Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Αναβάθμιση της ασφαλούς, αξιόπιστης και χωρίς αποκλεισμούς ψηφιακοποίησης για όλους»

(διερευνητική γνωμοδότηση)

(2021/C 374/03)

Εισηγητής:	ο κ. Philip VON BROCKDORFF
Συνεισηγήτρια:	η. κ. Violeta JELIĆ

Αίτηση γνωμοδότησης	Σλοβενική Προεδρία, 19.3.2021
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	15.6.2021
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	7.7.2021
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	562
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	221/0/3

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η ΕΟΚΕ συνιστά την ταχεία έγκριση μιας πολιτικής της ΕΕ για την ψηφιακή διακυβέρνηση χωρίς αποκλεισμούς, με βάση το σχέδιο δράσης για την ηλεκτρονική διακυβέρνηση 2016-2020, τη δήλωση του Τάλιν για την ηλεκτρονική διακυβέρνηση, τη δήλωση του Βερολίνου για την ψηφιακή κοινωνία, καθώς και την ψηφιακή διακυβέρνηση με βάση τις αξίες (1). Τα συμπεράσματα του Συμβουλίου αναγνωρίζουν ότι οι δημόσιες διοικήσεις έχουν την πρόσθετη ευθύνη για την εξασφάλιση στους πολίτες ισότιμης μεταχείρισης και των ίδιων δικαιωμάτων πρόσβασης στην ψηφιακή διακυβέρνηση.

1.2.

Η ΕΟΚΕ συνιστά, κατά την επιδίωξη της πολυδεκτικότητας, οι κυβερνήσεις να εφαρμόσουν ολοκληρωμένες στρατηγικές, υποστηρικτικά μέτρα και νομοθεσία που να είναι κατάλληλη και αναλογική, ώστε να διασφαλιστεί η διαλειτουργικότητα, η ποιότητα, ο ανθρωποκεντρισμός, η διαφάνεια, η ασφάλεια, η προστασία και η προσβασιμότητα των ψηφιακών δημόσιων υπηρεσιών και προϊόντων, καθώς και η βέλτιστη πρόσβαση στην υγεία, την εκπαίδευση και τις οικονομικές και πολιτιστικές ευκαιρίες. Οι εθνικές, οι περιφερειακές και οι τοπικές αρχές πρέπει να προχωρήσουν στην ψηφιοποίηση το ταχύτερο δυνατό και να επιταχύνουν την υλοποίηση νέων ψηφιακών υποδομών, συμπεριλαμβανομένου του δικτύου 5G.

1.3.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι απαιτούνται τεράστιες επενδύσεις από τις κυβερνήσεις, προκειμένου να επιτευχθεί η πολυδεκτικότητα. Επιπλέον, θεωρείται ότι, στα σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας των κρατών μελών, η πολυδεκτικότητα θα κατέχει εξέχουσα θέση στον προγραμματιζόμενο ψηφιακό μετασχηματισμό, αξιοποιώντας το, αν και περιορισμένο, Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης της ΕΕ στο πλαίσιο του μέσου Next Generation EU («ΕΕ — Επόμενη γενιά»), καθώς και το πρόγραμμα «Ψηφιακή Ευρώπη» και τα Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία [ιδίως το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο+ (ΕΚΤ+)].

1.4.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι η ψηφιακοποίηση μπορεί να προσφέρει ευκαιρίες αλλά και να ενέχει απειλές για τις επιχειρήσεις. Συνεπώς, είναι αναγκαίο οι κυβερνήσεις να παράσχουν επαρκή χρηματοδοτική στήριξη, μεταξύ άλλων μέσω των ταμείων της ΕΕ, σε επιχειρήσεις κάθε μεγέθους, ιδίως τις ΜΜΕ. Η στήριξη αυτή θα τις βοηθήσει να προσαρμοστούν επιτυχώς στη μετάβαση.

1.5.

Η ΕΟΚΕ συνιστά επίσης οι πρακτικές εργασίας όπως η τηλεργασία να εφαρμοστούν με πλήρη συνυπολογισμό της ισορροπίας μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής. Ο κοινωνικός διάλογος, η στήριξη των ΜΜΕ και των επιχειρήσεων της κοινωνικής οικονομίας, καθώς και ο σεβασμός των δικαιωμάτων των εργαζομένων, συμπεριλαμβανομένων των συλλογικών διαπραγματεύσεων, έχουν πρωταρχική σημασία για τη διασφάλιση της ομαλής μετάβασης.

1.6.

Η ΕΟΚΕ συνιστά στα κράτη μέλη να συνεργαστούν στενότερα για την ανάπτυξη και την επικύρωση ψηφιακών λύσεων, με αποτέλεσμα ένα δίκτυο για την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών.

1.7.

Η ΕΟΚΕ συνιστά επίσης να επανεξεταστούν σε επίπεδο ΕΕ οι κυβερνητικές πολιτικές και τα μέτρα με σκοπό τη συμμετοχή των σχετικών ενδιαφερόμενων φορέων στην πρόταση αποτελεσματικών μέτρων που βασίζονται στην κοινωνική δικαιοσύνη. Αυτό θα πρέπει να περιλαμβάνει πολιτικές και χρηματοδοτικούς πόρους με στόχο τη διευκόλυνση του ψηφιακού μετασχηματισμού. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει επίσης την ανάγκη για σημαντική αύξηση των ποσοστών εγγραφής σε τομείς εκπαίδευσης που σχετίζονται με τις θετικές επιστήμες, την τεχνολογία, τη μηχανική και τα μαθηματικά (STEM) κατά τα επόμενα έτη.

1.8.

Η ΕΟΚΕ συνιστά την ενίσχυση της πράξης για τις ψηφιακές υπηρεσίες και της πράξης για τις ψηφιακές αγορές, ως προϋπόθεση για αξιόπιστο ψηφιακό μετασχηματισμό, όπου οι καταναλωτές θα μπορούν να κάνουν επιλογές σε μια πραγματικά ανοικτή και ανταγωνιστική αγορά. Στο πλαίσιο της πράξης για τις ψηφιακές υπηρεσίες, οι ευθύνες και οι υποχρεώσεις των πλατφορμών θα πρέπει να αποσαφηνιστούν και να είναι πιο άμεσα εκτελεστές από ό,τι προτείνεται σήμερα. Στο πλαίσιο της πράξης για τις ψηφιακές αγορές, θα πρέπει να απαγορευτεί διά νόμου η χρήση παραπλανητικών τακτικών (dark patterns) και άλλης «μη ουδέτερης» αρχιτεκτονικής επιλογών, που επηρεάζουν με συγκαλυμμένο τρόπο τη συμπεριφορά των καταναλωτών.

1.9.

Τέλος, η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι η ψηφιακοποίηση και ο οικολογικός προσανατολισμός των οικονομιών της ΕΕ και, ειδικότερα, οι στόχοι της ΕΕ για ουδέτερο ισοζύγιο διοξειδίου του άνθρακα συμβαδίζουν. Η ψηφιακή και η πράσινη μετάβαση είναι ζωτικής σημασίας, αλλά και πάλι η ΕΟΚΕ τονίζει ότι η ισότητα και ο κοινωνικός διάλογος θα πρέπει να αποτελούν πάντοτε τις κατευθυντήριες αρχές για την εφαρμογή των ψηφιακών και των πράσινων τεχνολογιών.

2.   Γενικές παρατηρήσεις

2.1.

Οι ευρωπαϊκές κοινωνίες οδεύουν προς τον ψηφιακό μετασχηματισμό. Η πανδημία COVID-19 επιτάχυνε την ανάγκη ψηφιοποίησης της κοινωνίας, καθώς οι ψηφιακοί δίαυλοι ήταν συχνά, κατά τη διάρκεια των περιοριστικών μέτρων, οι μόνοι δίαυλοι που ήταν διαθέσιμοι για τους πολίτες και τις επιχειρήσεις.

2.2.

Από την πλευρά τους, πολλοί ιδιοκτήτες επιχειρήσεων αναγνωρίζουν ότι είναι αναγκαίο να στραφούν προς τον ψηφιακό κόσμο για να διασφαλίσουν τη μακροπρόθεσμη επιτυχία των επιχειρήσεών τους. Ομοίως, οι εργαζόμενοι και το κοινό πρέπει να κατανοήσουν τι ακριβώς είναι η ψηφιακοποίηση και με ποιον τρόπο επηρεάζει την επαγγελματική και την καθημερινή τους ζωή ως μελών μιας επιχειρηματικής οργάνωσης ή μιας οντότητας του δημόσιου τομέα, ή απλώς ως μελών μιας κοινότητας. Όπως ορίζεται στο νέο θεματολόγιο για τους καταναλωτές, οι Ευρωπαίοι καταναλωτές θα πρέπει να βρίσκονται στο επίκεντρο της ψηφιακής μετάβασης, και να τους παρέχονται επαρκής προστασία και ενδυνάμωση κατά τη διαδικασία αλλαγής.

2.3.

Όσον αφορά τις κυβερνήσεις σε ολόκληρη την ΕΕ, η ταχεία ψηφιακοποίηση είναι αναπόφευκτη και μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο μέσω δημόσιων δαπανών για ψηφιακές υποδομές. Οι δημόσιες αρχές σε τοπικό, περιφερειακό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο πρέπει να εξελιχθούν σε ευέλικτους, ανθεκτικούς και καινοτόμους οργανισμούς, αξιοποιώντας τα οφέλη του ψηφιακού μετασχηματισμού, των αναδυόμενων τεχνολογιών και των προηγμένων ικανοτήτων για την παροχή στους πολίτες και τις επιχειρήσεις απρόσκοπτων, βολικών, διαφανών, ασφαλών και αξιόπιστων ανθρωποκεντρικών ψηφιακών υπηρεσιών χωρίς αποκλεισμούς.

2.4.

Οι δημόσιες διοικήσεις, οι επιχειρήσεις, οι εργαζόμενοι και το ευρύ κοινό πρέπει να προσαρμοστούν (με την παροχή στήριξης και, όπου είναι αναγκαίο, αναλογικών λύσεων ως εναλλακτικής επιλογής) στον τεχνοκεντρικό κόσμο στον οποίο ζούμε, και είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ποια είναι η διαφορά μεταξύ της ψηφιοποίησης, της ψηφιακοποίησης και του ψηφιακού μετασχηματισμού.

2.5.

Η ψηφιοποίηση αναφέρεται στην ψηφιακή έκδοση υλικών ή αναλογικών στοιχείων και διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στο πλαίσιο των επιχειρήσεων και των κυβερνήσεων, καθώς και στον αριθμό των ωρών εργασίας. Η διαδικασία της ψηφιοποίησης δημιουργεί μια αλυσίδα γεγονότων που μπορούν να βελτιστοποιήσουν δραστικά τη ροή εργασιών κάθε επιχείρησης και κυβέρνησης, με αποτέλεσμα αυτοματοποιημένες επιχειρηματικές και κυβερνητικές διαδικασίες. Αυτό αποτελεί πρόκληση τόσο για τους εργαζόμενους όσο και για τους δημόσιους υπαλλήλους.

2.6.

Ενώ οι περισσότερες επιχειρήσεις και κυβερνήσεις χρησιμοποιούν βασικές μεθόδους ψηφιοποίησης στις καθημερινές τους διαδικασίες, υπάρχουν πολλά περισσότερα που μπορούν να γίνουν για την αποτελεσματική εφαρμογή της ψηφιοποίησης. Η πρόκληση εδώ είναι η οικοδόμηση εμπιστοσύνης μεταξύ των εργαζομένων, των δημόσιων υπαλλήλων και του ευρέος κοινού, προκειμένου να προσαρμοστούν επιτυχώς στις νέες ψηφιοποιημένες ροές εργασιών και διαδικασίες. Στον χώρο εργασίας, αυτή η μετάβαση απαιτεί κοινωνικό διάλογο, καθώς και σεβασμό των συλλογικών διαπραγματεύσεων. Η μετάβαση μπορεί να επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό τη ζωή των εργαζομένων, και, συνεπώς, είναι αναγκαία η παροχή πληροφοριών και η διεξαγωγή διαβουλεύσεων σε πρώιμο στάδιο της διαδικασίας. Ομοίως, το κοινό πρέπει να ενημερωθεί για τις ανεπιθύμητες επιπτώσεις του μετασχηματισμού.

2.7.

Ενώ η ψηφιοποίηση φαίνεται ότι αυξάνει την αποδοτικότητα των επιχειρήσεων και των κυβερνήσεων (τα πιθανά οφέλη ήταν πάντοτε υπερεκτιμημένα), υπάρχει πάντοτε κάποιο κόστος, όπως συμβαίνει όταν εργαζόμενοι ή δημόσιοι υπάλληλοι απολύονται, ή όταν το κοινό, ιδίως οι ηλικιωμένοι και τα άτομα με αναπηρία, δεν προσαρμόζονται αρκετά γρήγορα ή καθόλου στην ψηφιοποίηση. Συνεπώς, είναι σημαντικό η ψηφιακοποίηση να καταστεί προσιτή σε όλους, ανεξαρτήτως ηλικίας, φύλου, κοινωνικοοικονομικής κατάστασης και αναπηρίας. Ομοίως, οι ΜΜΕ ενδέχεται να βρεθούν σε ανταγωνιστικά μειονεκτική θέση, εάν δεν μπορέσουν να συμβαδίσουν με τον ρυθμό ψηφιοποίησης στον κλάδο τους, ιδίως εάν οι διαδικασίες αυτές απαιτούν υψηλό αρχικό κόστος.

2.8.

Η ψηφιακοποίηση είναι ο δεύτερος όρος που πρέπει να κατανοήσουν οι επιχειρήσεις, οι εργαζόμενοι και το ευρύ κοινό. Περιλαμβάνει πληθώρα στοιχείων. Η ψηφιακοποίηση συμβάλλει στον μετασχηματισμό του τρόπου λειτουργίας των επιχειρήσεων μέσω της εφαρμογής ψηφιακών τεχνολογιών. Αυτό επηρεάζει τα επιχειρηματικά μοντέλα, τις ροές επικοινωνίας εντός και εκτός της ενδιαφερόμενης επιχείρησης, καθώς και ολόκληρη την αλυσίδα αξίας.

2.9.

Η ψηφιακοποίηση ανοίγει νέες ευκαιρίες για τις επιχειρήσεις με τη δημιουργία ροών εσόδων από ψηφιακές δραστηριότητες που δεν ήταν ποτέ διαθέσιμες στο παρελθόν. Από την ενσωμάτωση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης έως την ικανότητα προσφοράς συνδρομητικών υπηρεσιών δεδομένων σε πελάτες, η χρήση προσαρμοσμένων επιχειρηματικών εφαρμογών μπορεί να είναι καίριας σημασίας για την καινοτομία, την ανάπτυξη και την επέκταση των επιχειρήσεων στο μέλλον. Οι νέες ψηφιακές τεχνολογίες, ιδίως εκείνες που περιγράφονται με το ακρωνύμιο SMACIT (κοινωνικές τεχνολογίες, τεχνολογίες κινητών συσκευών, συστήματα ανάλυσης, υπολογιστικό νέφος και διαδίκτυο των πραγμάτων), αποτελούν μεγάλη ευκαιρία για τις ΜΜΕ, διότι οι τεχνολογίες αυτές για μεγάλους και παλαιούς οργανισμούς αντιπροσωπεύουν ευκαιρίες αλλά και, ταυτόχρονα, υπαρξιακές απειλές.

2.10.

Μακροχρόνιες έρευνες σχετικά με τα αποτελέσματα του ψηφιακού μετασχηματισμού έδειξαν ότι το ποσοστό επιτυχίας αυτών των προσπαθειών είναι σταθερά χαμηλό: λιγότερο από το 30 % των προγραμματιζόμενων αποτελεσμάτων. Τα αποτελέσματα πρόσφατης έρευνας της εταιρείας McKinsey σε δείγμα 263 ερωτηθέντων δείχνουν ότι μόνο το 16 % των ερωτηθέντων ανέφεραν ότι ο ψηφιακός μετασχηματισμός των οργανισμών τους είχε βελτιώσει με επιτυχία τις επιδόσεις τους. Τις προκλήσεις αυτές αντιμετωπίζουν επίσης οι «έξυπνοι κλάδοι», όπως η υψηλή τεχνολογία, τα μέσα ενημέρωσης και οι τηλεπικοινωνίες, μεταξύ των οποίων το ποσοστό των επιτυχών αποτελεσμάτων δεν υπερβαίνει το 26 %. Εξάλλου, σε οργανισμούς με λιγότερους από 100 υπαλλήλους, οι ερωτηθέντες είναι 2,7 φορές πιο πιθανό να αναφέρουν πιο επιτυχή ψηφιακό μετασχηματισμό από ό,τι σε μεγάλους οργανισμούς με περισσότερους από 50 000 υπαλλήλους.

2.11.

Ανεξάρτητα από το μέγεθος, ωστόσο, οι επιχειρήσεις που εξακολουθούν να βασίζονται σε πιο παραδοσιακές διαδικασίες κινδυνεύουν να χάσουν την ανταγωνιστικότητά τους, και είναι λάθος να υποθέτουμε εκ των προτέρων ότι όλες οι επιχειρήσεις μπορούν να επιτύχουν την ψηφιακοποίηση. Το ίδιο ισχύει για τους εργαζομένους, ιδίως για εκείνους που εργάζονται σε παραδοσιακές δραστηριότητες.

2.12.

Η μετάβαση στην ψηφιακοποίηση μπορεί να συμβάλει στην αύξηση της αποδοτικότητας των επιχειρήσεων και να δημιουργήσει νέες ευκαιρίες για τις επιχειρήσεις ώστε να παράγουν έσοδα, εκτός από το γεγονός ότι συμβάλλει στη μείωση του αποτυπώματος άνθρακα. Μπορεί επίσης να στηρίξει την αύξηση της κινητικότητας στην αγορά εργασίας, να ενισχύσει την παραγωγικότητα και την ευελιξία στον χώρο εργασίας και να διευκολύνει την επίτευξη ισορροπίας μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής στην περίπτωση της τηλεργασίας, όπως συνέβη κατά την πανδημία COVID-19.

2.13.

Ωστόσο, η πραγματικότητα μπορεί να είναι πολύ διαφορετική, και πρέπει να τεθούν ερωτήματα σχετικά με το εάν η ψηφιακοποίηση και, ειδικότερα, η τηλεργασία οδήγησαν πράγματι σε καλύτερη ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής. Αν και πολλοί εργαζόμενοι τάσσονται υπέρ της τηλεργασίας, συχνά εφαρμόζεται απρογραμμάτιστα, επηρεάζοντας τις συνθήκες εργασίας, ιδίως στην περίπτωση των εργαζόμενων μητέρων και των εργαζομένων με ανεπαρκείς ψηφιακές δεξιότητες. Συνεπώς, είναι εύλογο το ερώτημα εάν η ψηφιακοποίηση έχει κάνει δυσδιάκριτα τα όρια μεταξύ ιδιωτικής και επαγγελματικής ζωής. Ενώ η ψηφιακοποίηση μπορεί να ενισχύσει τις επιδόσεις των εργαζομένων και των επιχειρήσεων, οι επιπτώσεις στην οικογενειακή ζωή και, ενδεχομένως, στην υγεία μπορεί να είναι ένα εντελώς διαφορετικό θέμα. Τα εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης, τα οποία εφαρμόστηκαν βιαστικά κατά τη διάρκεια της πανδημίας, τείνουν να αυξάνουν το άγχος και τους κινδύνους για την υγεία και την ασφάλεια των εργαζομένων.

2.14.

Υπάρχει επίσης μια αυξανόμενη τάση των ατόμων να μην «αποσυνδέονται» από τις ψηφιακές διαδικασίες εργασίας. Καθώς η τηλεργασία γίνεται ο κανόνας στις επιχειρήσεις και τις δημόσιες υπηρεσίες, είναι ζωτικής σημασίας να πραγματοποιείται στο πλαίσιο του κοινωνικού διαλόγου και των συλλογικών διαπραγματεύσεων. Το δικαίωμα αποσύνδεσης πρέπει επίσης να αναγνωριστεί με τη βοήθεια ενός πανευρωπαϊκού μέσου.

2.15.

Η τελική πτυχή της ψηφιακοποίησης επηρεάζει όχι μόνο τους ιδιοκτήτες επιχειρήσεων, αλλά και την κοινωνία γενικότερα. Κατά τις τελευταίες τρεις δεκαετίες και, εμφανέστερα, κατά την τελευταία δεκαετία, σημειώθηκε δραματική στροφή προς την υιοθέτηση ψηφιακών τεχνολογιών σε όλα τα κοινωνικά περιβάλλοντα και τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Ουσιαστικά, τούτο έχει οδηγήσει στην ανάπτυξη ενός φαινομένου γνωστού ως «ψηφιακοί πελάτες», καθώς αυξανόμενος αριθμός ανθρώπων αρχίζουν να εξαρτώνται από την ψηφιακοποίηση σε όλες σχεδόν τις πτυχές της καθημερινής τους ζωής. Η ψηφιακοποίηση γίνεται αργά η βάση για τον τρόπο με τον οποίο οι οργανισμοί κάθε μορφής και μεγέθους συνδέονται με τους πελάτες, αλλά θα ήταν λάθος να υποθέσουμε ότι όλα τα άτομα, ανεξαρτήτως ηλικίας, είναι σε θέση να συμβαδίσουν με τις νέες ψηφιακές εξελίξεις.

2.16.

Αυτό μας οδηγεί στη διάκριση μεταξύ ψηφιακοποίησης και ψηφιακού μετασχηματισμού. Ο τελευταίος αναφέρεται στον μετασχηματισμό των επιχειρηματικών και των κοινωνικών δραστηριοτήτων σε στοιχεία του ψηφιακού κόσμου, όπως όλοι βιώσαμε με αμέτρητους τρόπους κατά τη διάρκεια της πανδημίας, με την αύξηση, για παράδειγμα, της τηλεργασίας.

3.   Ειδικές παρατηρήσεις

3.1.

Η συνεχιζόμενη ψηφιακοποίηση της κοινωνίας και της οικονομίας μας δεν μπορεί παρά να συνεχίσει να αναπτύσσεται και να εμβαθύνεται· ωστόσο, ενώ η ψηφιακοποίηση υπόσχεται περαιτέρω κοινωνικά και οικονομικά πλεονεκτήματα, εκφράζονται επίσης ανησυχίες σχετικά με τον διχαστικό της αντίκτυπο στην κοινωνία και σχετικά με το εάν ένας αυξανόμενος αριθμός ανθρώπων είναι πράγματι ψηφιακά επιδέξιοι. Στη θεωρία, οι μετασχηματιστικές τεχνολογίες φαίνεται ότι ενισχύουν την κοινωνική ένταξη αντί να διευρύνουν το χάσμα μεταξύ των ψηφιακά επιδέξιων ατόμων και των μειονεκτούντων ατόμων, αλλά και πάλι η πραγματικότητα στην πράξη μπορεί να είναι κάπως διαφορετική. Πολλοί άνθρωποι δεν κατορθώνουν να προσαρμοστούν στον ταχύ ρυθμό του ψηφιακού μετασχηματισμού. Αυτό ισχύει ιδίως για τους ηλικιωμένους, τα άτομα με αναπηρία και τα άτομα που ζουν σε αγροτικές και απομακρυσμένες περιοχές.

3.2.

Ενώ η ψηφιακοποίηση για όλους είναι αναγκαία για την ενίσχυση της αποδοτικότητας και της παραγωγικότητας, καθώς και για την επιτάχυνση της κοινωνικοοικονομικής ανάπτυξης σε έναν κόσμο μετά την πανδημία, ο ψηφιακός μετασχηματισμός πρέπει να πραγματοποιηθεί με τον σωστό τρόπο. Με αυτό εννοούμε ότι η πολιτική για τον ψηφιακό μετασχηματισμό, τόσο για τον δημόσιο όσο και για τον ιδιωτικό τομέα, πρέπει να είναι χωρίς αποκλεισμούς, αποφεύγοντας με κάθε κόστος τον αποκλεισμό κοινωνικών ομάδων, όπως οι ηλικιωμένοι, τα κοινωνικοοικονομικά μειονεκτούντα άτομα, τα άτομα με αναπηρία και οι κάτοικοι αγροτικών περιοχών.

3.3.

Για την επίτευξη της πολυδεκτικότητας, οι κυβερνήσεις πρέπει να εφαρμόσουν ολοκληρωμένες στρατηγικές και υποστηρικτικά μέτρα, ώστε να διασφαλιστεί η διαλειτουργικότητα, η ποιότητα, ο ανθρωποκεντρισμός, η διαφάνεια, η ασφάλεια, η προστασία και η προσβασιμότητα των ψηφιακών δημόσιων υπηρεσιών και προϊόντων, καθώς και η βέλτιστη πρόσβαση στην υγεία, την εκπαίδευση και τις οικονομικές και πολιτιστικές ευκαιρίες. Στο πλαίσιο αυτό, οι δημόσιες διοικήσεις μπορούν να χρησιμοποιούν ψηφιακά εργαλεία για τη συμμετοχή των πολιτών στη δημιουργία ψηφιακών δημόσιων υπηρεσιών, διασφαλίζοντας ότι οι υπηρεσίες αυτές ανταποκρίνονται στις ανάγκες και τις προτιμήσεις των πολιτών που τις χρησιμοποιούν.

3.4.

Πρωτίστως, η επίτευξη της πολυδεκτικότητας απαιτεί τεράστιες επενδύσεις από τις κυβερνήσεις, και θεωρείται ότι, στα σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας των κρατών μελών, η πολυδεκτικότητα θα κατέχει εξέχουσα θέση στον προγραμματιζόμενο ψηφιακό μετασχηματισμό, αξιοποιώντας το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης της ΕΕ στο πλαίσιο του μέσου Next Generation EU, καθώς και το πρόγραμμα «Ψηφιακή Ευρώπη» και τα Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία (ιδίως το ΕΤΠΑ και το ΕΚΤ+). Ωστόσο, στην περίπτωση του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης, έχουν εκφραστεί επιφυλάξεις σχετικά με την καταλληλότητά του για την αντιμετώπιση των προκλήσεων μετάβασης τόσο της ψηφιακοποίησης όσο και της κλιματικής αλλαγής (2). Οι εθνικές, οι περιφερειακές και οι τοπικές αρχές πρέπει επίσης να προχωρήσουν στην ψηφιακοποίηση και να επιταχύνουν την υλοποίηση νέων ψηφιακών υποδομών, συμπεριλαμβανομένου του δικτύου 5G.

3.5.

Το κύμα του ψηφιακού μετασχηματισμού είναι πρωτοφανές όσον αφορά την ταχύτητα, το πεδίο εφαρμογής και την κλίμακα. Το να περιμένουμε από όλες τις επιχειρήσεις, τις ΜΜΕ και τις επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας να προσαρμοστούν γρήγορα και επιτυχώς σε αυτό το πρωτοφανές κύμα αλλαγής δεν είναι ρεαλιστικό. Ο μετασχηματισμός μπορεί να προκαλέσει τόσο θύματα όσο και επιτυχίες, εκτός εάν δοθεί στις επιχειρήσεις χρόνος για να προσαρμοστούν, και επίσης στηριχθούν από κατάλληλα μέτρα.

3.6.

Τα μέτρα αυτά θα πρέπει να περιλαμβάνουν την παροχή στις επιχειρήσεις των υποδομών που είναι αναγκαίες για τη στήριξη του ψηφιακού μετασχηματισμού, καθώς και το συνοδευτικό νομοθετικό πλαίσιο που είναι αναλογικό και κατάλληλο για τον επιδιωκόμενο σκοπό. Εξίσου σημαντική είναι η ανάγκη τα κράτη μέλη να συνεργαστούν στενά για την ανάπτυξη και την επικύρωση ψηφιακών λύσεων, με αποτέλεσμα ένα δίκτυο για την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών. Άλλα μέτρα θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν φορολογικές πιστώσεις για την περαιτέρω στήριξη των επενδύσεων που απαιτούνται από τις επιχειρήσεις στον ψηφιακό μετασχηματισμό των δραστηριοτήτων και των διαδικασιών εργασίας τους.

3.7.

Οι αγορές που χαίρουν της εμπιστοσύνης των καταναλωτών, είναι απαλλαγμένες από τη χειραγώγηση και να τους επιτρέπουν επιλογές σε ένα πραγματικά ανοικτό και ανταγωνιστικό περιβάλλον αποτελούν προϋπόθεση για αξιόπιστη ψηφιακοποίηση. Αυτό όμως συχνά δεν ισχύει, εάν εξετάσουμε πόσο υψηλό βαθμό συγκέντρωσης παρουσιάζουν ορισμένες αγορές (μέσα κοινωνικής δικτύωσης, εφαρμογές επικοινωνιών, αναζήτηση, λειτουργικό σύστημα κ.λπ.), και πόσο συχνά παραβιάζονται τα δικαιώματα των καταναλωτών. Στη γνωμοδότησή της σχετικά με το νέο θεματολόγιο για τους καταναλωτές (INT/922 (3)), η ΕΟΚΕ επεσήμανε ότι οι κανόνες για την προστασία των καταναλωτών πρέπει επίσης να προσαρμοστούν στον ψηφιακοποιημένο κόσμο. Οι νέες προκλήσεις που θέτουν οι αναδυόμενες ψηφιακές τεχνολογίες, όπως η τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ), το διαδίκτυο των πραγμάτων (IoT) και η ρομποτική, απαιτούν την ενίσχυση της σημερινής προστασίας.

3.8.

Μια περαιτέρω προϋπόθεση για την επίτευξη των επιθυμητών αποτελεσμάτων του ψηφιακού μετασχηματισμού είναι η προετοιμασία των επιχειρήσεων κάθε μεγέθους, συμπεριλαμβανομένων των επιχειρήσεων της κοινωνικής οικονομίας, για τον ψηφιακό μετασχηματισμό. Αυτό περιλαμβάνει στήριξη από επιλέξιμους χρηματοδοτικούς πόρους και προγράμματα κατάρτισης για τους ιδιοκτήτες και το προσωπικό μικρών επιχειρήσεων, προκειμένου να εξοικειωθούν με τις τελευταίες τεχνολογίες και τις ευκαιρίες που προκύπτουν από αυτές. Δεύτερον, όλες οι πτυχές της πραγματοποίησης αυτής της ριζικής αλλαγής πρέπει να γνωστοποιηθούν σε όλα τα επίπεδα στον χώρο εργασίας. Τρίτον, είναι επίσης αναγκαία η ευαισθητοποίηση σχετικά με την ανάγκη εισαγωγής νέων τρόπων εργασίας, συμπεριφοράς και επικοινωνίας σύμφωνα με την πρωτοφανή αλλαγή στην οργανωτική νοοτροπία.

3.9.

Ο ψηφιακός μετασχηματισμός οδήγησε σε σημαντική αύξηση της ζήτησης για ψηφιακές δεξιότητες σε όλους σχεδόν τους κλάδους, από τη μεταποίηση έως τις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες και πέρα από αυτές, ενώ η ζήτηση προβλέπεται να αυξηθεί περαιτέρω στο εγγύς μέλλον. Συνεπώς, είναι επιτακτική ανάγκη οι κυβερνήσεις και οι επιχειρήσεις να συνεχίσουν να επενδύουν στην εκπαίδευση και την κατάρτιση για όλους, συμπεριλαμβανομένης της επαγγελματικής εκπαίδευσης, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι ο ψηφιακός μετασχηματισμός θα πραγματοποιηθεί ομαλά και με τα κατάλληλα ταλέντα, ώστε τα άτομα και οι επιχειρήσεις να μπορέσουν να αποκομίσουν τα οφέλη αυτής της μετάβασης. Αυτό θα πρέπει επίσης να περιλαμβάνει εκπαίδευση σχετικά με τη συμμετοχή σε ψηφιακές πλατφόρμες.

3.10.

Η επιτάχυνση του ψηφιακού μετασχηματισμού πρέπει να συνοδευτεί από σημαντική αύξηση των ποσοστών εγγραφής στην εκπαίδευση που σχετίζεται με τους τομείς STEM κατά τα επόμενα έτη. Η ανάπτυξη δεξιοτήτων στους τομείς STEM είναι αναγκαία για τη στήριξη του μετασχηματισμού, τη γεφύρωση του χάσματος μεταξύ των φύλων και τη δημιουργία της επόμενης γενιάς φορέων καινοτομίας. Η εκπαίδευση στους τομείς STEM θα συμβάλει στην τόνωση της οικονομίας και στη δημιουργία θέσεων εργασίας.

3.11.

Ο ψηφιακός μετασχηματισμός έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της εντατικοποίησης της εργασίας και της εργασιακής ανασφάλειας, θέτοντας έτσι σοβαρές προκλήσεις για την προστασία, την εκπροσώπηση και τη δίκαιη μεταχείριση των εργαζομένων. Η Διακήρυξη της εκατονταετηρίδας της ΔΟΕ σχετικά με το μέλλον της εργασίας, που εκδόθηκε το 2019, πρότεινε μια ανθρωποκεντρική προσέγγιση στη νέα τεχνολογία στον κόσμο της εργασίας. Ωστόσο, η πρόκληση είναι ο τρόπος με τον οποίο αυτό θα μετουσιωθεί σε αποτελεσματικές πολιτικές, νομοθεσία και μέτρα που προστατεύουν τους εργαζομένους και προβλέπουν επαρκή εκπροσώπηση. Για τον λόγο αυτό, κρίνεται αναγκαία η επανεξέταση των πολιτικών (και ενδεχομένως μια νομοθεσία που να είναι αναλογική και κατάλληλη για τον επιδιωκόμενο σκοπό) και των μέτρων σε επίπεδο ΕΕ, όχι μόνο για λόγους συνεκτικότητας των πολιτικών, αλλά και για τη συμμετοχή των σχετικών ενδιαφερόμενων φορέων στη χάραξη πολιτικής που βασίζεται στον θεμελιώδη στόχο της επίτευξης κοινωνικής δικαιοσύνης.

3.12.

Τέλος, η όποια συζήτηση σχετικά με την ψηφιακοποίηση για όλους δεν μπορεί να αγνοήσει τη σχέση της με τον οικολογικό προσανατολισμό των οικονομιών της ΕΕ και τους στόχους της ΕΕ για ουδέτερο ισοζύγιο διοξειδίου του άνθρακα, καθώς και την έμφαση που δίνεται, στα σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, σε πρωτοβουλίες που στηρίζουν αυτούς τους στόχους.

3.13.

Η ψηφιακή και η πράσινη μετάβαση δεν θα πρέπει μόνο να συμβαδίζουν, αλλά είναι επίσης ουσιαστικής σημασίας για την προώθηση της καινοτομίας σε ολόκληρη την ΕΕ. Στα παραδείγματα περιλαμβάνονται οι τεχνολογίες αλυσίδας συστοιχιών, που έχουν ως στόχο τη βελτιστοποίηση της αλυσίδας εφοδιασμού και την ενίσχυση της αποδοτικότητας, γεγονός που θα συμβάλει στη μείωση της κατανάλωσης πόρων και στην παρακολούθηση, παράλληλα, των συστατικών, των προϊόντων και των υλικών, συμβάλλοντας έτσι στην κυκλική οικονομία. Επιπλέον, οι ψηφιακές τεχνολογίες μπορούν να συμβάλουν στην εξουδετέρωση ή την αντιστάθμιση εκπομπών που θέτουν τεχνικές προκλήσεις ή είναι δαπανηρές. Η ψηφιακή και η πράσινη μετάβαση είναι ζωτικής σημασίας, αλλά, όπως τονίστηκε στην παρούσα γνωμοδότηση, η κοινωνική δικαιοσύνη θα πρέπει πάντοτε να αποτελεί την κατευθυντήρια αρχή για την υλοποίησή τους. Με άλλα λόγια, θα πρέπει να είναι προσβάσιμα σε όλους τα οφέλη του ψηφιακού μετασχηματισμού, για παράδειγμα, στην εφαρμογή των τελευταίων τεχνολογιών που χρησιμοποιούνται για την παροχή έξυπνων, απρόσκοπτων και διακριτικών υπηρεσιών στους τομείς της ενέργειας, της ασφάλειας, της κινητικότητας, της ευεξίας και της κοινότητας που συμβάλλουν στην επίτευξη ουδέτερου ισοζυγίου διοξειδίου του άνθρακα.

3.14.

Αναγνωρίζουμε ότι αυτό δεν είναι εύκολο να επιτευχθεί, αλλά ακριβώς για τον λόγο αυτό τα σχέδια ψηφιακοποίησης που συνδέονται με τον οικολογικό προσανατολισμό των οικονομιών της ΕΕ θα πρέπει να περιλαμβάνουν μια πολυσυμμετοχική διαδικασία διαβούλευσης και ανάλυση, με βάση τον κοινωνικό διάλογο και τις συλλογικές διαπραγματεύσεις, όπου η έμφαση δίνεται σε μεσοπρόθεσμους και μακροπρόθεσμους στόχους που πραγματικά επηρεάζουν καθοριστικά τη ζωή των Ευρωπαίων.

---

(1)  Αυτό ευθυγραμμίζεται με τα συμπεράσματα του Συμβουλίου σχετικά με τη διαμόρφωση του ψηφιακού μέλλοντος της Ευρώπης (9 Ιουνίου 2020), στα οποία το Συμβούλιο «καλεί την Επιτροπή να προτείνει ενισχυμένη ενωσιακή πολιτική για την ψηφιακή διακυβέρνηση, λαμβάνοντας υπόψη την ηλεκτρονική ένταξη όλων των πολιτών και των ιδιωτικών φορέων, ώστε να εξασφαλιστούν ο συντονισμός και η στήριξη του ψηφιακού μετασχηματισμού των δημόσιων διοικήσεων σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων της διαλειτουργικότητας και των κοινών προτύπων για ασφαλείς και χωρίς σύνορα ροές δεδομένων και υπηρεσίες δεδομένων του δημόσιου τομέα».

(2)  https://www.epsu.org/article/proposed-transition-fund-really-just

(3)  ΕΕ C 286 της 16.7.2021, σ. 45.