Τρίτη έκθεση σχετικά με την οικονομική και κοινωνική συνοχή: η κοινωνικοοικονομική κατάσταση της Ένωσης και επιρροή των εθνικών και ευρωπαϊκών πολιτικών

Με βάση τη συζήτηση που άρχισε σε ευρωπαϊκό επίπεδο το έτος 2001, η τρίτη έκθεση σχετικά με την οικονομική και κοινωνική συνοχή περιέχει συγκεκριμένες προτάσεις για το μέλλον της περιφερειακής πολιτικής μετά το έτος 2006. Η ανάλυσή της βασίζεται στην αξιολόγηση της επιρροής που έχουν στη συνοχή οι κοινοτικές και εθνικές πολιτικές. Επικαιροποιεί τα δεδομένα που είναι διαθέσιμα για την κοινωνικοοικονομική κατάσταση της Ένωσης.

ΠΡΑΞΗ

Ανακοίνωση της Επιτροπής - Τρίτη έκθεση σχετικά με την οικονομική και κοινωνική συνοχή [COM (2004) 107 τελικό - Δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα].

ΣΥΝΟΨΗ

Η πολιτική για την οικονομική και κοινωνική συνοχή παράγει θετικά αποτελέσματα στις εδαφικές περιοχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης που αντιμετωπίζουν δυσκολία. Μεταξύ όμως των κρατών μελών και μεταξύ των περιφερειών εξακολουθούν να υφίστανται μεγάλες κοινωνικοοικονομικές ανισότητες. Οι αποκλίσεις αυτές από άποψη ευμάρειας και δυναμισμού οφείλονται σε διαρθρωτικού χαρακτήρα ελλείμματα όσον αφορά ορισμένους πρωταρχικής σημασίας παράγοντες ανταγωνιστικότητας όπως οι επενδύσεις και οι υλικές υποδομές, η καινοτομία και οι ανθρώπινοι πόροι. Συνεπώς τα κράτη μέλη και οι περιφέρειες έχουν ανάγκη στήριξης από κοινοτικές πολιτικές προκειμένου να ξεπεράσουν τα μειονεκτήματά τους, να αναπτύξουν τα συγκριτικά τους πλεονεκτήματα και να εξελιχθούν καλύτερα σε περιβάλλον συνεχώς ανταγωνιστικότερο.

Η διεύρυνση, την 1η Μαΐου, της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε 25 κράτη μέλη αντιπροσωπεύει χωρίς προηγούμενο πρόκληση για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ειδικότερα, εκθέτει σε κίνδυνο την υφιστάμενη σήμερα ισορροπία της περιφερειακής πολιτικής. Η τρίτη έκθεση σχετικά με την οικονομική και κοινωνική συνοχή περιέχει συγκεκριμένες προτάσεις για την περιφερειακή πολιτική μετά το έτος 2006. Η Επιτροπή βασίζει τις προτάσεις της στην κοινωνικοοικονομική κατάσταση της Ένωσης καθώς και στη μελέτη επιρροής της περιφερειακής πολιτικής, άλλων ευρωπαϊκών πολιτικών και εθνικών πολιτικών.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΉΣ ΕΝΩΣΗΣ

Η οικονομική μεγέθυνση

Από το έτος 1994 μειώνονται οι εισοδηματικές ανισότητες σε επίπεδο κρατών μελών και περιφερειών. Το ακαθάριστο εθνικό προϊόν (ΑΕΠ) και η παραγωγικότητα αυξάνουν ταχύτερα στις τέσσερις χώρες (Ισπανία, Ελλάδα, Ιρλανδία, Πορτογαλία) τις επιλέξιμες στο Ταμείο συνοχής σε σχέση με το υπόλοιπο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ιδιαίτερα υψηλή είναι η αύξηση στην Ισπανία και την Ιρλανδία και χαμηλότερη στην Πορτογαλία και την Ελλάδα. Παρόλα αυτά όμως εξακολουθούν να υπάρχουν σημαντικές ανισότητες στο επίπεδο των κρατών. Στην Ελλάδα και την Πορτογαλία το ΑΕΠ κατά κεφαλή τοποθετείται ακόμη γύρω στο 70 % του μέσου κοινοτικού. Ένα πράγμα είναι πάντως βέβαιο, ότι η στήριξη από τα Διαρθρωτικά ταμεία τροφοδοτεί τη μεγέθυνση στις τέσσερις χώρες της συνοχής: 1,5 % στην Ισπανία, 2 % στην Ελλάδα, περίπου 3 % στην Ιρλανδία και πλέον του 4,5 % στην Πορτογαλία. Στην τελευταία δεκαετία οι εμπορικές συναλλαγές μεταξύ των νέων κρατών μελών και της υπόλοιπης Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν υπερδιπλασιαστεί. Κατά μέσο όρο περίπου το ένα τέταρτο των διαρθρωτικών δαπανών επιστρέφει στο υπόλοιπο της Ένωσης υπό τη μορφή εισαγωγών. Η πρώτη επωφελούμενη είναι η Γερμανία.

Σε επίπεδο υποκρατικό, στις περιφέρειες με καθυστέρηση ανάπτυξης τις επιλέξιμες στο Στόχο 1 έχει σημειωθεί ετήσια μεγέθυνση ύψους 3 %, έναντι ελαφρά άνω του 2 % για την Ένωση. Πάντως η διαδικασία κάλυψης της διαφοράς παρουσιάζει έντονες διακυμάνσεις μεταξύ περιφερειών. Εκτός από τις τέσσερις χώρες της συνοχής, η ασθενής μεγέθυνση σε εθνικό επίπεδο καθυστερεί τη μεγέθυνση στις περιφέρειες «Στόχου 1». Ενώ η αύξηση του ΑΕΠ των νέων γερμανικών ομόσπονδων κρατών είναι ίση προς τη μέση κοινοτική, η αντίστοιχη στις περιφέρειες του Mετζοτζιόρνο της Ιταλίας υπολείπεται. Αυτό ισχύει και για παλαιές βιομηχανικές περιφέρειες. Αν και εκτός του στόχου 1, στις βορειοανατολικές περιφέρειες της Αγγλίας, στις βόρειες περιφέρειες της Γερμανίας και στις εξαιρετικώς αραιοκατοικημένες περιφέρειες της βόρειας Σουηδίας το ετήσιο ΑΕΠ τους κατά κεφαλή αυξήθηκε βραδύτερα σε σχέση με το μέσο κοινοτικό από το έτος 1994.

Η απασχόληση και οι κοινωνική συνοχή

Οι περιφερειακές ανισότητες από άποψη απασχόλησης παραμένουν έντονες. Στις χώρες της συνοχής η απασχόληση κατά τη δεκαετία αυξήθηκε. Έντονα στην Ισπανία και στην Ιρλανδία, σε μικρότερο βαθμό στην Πορτογαλία και στην Ελλάδα. Στη νότιο Ιταλία, το έτος 2002 μόνο το 43 % των προσώπων σε ηλικία εργασίας κατείχαν κάποια θέση απασχόλησης. Στα δέκα νέα κράτη μέλη η οικονομική αναδιάρθρωση της γεωργίας και των παραδοσιακών βιομηχανικών κλάδων επιφέρει αύξηση της ανεργίας: 56 % των προσώπων σε ηλικία εργασίας κατέχουν θέση απασχόλησης έναντι 64 % στη σημερινή Ευρωπαϊκή Ένωση.

Το έτος 2000 περίπου 55 εκατομμύρια προσώπων ήσαν εκτεθειμένα στον κίνδυνο πενίας, δηλαδή το 15 % του ευρωπαϊκού πληθυσμού. Η πενία πλήττει ιδιαιτέρως τα ηλικιωμένα άτομα (άνω των 65 ετών) καθώς και τους ανύπανδρους γονείς, τους μακροχρόνια άνεργους, τις εθνοτικές μειονότητες και τα άτομα με αναπηρίες. Το ποσοστό είναι υψηλότερο στις χώρες του Νότου της Ευρώπης, στο Ηνωμένο Βασίλειο και στην Ιρλανδία. Είναι μεγαλύτερο από το μέσο κοινοτικό σε σημαντικό πλήθος νέων κρατών μελών.

Κατά τις προσεχείς δεκαετίες η προοδευτική γήρανση του πληθυσμού θα έχει ως αποτέλεσμα την προοδευτική μείωση του ενεργού πληθυσμού και σημαντικές επιπτώσεις στο δυναμικό μεγέθυνσης. Από τώρα μέχρι το έτος 2010 η μείωση αυτή θα γίνει μεγαλύτερη στη Γερμανία, στα τέσσερα κράτη μέλη του νότου καθώς και στα περισσότερα νέα κράτη μέλη. Το έτος 2025 κατά μέσο όρο θα υπάρχουν τρία πρόσωπα σε ηλικία εργασίας ανά ηλικιωμένο άτομο. Ενόψει αυτών των δημογραφικών προοπτικών, ως αναγκαία μέτρα εμφανίζονται οι συνεχής οικονομική μεγέθυνση, υψηλό ποσοστό απασχόλησης και μείωση εξόδων προς τη συνταξιοδότηση. Επίσης η μετανάστευση αναμένεται ότι ο θα αποτελέσει σημαντική συμπληρωματική πηγή εργατικού δυναμικού.

Η μείωση ανισοτήτων στους παράγοντες περιφερειακής ανταγωνιστικότητας

Η πρόκληση της πολιτικής για τη συνοχή συνίσταται σε επένδυση στους παράγοντες ανταγωνιστικότητας ώστε τα κράτη μέλη και οι περιφέρειες να υπερβούν τα διαρθρωτικά τους προβλήματα. Οι κύριοι παράγοντες ανταγωνιστικότητας που έχουν εντοπιστεί είναι:

• οι υλικές υποδομές: δίκτυα μεταφορών και επικοινωνιών.Από το έτος 1994 οι συνδέσεις μεταφορών βελτιώνονται μεταξύ των χωρών συνοχής και μεταξύ τους και με την υπόλοιπη Ένωση. Το έτος 1991 η πυκνότητα του δικτύου αυτοκινητοδρόμων στις χώρες αυτές υπολειπόταν κατά 20 % της μέσης κοινοτικής. Με την ενίσχυση των διαρθρωτικών ταμείων, το έτος 2001 την υπερβαίνει κατά 10 %. Η Ισπανία και η Πορτογαλία είναι οι περισσότερο ωφεληθείσες χώρες. Στο σύνολο των περιφερειών Στόχου 1 η πυκνότητα αυτοκινητοδρόμων έφθασε μόνο το 80 % της μέσης κοινοτικής και είναι πολύ χαμηλότερη (κάτω του 20 %) στα νέα κράτη μέλη. Στο σιδηροδρομικό τομέα, αν και στο σύνολο του εδάφους της Ένωσης επήλθε εκσυγχρονισμός του δικτύου, η διαφορά μεταξύ των δυναμικών περιφερειών και των περιφερειών με καθυστέρηση ανάπτυξης παραμένει σημαντική. Στα μελλοντικά κράτη μέλη η κατασκευή οδικού δικτύου επιταχύνει τη μεταφορά επιβατών από το σιδηρόδρομο στις οδικές μεταφορές. Για την αποκατάσταση των σιδηροδρόμων οι επενδύσεις είναι σημαντικές. Στον τομέα των τηλεπικοινωνιών, το πλήθος σταθερών τηλεφωνικών γραμμών σε σχέση με τον πληθυσμό είναι σαφώς χαμηλότερος στις χώρες της συνοχής και τα νέα κράτη μέλη. Τη διαφορά αυτή τείνει να αντισταθμίσει η αύξουσα χρησιμοποίηση της κινητής τηλεφωνίας. Η πρόσβαση στην ευρεία ζώνη, πρωταρχικός παράγοντας για τη χρησιμοποίηση του Διαδικτύου υψηλής ταχύτητας και την ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών πληροφοριών και επικοινωνιών (ΝΤΠΕ), χαρακτηρίζεται από έντονες ανισότητες στην Ένωση. Οι ανισότητες αυτές αντιστοιχούν στα διάφορα επίπεδα ευημερίας·
• οι ανθρώπινοι πόροι: προσαρμοστικότητα και προσόντα εργατικού δυναμικού.Στον τομέα των επενδύσεων στους ανθρώπινους πόρους υφίστανται σημαντικές διαρθρωτικές αδυναμίες τόσο στην Ένωση των 15 όσο και στα νέα κράτη μέλη. Το ποσοστό προσώπων των οποίων το επίπεδο εκπαίδευσης υπερβαίνει τη στοιχειώδη εκπαίδευση παραμένει πολύ χαμηλότερο στις περιφέρειες του Στόχου 1, κυρίως στην Ισπανία, την Ιταλία, την Πορτογαλία, εκτός από νέα γερμανικά ομόσπονδα κράτη. Το ποσοστό αυτό είναι σαφώς υψηλότερο στα νέα κράτη μέλη σε σχέση με το μέσο ευρωπαϊκό. Αντίθετα, στις χώρες αυτές το μέσο πλήθος νέων που ολοκληρώνουν πλήρεις πανεπιστημιακές σπουδές υπολείπεται του μέσου όρου στους 15. Αυτό συμβαίνει επίσης στις περιφέρεις του Στόχου 1 παρά τις εμφανείς προόδους. Οι ίδιες τάσεις παρατηρούνται στον τομέα της συνεχούς κατάρτισης·
• η ικανότητα καινοτομίας.Η καινοτομία παραμένει βασικός παράγοντας για την περιφερειακή ανταγωνιστικότητα.Όμως η ικανότητα καινοτομίας παρουσιάζει έντονες διακυμάνσεις μεταξύ περιφερειών μέσα σε ένα και το αυτό κράτος μέλος της Ένωσης των 15 και της Ένωσης των 25. Οκτώ μεταξύ των 213 ευρωπαϊκών περιφερειών καλύπτουν το ένα τέταρτο των συνολικών δαπανών έρευνας και ανάπτυξης (ΕΤΑ)·
• η αειφόρος ανάπτυξη.Στον τομέα του περιβάλλοντος οι επενδυτικές ανάγκες είναι σημαντικές στις χώρες της συνοχής και ακόμη περισσότερο στα νέα κράτη μέλη. Οι οικείοι τομείς συνίστανται κυρίως στην επεξεργασία του νερού, στη διαχείριση των απορριμμάτων και τον έλεγχο των εκπομπών ρύπων.

ΕΠΙΡΡΟΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΙΘΕΜΕΝΗ ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

Κατά την περίοδο 2000-2006 ο προϋπολογισμός της περιφερειακής πολιτικής ανήλθε σε 215 δισεκατομμύρια ευρώ. Τα ποσά που μεταφέρθηκαν στις περιοχές Στόχου 1 αντιπροσωπεύουν σημαντικό ποσοστό του πλούτου των χωρών της συνοχής. Φθάνουν το 0,9 % του εθνικού ΑΕΠ στην Ισπανία, πλέον του 2,5 % σ την Ελλάδα και την Πορτογαλία. Τα ποσά αυτά επενεργούν πραγματικά ως μοχλοί για τις δημόσιες επενδύσεις. Η εκτιμώμενη αύξηση των επενδύσεων ανέρχεται σε 3 % στην Ισπανία, σε 4 % στα νέα γερμανικά ομόσπονδα κράτη, σε 7 % στο ιταλικό Μετζοτζιόρνο και σε 8-9 % στην Ελλάδα και την Πορτογαλία. Στις περισσότερες περιπτώσεις η επίδραση αυτή ισχύει και για την ιδιωτική χρηματοδότηση, όπως δείχνουν τα αριθμητικά δεδομένα για την Αυστρία, τη Γερμανία, τις Κάτω Χώρες και το Βέλγιο. Η οικονομική προσπάθεια του ιδιωτικού τομέα πάντως παραμένει ασθενής στη Γαλλία, στο Ηνωμένο Βασίλειο, και στις χώρες της συνοχής. Επιπλέον, τη στήριξη των Διαρθρωτικών ταμείων συμπληρώνουν δάνεια της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΑ), ιδίως στις μεταφορές και το περιβάλλον. Από το έτος 2000 φθάνει τα 20 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως. Περισσότερα από το μισό διοχετεύεται στις περιφέρειες «Στόχου 1» ενώ 3 δισεκατομμύρια ευρώ στα νέα κράτη μέλη.

Κατά την περίοδο 1994-1999, 82 περιφέρειες των δώδεκα κρατών μελών έλαβαν ενίσχυση στο πλαίσιο του Στόχου 2. Ο στόχος αυτός στηρίζει τη μετάβαση περιοχών με έντονα φυσικά ή διαρθρωτικά μειονεκτήματα. Οι δαπάνες αφορούν κατά το ήμισυ τη μετατροπή για πρώην βιομηχανικές περιοχές και τις υπηρεσίες στις επιχειρήσεις. Σε μικρότερο βαθμό διατέθηκαν για την ανάπτυξη ανθρώπινων πόρων και την ενίσχυση υπέρ της EΤA. Η κοινοτική στήριξη έδωσε τη δυνατότητα δημιουργίας 700 000 θέσεων απασχόλησης, εκσυγχρονισμού 300 000 μικρομεσαίων επιχειρήσεων (ΜΜΕ) και μετατροπής 115 εκατομμυρίων μη βιώσιμων βιομηχανιών. Σε δέκα έτη η ανεργία μειώθηκε κάπως περισσότερο στις περιφέρειες Στόχου 2 σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρωπαϊκή Ένωση.

Πολλοί τομείς δραστηριότητας καθιστούν περίοπτη την προστιθέμενη αξία της περιφερειακής πολιτικής

Όσον αφορά τη γεωργία και την περιφερειακή ανάπτυξη, τα Διαρθρωτικά ταμεία διατήρησαν τις οικονομικές δραστηριότητες στην ύπαιθρο. Έδωσαν ώθηση στην οικονομική διαφοροποίηση αγροτικών ζωνών με τον αγροτουρισμό και την προστασία του περιβάλλοντος. Ο τομέας της αλιείας εμφανίζεται σε περιορισμένο πλήθος περιφερειών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα διαρθρωτικά μέτρα αποβλέπουν κυρίως στην τόνωση της οικονομικής μετατροπής.

Κατά την περίοδό 1994-1999 το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (ΕΤΑ) συνέβαλε στην ανάπτυξη ανθρώπινων πόρων στο ύψος του ενός τρίτου των επενδύσεων Διαρθρωτικών ταμείων. Οι παρεμβάσεις που πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο του Στόχου 3 είχαν ως στόχο την ένταξη στην αγορά εργασίας των νέων, των μακροχρόνια ανέργων και άλλων κοινωνικών κατηγοριών που διέτρεχαν κίνδυνο αποκλεισμού. Επίσης προώθησαν την ισότητα ευκαιριών μεταξύ γυναικών και ανδρών. Τα πλέον γόνιμα μέτρα είναι τα μέτρα που συνδυάζουν τον προσανατολισμό, την εκπαίδευση και την παροχή βοήθειας για την αναζήτηση απασχόλησης. Επιπλέον, το ΕΚΤ διαθέτει χρήματα για την προσαρμογή συστημάτων απασχόλησης, της εκπαίδευσης και της κατάρτισης. Από το έτος 2000 χρηματοδοτεί με 60 δισεκατομμύρια ευρώ τα εθνικά σχέδια που απορρέουν από την ευρωπαϊκή στρατηγική για την απασχόληση (esdeenfr) (ΕΣΑ).

Η επιτυχία της συνεργασίας και της σύστασης δικτύων

Οι τέσσερις κοινοτικές πρωτοβουλίες επιτρέπουν τη δρομολόγηση καινοτομικών στρατηγικών περιφερειακής ανάπτυξης. Μέσω των στρατηγικών αυτών η συνεργασία μεταξύ των εδαφικών περιοχών και η σύσταση δικτύων αντιπροσωπεύουν σημαντική προστιθέμενη αξία της διαρθρωτικής πολιτικής:

• για την περίοδο 2000-2006, το INTERREG III στηρίζει τη διασυνοριακή συνεργασία, τη διεθνή συνεργασία και την ανταλλαγή εμπειριών μεταξύ ευρωπαϊκών περιφερειών με 5 δισεκατομμύρια ευρώ. Στη διευρυμένη Ένωση οι μεθοριακές περιφέρειες (esdeenfr) παίζουν υψηλής σημασίας ρόλο·
• το URBAN II υποστηρίζει καινοτομικά έργα 70 πόλεων. Δίδεται έμφαση στον οικονομικό δυναμισμό αστικών συνοικιών σε κρίση·
• ο στόχος του EQUAL είναι να καταπολεμηθούν όλοι οι τύποι ανισοτήτων και διακρίσεων στην αγορά εργασίας. Έντονη έμφαση δίδεται στη συνεργασία, την ανταλλαγή εμπειριών και ορθών πρακτικών.
• το LEADER+ παρεμβαίνει στις αγροτικές ζώνες. Με ετήσιο προϋπολογισμό 300 εκατομμύρια ευρώ, η πρωτοβουλία βοηθά τις ΜΜΕ και στηρίζει την ανάπτυξη του τουρισμού.

Το 2001 έκαναν την εμφάνισή τους νέες πιλοτικές καινοτομικές δράσεις (esdeenfr). Οι δράσεις αυτές, προικοδοτημένες με 400 εκατομμύρια ευρώ, αυξάνουν την περιφερειακή ανταγωνιστικότητα χάρη στην καινοτομία, τη διάχυση τεχνολογιών και την προαγωγή της αειφόρου ανάπτυξης. Για τα προγράμματα αυτά έχουν ήδη υποβάλει υποψηφιότητα τρεις περιφέρειες στις τέσσερις.

Η διαχείριση Διαρθρωτικών Ταμείων προχωρεί με δυνατότητες βελτιώσεων

Η διαχείριση της περιφερειακής πολιτικής ακολουθεί τέσσερις γενικές αρχές:

• ο προγραμματισμός καλύπτει δαπάνες για ορισμένα χρόνια. Συμβάλλει σε μεγάλο βαθμό στη σταθερότητα και τη συνέπεια με μειονέκτημα όμως την αύξηση των καθυστερήσεων έγκρισης εγγράφων προγραμματισμού·
• η εταιρική σχέση ενισχύθηκε κατά τη σύλληψη και τη θέση των προγραμμάτων σε εφαρμογή. Συνεπάγεται την κινητοποίηση σειράς παραγόντων: περιφερειακές και τοπικές αρχές, ιδιωτικός τομέας, κοινωνικοί εταίροι και κοινωνία των πολιτών. Η αποτελεσματική εταιρική σχέση βελτιώνει τη στόχευση και την αξιολόγηση των έργων καθώς και τη διάχυση των πληροφοριών·
• η συγκέντρωση των κονδυλίων σημαίνει ότι η οικονομική στήριξη προσανατολίζεται προς τις περιφέρειες που έχουν μεγαλύτερη ανάγκη. Είναι ενισχυμένη ακόμη και σε περιπτώσεις που οι αξιολογήσεις δείχνουν ότι οι παρεμβάσεις παρουσιάζουν εξαιρετική διασπορά·
• η προσθετικότητα συνεπάγεται ότι, για δεδομένο σχέδιο, τα κοινοτικά κονδύλια συμπληρώνουν άλλες χρηματοδοτήσεις δημόσιες και ιδιωτικές..Στο πλαίσιο του Στόχου 1 ο κανόνας αυτός τηρείται ευρέως. Είναι δυσχερέστερη η επαλήθευσή του για τους Στόχους 2 και 3.

Η βελτίωση της αποτελεσματικότητας των προγραμμάτων παραμένει μείζων πρόκληση. Επιτοπίως, οι παράγοντες επικρίνουν την καθυστέρηση που παρατηρείται στην έγκριση των κανόνων και η οποία προκαλεί πιέσεις στην απορρόφηση κονδυλίων. Έτσι εγκαίρως ολοκληρώθηκε μόνο το ένα τρίτο των έργων «Στόχου 1» ενώ ακόμη ένα τρίτο παρουσιάζει καθυστέρηση ενός έτους. Επίσης δύο τρίτα των έργων έχουν υπερβεί τον προϋπολογισμό τους. Με επιβολή απορρόφησης των κονδυλίων εντός των δύο ετών του προγραμματισμού τους, ο κανόνας "N+2" οδηγεί σε υψηλή πειθαρχία. Επιπλέον, η περίοδος 2001-2006 εισάγει οικονομικό κίνητρο υπό τη μορφή αποθεματικού επίδοσης ενδιαμέσως. Το κίνητρο αυτό συνιστά αντιστάθμιση στο 90 % των προγραμμάτων με βάση κριτήρια όπως το ποσοστό οικονομικής απορρόφησης και η υγιής διαχείριση.

Η παρακολούθηση αποτελεί ουσιαστική συνιστώσα του συστήματος εφαρμογής των Διαρθρωτικών ταμείων. Λόγω προβλημάτων στη συλλογή πληροφοριών δεν ήταν τόσο αποτελεσματική όσο προβλέφθηκε. Η αξιολόγηση προγραμμάτων πραγματοποιείται σε τρεις φάσεις. Πριν τη θέση τους σε εφαρμογή, ενδιαμέσως και στο τέλος της περιόδου. Μεγαλύτερη συμμετοχή όλων των παραγόντων θα δώσει τη δυνατότητα μεγαλύτερης ακρίβειας στις αναλύσεις.

ΕΠΙΡΡΟΗ ΑΛΛΩΝ ΚΟΙΝΟΤΙΚΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ

Αντιθέτως προς τη διαρθρωτική πολιτική, οι ακόλουθες κοινοτικές πολιτικές δεν έχουν ως κύριο στόχο την καταπολέμηση των περιφερειακών ανισοτήτων αλλά παρουσιάζουν έντονη επιρροή σε επίπεδο εδαφικό:

• η πολιτική για τις επιχειρήσεις, την καινοτομία και την εκπαίδευση.Οι κοινοτικές πολιτικές για τις επιχειρήσεις και την καινοτομία αποβλέπουν στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας στην Ευρώπη. Οι περιφέρειες πολύ απέχουν από του να έχουν όλες την ίδια ικανότητα καινοτομίας όπως δείχνουν και οι διαφορές πρόσβασης στα κοινοτικά ταμεία για την έρευνα. Προκειμένου να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο αυτό, το Κέντρο για την καινοτομία (EN) και το Δίκτυο περιφερειών που καινοτομούν στην Ευρώπη (EN) συμβάλλουν στη διάχυση του τρόπου σκέψης για την καινοτομία. Επιπλέον, ορισμένες πτυχές του έκτου προγράμματος δράσης για την EΤA συμβάλλουν στην προσέγγιση μεταξύ των κέντρων έρευνας δυναμικών περιφερειών της Ένωσης και των κέντρων της περιφέρειας. Στον τομέα της εκπαίδευσης, το πρόγραμμα «Εκπαίδευση και κατάρτιση 2010» έχει ως στόχο να εξασφαλισθεί υψηλό επίπεδο κατάρτισης και εκπαίδευσης δια βίου·
• η κοινωνική πολιτική και η πολιτική για την απασχόληση.Το Μάρτιο έτους 2001 το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Λισσαβόνας (DE) (EN) (FR) καθόρισε συνολική στρατηγική για να εξασφαλισθούν η οικονομική μεγέθυνση μακροπρόθεσμα, η πλήρης απασχόληση, η κοινωνική συνοχή και η αειφόρος ανάπτυξη. Η ευρωπαϊκή στρατηγική για την απασχόληση στηρίζει τα κράτη μέλη στις μεταρρυθμίσεις στις οποίες προβαίνουν στην αγορά εργασίας. Στον τομέα της κοινωνικής ένταξης είναι αναγκαία η καταπολέμηση κατά τρόπο ολοκληρωτικό κάθε αποκλεισμού. Η δέσμευση της Ευρωπαϊκής Ένωσης υπέρ της ισότητας μεταξύ ανδρών και γυναικών εγγράφεται επίσης σε κάποιο συνολικό διάβημα. Οι δράσεις αποβλέπουν βασικά στην ενθάρρυνση των γυναικών να καταλαμβάνουν θέσεις απασχόλησης και να παραμένουν στην αγορά εργασίας, έχοντας πάντως τη δυνατότητα να συμβιβάζουν επαγγελματική σταδιοδρομία και οικογενειακή ζωή·
• η πολιτική για τις μεταφορές, την ενέργεια, τις τηλεπικοινωνίες και τα διευρωπαϊκά τους δίκτυα. Το άνοιγμα στον ανταγωνισμό των μεταφορών, των τηλεπικοινωνιών και της ενέργειας συμβάλλει στην αύξηση της αποτελεσματικότητας και στη μείωση των τιμών. Αλλά για ορισμένες κοινωνικές ομάδες ή γεωγραφικές ζώνες η τάση αυτή ενισχύει την απειλή αποκλεισμού. Η Ευρωπαϊκή Ένωση εισήγαγε λοιπόν υποχρεώσεις δημόσιας υπηρεσίας ή υπηρεσίες γενικού οικονομικού ενδιαφέροντος (SIG) - που εξασφαλίζουν την πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες λογικής ποιότητας και προσιτής τιμής. Επιπλέον, η υλοποίηση των διευρωπαϊκών δικτύων (ΔΔ) μεταφορών, ενέργειας και τηλεπικοινωνιών συμβάλλει στη βελτίωση της πρόσβασης των πλέον απόμακρων περιφερειών. Τα προβλεπόμενα ΔΔ για τη σύνδεση της Ευρωπαϊκής Ένωσης των Δεκαπέντε με τα νέα κράτη μέλη θα έχουν το ίδιο αποτέλεσμα·
• η πολιτική για το περιβάλλον, τη γεωργία, την αγροτική ανάπτυξη και την αλιεία.Το έκτο πρόγραμμα πλαίσιο για το περιβάλλον έχει ως στόχο την καταπολέμηση των επιζήμιων επιπτώσεων της ανάπτυξης και της εξάντλησης των φυσικών πόρων. Για την περίοδο 2000-2006 η ενίσχυση στην αγροτική ανάπτυξη είναι μεγαλύτερη στις περιφέρειες «Στόχου 1» (56 % των δαπανών) σε σχέση με την υπόλοιπη Ένωση. Οι ενισχύσεις αυτές υποστηρίζουν την ανάδυση ευρωπαϊκής γεωργίας βασισμένης στην ποιότητα, στην αξιοποίηση του αγροτικού τοπίου και στην αγροτική κληρονομιά καθώς και την οικονομική διαφοροποίηση των αγροτικών εδαφών. Μετά το έτος 2007 οι δαπάνες στο πλαίσιο της κοινής γεωργικής πολιτικής (ΚΓΠ) θα σημειώνουν πτώση ιδίως με τη μείωση της στήριξης στις τιμές και την έμφαση στην αγροτική ανάπτυξη. Στον τομέα της αλιείας, η κοινή πολιτική αποβλέπει στη διατήρηση των αλιευτικών αποθεμάτων και την αναδιάρθρωση του κλάδου. Τα πρόσφατα επείγοντα μέτρα θα έχουν σημαντικές οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες σε ορισμένες περιφέρειες της Ισπανίας και της Πορτογαλίας. Στα νέα κράτη μέλη η αλιεία αφορά την Πολωνία και τα τρία Βαλτικά Κράτη·
• η πολιτική ανταγωνισμού.Με αυστηρή τήρηση του ευρωπαϊκού δικαίου για τον ανταγωνισμό, οι κρατικές ενισχύσεις θα συμβάλουν στη συνοχή διότι επιδρούν στη γεωγραφική κατανομή τής οικονομικής δραστηριότητας. Από το έτος 1997 και μετά οι συνολικές εθνικές δαπάνες που διατίθενται για κρατικές ενισχύσεις έχουν μειωθεί έντονα. Το έτος 2001 οι ενισχύσεις που έλαβαν τη μορφή ενίσχυσης στις περιφέρειες «Στόχου 1» και «Στόχου 2» αντιπροσωπεύουν αντίστοιχα το 9 % και το 6 % του συνόλου των κρατικών ενισχύσεων. Πάντως παραμένουν υψηλότερες στα σχετικά εύπορα κράτη μέλη σε σχέση με τις χώρες της συνοχής. Στο πλαίσιο της διεύρυνσης οι ενισχύσεις θα παίξουν πρωτεύοντα ρόλο ενώ μελλοντικά η μεταρρύθμιση των κανόνων που ισχύουν θα κατευθυνθεί προς χαμηλότερες ενισχύσεις αλλά με καλύτερη στόχευση.

ΕΠΙΡΡΟΗ ΕΘΝΙΚΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ

Οι δημόσιες δαπάνες των κρατών μελών ανέρχονται κατά μέσο όρο στο 47 % του ΑΕΠ της Ευρωπαϊκής Ένωσης ενώ ο προϋπολογισμός για την πολιτική συνοχής υπολείπεται του 0,4 %. Οι πολιτικές των κρατών μελών εξασφαλίζουν κυρίως στήριξη στο εισόδημα και τις βασικές υπηρεσίες: εκπαίδευση, ιατρικές φροντίδες, κοινωνική προστασία. Αντιθέτως, οι δημόσιες δαπάνες που διατίθενται για επενδύσεις στο ανθρώπινο και φυσικό κεφάλαιο αντιπροσωπεύουν κατά μέσο όρο μόνο ποσοστό ελάχιστα μεγαλύτερο από το 2 % του κοινοτικού ΑΕΠ. Είναι ακόμη χαμηλότερες στους τομείς της στήριξης στις επιχειρήσεις, της ανώτατης εκπαίδευσης, της καινοτομίας και της ΕΤΑ. Έτσι, σε σχέση με τα ποσά προϋπολογισμού που διατίθενται σε εθνικό επίπεδο για διαρθρωτικές δαπάνες, ο προϋπολογισμός της ευρωπαϊκής πολιτικής για τη συνοχή δεν φαίνεται πλέον χαμηλός και κυρίως εστιάζεται στις περιφέρειες που έχουν μεγαλύτερη ανάγκη ενίσχυσης.

Στα κράτη μέλη η συμβολή των δημοσίων δαπανών για την εισοδηματική στήριξη είναι γενικά υψηλότερη στις λιγότερο εύπορες περιφέρειες, διότι εκεί το εισοδηματικό επίπεδο είναι γενικά χαμηλότερο. Αντιθέτως, τα δημόσια έσοδα είναι ανάλογα προς το εισόδημα, κυρίως λόγω του ότι στα κράτη μέλη το μεγαλύτερο μέρος των φόρων εισπράττονται σε κεντρικό επίπεδο επί του εισοδήματος και των δαπανών. Στη συνέχεια με μηχανισμούς αναδιανομής μειώνονται οι περιφερειακές ανισότητες όσον αφορά το εισόδημα. Η τρέχουσα τάση γενικώς συνίσταται στην ανάθεση της αρμοδιότητας δημοσίων υπηρεσιών στις περιφερειακές ή τοπικές αρχές χωρίς να συνοδεύεται από ανάλογη τάση όσον αφορά την είσπραξη των χρημάτων των αναγκαίων για τη χρηματοδότηση ορισμένων υπηρεσιών. Την κύρια εξαίρεση από την τάση αυτή αποτελεί η Ιταλία, όπου η περιφερειακή εξουσία είσπραξης φορολογίας δεν συνοδεύεται από ενίσχυση μεταφορών μεταξύ των περιφερειών.

21.Οι άμεσες ξένες επενδύσεις (ΑΞΕ) είναι δυνατό να παίξουν πρωταρχικό ρόλο στη μείωση των οικονομικών ανισοτήτων μεταξύ των περιφερειών. Αντιπροσωπεύουν όχι μόνο πηγή εισοδήματος αλλά ευνοούν και τη μεταφορά τεχνολογιών. Όμως οι ξένοι επενδυτές δεν προσανατολίζονται κατ' ανάγκη προς τις γεωγραφικές ζώνες όπου υπάρχουν μεγάλες ανάγκες. Αν εξαιρεθεί το Βερολίνο, μόνο το 2 % των ΑΞΕ στη Γερμανία πραγματοποιήθηκαν στα νέα ομόσπονδα κράτη ενώ το 4 % των ΑΞΕ στην Ιταλία ήσαν προς όφελος των περιφερειών του Μετζοτζιόρνο. Οι ξένες επενδύσεις συγκεντρώνονται κυρίως στις δυναμικές αστικές ζώνες. Στα νέα κράτη μέλη τους περισσότερους επενδυτές προσελκύουν οι πρωτεύουσες. Το έτος 2001 τα δύο τρίτα των ΑΞΕ στην Ουγγαρία πραγματοποιήθηκαν στη Βουδαπέστη. Το ίδιο συνέβη για την Πράγα στην Τσεχική Δημοκρατία καθώς και τη Μπρατισλάβα στη Σλοβακία.

Για περισσότερες πληροφορίες οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να ανατρέξουν στον ιστότοπο IINFOREGIO της γενικής διεύθυνσης «Περιφερειακή πολιτική»:

• τρίτη έκθεση σχετικά με την οικονομική και κοινωνική συνοχή, στην πλήρη της μορφή·

ΣΥΝΑΦΕΙΣ ΠΡΑΞΕΙΣ

Δεύτερη ενδιάμεση έκθεση για την οικονομική και κοινωνική συνοχή [COM(2003) 34 τελικό - Δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα]. Βλέπε το ειδικό δελτίο SCADPlus (esdeenfr).

Πρώτη ενδιάμεση έκθεση για την οικονομική και κοινωνική συνοχή [COM(2003) 46 τελικό - Δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα]. Βλέπε το ειδικό δελτίο SCADPlus (esdeenfr).

«Ενότητα της Ευρώπης, αλληλεγγύη των λαών, διαφοροποίηση εδαφών» - Δεύτερη έκθεση για την οικονομική και κοινωνική συνοχή [COM(2001) 24 τελικό - Δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα]. Βλέπε τα ειδικά δελτία SCADPlus: υφιστάμενη κατάσταση και απολογισμούς (esdeenfr), συμπεράσματα και συστάσεις (esdeenfr), 10 ερωτήματα προς συζήτηση.

Ημερομηνία τελευταίας τροποποίησης: 07.05.2007