Υπόθεση C‑72/12

Gemeinde Altrip κ.λπ.

κατά

Land Rheinland-Pfalz

(αίτηση του Bundesverwaltungsgericht για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως)

«Προδικαστική παραπομπή — Περιβάλλον — Οδηγία 85/337/ΕΟΚ — Εκτίμηση των επιπτώσεων στο περιβάλλον — Σύμβαση του Aarhus — Οδηγία 2003/35/ΕΚ — Δικαίωμα ασκήσεως προσφυγής κατά αποφάσεως για τη χορήγηση αδείας — Διαχρονική εφαρμογή — Διαδικασία αδειοδοτήσεως κινηθείσα πριν από τη λήξη της προθεσμίας μεταφοράς της οδηγίας 2003/35/ΕΚ στην εσωτερική έννομη τάξη — Απόφαση εκδοθείσα μετά την ως άνω ημερομηνία — Προϋποθέσεις του παραδεκτού της προσφυγής — Προσβολή δικαιώματος — Είδος της διαδικαστικής πλημμέλειας που μπορεί να προβληθεί — Έκταση του ελέγχου»

Περίληψη — Απόφαση του Δικαστηρίου (δεύτερο τμήμα) της 7ης Νοεμβρίου 2013

1. Περιβάλλον – Εκτίμηση των επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων στο περιβάλλον – Οδηγία 85/337 – Δικαίωμα ασκήσεως προσφυγής κατά αποφάσεως για τη χορήγηση αδείας – Διαχρονική εφαρμογή – Αυτόματη εφαρμογή επί αδειών που εκδόθηκαν μετά τη λήξη της προθεσμίας για τη μεταφορά της οδηγίας 2003/35 στην εσωτερική έννομη τάξη

   (Οδηγία 85/337 του Συμβουλίου, όπως τροποποιήθηκε με την οδηγία 2003/35, άρθρο 10α)

2. Περιβάλλον – Εκτίμηση των επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων στο περιβάλλον – Οδηγία 85/337 – Δικαίωμα ασκήσεως προσφυγής κατά αποφάσεως για τη χορήγηση αδείας – Εθνική ρύθμιση που αναγνωρίζει τέτοιο δικαίωμα μόνο σε περιπτώσεις παραλείψεως της διενέργειας εκτιμήσεως των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, και όχι στην περίπτωση όπου πραγματοποιήθηκε μεν τέτοια εκτίμηση, πλην όμως ενέχει πλημμέλειες – Δεν συνάδει

   (Οδηγία 85/337 του Συμβουλίου, όπως τροποποιήθηκε με την οδηγία 2003/35, άρθρο 10α)

3. Περιβάλλον – Εκτίμηση των επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων στο περιβάλλον – Οδηγία 85/337 – Δικαίωμα ασκήσεως προσφυγής κατά αποφάσεως για τη χορήγηση αδείας – Προϋποθέσεις παραδεκτού – Προσβολή δικαιώματος – Κριτήρια – Εξουσία εκτιμήσεως των κρατών μελών – Έκταση – Όρια

   (Οδηγία 85/337 του Συμβουλίου, όπως τροποποιήθηκε με την οδηγία 2003/35, άρθρο 10α)

4. Περιβάλλον – Εκτίμηση των επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων στο περιβάλλον – Οδηγία 85/337 – Δικαίωμα ασκήσεως προσφυγής κατά αποφάσεως για τη χορήγηση αδείας – Προϋποθέσεις παραδεκτού – Προσβολή δικαιώματος – Εθνική ρύθμιση η οποία απαιτεί να υφίσταται αιτιώδης συνάφεια μεταξύ της προβαλλομένης διαδικαστικής πλημμέλειας και του περιεχομένου της προσβαλλομένης τελικής αποφάσεως – Επιτρέπεται – Προϋποθέσεις

   (Οδηγία 85/337 του Συμβουλίου, όπως τροποποιήθηκε με την οδηγία 2003/35, άρθρο 10α, στοιχείο βʹ)

1.  Η οδηγία 2003/35, σχετικά με τη συμμετοχή του κοινού στην κατάρτιση ορισμένων σχεδίων και προγραμμάτων που αφορούν το περιβάλλον, με την οποία προστέθηκε στην οδηγία 85/337, για την εκτίμηση των επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων δημοσίων και ιδιωτικών έργων στο περιβάλλον, το άρθρο 10α που διεύρυνε την έννομη προστασία ώστε να έχει κάθε μέλος του ενδιαφερόμενου κοινού το δικαίωμα προσβολής των αποφάσεων, των πράξεων ή των παραλείψεων στις οποίες αναφέρεται η εν λόγω οδηγία, πρέπει να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι, εφόσον τα κράτη μέλη όφειλαν να τη μεταφέρουν στις έννομες τάξεις τους το αργότερο έως τις 25 Ιουνίου 2005, οι εκδοθείσες προς μεταφορά της τελευταίας αυτής διατάξεως εθνικές ρυθμίσεις επιβάλλεται να εφαρμόζονται και επί των διοικητικών διαδικασιών αδειοδοτήσεως που είχαν κινηθεί πριν από τις 25 Ιουνίου 2005, αν αυτές κατέληξαν στη χορήγηση αδείας μετά την ως άνω ημερομηνία.

   (βλ. σκέψεις 24, 31, διατακτ. 1)

2.  Το άρθρο 10α της οδηγίας 85/337, για την εκτίμηση των επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων δημοσίων και ιδιωτικών έργων στο περιβάλλον, όπως τροποποιήθηκε με την οδηγία 2003/35, που ορίζει ότι οι αποφάσεις, πράξεις και παραλείψεις στις οποίες αναφέρεται το ως άνω άρθρο πρέπει να μπορούν να προσβληθούν δικαστικώς προς αμφισβήτηση της ουσιαστικής ή τυπικής νομιμότητάς τους, έχει την έννοια ότι δεν επιτρέπει στα κράτη μέλη να περιορίζουν το πεδίο εφαρμογής των εθνικών τους διατάξεων για τη μεταφορά του συγκεκριμένου άρθρου στην εσωτερική τους έννομη τάξη, ώστε αυτό να καλύπτει μόνον τις περιπτώσεις όπου η νομιμότητα αποφάσεως προσβάλλεται λόγω παραλείψεως της διενέργειας εκτιμήσεως περιβαλλοντικών επιπτώσεων, και όχι την περίπτωση όπου πραγματοποιήθηκε μεν τέτοια εκτίμηση, πλην όμως ενέχει πλημμέλειες.

   (βλ. σκέψεις 36, 38, διατακτ. 2)

3.  Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.

   (βλ. σκέψεις 43-46)

4.  Το άρθρο 10α, στοιχείο βʹ, της οδηγίας 85/337, για την εκτίμηση των επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων δημοσίων και ιδιωτικών έργων στο περιβάλλον, όπως τροποποιήθηκε με την οδηγία 2003/35, έχει την έννοια ότι δεν αντιβαίνει σε αυτό νομολογία των εθνικών δικαστηρίων σύμφωνα με την οποία δεν στοιχειοθετείται προσβολή δικαιώματος κατά την έννοια του ως άνω άρθρου, σε περίπτωση που αποδεικνύεται ότι, υπό τις περιστάσεις της συγκεκριμένης υποθέσεως, η προσβαλλόμενη απόφαση ενδέχεται να ήταν ίδια ακόμη και χωρίς τη διαδικαστική πλημμέλεια την οποία επικαλείται ο ενδιαφερόμενος.

   Απαραίτητη όμως προϋπόθεση είναι, αφενός, να μη φέρει με κανέναν τρόπο ο ενδιαφερόμενος το σχετικό βάρος αποδείξεως στη διαδικασία ενώπιον του δικαστηρίου ή του δικαιοδοτικού οργάνου που έχει επιληφθεί του οικείου ενδίκου βοηθήματος και, αφετέρου, το εν λόγω δικαστήριο ή δικαιοδοτικό όργανο να εκδίδει την απόφασή του λαμβάνοντας υπόψη τυχόν αποδεικτικά στοιχεία προσκομισθέντα από τον κύριο του έργου ή από τις αρμόδιες αρχές, και γενικότερα το σύνολο των στοιχείων του φακέλου που έχει υποβληθεί ενώπιόν του, συνεκτιμώντας ιδίως τον βαθμό της σοβαρότητας της προβαλλομένης πλημμέλειας και ελέγχοντας πιο συγκεκριμένα αν, λόγω αυτής, το ενδιαφερόμενο κοινό στερήθηκε κάποια εκ των εγγυήσεων οι οποίες έχουν θεσπιστεί, σύμφωνα με τους σκοπούς της οδηγίας 85/337, προκειμένου να καταστήσουν δυνατή την πρόσβασή του στις πληροφορίες και τη συμμετοχή του στη διαδικασία λήψεως αποφάσεων.

   (βλ. σκέψεις 51, 53, 54, 57, διατακτ. 3)

Υπόθεση C‑72/12

Gemeinde Altrip κ.λπ.

κατά

Land Rheinland-Pfalz

(αίτηση του Bundesverwaltungsgericht για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως)

«Προδικαστική παραπομπή — Περιβάλλον — Οδηγία 85/337/ΕΟΚ — Εκτίμηση των επιπτώσεων στο περιβάλλον — Σύμβαση του Aarhus — Οδηγία 2003/35/ΕΚ — Δικαίωμα ασκήσεως προσφυγής κατά αποφάσεως για τη χορήγηση αδείας — Διαχρονική εφαρμογή — Διαδικασία αδειοδοτήσεως κινηθείσα πριν από τη λήξη της προθεσμίας μεταφοράς της οδηγίας 2003/35/ΕΚ στην εσωτερική έννομη τάξη — Απόφαση εκδοθείσα μετά την ως άνω ημερομηνία — Προϋποθέσεις του παραδεκτού της προσφυγής — Προσβολή δικαιώματος — Είδος της διαδικαστικής πλημμέλειας που μπορεί να προβληθεί — Έκταση του ελέγχου»

Περίληψη — Απόφαση του Δικαστηρίου (δεύτερο τμήμα) της 7ης Νοεμβρίου 2013

1. Περιβάλλον — Εκτίμηση των επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων στο περιβάλλον — Οδηγία 85/337 — Δικαίωμα ασκήσεως προσφυγής κατά αποφάσεως για τη χορήγηση αδείας — Διαχρονική εφαρμογή — Αυτόματη εφαρμογή επί αδειών που εκδόθηκαν μετά τη λήξη της προθεσμίας για τη μεταφορά της οδηγίας 2003/35 στην εσωτερική έννομη τάξη

   (Οδηγία 85/337 του Συμβουλίου, όπως τροποποιήθηκε με την οδηγία 2003/35, άρθρο 10α)

2. Περιβάλλον — Εκτίμηση των επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων στο περιβάλλον — Οδηγία 85/337 — Δικαίωμα ασκήσεως προσφυγής κατά αποφάσεως για τη χορήγηση αδείας — Εθνική ρύθμιση που αναγνωρίζει τέτοιο δικαίωμα μόνο σε περιπτώσεις παραλείψεως της διενέργειας εκτιμήσεως των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, και όχι στην περίπτωση όπου πραγματοποιήθηκε μεν τέτοια εκτίμηση, πλην όμως ενέχει πλημμέλειες — Δεν συνάδει

   (Οδηγία 85/337 του Συμβουλίου, όπως τροποποιήθηκε με την οδηγία 2003/35, άρθρο 10α)

3. Περιβάλλον — Εκτίμηση των επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων στο περιβάλλον — Οδηγία 85/337 — Δικαίωμα ασκήσεως προσφυγής κατά αποφάσεως για τη χορήγηση αδείας — Προϋποθέσεις παραδεκτού — Προσβολή δικαιώματος — Κριτήρια — Εξουσία εκτιμήσεως των κρατών μελών — Έκταση — Όρια

   (Οδηγία 85/337 του Συμβουλίου, όπως τροποποιήθηκε με την οδηγία 2003/35, άρθρο 10α)

4. Περιβάλλον — Εκτίμηση των επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων στο περιβάλλον — Οδηγία 85/337 — Δικαίωμα ασκήσεως προσφυγής κατά αποφάσεως για τη χορήγηση αδείας — Προϋποθέσεις παραδεκτού — Προσβολή δικαιώματος — Εθνική ρύθμιση η οποία απαιτεί να υφίσταται αιτιώδης συνάφεια μεταξύ της προβαλλομένης διαδικαστικής πλημμέλειας και του περιεχομένου της προσβαλλομένης τελικής αποφάσεως — Επιτρέπεται — Προϋποθέσεις

   (Οδηγία 85/337 του Συμβουλίου, όπως τροποποιήθηκε με την οδηγία 2003/35, άρθρο 10α, στοιχείο βʹ)

1.  Η οδηγία 2003/35, σχετικά με τη συμμετοχή του κοινού στην κατάρτιση ορισμένων σχεδίων και προγραμμάτων που αφορούν το περιβάλλον, με την οποία προστέθηκε στην οδηγία 85/337, για την εκτίμηση των επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων δημοσίων και ιδιωτικών έργων στο περιβάλλον, το άρθρο 10α που διεύρυνε την έννομη προστασία ώστε να έχει κάθε μέλος του ενδιαφερόμενου κοινού το δικαίωμα προσβολής των αποφάσεων, των πράξεων ή των παραλείψεων στις οποίες αναφέρεται η εν λόγω οδηγία, πρέπει να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι, εφόσον τα κράτη μέλη όφειλαν να τη μεταφέρουν στις έννομες τάξεις τους το αργότερο έως τις 25 Ιουνίου 2005, οι εκδοθείσες προς μεταφορά της τελευταίας αυτής διατάξεως εθνικές ρυθμίσεις επιβάλλεται να εφαρμόζονται και επί των διοικητικών διαδικασιών αδειοδοτήσεως που είχαν κινηθεί πριν από τις 25 Ιουνίου 2005, αν αυτές κατέληξαν στη χορήγηση αδείας μετά την ως άνω ημερομηνία.

   (βλ. σκέψεις 24, 31, διατακτ. 1)

2.  Το άρθρο 10α της οδηγίας 85/337, για την εκτίμηση των επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων δημοσίων και ιδιωτικών έργων στο περιβάλλον, όπως τροποποιήθηκε με την οδηγία 2003/35, που ορίζει ότι οι αποφάσεις, πράξεις και παραλείψεις στις οποίες αναφέρεται το ως άνω άρθρο πρέπει να μπορούν να προσβληθούν δικαστικώς προς αμφισβήτηση της ουσιαστικής ή τυπικής νομιμότητάς τους, έχει την έννοια ότι δεν επιτρέπει στα κράτη μέλη να περιορίζουν το πεδίο εφαρμογής των εθνικών τους διατάξεων για τη μεταφορά του συγκεκριμένου άρθρου στην εσωτερική τους έννομη τάξη, ώστε αυτό να καλύπτει μόνον τις περιπτώσεις όπου η νομιμότητα αποφάσεως προσβάλλεται λόγω παραλείψεως της διενέργειας εκτιμήσεως περιβαλλοντικών επιπτώσεων, και όχι την περίπτωση όπου πραγματοποιήθηκε μεν τέτοια εκτίμηση, πλην όμως ενέχει πλημμέλειες.

   (βλ. σκέψεις 36, 38, διατακτ. 2)

3.  Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.

   (βλ. σκέψεις 43-46)

4.  Το άρθρο 10α, στοιχείο βʹ, της οδηγίας 85/337, για την εκτίμηση των επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων δημοσίων και ιδιωτικών έργων στο περιβάλλον, όπως τροποποιήθηκε με την οδηγία 2003/35, έχει την έννοια ότι δεν αντιβαίνει σε αυτό νομολογία των εθνικών δικαστηρίων σύμφωνα με την οποία δεν στοιχειοθετείται προσβολή δικαιώματος κατά την έννοια του ως άνω άρθρου, σε περίπτωση που αποδεικνύεται ότι, υπό τις περιστάσεις της συγκεκριμένης υποθέσεως, η προσβαλλόμενη απόφαση ενδέχεται να ήταν ίδια ακόμη και χωρίς τη διαδικαστική πλημμέλεια την οποία επικαλείται ο ενδιαφερόμενος.

   Απαραίτητη όμως προϋπόθεση είναι, αφενός, να μη φέρει με κανέναν τρόπο ο ενδιαφερόμενος το σχετικό βάρος αποδείξεως στη διαδικασία ενώπιον του δικαστηρίου ή του δικαιοδοτικού οργάνου που έχει επιληφθεί του οικείου ενδίκου βοηθήματος και, αφετέρου, το εν λόγω δικαστήριο ή δικαιοδοτικό όργανο να εκδίδει την απόφασή του λαμβάνοντας υπόψη τυχόν αποδεικτικά στοιχεία προσκομισθέντα από τον κύριο του έργου ή από τις αρμόδιες αρχές, και γενικότερα το σύνολο των στοιχείων του φακέλου που έχει υποβληθεί ενώπιόν του, συνεκτιμώντας ιδίως τον βαθμό της σοβαρότητας της προβαλλομένης πλημμέλειας και ελέγχοντας πιο συγκεκριμένα αν, λόγω αυτής, το ενδιαφερόμενο κοινό στερήθηκε κάποια εκ των εγγυήσεων οι οποίες έχουν θεσπιστεί, σύμφωνα με τους σκοπούς της οδηγίας 85/337, προκειμένου να καταστήσουν δυνατή την πρόσβασή του στις πληροφορίες και τη συμμετοχή του στη διαδικασία λήψεως αποφάσεων.

   (βλ. σκέψεις 51, 53, 54, 57, διατακτ. 3)