Κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρο 18 § 2)

1.  Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.

   (βλ. σκέψεις 46, 47)

2.  Στο πλαίσιο αναιρετικής διαδικασίας, ένας διάδικος έχει έννομο συμφέρον να καταθέσει υπόμνημα επί της αιτήσεως αναιρέσεως εφόσον, λόγω του ότι δεν προσέβαλε εμπροθέσμως απόφαση της Επιτροπής η οποία του επέβαλε πρόστιμο, από κοινού και αλληλεγγύως με άλλη επιχείρηση, λόγω παραβάσεως των κανόνων ανταγωνισμού, οπότε η απόφαση αυτή κατέστη απρόσβλητη ως προς αυτόν, θα πρέπει, σε περίπτωση που το Δικαστήριο δεχθεί την αίτηση αναιρέσεως την οποία έχει ασκήσει η αλληλεγγύως υπεύθυνη επιχείρηση και ακυρώσει την απόφαση ως προς αυτήν, να καταβάλει μόνος το καθορισθέν πρόστιμο και όχι αλληλεγγύως με άλλη επιχείρηση.

   (βλ. σκέψεις 52, 53, 164-166)

3.  Προκειμένου να κριθεί αν η μητρική εταιρία μπορεί να ασκεί καθοριστική επιρροή στη συμπεριφορά της θυγατρικής της στην αγορά, πρέπει να συνεκτιμηθούν όλα τα κρίσιμα στοιχεία σχετικά με τις οργανωτικές, οικονομικές και νομικές σχέσεις μεταξύ της θυγατρικής και της μητρικής εταιρίας και, ως εκ τούτου, να ληφθεί υπόψη η οικονομική πραγματικότητα. Πράγματι, η πραγματική άσκηση καθοριστικής επιρροής είναι δυνατό να συναχθεί από μια δέσμη συγκλινόντων στοιχείων, ακόμη και αν κανένα από τα στοιχεία αυτά, αυτοτελώς εξεταζόμενο, δεν αρκεί για να αποδειχθεί η ύπαρξη τέτοιας επιρροής.

   Τούτο συμβαίνει όταν η μητρική εταιρία λαμβάνει, κατόπιν αιτήματός της και πέραν των δικαιωμάτων της, τρέχουσες πληροφορίες ως προς την κατάσταση της σχετικής αγοράς του επιμάχου προϊόντος, απευθύνει ακριβείς υποδείξεις στη θυγατρική της σχετικές με τη συμπεριφορά που η εταιρία αυτή έπρεπε να υιοθετήσει στην εν λόγω αγορά, οι υποδείξεις αυτές συνοδεύονται από απειλές στηριζόμενες σε ένα σημαντικό μέσο ασκήσεως πιέσεως επί της θυγατρικής αυτής το οποίο έχει στη διάθεσή της και ότι η εταιρία αυτή, φοβούμενη την πτώχευση, καταβάλλει προσπάθειες προκειμένου να ανταποκριθεί στις προσδοκίες της μητρικής της.

   (βλ. σκέψεις 75-77, 98, 99)

4.  Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.

   (βλ. σκέψη 78)

5.  Μια επιχείρηση μπορεί να έχει συμμετάσχει άμεσα στο σύνολο των αντίθετων προς τους κανόνες του ανταγωνισμού συμπεριφορών που συνθέτουν την ενιαία και διαρκή παράβαση των κανόνων ανταγωνισμού της Ένωσης, οπότε η Επιτροπή ορθώς της καταλογίζει την ευθύνη για το σύνολο των συμπεριφορών αυτών και, συνεπώς, για την εν λόγω παράβαση στο σύνολό της. Η επιχείρηση μπορεί επίσης να έχει συμμετάσχει άμεσα σε μέρος μόνον των αντίθετων προς τους κανόνες του ανταγωνισμού συμπεριφορών που συνθέτουν την ενιαία και διαρκή παράβαση, αλλά να γνώριζε το σύνολο των λοιπών παραβατικών συμπεριφορών τις οποίες είχαν κατά νου ή τις οποίες ακολουθούσαν οι λοιποί συμμετέχοντες στη σύμπραξη επιδιώκοντας τους ίδιους σκοπούς ή να μπορούσε ευλόγως να τις προβλέψει και να αποδεχόταν τον σχετικό κίνδυνο. Στην περίπτωση αυτή, η Επιτροπή ορθώς επίσης καταλογίζει στην επιχείρηση αυτή την ευθύνη για το σύνολο των αντίθετων προς τους κανόνες του ανταγωνισμού συμπεριφορών που συνθέτουν την εν λόγω παράβαση και, συνεπώς, για την παράβαση στο σύνολό της.

   Αντιθέτως, αν η επιχείρηση συμμετείχε άμεσα σε μία ή περισσότερες αντίθετες προς τους κανόνες του ανταγωνισμού συμπεριφορές που συνθέτουν μία ενιαία και διαρκή παράβαση, αλλά δεν αποδείχθηκε ότι, με δική της συμπεριφορά, ήθελε να συμβάλει στο σύνολο των κοινών σκοπών που επιδίωκαν οι λοιποί συμμετέχοντες στη σύμπραξη και ότι γνώριζε το σύνολο των λοιπών παραβατικών συμπεριφορών τις οποίες είχαν κατά νου ή τις οποίες ακολουθούσαν οι εν λόγω συμμετέχοντες στη σύμπραξη επιδιώκοντας τους ίδιους σκοπούς ή ότι μπορούσε ευλόγως να τις προβλέψει και ότι αποδεχόταν τον σχετικό κίνδυνο, η Επιτροπή μπορεί ορθώς να της καταλογίσει ευθύνη μόνο για τις συμπεριφορές στις οποίες συμμετείχε άμεσα και για τις συμπεριφορές που είχαν κατά νου ή ακολουθούσαν οι λοιποί συμμετέχοντες επιδιώκοντας τους ίδιους σκοπούς με εκείνους που επιδίωκε η ίδια και για τις οποίες αποδείχθηκε ότι γνώριζε ή μπορούσε ευλόγως να τις προβλέψει και αποδεχόταν τον σχετικό κίνδυνο.

   (βλ. σκέψεις 156-160)

6.  Μείωση του προστίμου, όπως η προβλεπόμενη στην ανακοίνωση σχετικά με τη μη επιβολή και τη μείωση των προστίμων σε περιπτώσεις συμπράξεων, δικαιολογείται μόνον όταν επιχείρηση παρέχει πληροφορίες στην Επιτροπή χωρίς έχει κληθεί προς τούτο. Πράγματι, κατά πάγια νομολογία, η συμπεριφορά της οικείας επιχειρήσεως πρέπει όχι μόνο να διευκολύνει το έργο της Επιτροπής το οποίο συνίσταται στη διαπίστωση της παραβάσεως, αλλά πρέπει επίσης να εμφαίνει ειλικρινές πνεύμα συνεργασίας.

   (βλ. σκέψη 184)

7.  Το δικαίωμα μη αυτοενοχοποιήσεως δεν θίγεται από τις αιτήσεις παροχής πληροφοριών που η Επιτροπή απευθύνει βάσει του άρθρου 18, παράγραφος 2, του κανονισμού 1/2003. Πράγματι, η μη παροχή, εντός της ταχθείσας προθεσμίας, πληροφορίας που ζητήθηκε επί της βάσεως αυτής δεν είναι δυνατό να καταλήξει στην επιβολή προστίμου ή χρηματικής ποινής, δυνάμει, αντιστοίχως, των άρθρων 23 και 24 του κανονισμού 1/2003. Συνεπώς, η απλή αίτηση παροχής πληροφοριών διακρίνεται από την τυπικής φύσεως απόφαση που εκδίδεται βάσει του άρθρου 18, παράγραφος 3, του κανονισμού 1/2003, για την οποία ο εν λόγω κανονισμός προβλέπει την επιβολή χρηματικών κυρώσεων ελλείψει απαντήσεως.

   (βλ. σκέψεις 195, 196)

Συνεκδικασθείσες υποθέσεις C‑293/13 P και C‑294/13 P

Fresh Del Monte Produce Inc.

κατά

Ευρωπαϊκής Επιτροπής

και

Ευρωπαϊκή Επιτροπή

κατά

Fresh Del Monte Produce Inc.

«Αίτηση αναιρέσεως — Ανταγωνισμός — Συμπράξεις — Ευρωπαϊκή αγορά της μπανάνας — Συντονισμός κατά τον καθορισμό των τιμών αναφοράς — Έννοια της “οικονομικής ενότητας” μεταξύ δύο εταιριών — Έννοια της “καθοριστικής επιρροής” — Καταλογισμός της συμπεριφοράς μιας εταιρίας στην άλλη — Παραμόρφωση αποδεικτικών στοιχείων — Βάρος αποδείξεως — Αρχή in dubio pro reo — Έννοια της “ενιαίας και διαρκούς παραβάσεως” — Έννοια της “εναρμονισμένης πρακτικής” — Έννοια της “εξ αντικειμένου” παραβάσεως — Επιχειρήσεις μέλη συμπράξεως — Παροχή πληροφοριών στην Επιτροπή — Νομική υποχρέωση — Έκταση — Δικαίωμα μη αυτοενοχοποιήσεως — Πρωτοδίκως παρεμβαίνουσα — Ανταναίρεση — Παραδεκτό»

Περίληψη — Απόφαση του Δικαστηρίου (δεύτερο τμήμα) της 24ης Ιουνίου 2015

1. Αναίρεση – Έννομο συμφέρον – Προϋπόθεση – Αίτηση αναιρέσεως δυνάμενη να ωφελήσει τον διάδικο που την άσκησε – Δεν υφίσταται

   (Άρθρο 256 ΣΛΕΕ· Οργανισμός του Δικαστηρίου, άρθρο 56, εδ. 2)

2. Αναίρεση – Υπόμνημα του παρεμβαίνοντος επί της αιτήσεως αναιρέσεως – Έννομο συμφέρον – Κίνδυνος, για ένα διάδικο, να υποστεί μόνος τις συνέπειες αποφάσεως η οποία τον καταδίκασε αλληλεγγύως στην καταβολή προστίμου

   (Κανονισμός Διαδικασίας του Δικαστηρίου, άρθρο 172)

3. Ανταγωνισμός – Κανόνες της Ένωσης – Παραβάσεις – Καταλογισμός – Μητρική εταιρία και θυγατρικές – Οικονομική ενότητα – Κριτήρια εκτιμήσεως – Άσκηση καθοριστικής επιρροής στη συμπεριφορά της θυγατρικής, δυνάμενη να συναχθεί από δέσμη ενδείξεων που αφορούν τους οικονομικούς, οργανωτικούς και νομικούς δεσμούς με τη θυγατρική εταιρία

   (Άρθρο 101 § 1 ΣΛΕΕ)

4. Ανταγωνισμός – Κανόνες της Ένωσης – Παραβάσεις – Καταλογισμός – Μητρική εταιρία και θυγατρικές – Οικονομική ενότητα – Θυγατρική εταιρία που ελέγχεται από κοινού από δύο εταιρίες, η μία εκ των οποίων είναι η μητρική της άλλης – Δεν ασκεί επιρροή

   (Άρθρο 81 § 1 ΕΚ)

5. Συμπράξεις – Απαγόρευση – Παραβάσεις – Συμφωνίες και εναρμονισμένες πρακτικές που συνιστούν ενιαία παράβαση – Καταλογισμός ευθύνης σε επιχείρηση για το σύνολο της παραβάσεως – Προϋποθέσεις

   (Άρθρο 101 § 1 ΣΛΕΕ)

6. Ανταγωνισμός – Πρόστιμα – Ύψος – Καθορισμός – Κριτήρια – Μείωση του προστίμου σε αντάλλαγμα για τη συνεργασία της εμπλεκομένης επιχειρήσεως – Προϋποθέσεις

   (Κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρα 18 § 2 και 23 § 2· ανακοίνωση 2002/C 45/03 της Επιτροπής)

7. Ανταγωνισμός – Διοικητική διαδικασία – Σεβασμός των δικαιωμάτων άμυνας – Αίτηση παροχής πληροφοριών απευθυνθείσα σε επιχείρηση – Δικαίωμα αρνήσεως παροχής απαντήσεως η οποία συνεπάγεται την ομολογία διαπράξεως παραβάσεως

   (Κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρο 18 § 2)

1.  Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.

   (βλ. σκέψεις 46, 47)

2.  Στο πλαίσιο αναιρετικής διαδικασίας, ένας διάδικος έχει έννομο συμφέρον να καταθέσει υπόμνημα επί της αιτήσεως αναιρέσεως εφόσον, λόγω του ότι δεν προσέβαλε εμπροθέσμως απόφαση της Επιτροπής η οποία του επέβαλε πρόστιμο, από κοινού και αλληλεγγύως με άλλη επιχείρηση, λόγω παραβάσεως των κανόνων ανταγωνισμού, οπότε η απόφαση αυτή κατέστη απρόσβλητη ως προς αυτόν, θα πρέπει, σε περίπτωση που το Δικαστήριο δεχθεί την αίτηση αναιρέσεως την οποία έχει ασκήσει η αλληλεγγύως υπεύθυνη επιχείρηση και ακυρώσει την απόφαση ως προς αυτήν, να καταβάλει μόνος το καθορισθέν πρόστιμο και όχι αλληλεγγύως με άλλη επιχείρηση.

   (βλ. σκέψεις 52, 53, 164-166)

3.  Προκειμένου να κριθεί αν η μητρική εταιρία μπορεί να ασκεί καθοριστική επιρροή στη συμπεριφορά της θυγατρικής της στην αγορά, πρέπει να συνεκτιμηθούν όλα τα κρίσιμα στοιχεία σχετικά με τις οργανωτικές, οικονομικές και νομικές σχέσεις μεταξύ της θυγατρικής και της μητρικής εταιρίας και, ως εκ τούτου, να ληφθεί υπόψη η οικονομική πραγματικότητα. Πράγματι, η πραγματική άσκηση καθοριστικής επιρροής είναι δυνατό να συναχθεί από μια δέσμη συγκλινόντων στοιχείων, ακόμη και αν κανένα από τα στοιχεία αυτά, αυτοτελώς εξεταζόμενο, δεν αρκεί για να αποδειχθεί η ύπαρξη τέτοιας επιρροής.

   Τούτο συμβαίνει όταν η μητρική εταιρία λαμβάνει, κατόπιν αιτήματός της και πέραν των δικαιωμάτων της, τρέχουσες πληροφορίες ως προς την κατάσταση της σχετικής αγοράς του επιμάχου προϊόντος, απευθύνει ακριβείς υποδείξεις στη θυγατρική της σχετικές με τη συμπεριφορά που η εταιρία αυτή έπρεπε να υιοθετήσει στην εν λόγω αγορά, οι υποδείξεις αυτές συνοδεύονται από απειλές στηριζόμενες σε ένα σημαντικό μέσο ασκήσεως πιέσεως επί της θυγατρικής αυτής το οποίο έχει στη διάθεσή της και ότι η εταιρία αυτή, φοβούμενη την πτώχευση, καταβάλλει προσπάθειες προκειμένου να ανταποκριθεί στις προσδοκίες της μητρικής της.

   (βλ. σκέψεις 75-77, 98, 99)

4.  Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.

   (βλ. σκέψη 78)

5.  Μια επιχείρηση μπορεί να έχει συμμετάσχει άμεσα στο σύνολο των αντίθετων προς τους κανόνες του ανταγωνισμού συμπεριφορών που συνθέτουν την ενιαία και διαρκή παράβαση των κανόνων ανταγωνισμού της Ένωσης, οπότε η Επιτροπή ορθώς της καταλογίζει την ευθύνη για το σύνολο των συμπεριφορών αυτών και, συνεπώς, για την εν λόγω παράβαση στο σύνολό της. Η επιχείρηση μπορεί επίσης να έχει συμμετάσχει άμεσα σε μέρος μόνον των αντίθετων προς τους κανόνες του ανταγωνισμού συμπεριφορών που συνθέτουν την ενιαία και διαρκή παράβαση, αλλά να γνώριζε το σύνολο των λοιπών παραβατικών συμπεριφορών τις οποίες είχαν κατά νου ή τις οποίες ακολουθούσαν οι λοιποί συμμετέχοντες στη σύμπραξη επιδιώκοντας τους ίδιους σκοπούς ή να μπορούσε ευλόγως να τις προβλέψει και να αποδεχόταν τον σχετικό κίνδυνο. Στην περίπτωση αυτή, η Επιτροπή ορθώς επίσης καταλογίζει στην επιχείρηση αυτή την ευθύνη για το σύνολο των αντίθετων προς τους κανόνες του ανταγωνισμού συμπεριφορών που συνθέτουν την εν λόγω παράβαση και, συνεπώς, για την παράβαση στο σύνολό της.

   Αντιθέτως, αν η επιχείρηση συμμετείχε άμεσα σε μία ή περισσότερες αντίθετες προς τους κανόνες του ανταγωνισμού συμπεριφορές που συνθέτουν μία ενιαία και διαρκή παράβαση, αλλά δεν αποδείχθηκε ότι, με δική της συμπεριφορά, ήθελε να συμβάλει στο σύνολο των κοινών σκοπών που επιδίωκαν οι λοιποί συμμετέχοντες στη σύμπραξη και ότι γνώριζε το σύνολο των λοιπών παραβατικών συμπεριφορών τις οποίες είχαν κατά νου ή τις οποίες ακολουθούσαν οι εν λόγω συμμετέχοντες στη σύμπραξη επιδιώκοντας τους ίδιους σκοπούς ή ότι μπορούσε ευλόγως να τις προβλέψει και ότι αποδεχόταν τον σχετικό κίνδυνο, η Επιτροπή μπορεί ορθώς να της καταλογίσει ευθύνη μόνο για τις συμπεριφορές στις οποίες συμμετείχε άμεσα και για τις συμπεριφορές που είχαν κατά νου ή ακολουθούσαν οι λοιποί συμμετέχοντες επιδιώκοντας τους ίδιους σκοπούς με εκείνους που επιδίωκε η ίδια και για τις οποίες αποδείχθηκε ότι γνώριζε ή μπορούσε ευλόγως να τις προβλέψει και αποδεχόταν τον σχετικό κίνδυνο.

   (βλ. σκέψεις 156-160)

6.  Μείωση του προστίμου, όπως η προβλεπόμενη στην ανακοίνωση σχετικά με τη μη επιβολή και τη μείωση των προστίμων σε περιπτώσεις συμπράξεων, δικαιολογείται μόνον όταν επιχείρηση παρέχει πληροφορίες στην Επιτροπή χωρίς έχει κληθεί προς τούτο. Πράγματι, κατά πάγια νομολογία, η συμπεριφορά της οικείας επιχειρήσεως πρέπει όχι μόνο να διευκολύνει το έργο της Επιτροπής το οποίο συνίσταται στη διαπίστωση της παραβάσεως, αλλά πρέπει επίσης να εμφαίνει ειλικρινές πνεύμα συνεργασίας.

   (βλ. σκέψη 184)

7.  Το δικαίωμα μη αυτοενοχοποιήσεως δεν θίγεται από τις αιτήσεις παροχής πληροφοριών που η Επιτροπή απευθύνει βάσει του άρθρου 18, παράγραφος 2, του κανονισμού 1/2003. Πράγματι, η μη παροχή, εντός της ταχθείσας προθεσμίας, πληροφορίας που ζητήθηκε επί της βάσεως αυτής δεν είναι δυνατό να καταλήξει στην επιβολή προστίμου ή χρηματικής ποινής, δυνάμει, αντιστοίχως, των άρθρων 23 και 24 του κανονισμού 1/2003. Συνεπώς, η απλή αίτηση παροχής πληροφοριών διακρίνεται από την τυπικής φύσεως απόφαση που εκδίδεται βάσει του άρθρου 18, παράγραφος 3, του κανονισμού 1/2003, για την οποία ο εν λόγω κανονισμός προβλέπει την επιβολή χρηματικών κυρώσεων ελλείψει απαντήσεως.

   (βλ. σκέψεις 195, 196)