Υπόθεση C‑274/12 P

Telefónica SA

κατά

Ευρωπαϊκής Επιτροπής

«Αίτηση αναιρέσεως — Προσφυγή ακυρώσεως — Άρθρο 263, τέταρτο εδάφιο, ΣΛΕΕ — Δικαίωμα ασκήσεως προσφυγής — Ενεργητική νομιμοποίηση — Φυσικά ή νομικά πρόσωπα — Πράξη που τα αφορά ατομικά — Κανονιστική πράξη που δεν περιλαμβάνει εκτελεστικά μέτρα — Απόφαση που κηρύσσει ένα καθεστώς ενισχύσεων ασυμβίβαστο με την κοινή αγορά — Δικαίωμα αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας»

Περίληψη — Απόφαση του Δικαστηρίου (τμήμα μείζονος συνθέσεως) της 19ης Δεκεμβρίου 2013

1. Προσφυγή ακυρώσεως – Φυσικά ή νομικά πρόσωπα – Κανονιστικές πράξεις που περιλαμβάνουν εκτελεστικά μέτρα – Έννοια – Ένδικα μέσα που μπορούν να ασκηθούν κατά των πράξεων αυτών – Προϋποθέσεις κινήσεως της διαδικασίας λόγω ελλείψεως νομιμότητας ή της υποβολής προδικαστικού ερωτήματος περί εκτιμήσεως της νομιμότητας

   (Άρθρο 19 ΣΕΕ· άρθρα 263, εδ. 4, ΣΛΕΕ, 267 ΣΛΕΕ, 277 ΣΛΕΕ και 288, εδ. 4, ΣΛΕΕ)

2. Προσφυγή ακυρώσεως – Φυσικά ή νομικά πρόσωπα – Πράξεις που τα αφορούν άμεσα και ατομικά – Απόφαση της Επιτροπής που κηρύσσει ένα τομεακό καθεστώς ενισχύσεων ασυμβίβαστο με την κοινή αγορά – Δεν εμπίπτουν – Απαράδεκτο της προσφυγής που ασκήθηκε ενώπιον του δικαστή της Ένωσης – Δικαίωμα αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας – Για την αμφισβήτηση των μέτρων αυτών είναι υποχρεωτικό να ασκηθούν τα εσωτερικά ένδικα μέσα

   (Άρθρο 19 ΣΕΕ· άρθρα 263, εδ. 4, ΣΛΕΕ, 267 ΣΛΕΕ και 288, εδ. 4, ΣΛΕΕ)

3. Προσφυγή ακυρώσεως – Φυσικά ή νομικά πρόσωπα – Πράξεις που τα αφορούν άμεσα και ατομικά – Πράξη γενικού χαρακτήρα που τα αφορά ατομικά – Προϋποθέσεις – Απόφαση της Επιτροπής που απαγορεύει καθεστώς ενισχύσεων ορισμένου κλάδου – Για να αφορά μια τέτοια απόφαση ατομικά μια επιχείρηση δεν αρκεί μόνο το κριτήριο ότι η επιχείρηση ανήκει στον οικείο τομέα

   (Άρθρο 263, εδ. 4, ΣΛΕΕ)

4. Θεμελιώδη δικαιώματα – Δικαίωμα αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας – Έλεγχος της νομιμότητας των πράξεων της Ένωσης – Σχετικές λεπτομέρειες – Προστασία του δικαιώματος αυτού από τον δικαστή της Ένωσης ή από τα εθνικά δικαστήρια αναλόγως της νομικής φύσεως της προσβαλλόμενης πράξεως – Δυνατότητα ασκήσεως προσφυγής ακυρώσεως ή υποβολής προδικαστικού ερωτήματος περί εκτιμήσεως της νομιμότητας

   (Άρθρο 19 ΣΕΕ· άρθρα 263, εδ. 4, ΣΛΕΕ, 267 ΣΛΕΕ και 277 ΣΛΕΕ)

1.  Η έννοια των κανονιστικών πράξεων που δεν περιλαμβάνουν εκτελεστικά μέτρα, όπως αυτή ορίζεται στο άρθρο 263, τέταρτο εδάφιο, τελευταία περίοδος, ΣΛΕΕ, πρέπει να ερμηνεύεται με γνώμονα τον σκοπό της διατάξεως αυτής, ο οποίος συνίσταται, όπως προκύπτει από το ιστορικό της θεσπίσεώς της, στο να αποφευχθεί το ενδεχόμενο να πρέπει ο ιδιώτης να παραβεί τον νόμο για να έχει πρόσβαση σε δικαστήριο. Όταν μια κανονιστική πράξη παράγει άμεσα αποτελέσματα στη νομική κατάσταση ενός φυσικού ή νομικού προσώπου χωρίς να απαιτούνται εκτελεστικά μέτρα, το πρόσωπο αυτό θα διέτρεχε τον κίνδυνο να στερηθεί την αποτελεσματική δικαστική προστασία εάν δεν διέθετε άμεσο ένδικο βοήθημα ενώπιον του δικαστή της Ένωσης προς αμφισβήτηση της νομιμότητας της εν λόγω κανονιστικής πράξης.

   Συναφώς, πρώτον, όταν μια κανονιστική πράξη περιλαμβάνει εκτελεστικά μέτρα, ο δικαστικός έλεγχος της τηρήσεως της έννομης τάξεως της Ένωσης διασφαλίζεται ανεξαρτήτως του αν τα εν λόγω μέτρα προέρχονται από την Ένωση ή από τα κράτη μέλη. Τα φυσικά ή νομικά πρόσωπα, τα οποία δεν μπορούν, λόγω των προϋποθέσεων παραδεκτού που καθορίζει το άρθρο 263, τέταρτο εδάφιο, ΣΛΕΕ, να προσβάλουν ευθέως ενώπιον του δικαστή της Ένωσης μια κανονιστική πράξη της Ένωσης προστατεύονται από την εφαρμογή έναντι αυτών της εν λόγω πράξεως με τη δυνατότητα να προσβάλουν τα εκτελεστικά μέτρα που περιέχει η πράξη αυτή. Όταν η υλοποίηση των πράξεων αυτών εναπόκειται στα θεσμικά ή λοιπά όργανα ή οργανισμούς της Ένωσης, τα φυσικά ή νομικά πρόσωπα μπορούν να ασκήσουν ευθεία προσφυγή ενώπιον των δικαστηρίων της Ένωσης κατά των πράξεων εφαρμογής υπό τις προϋποθέσεις του άρθρου 263, τέταρτο εδάφιο, ΣΛΕΕ και να επικαλεστούν, δυνάμει του άρθρου 277 ΣΛΕΕ, προς στήριξη της προσφυγής τους, την έλλειψη νομιμότητας της βασικής πράξεως. Όταν η εν λόγω υλοποίηση εναπόκειται στα κράτη μέλη, τα πρόσωπα αυτά μπορούν να επικαλεστούν την ακυρότητα της επίμαχης βασικής πράξεως της Ένωσης ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων, υποχρεώνοντάς τα να υποβάλουν σχετικώς, δυνάμει του άρθρου 267 ΣΛΕΕ, προδικαστικό ερώτημα στο Δικαστήριο.

   Δεύτερον, προκειμένου να εκτιμηθεί κατά πόσον μια κανονιστική πράξη περιλαμβάνει εκτελεστικά μέτρα, πρέπει να εξετάζεται η κατάσταση του προσώπου που επικαλείται το δικαίωμα προσφυγής δυνάμει του άρθρου 263, τέταρτο εδάφιο, τελευταία περίοδος, ΣΛΕΕ. Είναι, επομένως, αδιάφορο αν η επίμαχη πράξη περιλαμβάνει εκτελεστικά μέτρα που αφορούν άλλους πολίτες.

   Τρίτον, για να εξακριβωθεί αν η προσβαλλόμενη πράξη περιλαμβάνει εκτελεστικά μέτρα, η εξέταση πρέπει να γίνεται αποκλειστικά με βάση το αντικείμενο της προσφυγής και, στην περίπτωση που ο προσφεύγων ζητεί τη μερική μόνον ακύρωση της πράξεως, πρέπει να λαμβάνονται υπόψη μόνον τα εκτελεστικά μέτρα τα οποία περιλαμβάνει ενδεχομένως το μέρος αυτό της πράξεως.

   (βλ. σκέψεις 27-31, 56-58)

2.  Απόφαση της Επιτροπής με την οποία διαπιστώνεται η μερική ασυμβατότητα καθεστώτος κρατικής ενισχύσεως με την κοινή αγορά περιλαμβάνει εκτελεστικά μέτρα που μπορούν να αμφισβητηθούν ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων, εφόσον ισχύει μόνον έναντι του οικείου κράτους μέλους και δεν ορίζει τις ακριβείς συνέπειες που θα έχει για καθέναν από τους υποκείμενους στον φόρο, συνέπειες που θα συγκεκριμενοποιηθούν με διοικητικές πράξεις που μπορούν να προσβληθούν. Επομένως, επιχείρηση που θίγεται από μια τέτοια απόφαση, και δεν μπορεί, λόγω των προϋποθέσεων παραδεκτού που θεσπίζει το άρθρο 263, τέταρτο εδάφιο, ΣΛΕΕ, να προσβάλει ευθέως την επίδικη απόφαση ενώπιον του δικαστή της Ένωσης, μπορεί να επικαλεστεί την ακυρότητα της αποφάσεως αυτής ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων υποχρεώνοντάς τα να υποβάλουν σχετικώς, κατ’ εφαρμογή του άρθρου 267 ΣΛΕΕ, προδικαστικό ερώτημα προς το Δικαστήριο, ιδίως όταν προσβάλει ενώπιον των δικαστηρίων αυτών τη διοικητική πράξη με την οποία απορρίφθηκε η χορήγηση προς αυτήν του πλεονεκτήματος της αποσβέσεως που προβλέπει το επίδικο καθεστώς ενισχύσεων.

   (βλ. σκέψεις 34-36, 58, 59)

3.  Tα υποκείμενα δικαίου που δεν είναι αποδέκτες μιας αποφάσεως μπορούν να επικαλεστούν ότι η εν λόγω απόφαση τα αφορά ατομικά, υπό την έννοια του άρθρου 263, τέταρτο εδάφιο, πρώτη περίοδος, ΣΛΕΕ, μόνον αν η απόφαση αυτή τα θίγει λόγω ορισμένων ιδιαίτερων ιδιοτήτων τους ή μιας πραγματικής καταστάσεως που τα χαρακτηρίζει σε σχέση με κάθε άλλο πρόσωπο και, ως εκ τούτου, τα εξατομικεύει κατά τρόπον ανάλογο προς αυτόν του αποδέκτη της αποφάσεως. Η δυνατότητα προσδιορισμού, με μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό ακριβείας, του αριθμού ή και της ταυτότητας των υποκειμένων δικαίου στα οποία εφαρμόζεται ένα μέτρο ουδόλως σημαίνει ότι το εν λόγω μέτρο οπωσδήποτε αφορά ατομικά τα πρόσωπα αυτά, εφόσον δεν αμφισβητείται ότι η εφαρμογή του στηρίζεται στην ύπαρξη αντικειμενικής έννομης ή πραγματικής καταστάσεως την οποία καθορίζει η οικεία πράξη. Υπό τις περιστάσεις αυτές, μια επιχείρηση δεν μπορεί, καταρχήν, να προσβάλει μια απόφαση της Επιτροπής η οποία απαγορεύει ένα καθεστώς ενισχύσεων, αν η απόφαση αυτή αφορά την εν λόγω επιχείρηση μόνο λόγω του ότι η επιχείρηση δραστηριοποιείται στον οικείο τομέα και μπορεί να επωφεληθεί του εν λόγω καθεστώτος.

   (βλ. σκέψεις 46, 47, 49)

4.  Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.

   (βλ. σκέψεις 56, 57, 59)

Υπόθεση C‑274/12 P

Telefónica SA

κατά

Ευρωπαϊκής Επιτροπής

«Αίτηση αναιρέσεως — Προσφυγή ακυρώσεως — Άρθρο 263, τέταρτο εδάφιο, ΣΛΕΕ — Δικαίωμα ασκήσεως προσφυγής — Ενεργητική νομιμοποίηση — Φυσικά ή νομικά πρόσωπα — Πράξη που τα αφορά ατομικά — Κανονιστική πράξη που δεν περιλαμβάνει εκτελεστικά μέτρα — Απόφαση που κηρύσσει ένα καθεστώς ενισχύσεων ασυμβίβαστο με την κοινή αγορά — Δικαίωμα αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας»

Περίληψη — Απόφαση του Δικαστηρίου (τμήμα μείζονος συνθέσεως) της 19ης Δεκεμβρίου 2013

1. Προσφυγή ακυρώσεως — Φυσικά ή νομικά πρόσωπα — Κανονιστικές πράξεις που περιλαμβάνουν εκτελεστικά μέτρα — Έννοια — Ένδικα μέσα που μπορούν να ασκηθούν κατά των πράξεων αυτών — Προϋποθέσεις κινήσεως της διαδικασίας λόγω ελλείψεως νομιμότητας ή της υποβολής προδικαστικού ερωτήματος περί εκτιμήσεως της νομιμότητας

   (Άρθρο 19 ΣΕΕ· άρθρα 263, εδ. 4, ΣΛΕΕ, 267 ΣΛΕΕ, 277 ΣΛΕΕ και 288, εδ. 4, ΣΛΕΕ)

2. Προσφυγή ακυρώσεως — Φυσικά ή νομικά πρόσωπα — Πράξεις που τα αφορούν άμεσα και ατομικά — Απόφαση της Επιτροπής που κηρύσσει ένα τομεακό καθεστώς ενισχύσεων ασυμβίβαστο με την κοινή αγορά — Δεν εμπίπτουν — Απαράδεκτο της προσφυγής που ασκήθηκε ενώπιον του δικαστή της Ένωσης — Δικαίωμα αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας — Για την αμφισβήτηση των μέτρων αυτών είναι υποχρεωτικό να ασκηθούν τα εσωτερικά ένδικα μέσα

   (Άρθρο 19 ΣΕΕ· άρθρα 263, εδ. 4, ΣΛΕΕ, 267 ΣΛΕΕ και 288, εδ. 4, ΣΛΕΕ)

3. Προσφυγή ακυρώσεως — Φυσικά ή νομικά πρόσωπα — Πράξεις που τα αφορούν άμεσα και ατομικά — Πράξη γενικού χαρακτήρα που τα αφορά ατομικά — Προϋποθέσεις — Απόφαση της Επιτροπής που απαγορεύει καθεστώς ενισχύσεων ορισμένου κλάδου — Για να αφορά μια τέτοια απόφαση ατομικά μια επιχείρηση δεν αρκεί μόνο το κριτήριο ότι η επιχείρηση ανήκει στον οικείο τομέα

   (Άρθρο 263, εδ. 4, ΣΛΕΕ)

4. Θεμελιώδη δικαιώματα — Δικαίωμα αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας — Έλεγχος της νομιμότητας των πράξεων της Ένωσης — Σχετικές λεπτομέρειες — Προστασία του δικαιώματος αυτού από τον δικαστή της Ένωσης ή από τα εθνικά δικαστήρια αναλόγως της νομικής φύσεως της προσβαλλόμενης πράξεως — Δυνατότητα ασκήσεως προσφυγής ακυρώσεως ή υποβολής προδικαστικού ερωτήματος περί εκτιμήσεως της νομιμότητας

   (Άρθρο 19 ΣΕΕ· άρθρα 263, εδ. 4, ΣΛΕΕ, 267 ΣΛΕΕ και 277 ΣΛΕΕ)

1.  Η έννοια των κανονιστικών πράξεων που δεν περιλαμβάνουν εκτελεστικά μέτρα, όπως αυτή ορίζεται στο άρθρο 263, τέταρτο εδάφιο, τελευταία περίοδος, ΣΛΕΕ, πρέπει να ερμηνεύεται με γνώμονα τον σκοπό της διατάξεως αυτής, ο οποίος συνίσταται, όπως προκύπτει από το ιστορικό της θεσπίσεώς της, στο να αποφευχθεί το ενδεχόμενο να πρέπει ο ιδιώτης να παραβεί τον νόμο για να έχει πρόσβαση σε δικαστήριο. Όταν μια κανονιστική πράξη παράγει άμεσα αποτελέσματα στη νομική κατάσταση ενός φυσικού ή νομικού προσώπου χωρίς να απαιτούνται εκτελεστικά μέτρα, το πρόσωπο αυτό θα διέτρεχε τον κίνδυνο να στερηθεί την αποτελεσματική δικαστική προστασία εάν δεν διέθετε άμεσο ένδικο βοήθημα ενώπιον του δικαστή της Ένωσης προς αμφισβήτηση της νομιμότητας της εν λόγω κανονιστικής πράξης.

   Συναφώς, πρώτον, όταν μια κανονιστική πράξη περιλαμβάνει εκτελεστικά μέτρα, ο δικαστικός έλεγχος της τηρήσεως της έννομης τάξεως της Ένωσης διασφαλίζεται ανεξαρτήτως του αν τα εν λόγω μέτρα προέρχονται από την Ένωση ή από τα κράτη μέλη. Τα φυσικά ή νομικά πρόσωπα, τα οποία δεν μπορούν, λόγω των προϋποθέσεων παραδεκτού που καθορίζει το άρθρο 263, τέταρτο εδάφιο, ΣΛΕΕ, να προσβάλουν ευθέως ενώπιον του δικαστή της Ένωσης μια κανονιστική πράξη της Ένωσης προστατεύονται από την εφαρμογή έναντι αυτών της εν λόγω πράξεως με τη δυνατότητα να προσβάλουν τα εκτελεστικά μέτρα που περιέχει η πράξη αυτή. Όταν η υλοποίηση των πράξεων αυτών εναπόκειται στα θεσμικά ή λοιπά όργανα ή οργανισμούς της Ένωσης, τα φυσικά ή νομικά πρόσωπα μπορούν να ασκήσουν ευθεία προσφυγή ενώπιον των δικαστηρίων της Ένωσης κατά των πράξεων εφαρμογής υπό τις προϋποθέσεις του άρθρου 263, τέταρτο εδάφιο, ΣΛΕΕ και να επικαλεστούν, δυνάμει του άρθρου 277 ΣΛΕΕ, προς στήριξη της προσφυγής τους, την έλλειψη νομιμότητας της βασικής πράξεως. Όταν η εν λόγω υλοποίηση εναπόκειται στα κράτη μέλη, τα πρόσωπα αυτά μπορούν να επικαλεστούν την ακυρότητα της επίμαχης βασικής πράξεως της Ένωσης ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων, υποχρεώνοντάς τα να υποβάλουν σχετικώς, δυνάμει του άρθρου 267 ΣΛΕΕ, προδικαστικό ερώτημα στο Δικαστήριο.

   Δεύτερον, προκειμένου να εκτιμηθεί κατά πόσον μια κανονιστική πράξη περιλαμβάνει εκτελεστικά μέτρα, πρέπει να εξετάζεται η κατάσταση του προσώπου που επικαλείται το δικαίωμα προσφυγής δυνάμει του άρθρου 263, τέταρτο εδάφιο, τελευταία περίοδος, ΣΛΕΕ. Είναι, επομένως, αδιάφορο αν η επίμαχη πράξη περιλαμβάνει εκτελεστικά μέτρα που αφορούν άλλους πολίτες.

   Τρίτον, για να εξακριβωθεί αν η προσβαλλόμενη πράξη περιλαμβάνει εκτελεστικά μέτρα, η εξέταση πρέπει να γίνεται αποκλειστικά με βάση το αντικείμενο της προσφυγής και, στην περίπτωση που ο προσφεύγων ζητεί τη μερική μόνον ακύρωση της πράξεως, πρέπει να λαμβάνονται υπόψη μόνον τα εκτελεστικά μέτρα τα οποία περιλαμβάνει ενδεχομένως το μέρος αυτό της πράξεως.

   (βλ. σκέψεις 27-31, 56-58)

2.  Απόφαση της Επιτροπής με την οποία διαπιστώνεται η μερική ασυμβατότητα καθεστώτος κρατικής ενισχύσεως με την κοινή αγορά περιλαμβάνει εκτελεστικά μέτρα που μπορούν να αμφισβητηθούν ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων, εφόσον ισχύει μόνον έναντι του οικείου κράτους μέλους και δεν ορίζει τις ακριβείς συνέπειες που θα έχει για καθέναν από τους υποκείμενους στον φόρο, συνέπειες που θα συγκεκριμενοποιηθούν με διοικητικές πράξεις που μπορούν να προσβληθούν. Επομένως, επιχείρηση που θίγεται από μια τέτοια απόφαση, και δεν μπορεί, λόγω των προϋποθέσεων παραδεκτού που θεσπίζει το άρθρο 263, τέταρτο εδάφιο, ΣΛΕΕ, να προσβάλει ευθέως την επίδικη απόφαση ενώπιον του δικαστή της Ένωσης, μπορεί να επικαλεστεί την ακυρότητα της αποφάσεως αυτής ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων υποχρεώνοντάς τα να υποβάλουν σχετικώς, κατ’ εφαρμογή του άρθρου 267 ΣΛΕΕ, προδικαστικό ερώτημα προς το Δικαστήριο, ιδίως όταν προσβάλει ενώπιον των δικαστηρίων αυτών τη διοικητική πράξη με την οποία απορρίφθηκε η χορήγηση προς αυτήν του πλεονεκτήματος της αποσβέσεως που προβλέπει το επίδικο καθεστώς ενισχύσεων.

   (βλ. σκέψεις 34-36, 58, 59)

3.  Tα υποκείμενα δικαίου που δεν είναι αποδέκτες μιας αποφάσεως μπορούν να επικαλεστούν ότι η εν λόγω απόφαση τα αφορά ατομικά, υπό την έννοια του άρθρου 263, τέταρτο εδάφιο, πρώτη περίοδος, ΣΛΕΕ, μόνον αν η απόφαση αυτή τα θίγει λόγω ορισμένων ιδιαίτερων ιδιοτήτων τους ή μιας πραγματικής καταστάσεως που τα χαρακτηρίζει σε σχέση με κάθε άλλο πρόσωπο και, ως εκ τούτου, τα εξατομικεύει κατά τρόπον ανάλογο προς αυτόν του αποδέκτη της αποφάσεως. Η δυνατότητα προσδιορισμού, με μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό ακριβείας, του αριθμού ή και της ταυτότητας των υποκειμένων δικαίου στα οποία εφαρμόζεται ένα μέτρο ουδόλως σημαίνει ότι το εν λόγω μέτρο οπωσδήποτε αφορά ατομικά τα πρόσωπα αυτά, εφόσον δεν αμφισβητείται ότι η εφαρμογή του στηρίζεται στην ύπαρξη αντικειμενικής έννομης ή πραγματικής καταστάσεως την οποία καθορίζει η οικεία πράξη. Υπό τις περιστάσεις αυτές, μια επιχείρηση δεν μπορεί, καταρχήν, να προσβάλει μια απόφαση της Επιτροπής η οποία απαγορεύει ένα καθεστώς ενισχύσεων, αν η απόφαση αυτή αφορά την εν λόγω επιχείρηση μόνο λόγω του ότι η επιχείρηση δραστηριοποιείται στον οικείο τομέα και μπορεί να επωφεληθεί του εν λόγω καθεστώτος.

   (βλ. σκέψεις 46, 47, 49)

4.  Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.

   (βλ. σκέψεις 56, 57, 59)