Υπόθεση C-17/10

Toshiba Corporation κ.λπ.

κατά

Úřad pro ochranu hospodářské soutěže

(αίτηση του Krajský soud v Brně για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως)

«Ανταγωνισμός — Σύμπραξη, στο έδαφος κράτους μέλους, η οποία ξεκίνησε πριν από την προσχώρηση του κράτους αυτού στην Ευρωπαϊκή Ένωση — Διεθνούς εμβέλειας σύμπραξη, της οποίας τα αποτελέσματα γίνονται αισθητά εντός της Ένωσης και του Ενιαίου Ευρωπαϊκού Χώρου — Άρθρο 81 ΕΚ και άρθρο 53 της Συμφωνίας για τον ΕΟΧ — Δίωξη της παραβάσεως και επιβολή κυρώσεων σε σχέση με αυτήν όσον αφορά την περίοδο που προηγήθηκε της ημερομηνίας προσχωρήσεως και την περίοδο που έπεται της εν λόγω ημερομηνίας — Πρόστιμα — Οριοθέτηση των αρμοδιοτήτων, αφενός, της Επιτροπής και, αφετέρου, των εθνικών αρχών ανταγωνισμού — Επιβολή προστίμων από την Επιτροπή και από εθνική αρχή ανταγωνισμού — Αρχή ne bis in idem — Κανονισμός (ΕΚ) 1/2002 — Άρθρα 3, παράγραφος 1, και 11, παράγραφος 6 — Συνέπειες της προσχωρήσεως νέου κράτους μέλους στην Ένωση»

Περίληψη της αποφάσεως

1. Πράξεις των οργάνων – Διαχρονική εφαρμογή – Αναδρομική εφαρμογή ουσιαστικού κανόνα – Προϋποθέσεις – Αναδρομική εφαρμογή του άρθρου 81 ΕΚ και του άρθρου 3 του κανονισμού 1/2003 – Δεν χωρεί

   (Άρθρο 81 ΕΚ· κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρο 3 § 1)

2. Ανταγωνισμός – Κατανομή των αρμοδιοτήτων μεταξύ της Επιτροπής και των εθνικών αρχών ανταγωνισμού – Κίνηση, εκ μέρους της Επιτροπής, διαδικασίας κατά συμπράξεως – Απώλεια της αρμοδιότητας της εθνικής αρχής ανταγωνισμού να επιβάλει κυρώσεις, κατ’ εφαρμογήν του εθνικού δικαίου του ανταγωνισμού, για τα αντίθετα προς τον ανταγωνισμό αποτελέσματα που παρήγαγε η ως άνω σύμπραξη εντός της επικράτειας κράτους μέλους σε χρόνο προγενέστερο της προσχωρήσεως του κράτους αυτού στην Ευρωπαϊκή Ένωση – Δεν υφίσταται

   (Κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρα 3 § 1 και 11 § 6)

3. Ανταγωνισμός – Διοικητική διαδικασία – Απόφαση της Επιτροπής με την οποία διαπιστώνεται η ύπαρξη παραβάσεως και επιβάλλονται πρόστιμα στις επιχειρήσεις που μετείχαν σε σύμπραξη – Μεταγενέστερη απόφαση της αρχής ανταγωνισμού ενός κράτους μέλους περί επιβολής προστίμων στις ίδιες επιχειρήσεις ως κυρώσεως για τα αποτελέσματα που παρήγαγε η σύμπραξη αυτή στο έδαφος του συγκεκριμένου κράτους πριν από την προσχώρησή του στην Ευρωπαϊκή Ένωση – Η καθεμία από τις προαναφερθείσες αποφάσεις επιβάλλει κυρώσεις για διαφορετικά αποτελέσματα της ίδιας συμπράξεως – Παραβίαση της αρχής ne bis in idem – Δεν υφίσταται

1.  Το άρθρο 3, παράγραφος 1, του κανονισμού 1/2003, για την εφαρμογή των κανόνων ανταγωνισμού που προβλέπονται στα άρθρα 81 ΕΚ και 82 ΕΚ, περιέχει, όπως ακριβώς και το άρθρο 81 ΕΚ, ουσιαστικούς κανόνες για την εκτίμηση, εκ μέρους των αρχών ανταγωνισμού, των συμφωνιών μεταξύ επιχειρήσεων, οι οποίοι αποτελούν, κατά συνέπεια, ουσιαστικούς κανόνες του δικαίου της Ένωσης. Οι ουσιαστικοί αυτοί κανόνες δεν επιτρέπεται, κατ’ αρχήν, να τύχουν αναδρομικής εφαρμογής, ανεξαρτήτως αν η εν λόγω αναδρομική εφαρμογή θα είχε ευνοϊκές ή δυσμενείς συνέπειες για τους ενδιαφερομένους. Πράγματι, η αρχή της ασφάλειας δικαίου επιτάσσει κάθε πραγματική κατάσταση να εκτιμάται κανονικά, εκτός αντίθετης ρητής μνείας, βάσει των κανόνων δικαίου που ισχύουν κατά τον χρόνο που αυτή. Συγκεκριμένα, προκειμένου να διασφαλίζεται η τήρηση των αρχών της ασφάλειας δικαίου και της προστασίας της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης, οι ουσιαστικοί κανόνες του δικαίου της Ένωσης πρέπει να ερμηνεύονται υπό την έννοια ότι αφορούν τις καταστάσεις που έχουν ήδη διαμορφωθεί προ της ενάρξεως της ισχύος τους μόνον εφόσον προκύπτει σαφώς από το γράμμα, τον σκοπό ή την οικονομία τους ότι πρέπει να τους αναγνωριστεί τέτοια ισχύς. Εντούτοις, ούτε το γράμμα ούτε ο σκοπός ούτε η οικονομία του άρθρου 81 ΕΚ, του άρθρου 3 του κανονισμού 1/2003 και της πράξης προσχωρήσεως παρέχουν κάποια σαφή ένδειξη υπέρ της αναδρομικής εφαρμογής των δύο αυτών διατάξεων.

   Επομένως, οι διατάξεις του άρθρου 81 ΕΚ και του άρθρου 3, παράγραφος 1, του κανονισμού 1/2003 πρέπει να ερμηνευθούν υπό την έννοια ότι, στο πλαίσιο διαδικασίας κινηθείσας μετά την 1η Μαΐου 2004, δεν έχουν εφαρμογή επί συμπράξεως που παρήγαγε, εντός του εδάφους κράτους μέλους το οποίο προσχώρησε στην Ένωση την 1η Μαΐου 2004, αποτελέσματα σε χρόνο προγενέστερο της ημερομηνίας αυτής.

   (βλ. σκέψεις 49-52, 67, διατακτ. 1)

2.  Η κίνηση διαδικασίας κατά συμπράξεως από την Επιτροπή, δυνάμει του κεφαλαίου ΙΙΙ του κανονισμού 1/2003, για την εφαρμογή των κανόνων ανταγωνισμού που προβλέπονται στα άρθρα 81 ΕΚ και 82 ΕΚ, δεν στερεί, βάσει του άρθρου 11, παράγραφος 6, του κανονισμού αυτού, σε συνδυασμό με το άρθρο 3, παράγραφος 1, του ίδιου κανονισμού, την αρχή ανταγωνισμού κράτους μέλους από την αρμοδιότητά της να επιβάλει, κατ’ εφαρμογήν του εθνικού δικαίου του ανταγωνισμού, κυρώσεις για τα αντίθετα προς τον ανταγωνισμό αποτελέσματα που παρήγαγε η ως άνω σύμπραξη εντός του εδάφους του εν λόγω κράτους μέλους σε χρόνο προγενέστερο της προσχωρήσεώς του στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

   (βλ. σκέψη 92, διατακτ. 2)

3.  Η αρχή ne bis in idem πρέπει να τηρείται στις διαδικασίες επιβολής προστίμου, στον τομέα του δικαίου του ανταγωνισμού. Η εφαρμογή της αρχής αυτής εξαρτάται από μια τριπλή προϋπόθεση, καθόσον πρέπει να πρόκειται για τα ίδια πραγματικά περιστατικά, για τον ίδιο αυτουργό και για το ίδιο προστατευόμενο έννομο συμφέρον. Συγκεκριμένα, η εν λόγω αρχή απαγορεύει, στον τομέα του ανταγωνισμού, την καταδίκη επιχειρήσεως ή την εκ νέου άσκηση διώξεως κατά αυτής για αντίθετη προς τον ανταγωνισμό συμπεριφορά της, σε σχέση με την οποία είτε της είχε ήδη επιβληθεί κύρωση είτε κρίθηκε ότι δεν έχει ευθύνη με προγενέστερη απόφαση που δεν υπόκειται πλέον σε προσφυγή.

   Κατά συνέπεια, η αρχή ne bis in idem δεν αποκλείει τη δυνατότητα της εθνικής αρχής ανταγωνισμού του οικείου κράτους μέλους να καταδικάσει τις επιχειρήσεις που μετείχαν σε σύμπραξη στην καταβολή προστίμου, στο πλαίσιο της επιβολής κυρώσεων για τα αποτελέσματα τα οποία η σύμπραξη αυτή παρήγαγε εντός του εδάφους του εν λόγω κράτους μέλους πριν από την προσχώρησή του στην Ένωση, εφόσον τα πρόστιμα που επιβλήθηκαν στα μέλη της ίδιας συμπράξεως με απόφαση της Επιτροπής προγενέστερη της αποφάσεως της εθνικής αρχής ανταγωνισμού δεν αφορούσαν τα ως άνω αποτελέσματα.

   (βλ. σκέψεις 94, 97, 103, διατακτ. 2)

Υπόθεση C-17/10

Toshiba Corporation κ.λπ.

κατά

Úřad pro ochranu hospodářské soutěže

(αίτηση του Krajský soud v Brně για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως)

«Ανταγωνισμός — Σύμπραξη, στο έδαφος κράτους μέλους, η οποία ξεκίνησε πριν από την προσχώρηση του κράτους αυτού στην Ευρωπαϊκή Ένωση — Διεθνούς εμβέλειας σύμπραξη, της οποίας τα αποτελέσματα γίνονται αισθητά εντός της Ένωσης και του Ενιαίου Ευρωπαϊκού Χώρου — Άρθρο 81 ΕΚ και άρθρο 53 της Συμφωνίας για τον ΕΟΧ — Δίωξη της παραβάσεως και επιβολή κυρώσεων σε σχέση με αυτήν όσον αφορά την περίοδο που προηγήθηκε της ημερομηνίας προσχωρήσεως και την περίοδο που έπεται της εν λόγω ημερομηνίας — Πρόστιμα — Οριοθέτηση των αρμοδιοτήτων, αφενός, της Επιτροπής και, αφετέρου, των εθνικών αρχών ανταγωνισμού — Επιβολή προστίμων από την Επιτροπή και από εθνική αρχή ανταγωνισμού — Αρχή ne bis in idem — Κανονισμός (ΕΚ) 1/2002 — Άρθρα 3, παράγραφος 1, και 11, παράγραφος 6 — Συνέπειες της προσχωρήσεως νέου κράτους μέλους στην Ένωση»

Περίληψη της αποφάσεως

1. Πράξεις των οργάνων — Διαχρονική εφαρμογή — Αναδρομική εφαρμογή ουσιαστικού κανόνα — Προϋποθέσεις — Αναδρομική εφαρμογή του άρθρου 81 ΕΚ και του άρθρου 3 του κανονισμού 1/2003 — Δεν χωρεί

   (Άρθρο 81 ΕΚ· κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρο 3 § 1)

2. Ανταγωνισμός — Κατανομή των αρμοδιοτήτων μεταξύ της Επιτροπής και των εθνικών αρχών ανταγωνισμού — Κίνηση, εκ μέρους της Επιτροπής, διαδικασίας κατά συμπράξεως — Απώλεια της αρμοδιότητας της εθνικής αρχής ανταγωνισμού να επιβάλει κυρώσεις, κατ’ εφαρμογήν του εθνικού δικαίου του ανταγωνισμού, για τα αντίθετα προς τον ανταγωνισμό αποτελέσματα που παρήγαγε η ως άνω σύμπραξη εντός της επικράτειας κράτους μέλους σε χρόνο προγενέστερο της προσχωρήσεως του κράτους αυτού στην Ευρωπαϊκή Ένωση — Δεν υφίσταται

   (Κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρα 3 § 1 και 11 § 6)

3. Ανταγωνισμός — Διοικητική διαδικασία — Απόφαση της Επιτροπής με την οποία διαπιστώνεται η ύπαρξη παραβάσεως και επιβάλλονται πρόστιμα στις επιχειρήσεις που μετείχαν σε σύμπραξη — Μεταγενέστερη απόφαση της αρχής ανταγωνισμού ενός κράτους μέλους περί επιβολής προστίμων στις ίδιες επιχειρήσεις ως κυρώσεως για τα αποτελέσματα που παρήγαγε η σύμπραξη αυτή στο έδαφος του συγκεκριμένου κράτους πριν από την προσχώρησή του στην Ευρωπαϊκή Ένωση — Η καθεμία από τις προαναφερθείσες αποφάσεις επιβάλλει κυρώσεις για διαφορετικά αποτελέσματα της ίδιας συμπράξεως — Παραβίαση της αρχής ne bis in idem — Δεν υφίσταται

1.  Το άρθρο 3, παράγραφος 1, του κανονισμού 1/2003, για την εφαρμογή των κανόνων ανταγωνισμού που προβλέπονται στα άρθρα 81 ΕΚ και 82 ΕΚ, περιέχει, όπως ακριβώς και το άρθρο 81 ΕΚ, ουσιαστικούς κανόνες για την εκτίμηση, εκ μέρους των αρχών ανταγωνισμού, των συμφωνιών μεταξύ επιχειρήσεων, οι οποίοι αποτελούν, κατά συνέπεια, ουσιαστικούς κανόνες του δικαίου της Ένωσης. Οι ουσιαστικοί αυτοί κανόνες δεν επιτρέπεται, κατ’ αρχήν, να τύχουν αναδρομικής εφαρμογής, ανεξαρτήτως αν η εν λόγω αναδρομική εφαρμογή θα είχε ευνοϊκές ή δυσμενείς συνέπειες για τους ενδιαφερομένους. Πράγματι, η αρχή της ασφάλειας δικαίου επιτάσσει κάθε πραγματική κατάσταση να εκτιμάται κανονικά, εκτός αντίθετης ρητής μνείας, βάσει των κανόνων δικαίου που ισχύουν κατά τον χρόνο που αυτή. Συγκεκριμένα, προκειμένου να διασφαλίζεται η τήρηση των αρχών της ασφάλειας δικαίου και της προστασίας της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης, οι ουσιαστικοί κανόνες του δικαίου της Ένωσης πρέπει να ερμηνεύονται υπό την έννοια ότι αφορούν τις καταστάσεις που έχουν ήδη διαμορφωθεί προ της ενάρξεως της ισχύος τους μόνον εφόσον προκύπτει σαφώς από το γράμμα, τον σκοπό ή την οικονομία τους ότι πρέπει να τους αναγνωριστεί τέτοια ισχύς. Εντούτοις, ούτε το γράμμα ούτε ο σκοπός ούτε η οικονομία του άρθρου 81 ΕΚ, του άρθρου 3 του κανονισμού 1/2003 και της πράξης προσχωρήσεως παρέχουν κάποια σαφή ένδειξη υπέρ της αναδρομικής εφαρμογής των δύο αυτών διατάξεων.

   Επομένως, οι διατάξεις του άρθρου 81 ΕΚ και του άρθρου 3, παράγραφος 1, του κανονισμού 1/2003 πρέπει να ερμηνευθούν υπό την έννοια ότι, στο πλαίσιο διαδικασίας κινηθείσας μετά την 1η Μαΐου 2004, δεν έχουν εφαρμογή επί συμπράξεως που παρήγαγε, εντός του εδάφους κράτους μέλους το οποίο προσχώρησε στην Ένωση την 1η Μαΐου 2004, αποτελέσματα σε χρόνο προγενέστερο της ημερομηνίας αυτής.

   (βλ. σκέψεις 49-52, 67, διατακτ. 1)

2.  Η κίνηση διαδικασίας κατά συμπράξεως από την Επιτροπή, δυνάμει του κεφαλαίου ΙΙΙ του κανονισμού 1/2003, για την εφαρμογή των κανόνων ανταγωνισμού που προβλέπονται στα άρθρα 81 ΕΚ και 82 ΕΚ, δεν στερεί, βάσει του άρθρου 11, παράγραφος 6, του κανονισμού αυτού, σε συνδυασμό με το άρθρο 3, παράγραφος 1, του ίδιου κανονισμού, την αρχή ανταγωνισμού κράτους μέλους από την αρμοδιότητά της να επιβάλει, κατ’ εφαρμογήν του εθνικού δικαίου του ανταγωνισμού, κυρώσεις για τα αντίθετα προς τον ανταγωνισμό αποτελέσματα που παρήγαγε η ως άνω σύμπραξη εντός του εδάφους του εν λόγω κράτους μέλους σε χρόνο προγενέστερο της προσχωρήσεώς του στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

   (βλ. σκέψη 92, διατακτ. 2)

3.  Η αρχή ne bis in idem πρέπει να τηρείται στις διαδικασίες επιβολής προστίμου, στον τομέα του δικαίου του ανταγωνισμού. Η εφαρμογή της αρχής αυτής εξαρτάται από μια τριπλή προϋπόθεση, καθόσον πρέπει να πρόκειται για τα ίδια πραγματικά περιστατικά, για τον ίδιο αυτουργό και για το ίδιο προστατευόμενο έννομο συμφέρον. Συγκεκριμένα, η εν λόγω αρχή απαγορεύει, στον τομέα του ανταγωνισμού, την καταδίκη επιχειρήσεως ή την εκ νέου άσκηση διώξεως κατά αυτής για αντίθετη προς τον ανταγωνισμό συμπεριφορά της, σε σχέση με την οποία είτε της είχε ήδη επιβληθεί κύρωση είτε κρίθηκε ότι δεν έχει ευθύνη με προγενέστερη απόφαση που δεν υπόκειται πλέον σε προσφυγή.

   Κατά συνέπεια, η αρχή ne bis in idem δεν αποκλείει τη δυνατότητα της εθνικής αρχής ανταγωνισμού του οικείου κράτους μέλους να καταδικάσει τις επιχειρήσεις που μετείχαν σε σύμπραξη στην καταβολή προστίμου, στο πλαίσιο της επιβολής κυρώσεων για τα αποτελέσματα τα οποία η σύμπραξη αυτή παρήγαγε εντός του εδάφους του εν λόγω κράτους μέλους πριν από την προσχώρησή του στην Ένωση, εφόσον τα πρόστιμα που επιβλήθηκαν στα μέλη της ίδιας συμπράξεως με απόφαση της Επιτροπής προγενέστερη της αποφάσεως της εθνικής αρχής ανταγωνισμού δεν αφορούσαν τα ως άνω αποτελέσματα.

   (βλ. σκέψεις 94, 97, 103, διατακτ. 2)