52010DC0600

[pic] | ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ |

Βρυξέλλες, 26.10.2010

COM(2010) 600 τελικό

Aνακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο

Αναβάθμιση της ευρωπαϊκής αντιμετώπισης των καταστροφών: ο ρόλος της πολιτικής προστασίας και της ανθρωπιστι κής βοήθειας (Κείμενο που παρουσιάζει ενδιαφέρον για τον ΕΟΧ)

SEC(2010) 1243 SEC(2010) 1242

Aνακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο

Αναβάθμιση της ευρωπαϊκής αντιμετώπισης των καταστροφών: ο ρόλος της πολιτικής προστασίας και της ανθρωπιστικής βοήθειας (Κείμενο που παρουσιάζει ενδιαφέρον για τον ΕΟΧ)

Εισαγωγή

Τα κράτη μέλη και τα θεσμικά όργανα της ΕΕ αντιμετώπισαν ικανοποιητικά τις πολυάριθμες καταστροφές που σημειώθηκαν το τρέχον έτος, τόσο στην ΕΕ όσο και πέραν αυτής. Μεταξύ των καταστροφών αυτών ξεχωρίζουν ο σεισμός στην Αϊτή και οι πλημμύρες στο Πακιστάν. Η παρέμβαση της ΕΕ ήταν ταχύτατη, αποτελεσματική και γενναιόδωρη. Χάρη στην ποιότητά τους, οι παρεμβάσεις αυτές συνέβαλαν στο να καταδείξουν στους πολίτες και στα κράτη μέλη της ΕΕ την προστιθέμενη αξία των δράσεων της ΕΕ για την αντιμετώπιση των κρίσεων.

Συγχρόνως, δεδομένου ότι οι καταστροφές εξακολουθούν να αυξάνονται τόσο σε μέγεθος όσο και σε συχνότητα, είναι πιθανό ότι η ικανότητα αντιμετώπισης καταστροφών από την ΕΕ θα έχει συνεχώς αυξανόμενη ζήτηση. Η τρέχουσες δημοσιονομικές πιέσεις επιβάλλουν επίσης πρόσθετες προσπάθειες για την αποτελεσματική χρήση των περιορισμένων πόρων.

Στο πλαίσιο αυτό, η συνθήκη της Λισαβόνας προσφέρει τη δυνατότητα να οικοδομηθεί, στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ισχυρότερη, πληρέστερη, περισσότερο συντονισμένη και αποτελεσματικότερη ικανότητα αντιμετώπισης των καταστροφών. Οι τροποποιήσεις που επέφερε η συνθήκη της Λισαβόνας αφορούν τόσο τους μεμονωμένους μηχανισμούς αντιμετώπισης των καταστροφών, όσο και τα μέσα διασφάλισης συνεκτικής αντιμετώπισης στο επίπεδο της ΕΕ ενώ συγχρόνως διασφαλίζουν τον συντονισμό με τα Ηνωμένα Έθνη.

Η οικοδόμηση ισχυρότερης, συνεκτικότερης και περισσότερο ολοκληρωμένης ευρωπαϊκής ικανότητας αντιμετώπισης των καταστροφών αφορά δύο επίπεδα:

- την ενίσχυση των μεμονωμένων μηχανισμών αντιμετώπισης της ΕΕ· και

- την διασφάλιση συνεκτικότητας και συνεργειών μεταξύ των διαφόρων μηχανισμών για τη βελτίωση της συνοχής των δράσεων διεθνούς αντιμετώπισης.

Με βάση την ευρωπαϊκή κοινή αντίληψη για την ανθρωπιστική βοήθεια[1], την ανακοίνωση για την ενίσχυση της ικανότητας της ΕΕ στην αντιμετώπιση καταστροφών[2], και με γνώμονα την έκθεση Barnier και τις συζητήσεις που έχει προκαλέσει[3], η παρούσα ανακοίνωση επικεντρώνεται στην πολιτική προστασία και την ανθρωπιστική βοήθεια, τους δύο κυριότερους μηχανισμούς που διαθέτει η ΕΕ για να εξασφαλίσει ταχεία και αποτελεσματική αρωγή στα άτομα που είναι εκτεθειμένα στις άμεσες συνέπειες των καταστροφών. Η συνθήκη της Λισαβόνας θεσπίζει νέες νομικές βάσεις για αμφότερους τους μηχανισμούς αυτούς. Στην παρούσα ανακοίνωση, η Επιτροπή σκιαγραφεί τις προτάσεις της για την εφαρμογή του νέου αυτού νομικού πλαισίου και εκθέτει τον τρόπο με τον οποίο οι δύο αυτοί μηχανισμοί μπορούν να συνδυαστούν με πιο αποτελεσματικό τρόπο.

Η παρούσα ανακοίνωση πρέπει να θεωρηθεί ως η πρώτη συνιστώσα μιας ευρύτερης και συνεκτικότερης προσπάθειας που αποβλέπει στην αναβάθμιση της ευρωπαϊκής αντιμετώπισης των καταστροφών. Διεξάγονται εργασίες σχετικά με τις πρόσθετες συνιστώσες που καλύπτουν τις διάφορες πτυχές της αντιμετώπισης των κρίσεων από την ΕΕ τόσο εντός όσο και εκτός αυτής.

Εν προκειμένω, όσον αφορά τις καταστροφές εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, χάρη στη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Εξωτερικής Δράσης (ΕΥΕΔ) θα είναι δυνατό να βελτιωθεί η συνοχή μεταξύ της αντιμετώπισης των καταστροφών και των ενδεχόμενων πολιτικών και συνδεόμενων με την ασφάλεια στοιχείων της συνολικής αντιμετώπισης των κρίσεων από την ΕΕ. Στο πλαίσιο αυτό εμπίπτουν οι πολιτικές και διπλωματικές προσπάθειες που καταβάλλονται στις Βρυξέλλες και επιτόπου, ιδίως μέσω των αντιπροσωπειών της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης ενδεχομένως της προξενικής στήριξης. Η ΕΥΕΔ θα είναι υπεύθυνη για τις δράσεις αντιμετώπισης των κρίσεων στο πλαίσιο του μηχανισμού σταθερότητας (ΜΣ), καθώς και για τα πολιτικά και στρατιωτικά μέσα διαχείρισης των κρίσεων, τα οποία θα μπορούν να συμπεριλαμβάνουν την ανθρωπιστική αρωγή και διάσωση. Τέλος, στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και ο ρόλος της ΕΕ ως σημαντικού δωρητή αναπτυξιακής βοήθειας σε πολλές περιοχές του κόσμου που πλήττονται από καταστροφές, στις οποίες πρέπει να ενισχυθούν οι δεσμοί μεταξύ της αρωγής, της αποκατάστασης και της ανάπτυξης.

Η Ύπατη Εκπρόσωπος Εξωτερικών Υποθέσεων και Πολιτικής Ασφαλείας και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα υποβάλουν σύντομα έγγραφο σχετικά με το θέμα αυτό, το οποίο βασίζεται κυρίως στη συνέχεια που δόθηκε μετά τον σεισμό που έπληξε την Αϊτή το τρέχον έτος. Το έγγραφο αυτό θα περιλάβει επίσης και άλλες προτάσεις όσον αφορά τον συντονισμό, στο πλαίσιο της αντιμετώπισης των κρίσεων, μεταξύ της ΕΥΕΔ και των δομών πολιτικής προστασίας και ανθρωπιστικής συνδρομής.

Όσον αφορά τις καταστροφές εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι προτάσεις για τη βελτίωση της ικανότητας αντιμετώπισης θα αποτελέσουν μείζονα συνεισφορά στη στρατηγική εσωτερικής ασφάλειας της ΕΕ, για την οποία η ενίσχυση της ανθεκτικότητας της ΕΕ έναντι των καταστροφών αποτελεί έναν από τους στρατηγικούς στόχους. Το θέμα της προξενικής προστασίας θα εξεταστεί στη σχετική ανακοίνωση της Επιτροπής.

Η συνθήκη της Λισαβόνας θέσπισε επίσης μία ρήτρα αλληλεγγύης, η οποία επιβάλλει στα κράτη μέλη την υποχρέωση αμοιβαίας συνδρομής σε περίπτωση φυσικής ή ανθρωπογενούς καταστροφής στο έδαφος της ΕΕ[4]. Το 2011, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η Ύπατη Εκπρόσωπος θα υποβάλουν πρόταση για τις διατάξεις εφαρμογής της ρήτρας αλληλεγγύης.

Προσαρμογή των υφιστάμενων μέσων σε έναν μεταβαλλόμενο κόσμο

Το 2010, η Ευρώπη και οι άμεσοι γείτονές της επλήγησαν από σειρά ιδιαίτερα σοβαρών καταστροφών: στιγμιαίες πλημμύρες και ισχυρές καταιγίδες στη Δυτική Ευρώπη, μεγάλες πλημμύρες στην Κεντρική Ευρώπη, το νέφος ηφαιστειακής τέφρας μετά την έκρηξη του ηφαιστείου Eyjafjallajökull και πρωτοφανείς δασικές καταστροφές στη Ρωσία.

Το τρέχον έτος, σημειώθηκαν επίσης δύο από τις χειρότερες φυσικές καταστροφές των τελευταίων ετών: ο σεισμός στην Αϊτή και οι πλημμύρες στο Πακιστάν. Αμφότερες προκάλεσαν μαζικές απώλειες ανθρώπινων ζωών και εκτεταμένες καταστροφές. Μεταξύ των λοιπών καταστροφών σημειώνονται η έκρηξη στην εξέδρα άντλησης πετρελαίου του Deepwater Horizon στον Κόλπο του Μεξικού (η οποία προκάλεσε την πλέον καταστροφική πετρελαιοκηλίδα στην ιστορία) και οι σοβαρές ξηρασίες στο Σαχέλ.

Το 2010 δεν αποτελεί απλώς στατιστική ανωμαλία. Σε ολόκληρο τον κόσμο, ο ετήσιος αριθμός των καταστροφών που σημειώνονται έχει πενταπλασιαστεί, από 78 το 1975 σε περίπου 400 σήμερα. Εκτιμάται ότι οι μέσες ετήσιες απώλειες ισοδυναμούν με το ένα τέταρτο περίπου του παγκόσμιου ΑΕΠ. Κατά την τελευταία εικοσαετία, οι καταστροφές που σημειώθηκαν μόνο στην Ευρώπη[5] σκότωσαν περίπου 90 000 άτομα, έπληξαν πάνω από 29 εκατομμύρια άλλα και προκάλεσαν οικονομικές απώλειες ύψους 211 δισ. EUR.

Η τάση αυτή οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην κλιματική αλλαγή, στη δημογραφική αύξηση σε συνδυασμό με την αυξανόμενη αστικοποίηση, καθώς και σε διάφορους άλλους παράγοντες, μεταξύ των οποίων συμπεριλαμβάνονται η αυξημένη βιομηχανική δραστηριότητα και η υποβάθμιση του περιβάλλοντος. Εξάλλου, η τρομοκρατία παραμένει σοβαρή απειλή για την ασφάλεια των ευρωπαίων πολιτών. Λόγω των παραγόντων αυτών, η συχνότητα και η ένταση των καταστροφών είναι πιθανό ότι θα εξακολουθήσουν να αυξάνονται. Μπροστά σε αυτή τη μεταβαλλόμενη πραγματικότητα, είναι επιτακτικά αναγκαίο για την ΕΕ να ενισχύσει την ικανότητά της να αντιμετωπίζει τις καταστροφές.

Η αποτελεσματική εφαρμογή ορθολογικών πολιτικών για τη διαχείριση των καταστροφών επιτρέπει να μειωθούν τα θύματα και οι ζημίες. Δεδομένου ότι οι κίνδυνοι με τους οποίους βρισκόμαστε αντιμέτωποι αυξάνονται και γίνονται συνεχώς περισσότερο αισθητοί, είναι σημαντικό να ενισχυθούν οι τοπικές, εθνικές και ευρωπαϊκές πολιτικές για την αντιμετώπιση των απειλών αυτών. Για τον λόγο αυτόν, είναι σκόπιμο να επισημανθούν και να εφαρμοστούν οι τρόποι βελτίωσης του σημερινού συστήματος, ούτως ώστε να αντιμετωπιστούν καλύτερα οι μείζονες καταστροφές στο μέλλον.

Η διασφάλιση της προστασίας και της ασφάλειας των πολιτών είναι το πρωταρχικό καθήκον κάθε κράτους και η ευθύνη για την πρόληψη, την ετοιμότητα και την αντιμετώπιση των κρίσεων εναπόκειται κατά κύριο λόγο στις εθνικές κυβερνήσεις. Ωστόσο, όταν σημειώνεται μια σοβαρή καταστροφή και οι εθνικές ικανότητες αποδεικνύονται ανεπαρκείς, η κοινή παρέμβαση σε ευρωπαϊκό επίπεδο είναι αποτελεσματικότερη από τις μεμονωμένες παρεμβάσεις των κρατών μελών. Μπορούν να κινητοποιηθούν πρόσθετοι πόροι. Οι κοινές προσπάθειες μπορούν να βελτιώσουν τη σχέση κόστους-αποτελεσματικότητας με τη μεγιστοποίηση της συμπληρωματικότητας των εθνικών ικανοτήτων αντιμετώπισης. Η συνεργασία στο επίπεδο της ΕΕ αποτελεί απτή απόδειξη της αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών μελών και των τρίτων χωρών. Η στενότερη συνεργασία στο επίπεδο της ΕΕ μπορεί επίσης να ενισχύσει τη συνολική αντιμετώπιση και τις συντονιστικές προσπάθειες υπό την αιγίδα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ).

Οι ευρωπαίοι πολίτες έχουν συνειδητοποιήσει απόλυτα τη σημασία της συλλογικής εργασίας. Περίπου το 90% περιμένει από την ΕΕ να κάνει περισσότερα για να βοηθήσει τη χώρα τους σε περίπτωση καταστροφών[6]. Ανάλογο ποσοστό υποστηρίζει την ανθρωπιστική δράση της ΕΕ εκτός των συνόρων της[7].

Η ΕΕ διαθέτει διάφορους μηχανισμούς για την αντιμετώπιση των καταστροφών. Όσον αφορά τις καταστροφές εντός της ΕΕ, ο μηχανισμός πολιτικής προστασίας διευκολύνει και συντονίζει τη βοήθεια σε είδος των κρατών μελών[8]. Ο μηχανισμός συντονίζει, επίσης, τη βοήθεια που παρέχεται σε είδος για τις καταστροφές εκτός του εδάφους της ΕΕ[9].

Στις αναπτυσσόμενες χώρες, η ΕΕ (Επιτροπή και κράτη μέλη από κοινού) αποτελεί τον μεγαλύτερο δωρητή ανθρωπιστικής βοήθειας στον κόσμο. Η χρηματοδότηση παρέχεται στις συμπράττουσες οργανώσεις (κυρίως στις υπηρεσίες του ΟΗΕ, στο κίνημα του Ερυθρού Σταυρού/Ερυθράς Ημισελήνου και στις ανθρωπιστικές ΜΚΟ) που διοχετεύουν το μεγαλύτερο μέρος της βοήθειας έκτακτης ανάγκης επιτόπου, σε εκείνους που την χρειάζονται.

Επίσης, σε περίπτωση ανάγκης, έχουν θεσπιστεί διατάξεις για να διευκολύνουν την ανάπτυξη των στρατιωτικών πόρων των κρατών μελών στο πλαίσιο της συνολικής αντιμετώπισης των καταστροφών από την ΕΕ[10].

Στην περίπτωση του σεισμού στην Αϊτή, η παρέμβαση της ΕΕ ήταν αποτελεσματική και ταχεία. Ωστόσο, τα πρώτα διδάγματα που αντλήθηκαν από την καταστροφή αυτή, καθώς και από άλλες πρόσφατες καταστροφές, υποδηλώνουν ότι υπάρχει δυνατότητα περαιτέρω βελτίωσης ως προς την αποτελεσματικότητα και την αποδοτικότητα (ταχύτητα ανάπτυξης και καταλληλότητα των ενεργειών), ως προς τη συνοχή (επιχειρησιακός και πολιτικός συντονισμός) και ως προς την προβολή της αντιμετώπισης των καταστροφών εκ μέρους της ΕΕ. Ωστόσο, κάθε βελτιωμένη αντιμετώπιση καταστάσεων έκτακτης ανάγκης από την πλευρά της ΕΕ έξω από τα σύνορα της Ένωσης, βασίζεται, όσον αφορά την αντιμετώπιση της πολιτικής προστασίας, στις ισχυρές και αποτελεσματικές ικανότητες των κρατών μελών. Επομένως, το σημείο αφετηρίας για την αναβάθμιση της ικανότητας αντιμετώπισης των καταστροφών εκ μέρους της ΕΕ πρέπει να διασφαλίζει καλύτερη ικανότητα αντιμετώπισης στο εσωτερικό της ΕΕ.

Η παρούσα ανακοίνωση καθορίζει, συνεπώς, στρατηγική που αποβλέπει στη συγκέντρωση της πλούσιας εμπειρογνωσίας και των πόρων – που είναι διαθέσιμοι σε τοπικό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο – σε ένα αναβαθμισμένο σύστημα αντιμετώπισης των καταστροφών στο επίπεδο της ΕΕ. Η ανακοίνωση επικεντρώνεται στην παροχή αρωγής κατά το πρώτο στάδιο της έκτακτης ανάγκης . Τα πολιτικά στοιχεία και τα στοιχεία ασφάλειας που συναποτελούν την αντιμετώπιση των καταστροφών, καθώς και η αντιμετώπιση των κρίσεων στο πλαίσιο του μηχανισμού σταθερότητας και της μεσοπρόθεσμης και μακροπρόθεσμης συνδρομής, καθώς και ο τρόπος καλύτερου συντονισμού με την παροχή βοήθειας έκτακτης ανάγκης θα εξεταστούν σε χωριστές προτάσεις.

Η δημιουργία ευρωπαϊκής ικανότητας για την αντιμετώπιση καταστάσεων έκτακτης ανάγκης, με βάση τους πόρους των κρατών μελών, και η δημιουργία ευρωπαϊκού κέντρου αντιμετώπισης καταστάσεων έκτακτης ανάγκης αποτελούν τους ακρογωνιαίους λίθους μιας τέτοιας στρατηγικής. Επίσης, διατυπώνονται προτάσεις στον τομέα της πολιτικής προστασίας και της ανθρωπιστικής βοήθειας.

Κατευθυντήριες αρχές

Οι ακόλουθες αρχές θα πρέπει να καθοδηγούν τις εργασίες σχετικά με την ικανότητα αντιμετώπισης των κρίσεων από την ΕΕ.

- Η ΕΕ θα πρέπει να είναι σε θέση να αντιμετωπίζει αποτελεσματικά και με πνεύμα αλληλεγγύης τις καταστροφές τόσο εντός όσο και εκτός των συνόρων της.

- Η ικανότητα αντιμετώπισης των καταστροφών από την ΕΕ θα πρέπει να αφορά όλους τους τύπους καταστροφών (δηλαδή τις φυσικές και ανθρωπογενείς καταστροφές, εκτός των ενόπλων συγκρούσεων) που υπερβαίνουν τις εθνικές ικανότητες αντιμετώπισης και απαιτούν τη συνδρομή της ΕΕ.

- Μία απόλυτα συνεκτική προσέγγιση έναντι των καταστροφών που πλήττουν χώρες εκτός των συνόρων της ΕΕ θα πρέπει να συγκεντρώνει τα διάφορα στοιχεία που θα μπορούσαν να αναπτυχθούν (ανάλογα με τη φύση των κρίσεων): πολιτική προστασία, ανθρωπιστική βοήθεια, αντιμετώπιση των κρίσεων στο πλαίσιο του μηχανισμού σταθερότητας, παραδοσιακά γεωγραφικά μέσα για την εξωτερική βοήθεια (με τη βοήθεια ευέλικτων διαδικασιών σε καταστάσεις κρίσεων και έκτακτης ανάγκης), διαχείριση πολιτικών και στρατιωτικών κρίσεων που εμπίπτουν στην Κοινή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας (ΚΠΑΑ). Ο στόχος συνίσταται στον προσδιορισμό και στην ανάπτυξη των πλέον κατάλληλων πόρων για την αντιμετώπιση μιας συγκεκριμένης καταστροφής, με βάση τους υφιστάμενους ρόλους, εντολές και ικανότητες, και με την αντιμετώπιση των «ελλείψεων» και των προβληματικών σημείων.

- Όταν αντιμετωπίζονται ειδικά οι ανθρωπιστικές ανάγκες που προκαλούν οι καταστροφές στο εξωτερικό της ΕΕ, η Ένωση πρέπει να παρέχει βοήθεια σύμφωνα με τις διεθνώς αναγνωρισμένες ανθρωπιστικές αρχές (ανθρωπισμό, ουδετερότητα, αμεροληψία και ανεξαρτησία)[11] καθώς και τις κατευθυντήριες γραμμές. Η βελτίωση του συντονισμού στο επίπεδο της ΕΕ θα συμβάλει στην ενίσχυση του κεντρικού συντονιστικού ρόλου του ΟΗΕ για τις έκτακτες ανάγκες στις τρίτες χώρες.

- Μία προσέγγιση που εξασφαλίζει ισορροπία μεταξύ της αντιμετώπισης των καταστροφών και της πρόληψης και ετοιμότητας έναντι αυτών αποτελεί τον καλύτερο τρόπο αντιμετώπισης των αυξανόμενων απειλών που θέτουν οι καταστροφές. Η παρούσα ανακοίνωση συγκεντρώνεται μεν στην αντιμετώπιση καταστροφών, αλλά η πρόληψη και η ετοιμότητα έναντι αυτών αποτελούν τους ακρογωνιαίους λίθους της στρατηγικής της ΕΕ στον τομέα της διαχείρισης των καταστροφών[12]. Οι δράσεις που αποβλέπουν στην αναβάθμιση της αντιμετώπισης των καταστροφών θα συμπληρωθούν με καθοριστικά μέτρα πρόληψης και ετοιμότητας. Μεταξύ αυτών συμπεριλαμβάνονται η μεγιστοποίηση των συνεργειών μεταξύ της μείωσης των κινδύνων καταστροφών και της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή, ούτως ώστε, για παράδειγμα, η χρηματοδοτική στήριξη για τις δραστηριότητες πρόληψης, ανάκαμψης και ανασυγκρότησης να ενισχύει την ανθεκτικότητα έναντι των μελλοντικών κρίσεων.

- Καλύτερη σχέση κόστους-αποτελεσματικότητας σημαίνει ότι πρέπει να αναζητηθούν αποτελεσματικότεροι τρόποι παροχής βοήθειας. Τούτο μπορεί να επιτευχθεί με καλύτερη συγκέντρωση και από κοινού αξιοποίηση των πόρων, ούτως ώστε να μειωθεί το κόστος και να αποφευχθούν οι αλληλεπικαλύψεις των προσπαθειών. Ενδεχομένως, τα κράτη μέλη θα πρέπει να προσπαθήσουν να χρησιμοποιήσουν τους κοινούς πόρους. Θα πρέπει να εξεταστούν νέες πρωτοβουλίες (για παράδειγμα, η από κοινού παροχή μεταφορικών μέσων) που θα επιδιώκουν να εξασφαλίσουν ότι τα συνολικά οφέλη από πλευράς βελτίωσης της αποτελεσματικότητας υπερβαίνουν κάθε ενδεχόμενο κόστος, χωρίς να υπονομεύουν τις εθνικές ευθύνες για την πρόληψη, την ετοιμότητα και την αντιμετώπιση των καταστροφών. Η ΕΕ θα πρέπει επίσης να αποφύγει τη δημιουργία νέων δομών και πρόσθετων επιπέδων γραφειοκρατίας.

Μια αποτελεσματικότερη και αποδοτικότερη ευρωπαϊκή αντιμετώπιση των καταστροφών

Δημιουργία ευρωπαϊκής ικανότητας αντιμετώπισης καταστάσεων έκτακτης ανάγκης με βάση αποδεσμευμένους πόρους των κρατών μελών και προσυμφωνηθέντα σχέδια έκτακτης ανάγκης

Σήμερα, η αντιμετώπιση της πολιτικής προστασίας εκ μέρους της ΕΕ βασίζεται σε προσφορές παροχής βοήθειας των κρατών μελών για κάθε συγκεκριμένη περίπτωση. Ένα τέτοιο σύστημα δυσχεραίνει ιδιαίτερα τον εκ των προτέρων σχεδιασμό των επιχειρήσεων έκτακτης ανάγκης και δεν μπορεί να διασφαλίσει τη διάθεση κατάλληλης και επαρκούς βοήθειας σε όλες τις περιπτώσεις. Η ΕΕ πρέπει να περάσει από ένα σύστημα ad hoc συντονισμού σε ένα σύστημα όπου ο εκ των προτέρων σχεδιασμός επιτρέπει τη διάθεση βασικών πόρων προς άμεση ανάπτυξη.

Για να βελτιωθεί ο σχεδιασμός των επιχειρήσεων πολιτικής προστασίας εκ μέρους της ΕΕ, η Επιτροπή προτείνει τα εξής:

- να αναπτυχθούν σενάρια αναφοράς για τους κυριότερους τύπους καταστροφών [13] εντός και εκτός της ΕΕ,

- να προσδιοριστούν και να χαρτογραφηθούν οι βασικοί υφιστάμενοι πόροι που θα μπορούσαν να διατεθούν από τα κράτη μέλη για την άμεση αντιμετώπιση των σεναρίων αυτών από την ΕΕ,

- να αναπτυχθούν σχέδια έκτακτης ανάγκης για την ανάπτυξη των πόρων αυτών, συμπεριλαμβανομένων των μεταφορικών μέσων, και να επανεξεταστούν με βάση τα διδάγματα που θα αντληθούν από νέες καταστάσεις έκτακτης ανάγκης και ασκήσεις,

- να προσδιοριστούν και να διασφαλιστούν συνέργειες μεταξύ της βοήθειας σε είδος και της βοήθειας που παρέχουν οι ανθρωπιστικές χρηματοδοτήσεις της ΕΕ.

Η χαρτογράφηση των ικανοτήτων που είναι διαθέσιμες για τις επιχειρήσεις πολιτικής προστασίας της ΕΕ με βάση προκαθορισμένα σενάρια καταστροφών θα ενίσχυε αισθητά την ικανότητα αντιμετώπισης της ΕΕ. Η χαρτογράφηση αυτή θα επιτρέψει στην Επιτροπή και στα κράτη μέλη να αξιοποιήσουν όσο το δυνατό περισσότερο τις συμπληρωματικότητες και τις ρυθμίσεις συνένωσης των πόρων. Με τον τρόπο αυτόν θα ενισχυθεί η σχέση κόστους-αποτελεσματικότητας.

Για να ενισχυθεί η διαθεσιμότητα βασικών πόρων, δοκιμάστηκαν διάφορες μέθοδοι στο πλαίσιο της προπαρασκευαστικής δράσης για την ικανότητα ταχείας αντίδρασης της ΕΕ . Πρόκειται για υπηρεσίες επιφυλακής σε κινητά νοσοκομεία, καταφύγια έκτακτης ανάγκης, συστήματα άντλησης υψηλής ικανότητας, καθαρισμό υδάτων και άλλα μέσα που διαθέτουν τα περισσότερα κράτη μέλη. Με βάση την αρχική αυτή εμπειρία, η Επιτροπή προτείνει τα εξής:

- να δημιουργηθεί ευρωπαϊκή ικανότητα αντιμετώπισης καταστάσεων έκτακτης ανάγκης με τη συγκέντρωση και από κοινού αξιοποίηση προκαθορισμένων πόρων πολιτικής προστασίας από τα κράτη που συμμετέχουν στον μηχανισμό πολιτικής προστασίας, οι οποίοι θα διατίθενται εθελοντικά για τις επιχειρήσεις διάσωσης της ΕΕ στην περίπτωση καταστροφών τόσο εντός όσο και εκτός των συνόρων της.

Τα κράτη μέλη που συμφώνησαν να συγκεντρώσουν και να αξιοποιήσουν από κοινού τους πόρους τους, πρέπει να τους διαθέτουν για τις επιχειρήσεις της ΕΕ σε περίπτωση ανάγκης, εκτός αν οι πόροι αυτοί είναι απαραίτητοι για περιπτώσεις εσωτερικών εκτάκτων αναγκών. Οι πόροι αυτοί πρέπει να παραμένουν υπό εθνική διαχείριση και έλεγχο. Οι πόροι που θα συγκεντρωθούν από κοινού πρέπει να είναι αρκετοί ώστε να μπορούν να διασφαλίσουν τη διάθεση κρίσιμης ικανότητας αντιμετώπισης ανά πάσα στιγμή. Η καταγραφή των πόρων θα παραμείνει εθελοντική και οι πόροι πρέπει να βρίσκονται στην πλήρη διάθεση των αντίστοιχων κρατών, όταν δεν χρησιμοποιούνται για επιχειρήσεις της ΕΕ. Επίσης, τα κράτη μέλη μπορούν να συνενώσουν τις δυνάμεις τους και να παράσχουν πολυεθνικά προγράμματα που θα αξιοποιούνται από κοινού[14]. Οι τρίτες χώρες, ιδίως οι χώρες του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου και οι υποψήφιες για προσχώρηση χώρες της ΕΕ, πρέπει να έχουν δυνατότητα συμμετοχής στις ρυθμίσεις αυτές.

Σε περίπτωση σοβαρής καταστροφής και σε απάντηση σε αίτημα βοήθειας, η Επιτροπή θα προτείνει αμέσως σχέδιο αντιμετώπισης έκτακτης ανάγκης με βάση τις επιτόπιες ανάγκες και τα προκαθορισμένα σενάρια. Επομένως, θα ζητήσει την ανάπτυξη των σχετικών προγραμμάτων.

Τα αντίστοιχα κράτη μέλη θα διαχειρίζονται επιτόπου τους πόρους που θα αναπτύσσονται. Ο συντονισμός μεταξύ των διαφόρων επιτόπιων προγραμμάτων της ΕΕ και, ενδεχομένως, η ενσωμάτωσή τους στο σύστημα συστάδων του ΟΗΕ, θα εξασφαλιστεί από τους εμπειρογνώμονες της ΕΕ (της Επιτροπής και των κρατών μελών), οι οποίοι θα αποσταλούν από το κέντρο αντιμετώπισης εκτάκτων αναγκών.

Δεδομένου ότι τα περισσότερα προγράμματα πολιτικής προστασίας των κρατών μελών είναι ήδη διαθέσιμα για εθνικούς σκοπούς, το σύστημα αυτό δεν θα πρέπει να δημιουργήσει σημαντικά επιπλέον έξοδα σε σχέση με την ανάπτυξή τους και τη θέση τους σε επιφυλακή. Αντιθέτως, η ανάπτυξη κοινής αντιμετώπισης έκτακτης ανάγκης θα πρέπει να αποφέρει μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα και θα βελτιώσει τη συνολική σχέση κόστους-αποτελεσματικότητας των επιχειρήσεων της ΕΕ για την αντιμετώπιση των καταστροφών.

Θα πρέπει να διοργανωθούν τακτικά προγράμματα κατάρτισης και ασκήσεων από την ΕΕ, ούτως ώστε να ενισχυθεί η διαλειτουργικότητα των πόρων. Οι απαιτήσεις διαλειτουργικότητας θα αναπτυχθούν περαιτέρω.

Η ανάπτυξη αυτών των πόρων επιφυλακής θα αποτελέσει τον πυρήνα κάθε επιχείρησης πολιτικής προστασίας εκ μέρους της ΕΕ. Οι πόροι αυτοί θα συμπληρωθούν με πρόσθετες προσφορές από τα κράτη μέλη, οι οποίες θα παρασχεθούν με τον ίδιο τρόπο με τον οποίο οργανώνεται σήμερα η συνδρομή πολιτικής προστασίας. Στην περίπτωση καταστροφών εκτός της ΕΕ, οι εν λόγω πόροι σε επιφυλακή και η ανθρωπιστική βοήθεια της ΕΕ θα αλληλοσυμπληρώνονται και, ενδεχομένως, θα υποστηρίζονται με την προσφυγή στα πολιτικά και στρατιωτικά μέσα διαχείρισης των κρίσεων της ΕΕ σε συμφωνηθέντα πλαίσια.

Ως επιπλέον βήμα, η Επιτροπή προτείνει:

- να χρησιμοποιηθεί το σχέδιο έκτακτης ανάγκης για να καθοριστεί αν υπάρχουν ελλείψεις στις ικανότητες αντιμετώπισης της πολιτικής προστασίας που διαθέτουν τα κράτη μέλη και οι οποίες θα μπορούσαν να καλυφθούν με συμπληρωματικούς πόρους που θα χρηματοδοτηθούν από την ΕΕ.

Η κατανομή των βαρών και η κοινή χρήση των πόρων μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα. Τούτο φαίνεται σαφώς στην περίπτωση πόρων που απαιτούνται για οριζόντιο συντονισμό, εκτίμηση και υλικοτεχνική υποστήριξη (για παράδειγμα αεροσκάφη επιτήρησης για την πραγματοποίηση εκτιμήσεων).

Το ίδιο μπορεί να ισχύει για ορισμένους τύπους πόρων υψηλής αξίας. Η Επιτροπή έχει διεξαγάγει με επιτυχία, από κοινού με τα κράτη μέλη, πειραματικά έργα για να μελετήσει κατά πόσο είναι δυνατό για την ΕΕ να παράσχει, με δική της χρηματοδότηση, διάφορους τύπους εξοπλισμού αντιμετώπισης καταστάσεων έκτακτης ανάγκης. Τα έργα αυτά έχουν επικεντρωθεί σε αεροπορικούς πόρους για την καταπολέμηση των δασικών πυρκαγιών και σε ομάδες τεχνικής βοήθειας και στήριξης (TAST), αλλά η ίδια προσέγγιση θα μπορούσε να επεκταθεί και σε άλλους τύπους πόρων, όπως οι θαλάσσιες επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης ή εξειδικευμένες ιατρικές διευκολύνσεις.

Θα εκπονηθούν ρυθμίσεις λειτουργίας μεταξύ της ευρωπαϊκής ικανότητας αντιμετώπισης καταστάσεων έκτακτης ανάγκης και της ΕΥΕΔ, με σκοπό να διασφαλιστεί η συμπληρωματικότητα και να αξιοποιηθούν οι πιθανές συνέργειες μεταξύ των τρόπων διαχείρισης της αρωγής σε περίπτωση καταστροφών και των πολιτικών και στρατιωτικών κρίσεων.

Προ-εγκατάσταση μέσων αρωγής

Για να είναι η βοήθεια αποτελεσματική, τα μέσα αρωγής πρέπει να είναι προ-εγκατεστημένα όσο το δυνατό πλησιέστερα στην περιοχή της καταστροφής και οι τοπικοί και περιφερειακοί διαθέσιμοι πόροι να μπορούν να χρησιμοποιούνται, όποτε είναι δυνατό. Για τον λόγο αυτό, οι μεγάλες διεθνείς ανθρωπιστικές οργανώσεις (π.χ. το Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα - ΠΕΜ και η Διεθνής Ομοσπονδία των Οργανώσεων του Ερυθρού Σταυρού και της Ερυθράς Ημισελήνου - ΔΟΕΣ) έχουν αναπτύξει και επεκτείνει την ικανότητά τους προ-εγκατάστασης χάρη στη σημαντική οικονομική στήριξη της ΕΕ. Εντός της ΕΕ, τα κράτη μέλη συγκεντρώνουν επίσης εθνικούς πόρους αρωγής και ανταπόκρισης σε στρατηγικές θέσεις. Η πρόσφατη εμπειρία κατέδειξε ότι η προσέγγιση αυτή επιτάχυνε σημαντικά την επιχειρησιακή αντιμετώπιση καταστροφών. Ένα παγκόσμιο δίκτυο περιφερειακών αποθηκών/κέντρων θα μπορούσε να διευκολύνει σε μεγάλο βαθμό την ταχεία κινητοποίηση της βοήθειας.

Για να ενισχυθεί η ταχεία διάθεση πόρων για ανθρωπιστικούς φορείς σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης εκτός της ΕΕ, η Επιτροπή θα λάβει τα ακόλουθα μέτρα:

- θα επανεξετάσει την πείρα που αποκτήθηκε από τη δέσμευση της ΕΕ σε συνδυασμό με βασικούς ανθρωπιστικούς εταίρους – κυρίως το ΠΕΜ και τη ΔΟΕΣ – και θα εξετάσει επιλογές για περαιτέρω ανάπτυξη αυτής της προσέγγισης,

- θα καταβάλει προσπάθειες χρήσης, ενδεχομένως, των υφιστάμενων συστημάτων προ-εγκατάστασης των κρατών μελών σε τρίτες χώρες.

Βελτίωση της εκτίμησης των αναγκών

Για να καταστεί δυνατή η έκδοση τεκμηριωμένων αποφάσεων σχετικά με την παροχή βοήθειας είναι σημαντικό να υπάρχουν έγκαιρες και ακριβείς εκτιμήσεις. Όσον αφορά τις καταστάσεις έκτακτης ανάγκης εκτός της ΕΕ, οι εμπειρογνώμονες της ECHO στο πεδίο και οι ομάδες πολιτικής προστασίας της ΕΕ διαδραματίζουν αποφασιστικό ρόλο για την παροχή πληροφοριών και συμβουλών που καταστούν δυνατή την αντιμετώπιση από την ΕΕ. Επίσης, υποστηρίζουν τις εργασίες εκτίμησης και συντονισμού του ΟΗΕ. Πρέπει να εξασφαλιστεί καλύτερη διασύνδεση μεταξύ των εκτιμήσεων που αφορούν τις ανθρωπιστικές ανάγκες στα πρώτα στάδια της αρωγής σε καταστάσεις καταστροφών και των επακόλουθων εκτιμήσεων ανάκαμψης και ανάπτυξης, όπως των εκτιμήσεων των αναγκών την επομένη μιας καταστροφής (PDNA).

Η Επιτροπή θα λάβει τα ακόλουθα μέτρα:

- θα στηρίξει τις προσπάθειες που καταβάλλονται από τον ΟΗΕ για να αναπτυχθούν κοινές, διατομεακές και συγκρίσιμες εκτιμήσεις των αναγκών,

- θα στείλει εμπειρογνώμονες της ΕΕ για να υπηρετήσουν ως αξιωματικοί συνδέσμου στο πλαίσιο του συστήματος του ΟΗΕ,

- θα αυξήσει την ικανότητα των ομάδων εκτίμησης της ΕΕ, ώστε να καλύπτεται μεγαλύτερο εδαφικό πεδίο και, αν χρειαστεί, θα καλύψει ορισμένες ελλείψεις με τις σχετικές ικανότητες του ΟΗΕ,

- θα εξασφαλίσει την κατάλληλη συμμετοχή στις εκτιμήσεις PDNA των εμπειρογνωμόνων της ΕΕ που συμμετέχουν στις εκτιμήσεις των αναγκών αρωγής, καθώς και την εφαρμογή ανθρωπιστικών δράσεων.

Επιμερισμένη, αποτελεσματικότερη και αποδοτικότερη υλικοτεχνική υποστήριξη

Επί του παρόντος, συνυπάρχουν διάφορες εθνικές ρυθμίσεις, καθώς και ρυθμίσεις της ΕΕ για τη διαχείριση των κέντρων υλικοτεχνικής υποστήριξης σε ζώνες καταστροφής σε τρίτες χώρες. Λόγω των διαφορών που υπάρχουν όσον αφορά τις δομές, κάθε φορέας πρέπει να προβλέπει και να αναπτύσσει επί τόπου τα δικά του μέσα αρωγής. Μερικές φορές, δεν υφίσταται αποτελεσματική επικοινωνία μεταξύ αυτών των εθνικών κέντρων στήριξης. Η κατάσταση αυτή δεν είναι επιχειρησιακά αποτελεσματική ούτε αποδοτική και μειώνει την προβολή της ΕΕ.

Οριζόντια καθήκοντα, όπως η υλικοτεχνική υποστήριξη, μπορούν να παρέχονται αποτελεσματικότερα στο επίπεδο της ΕΕ. Η Επιτροπή, σε συνεργασία με τα κράτη μέλη, ανέπτυξε εξειδικευμένες ομάδες (ομάδες τεχνικής βοήθειας και στήριξης - TAST) οι οποίες λειτουργούν ως κινητές πλατφόρμες υλικοτεχνικής υποστήριξης. Η Επιτροπή προτείνει:

- να αναπτυχτούν οι ομάδες τεχνικής βοήθειας και στήριξης με συστηματικότερο τρόπο, ιδίως σε καταστάσεις στις οποίες οι τοπικές υποδομές έχουν καταρρεύσει, και να προβλεφθούν συμβατικές διατάξεις προκειμένου να εξασφαλιστεί ότι η διαθεσιμότητά τους είναι εγγυημένη,

- να αναπτυχθούν επιλογές με την ΕΥΕΔ για τον τρόπον με τον οποίον οι ομάδες αυτές μπορούν να στηρίξουν καλύτερα τις αντιπροσωπείες, τις προξενικές αρχές και άλλους φορείς της ΕΕ, καθώς και διεθνείς φορείς σε περιπτώσεις μειζόνων καταστάσεων έκτακτης ανάγκης εκτός της ΕΕ,

- να υπάρξει μέριμνα, ώστε οι μηχανισμοί αυτοί να αναπτυχθούν ως κέντρο συντονισμού της ΕΕ στο πεδίο ικανό να ενταχθεί στο σύστημα του ΟΗΕ.

Συντονισμένες και οικονομικά προσιτές μεταφορές

Η ΕΕ έχει σήμερα τη δυνατότητα να συγχρηματοδοτεί τη μεταφορά της βοήθειας σε είδος. Η ικανότητα αυτή πρέπει να ενισχυθεί, ώστε να εξασφαλιστεί η εξάλειψη των προβληματικών σημείων όσον αφορά τις μεταφορές. Απαιτούνται βελτιώσεις κατά την παράδοση βοήθειας σε πληγείσες χώρες, κυρίως όσον αφορά την υλικοτεχνική υποστήριξη και την παράδοσή της επί τόπου, εκεί όπου είναι περισσότερο αναγκαία.

Η Επιτροπή προτείνει:

- να απλουστευθούν και να ενισχυθούν οι παρούσες διατάξεις για τη συγκέντρωση και από κοινού αξιοποίηση και συγχρηματοδότηση των μεταφορικών μέσων,

- να αναπτυχθεί η επικοινωνία με τον ιδιωτικό τομέα για την επεξεργασία εμπορικών επιλογών με σκοπό την εξασφάλιση της μεταφοράς και της υλικοτεχνικής υποστήριξης σε καταστάσεις καταστροφών,

- να γίνει πλήρης αξιοποίηση του εγκεκριμένου πλαισίου χρήσης των στρατιωτικών ή μισθωμένων από το στρατό μεταφορικών μέσων των κρατών μελών και των συντονιστικών μέσων της ΚΠΑΑ για τη στήριξη της ικανότητας αντιμετώπισης καταστροφών από την ΕΕ,

- ότι θα συνεχίσει να στηρίζει την ανάπτυξη κατάλληλων αεροπορικών/ μεταφορικών ικανοτήτων (στρατηγικών και τακτικών) από τις ανθρωπιστικές οργανώσεις και τον ΟΗΕ.

Χρήση των στρατιωτικών πόρων των κρατών μελών και στήριξη εκ μέρους της ΚΠΑΑ στο πλαίσιο της αντιμετώπισης καταστροφών από την ΕΕ

Οι πολιτικές και στρατιωτικές ικανότητες που έχουν αναπτυχθεί στο πλαίσιο της κοινής πολιτικής ασφαλείας και άμυνας της ΕΕ μπορούν να χρησιμεύσουν για τη στήριξη της πολιτικής προστασίας και της ανθρωπιστικής βοήθειας, κυρίως σε καταστάσεις φυσικών καταστροφών μεγάλης κλίμακας.

Η χρήση στρατιωτικών πόρων για την παροχή βοήθειας σε τρίτες χώρες ως μέρος της αντιμετώπισης φυσικών καταστροφών διέπεται από τις καλούμενες κατευθυντήριες γραμμές του Όσλο[15]. Οι κατευθυντήριες αυτές γραμμές συμφωνήθηκαν στο επίπεδο του ΟΗΕ και εγκρίθηκαν από την ΕΕ στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής κοινής αντίληψης για την ανθρωπιστική βοήθεια[16]. Οι κατευθυντήριες γραμμές του Όσλο ορίζουν ότι οι στρατιωτικοί πόροι πρέπει να χρησιμοποιούνται ως εσχάτη λύση, όταν δεν υπάρχει καμία άλλη διαθέσιμη πολιτική εναλλακτική λύση για τη στήριξη ανθρωπιστικών καταστάσεων έκτακτης ανάγκης εντός των απαιτούμενων προθεσμιών.

Ορισμένα κράτη μέλη διαθέτουν εθνικά συστήματα για τη χρήση στρατιωτικών μεταφορικών μέσων ή άλλων στρατιωτικών πόρων για τη στήριξη της πολιτικής τους προστασίας σε καταστάσεις μειζόνων καταστροφών εκτός της ΕΕ. Αυτοί οι στρατιωτικοί πόροι, οι οποίοι δρομολογούνται από τις αρχές πολιτικής προστασίας των κρατών μελών μπορούν να συμβάλουν συνολικά στη βοήθεια σε είδος που διοχετεύει επί του παρόντος η ΕΕ μέσω του Κέντρου Παρακολούθησης και Πληροφοριών του μηχανισμού πολιτικής προστασίας (ΚΠΠ). Όπως αποδείχθηκε από την παρέμβαση στον σεισμό και στο τσουνάμι στον Ινδικό Ωκεανό τον Δεκέμβριο του 2004 και πιο πρόσφατα με την παρέμβαση στις πλημμύρες του Πακιστάν, οι στρατιωτικοί πόροι μπορούν να καλύψουν κρίσιμες ελλείψεις στις ικανότητες σε τομείς όπως οι μεταφορές, η υλικοτεχνική υποστήριξη, η μηχανολογική ή ιατρική στήριξη.

Η ΕΕ έχει αναπτύξει ένα πλαίσιο για τη στρατιωτική στήριξη των παρεμβάσεων της ΕΕ σε καταστάσεις καταστροφών. Το πλαίσιο αυτό καλύπτει τη χρήση στρατιωτικών ή μισθωμένων από το στρατό μεταφορικών μέσων των κρατών μελών και συντονιστικών μηχανισμών της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας[17]. Οι τυποποιημένες επιχειρησιακές διαδικασίες αναπτύχθηκαν και χρησιμοποιήθηκαν με επιτυχία σε μείζονες καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, όπως η παρέμβαση στο Πακιστάν το 2010, όπου η Επιτροπή διευκόλυνε (μέσω του ΚΠΠ) τις πτήσεις για την παράδοση βοήθειας που προσφέρθηκαν μέσω της μονάδας προγραμματισμού των μετακινήσεων του στρατιωτικού επιτελείου της ΕΕ. Οι μετακινήσεις αυτές προστέθηκαν στις διάφορες πολιτικές πτήσεις που οργανώθηκαν και συγχρηματοδοτήθηκαν στο πλαίσιο του μηχανισμού.

Στο πλαίσιο της ΚΠΑΑ και της αντιμετώπισης καταστροφών από την ΕΕ, η Ύπατη Εκπρόσωπος και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα υποβάλουν χωριστά ειδικές προτάσεις για τη βελτίωση των μηχανισμών που επιτρέπουν τη χρήση των πολιτικών και στρατιωτικών μέσων, κυρίως για τη βελτίωση της συνοχής και των συνεργειών με τις ανθρωπιστικές επιχειρήσεις και τις επιχειρήσεις πολιτικής προστασίας της ΕΕ.

Προβλέπονται τα εξής:

- το ευρωπαϊκό κέντρο αντιμετώπισης καταστάσεων έκτακτης ανάγκης πρέπει να αναπτυχθεί ως επιχειρησιακή διεπαφή της Επιτροπής για την παροχή έκτακτης αρωγής μαζί με τα μέσα συντονισμού της ΚΠΑΑ, έτσι ώστε οι επιτόπιες ανθρωπιστικές ανάγκες να μπορούν να καλύπτονται από τους πόρους διαχείρισης των κρίσεων των κρατών μελών.

Μια πιο συνεκτική αντιμετώπιση

Ανάπτυξη κέντρου αντιμετώπισης καταστάσεων έκτακτης ανάγκης

Η πολιτική προστασία και η ανθρωπιστική βοήθεια είναι οι βασικοί επιχειρησιακοί μηχανισμοί της ΕΕ για την άμεση αντιμετώπιση των καταστροφών. Οι μηχανισμοί αυτοί συγκεντρώθηκαν στο πλαίσιο μιας Γενικής Διεύθυνσης (ΓΔ ECHO) της Επιτροπής. Το γεγονός αυτό καθιστά δυνατή τη θέσπιση ενός ενισχυμένου κέντρου αντιμετώπισης καταστάσεων έκτακτης ανάγκης που να μπορεί να αντλεί πληροφορίες και εμπειρογνωσία και από τους δύο τομείς και να συνδέει αποτελεσματικά, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, τις αρχές πολιτικής προστασίας και ανθρωπιστικής βοήθειας στα κράτη μέλη.

Οι αίθουσες διαχείρισης κρίσεων ECHO και ΚΠΠ θα συγχωνευθούν σε ένα αυθεντικό κέντρο αντιμετώπισης, που θα λειτουργεί 24 ώρες το εικοσιτετράωρο και θα είναι αρμόδιο για τον συντονισμό των πολιτικών παρεμβάσεων της ΕΕ σε καταστάσεις καταστροφών. Αυτό θα απαιτήσει ποιοτική στροφή, από την ανταλλαγή πληροφοριών και την αντιμετώπιση καταστάσεων έκτακτης ανάγκης, σε έναν πιο δυναμικό ρόλο σχεδιασμού, παρακολούθησης, προετοιμασίας, επιχειρησιακού συντονισμού και υλικοτεχνικής υποστήριξης. Για τον σκοπό αυτό, το κέντρο θα αναπτύξει ολοκληρωμένες ικανότητες παρακολούθησης που θα βασίζονται, μεταξύ άλλων, στις υπηρεσίες GMES. Το κέντρο αυτό θα εξασφαλίζει συνεχή ανταλλαγή πληροφοριών τόσο με τις αρχές πολιτικής προστασίας όσο και με τις αρχές ανθρωπιστικής βοήθειας σχετικά με τις ανάγκες συνδρομής και τις προσφορές των κρατών μελών και άλλων φορέων. Αυτό θα επιτρέψει στα κράτη μέλη να λαμβάνουν τεκμηριωμένες αποφάσεις όσον αφορά τη χρηματοδότηση και την προσφορά συμπληρωματικής βοήθειας. Το κέντρο αυτό θα αναπτύξει επίσης σενάρια αναφοράς σχετικά με τα βασικά είδη καταστροφών εντός και εκτός της ΕΕ.

Όσον αφορά τις καταστάσεις έκτακτης ανάγκης εκτός της ΕΕ, το κέντρο αντιμετώπισης καταστάσεων έκτακτης ανάγκης θα πρέπει να είναι αρμόδιο για τη συγκέντρωση πληροφοριών σχετικά με κάθε διαθέσιμη ευρωπαϊκή βοήθεια σε είδος και να εξασφαλίζει τη συνοχή τους με το σύστημα συντονισμού του ΟΗΕ και της πληγείσας χώρας.

Ένα εδραιωμένο κέντρο αντιμετώπισης καταστάσεων έκτακτης ανάγκης θα διευκολύνει επίσης τον επιχειρησιακό συντονισμό με άλλους φορείς της ΕΕ[18]. Πρόκειται για την ανταλλαγή πληροφοριών και αναλύσεων με τα γεωγραφικά διαμερίσματα της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Εξωτερικής Δράσης (ΕΥΕΔ) (κυρίως το Κέντρο Επιχειρήσεων, αν χρειαστεί) και τις αντιπροσωπείες της ΕΕ. Πρόκειται επίσης για τη συνεργασία με τις δομές διαχείρισης κρίσεων της ΕΥΕΔ, όταν η χρήση πολιτικών ή/και στρατιωτικών πόρων της ΕΕ θεωρείται ως μέρος της αντιμετώπισης των καταστροφών από την ΕΕ. Το κέντρο θα πρέπει να αποτελεί επίσης σημείο συνδέσμου με τα αντίστοιχα τμήματα της ΕΥΕΔ, συμπεριλαμβανομένων των αποστολών της ΚΕΠΠΑ ή της ΚΠΑΑ σε τρίτες χώρες. Επίσης, θα είναι συνδεδεμένο με διαδικασίες ευαισθητοποίησης στο πλαίσιο της στρατηγικής εσωτερικής ασφάλειας και έτσι θα συμβάλει στην ενίσχυση της ανθεκτικότητας της Ευρώπης σε σχέση με τις καταστροφές.

Δεν προτείνεται καμία νέα ανώτερη δομή. Η ανάπτυξη εξειδικευμένων κομβικών σημείων/κέντρων θα συνδυαστεί με ρυθμίσεις λειτουργίας που θα εξασφαλίζουν τη συστηματική ανταλλαγή πληροφοριών.

Η Επιτροπή θα λάβει τα ακόλουθα μέτρα:

- θα συγχωνεύσει το κέντρο έκτακτης ανάγκης της πολιτικής προστασίας και το κέντρο έκτακτης ανάγκης της ΓΔ ECHO με σκοπό τη δημιουργία ενός πραγματικού κέντρου αντιμετώπισης καταστάσεων έκτακτης ανάγκης που θα λειτουργεί 24 ώρες το εικοσιτετράωρο και επτά ημέρες την εβδομάδα. Το κέντρο αυτό θα συνεργάζεται στενά με τις άλλες αρμόδιες υπηρεσίες, και κυρίως με εκείνες που είναι αρμόδιες για τη στρατηγική εσωτερικής ασφάλειας,

- θα αναπτύξει το κέντρο αντιμετώπισης καταστάσεων έκτακτης ανάγκης, το οποίο θα καταστεί σταδιακά ένα κέντρο για την παροχή στήριξης σε άλλες υπηρεσίες που ασχολούνται με μείζονες καταστροφές,

- θα θεσπίσει ρυθμίσεις λειτουργίας με την ΕΥΕΔ (τόσο στην έδρα όσο και στις αντιπροσωπείες της ΕΕ). Αυτό μπορεί να γίνει, μεταξύ άλλων, χάρη σε μέτρα που συμπεριλαμβάνουν τακτικές συνεδριάσεις, προσωρινές ανταλλαγές αξιωματικών συνδέσμου, κοινές δράσεις και κατάρτιση.

Ενίσχυση του συντονισμού

Όσον αφορά καταστροφές σε τρίτες χώρες, η ΕΕ στηρίζει σθεναρά τον κεντρικό συντονιστικό ρόλο του ΟΗΕ, και ιδιαίτερα τον ρόλο του γραφείου συντονισμού των ανθρωπιστικών υποθέσεων του ΟΗΕ. Η βελτίωση του συντονισμού της ΕΕ θα ενισχύσει τον ρόλο του ΟΗΕ με την εξασφάλιση της συνεκτικής συνεισφοράς της ΕΕ στις προσπάθειες αρωγής που καταβάλλονται υπό την αιγίδα του ΟΗΕ.

Η Επιτροπή θα λάβει τα ακόλουθα μέτρα:

- θα ενισχύσει τη στήριξη της ΕΕ προς τον συντονισμό της ανθρωπιστικής βοήθειας που παρέχει ο ΟΗΕ εντός των χωρών (σύστημα συστάδων και συντονιστής για την ανθρωπιστική βοήθεια του ΟΗΕ), κυρίως με την ενδεχόμενη αποστολή αξιωματικών συνδέσμων ανθρωπιστικής βοήθειας και τη δυνατότητα απόσπασης προσωπικού της ΕΕ στο τοπικό σύστημα συντονισμού του ΟΗΕ,

- θα χρησιμοποιήσει το κέντρο αντιμετώπισης καταστάσεων έκτακτης ανάγκης για την απλούστευση της ροής πληροφοριών μεταξύ της ΕΕ και του ΟΗΕ όσον αφορά τις συνολικές προσπάθειες αρωγής που καταβάλλει η ΕΕ,

- θα βελτιώσει το σύστημα εκθέσεων χρηματοδοτικής παρακολούθησης του ΟΗΕ σχετικά με τη συνολική βοήθεια που παρέχεται από την ΕΕ για κάθε δεδομένη καταστροφή.

Η συγκέντρωση της ανθρωπιστικής βοήθειας και της πολιτικής προστασίας στο χαρτοφυλάκιο ενός μόνο επιτρόπου προσφέρει ευκαιρίες για κοινές αναλύσεις, κοινή συγκέντρωση πληροφοριών, απλούστευση της διαβίβασης πληροφοριών στο σύστημα συντονισμού των συστάδων και βελτίωση του επιτόπιου συντονισμού εντός της ΕΕ. Για να ενισχυθεί περαιτέρω η συνοχή της έκτακτης αρωγής που παρέχει η ΕΕ, η Επιτροπή:

- θα προτείνει τον διορισμό, στα κράτη μέλη, ανθρωπιστικών κομβικών σημείων που να είναι διαθέσιμα ανά πάσα στιγμή για την ανταλλαγή πληροφοριών. Αυτά τα κομβικά σημεία θα συνδέονται με τα εθνικά σημεία επαφής του μηχανισμού πολιτικής προστασίας της ΕΕ, ώστε να εξασφαλιστεί μια απόλυτα συνεκτική προσέγγιση,

- θα αναπτύξει ένα διαδικτυακό εργαλείο πληροφοριών (με βάση το τρέχον σύστημα 14 σημείων για την ανθρωπιστική βοήθεια και το σύστημα CECIS[19] για τη βοήθεια που εμπίπτει στην πολιτική προστασία). Το εργαλείο αυτό θα καταστήσει δυνατή τη διαβίβαση σε πραγματικό χρόνο των πληροφοριών που αφορούν την ανθρωπιστική βοήθεια και τη βοήθεια σε είδος της ΕΕ (των 27 κρατών μελών και της Επιτροπής),

- θα ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να υποβάλουν εγκαίρως εκθέσεις σχετικά με τις συνεισφορές ανθρωπιστικής βοήθειας.

Πιο εμφανής αντιμετώπιση

Η προβολή της ΕΕ δεν είναι αυτοσκοπός. Ωστόσο, οι πολίτες της ΕΕ έχουν το δικαίωμα να λαμβάνουν ακριβείς και πλήρεις πληροφορίες για τον τρόπο με τον οποίο η ΕΕ αντιμετωπίζει τις καταστροφές. Επί του παρόντος, η ΕΕ είναι ο μεγαλύτερος χορηγός ανθρωπιστικής βοήθειας και οι προσπάθειές της, μολονότι θεωρούνται αποτελεσματικές από επιχειρηματικής απόψεως, δεν είναι πάντα εμφανείς στους πολίτες της ΕΕ, τις δικαιούχους αναπτυσσόμενες χώρες και τους διεθνείς εταίρους. Η κατάσταση αυτή αποδυναμώνει την αξιοπιστία και τη διαπραγματευτική θέση της ΕΕ στο διεθνές επίπεδο σε μια εποχή στην οποία κυριαρχεί η παγκοσμιοποίηση. Απαιτείται επίσης κατάλληλος σχεδιασμός σεναρίων όσον αφορά τα θέματα επικοινωνίας. Τα θεσμικά όργανα της ΕΕ, μαζί με τα κράτη μέλη, πρέπει να αναπτύξουν μια στρατηγική επικοινωνίας με την οποία θα προβληθεί καλύτερα η αντιμετώπιση εκ μέρους της ΕΕ.

Η χρηματοδότηση της ΕΕ, μέσω των διεθνών και τοπικών συμπραττουσών οργανώσεων, είναι επίσης σημαντικό να αναγνωριστεί και να προβληθεί επί τόπου (με εξαίρεση τις περιπτώσεις όπου η παρουσία συμβόλων της ΕΕ δυσχεραίνει την παροχή βοήθειας) και στο διαδίκτυο.

Η Επιτροπή θα λάβει τα ακόλουθα μέτρα:

- θα παρουσιάσει το συνολικό ποσό της έκτακτης αρωγής που παρέχει η ΕΕ (τόσο χρηματοδοτικής όσο και σε είδος) με ένα ενιαίο αριθμητικό στοιχείο και όχι με χωριστά αριθμητικά στοιχεία για την ΕΕ και τα κράτη μέλη, αναγνωρίζοντας ωστόσο πλήρως την αξία της αντίστοιχης διμερούς βοήθειας,

- θα μεριμνήσει ώστε τα σύμβολα της ΕΕ να χρησιμοποιούνται παράλληλα με τα σύμβολα των κρατών μελών για το σύνολο του προσωπικού/ της βοήθειας που αποστέλλουν η ΕΕ και τα κράτη μέλη για την αντιμετώπιση των καταστροφών,

- θα εξετάσει τρόπους με τους οποίους οι συμπράττουσες οργανώσεις θα μπορέσουν να προβάλουν κατάλληλα την έκτακτη αρωγή που χρηματοδοτεί η ΕΕ (π.χ. με το λογότυπο της ΕΕ ή με διπλό λογότυπο επί των ειδών αρωγής),

- θα εξασφαλίσει αυστηρότερη παρακολούθηση της τήρησης των υφιστάμενων όρων χρηματοδότησης,

- θα εξετάσει την έκδοση κατάλληλου σήματος για την αναβαθμισμένη ικανότητα αντιμετώπισης από την ΕΕ.

Συμπέρασμα

Η στρατηγική που περιγράφεται στην παρούσα ανακοίνωση αντιπροσωπεύει το πρώτο βήμα για την ανάπτυξη της αναβαθμισμένης ικανότητας της ΕΕ για την αντιμετώπιση καταστροφών. Η στρατηγική αυτή θα μεγιστοποιήσει τον αντίκτυπο της συνεισφοράς της ΕΕ για την ανακούφιση του πόνου των θυμάτων εντός της ΕΕ και σε ολόκληρο τον κόσμο. Το 2011, θα υποβληθούν νομοθετικά κείμενα για την εφαρμογή αυτών των βασικών προτάσεων.

[1] Ευρωπαϊκή αντίληψη για την ανθρωπιστική βοήθεια, Δεκέμβριος 2007.

[2] Ανακοίνωση της Επιτροπής της 5ης Μαρτίου 2008 για την ενίσχυση της ικανότητας της Ένωσης στην αντιμετώπιση καταστροφών (COM(2008)130 τελικό.

[3] Έκθεση του Michel Barnier «For a European civil protection force: europe aid». http://ec.europa.eu/archives/commission_2004-2009/president/pdf/rapport_barnier_en.pdf.

[4] Άρθρο 222 της ΣΛΕΕ.

[5] Στοιχεία του Ερευνητικού Κέντρου Συνεργασίας για την Επιδημιολογία των Καταστροφών (CRED). Το CRED ορίζει τις καταστροφές ως εξής: «Μία κατάσταση ή ένα γεγονός που υπερβαίνει της τοπικές ικανότητες και απαιτεί εξωτερική βοήθεια σε εθνικό ή διεθνές επίπεδο» www.cred.be. Η παρούσα ανακοίνωση εξετάζει κυρίως καταστροφές για τις οποίες απαιτείται αίτημα διεθνούς συνδρομής.

[6] http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_328_en.pdf .

[7] http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_343_en.pdf .

[8] Το 2002, πρώτο έτος εφαρμογής του, ο μηχανισμός κινητοποιήθηκε τρεις φορές. Το 2009, κινητοποιήθηκε 27 φορές. Το ήμισυ περίπου των παρεμβάσεών του αποβλέπουν στην αντιμετώπιση των καταστροφών εντός της ΕΕ.

[9] Σε κάθε περίπτωση, πριν αναπτυχθεί ο μηχανισμός, πρέπει να ληφθεί αίτημα από τη χώρα ή τις χώρες που πλήττονται από μια καταστροφή. Στην περίπτωση των τρίτων χωρών, διεξάγονται διαβουλεύσεις με την Ύπατη Εκπρόσωπο Εξωτερικών Υποθέσεων, υπό το πνεύμα της κοινής δήλωσης του Συμβουλίου και της Επιτροπής για τη χρήση του κοινοτικού μηχανισμού πολιτικής προστασίας στα πλαίσια της διαχείρισης κρίσεων (έγγρ. 10639/03) για να διευκρινιστεί κατά πόσον η ενεργοποίηση του μηχανισμού εμπίπτει στη διαχείριση κρίσεων στο πλαίσιο της ΚΠΑΑ.

[10] Μεταξύ των εγγράφων που εκπονήθηκαν στο πλαίσιο του Συμβουλίου κατά την τριετία 2003-2006 περιλαμβάνονται τα εξής: Γενικό πλαίσιο για τη χρήση στρατιωτικών ή μισθωμένων από το στρατό μεταφορικών μέσων των κρατών μελών και συντονιστικά μέσα ΕΠΑΑ και Στρατιωτική υποστήριξη της ενωσιακής αντιμετώπισης καταστροφών – Προσδιορισμός και συντονισμός των διαθέσιμων πόρων και δυνατοτήτων (βλ. έγγραφα 10639/03, 6644/4/04, 8976/06, 9462/3 REV3 και 14540/06 + COR1).

[11] Η ευρωπαϊκή κοινή αντίληψη για την ανθρωπιστική βοήθεια: http://ec.europa.eu/echo/files/policies/consensus/consensus_en.pdf.

[12] Το 2009, η Επιτροπή εξέδωσε δύο ανακοινώσεις με τίτλο «Κοινοτική προσέγγιση για την πρόληψη φυσικών και ανθρωπογενών καταστροφών» (COM(2009) 82 τελικό) και «Στρατηγική της ΕΕ για την υποστήριξη της μείωσης των κινδύνων καταστροφών στις αναπτυσσόμενες χώρες» (COM(2009) 84 τελικό). Επίσης, πρόκειται να εκδοθεί σύντομα το σχέδιο εκτέλεσης της στρατηγικής της ΕΕ για την πρόληψη των κινδύνων και των καταστροφών. Επί του παρόντος, διεξάγονται εργασίες για να σχηματιστεί μια συνολική εικόνα των κινδύνων στο επίπεδο της Ένωσης και η Επιτροπή διερευνά μηχανισμούς για τακτικές ανασκοπήσεις των πολιτικών των κρατών μελών στον τομέα της πρόληψης και της ετοιμότητας. Επίσης, διατίθενται σημαντικά κεφάλαια στην ΕΕ για την πρόληψη των κινδύνων, παρότι η απορρόφηση των κεφαλαίων αυτών παραμένει περιορισμένη. Κεφάλαια διατίθενται στο πλαίσιο της συνιστώσας «ασφάλεια και διάστημα» του 7ου προγράμματος-πλαισίου Ε&Α. Επί του παρόντος, καταβάλλονται προσπάθειες για να παραταθεί η στήριξη της ΕΕ στα έργα πρόληψης των καταστροφών που διεξάγονται στις τρίτες χώρες, για να επισημανθούν και να αξιοποιηθούν οι βέλτιστες πρακτικές, καθώς και για να μελετηθούν οι δυνατότητες εκπόνησης καινοτόμων χρηματοδοτικών ρυθμίσεων. Οι εργασίες αυτές θα πρέπει να συνδεθούν με τις προσπάθειες της ΕΕ όσον αφορά την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. Η εφαρμογή και περαιτέρω ανάπτυξη του ταμείου αλληλεγγύης της ΕΕ παρέχουν επίσης ευκαιρίες για την ενίσχυση της διαχείρισης των καταστροφών από την ΕΕ.

[13] Συμπεριλαμβανομένων των απειλών ΧΒΡΠ και των τρομοκρατικών διασυνοριακών επιθέσεων.

[14] Με την υποστήριξη της Επιτροπής, η Εσθονία, η Λετονία και η Λιθουανία ανέπτυξαν ένα κοινό σύστημα άντλησης υψηλής ικανότητας (γνωστό ως «Βαλτική αντιπλημμυρική προστασία»), το οποίο χρησιμοποιήθηκε με επιτυχία κατά τις πλημμύρες στην Πολωνία και τη Δημοκρατία της Μολδαβίας.

[15] Κατευθυντήριες γραμμές για τη χρήση στρατιωτικών πόρων και πόρων πολιτικής άμυνας για την αντιμετώπιση καταστροφών — «Κατευθυντήριες γραμμές του Όσλο» (απενεργοποιήθηκαν από τον ΟCHA/ΟΗΕ τον Νοέμβριο του 2006).

[16] Βλ. ιδιαίτερα παράγραφο 61.

[17] Για τα διάφορα αυτά έγγραφα, βλ. υποσημείωση 11 ανωτέρω.

[18] Η Επιτροπή θα συνεχίσει να χρησιμοποιεί και να αναπτύσσει το σύστημα ARGUS (βλ. COM(2005)662), καθώς και τις σχετικές διαδικασίες που αφορούν τις πολυτονικές κρίσεις πολλαπλών κινδύνων και να εξασφαλίζει ταυτόχρονα τον συντονισμό όλων των υπηρεσιών της Επιτροπής.

[19] Κοινό σύστημα επικοινωνίας και πληροφόρησης έκτακτης ανάγκης – ένα ασφαλές σύστημα που συνδέει τις αρχές πολιτικής προστασίας που συμμετέχουν στον μηχανισμό πολιτικής προστασίας και την Επιτροπή.