Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ψηφιοποίηση, τεχνητή νοημοσύνη και ισότητα — Πώς θα ενισχυθεί η ΕΕ στον παγκόσμιο αγώνα για τις μελλοντικές δεξιότητες και την εκπαίδευση χωρίς τον κοινωνικό αποκλεισμό των ατόμων»

(διερευνητική γνωμοδότηση κατόπιν αιτήματος της φινλανδικής Προεδρίας)

(2020/C 14/06)

Εισηγήτρια: η κα Tellervo KYLÄ-HARAKKA-RUONALA

Συνεισηγήτρια: η κα Giulia BARBUCCI

Αίτηση της φινλανδικής Προεδρίας του Συμβουλίου	Επιστολή με ημερομηνία 7.2.2019
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις, δικαιώματα του πολίτη
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	10.9.2019
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	25.9.2019
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	546
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	118/0/0

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Οι δεξιότητες και οι ικανότητες έχουν καίρια σημασία για την επιτυχία της ΕΕ στον παγκόσμιο ανταγωνισμό όσον αφορά την ψηφιοποίηση και την τεχνητή νοημοσύνη. Εκτός από τη διασφάλιση υψηλού επιπέδου ταλέντων, πρέπει η κοινωνία στο σύνολό της να διαθέτει την απαραίτητη κατανόηση, γνώσεις και δεξιότητες για την εποχή της τεχνητής νοημοσύνης, έτσι ώστε να επιτευχθούν η πλήρης αξιοποίηση του ευρύτερου δυναμικού και η γενική συμμετοχή των πολιτών.

1.2.

Η ΕΟΚΕ καλεί την ΕΕ να προσεγγίσει κατά τρόπο ολοκληρωμένο την πολιτική για την εκπαίδευση και την κατάρτιση, λαμβάνοντας υπόψη τις αμφίδρομες διασυνδέσεις της με άλλα πεδία, όπως η πολιτική για τα δεδομένα, την έρευνα, την καινοτομία, τη βιομηχανία, την οικονομία και την κοινωνία. Καθότι τούτο προϋποθέτει δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις, η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει τη σύστασή της, αφενός μεν, για μεταρρυθμίσεις που θα οδηγήσουν σε ένα ευνοϊκό περιβάλλον επενδύσεων δημόσιου και ιδιωτικού χαρακτήρα, αφετέρου δε, για την εφαρμογή ενός «χρυσού κανόνα» που θα επιτρέπει τη χρηματοδότηση από τους προϋπολογισμούς των κρατών μελών όσων κοινωνικά και οικονομικά παραγωγικών επενδύσεων δεν απειλούν τη μελλοντική δημοσιονομική βιωσιμότητα (1).

1.3.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η εντατική συνεργασία μεταξύ κρατών μελών είναι στοιχείο ζωτικής σημασίας για την επιτυχία στον παγκόσμιο αγώνα δρόμου. Πρέπει να ενθαρρυνθεί η δικτύωση των ευρωπαϊκών πανεπιστημίων προκειμένου να ενισχυθούν οι δεξιότητες στην τεχνητή νοημοσύνη. Πρέπει επίσης να ενταθεί η συνεργασία στον τομέα της επαγγελματικής κατάρτισης. Η ΕΟΚΕ ζητεί να αυξηθεί η διάθεση ενωσιακών κονδυλίων για την υποστήριξη των αναγκαίων μεταρρυθμίσεων, των διασυνοριακών ανταλλαγών και της συνεργασίας στον τομέα της εκπαίδευσης και κατάρτισης, συμπεριλαμβανομένης της επιμόρφωσης των εργαζομένων ώστε να είναι ομαλή η ψηφιακή μετάβαση.

1.4.

Σύμφωνα με τον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων, η ΕΟΚΕ τονίζει ότι η πρόσβαση στη συνεχή και τη διά βίου μάθηση πρέπει να αποτελεί ατομικό δικαίωμα, έτσι ώστε όλοι να είναι σε θέση να αντιμετωπίζουν τις εξελίξεις στους τομείς της ψηφιοποίησης και της τεχνητής νοημοσύνης, να διαμορφώνουν την πρόοδο και να διατηρούν τον «ανθρώπινο έλεγχο» (2).

1.5.

Η ΕΟΚΕ προτείνει να καταρτιστεί στρατηγική της ΕΕ για την ενίσχυση της συνεχούς μάθησης με γνώμονα τον μαθητή και με επίκεντρο την ψηφιοποίηση και την ανάπτυξη αξιόπιστης τεχνητής νοημοσύνης. Θα πρέπει στη στρατηγική να περιγράφονται οι αναγκαίες ρυθμίσεις για την επίτευξη του στόχου που ορίζεται στο σημείο 1.4, με δεδομένες τις διαφορές στα εθνικά συστήματα.

1.6.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η εποχή της τεχνητής νοημοσύνης απαιτεί ισχυρά θεμέλια σε βασικές διατομεακές δεξιότητες όπως η λογική σκέψη, το κριτικό πνεύμα, η δημιουργικότητα και οι δεξιότητες αλληλεπίδρασης. Επιπλέον, απαιτούνται στερεές ικανότητες στους τομείς της τεχνολογίας, της μηχανικής, των μαθηματικών και των λοιπών θετικών επιστημών, αλλά και στις ανθρωπιστικές και τις κοινωνικές επιστήμες. Η δεοντολογική σκέψη και η επιχειρηματική προσέγγιση αποτελούν επίσης κεντρικό μέρος των δεξιοτήτων και ικανοτήτων της εποχής της τεχνητής νοημοσύνης.

1.7.

Η απουσία αποκλεισμών απαιτεί όλοι να έχουν πρόσβαση στις ψηφιακές τεχνολογίες και τις τεχνολογίες της τεχνητής νοημοσύνης, αλλά και στις απαραίτητες δεξιότητες, ανεξαρτήτως φύλου, ηλικίας ή κοινωνικοοικονομικού υπόβαθρου. Προς τούτο, ο ρόλος της δημόσιας εκπαίδευσης είναι ουσιαστικός. Η μη τυπική εκπαίδευση έχει επίσης μεγάλη σημασία για την ενίσχυση της κοινωνικής ένταξης και της ενεργού συμμετοχής των πολιτών στα κοινά. Πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στη διασφάλιση των δεξιοτήτων των γυναικών και των κοριτσιών, καθώς και των ηλικιωμένων ατόμων.

1.8.

Η ανταγωνιστικότητα απαιτεί τόσο ταλέντα ανωτάτου επιπέδου, όσο και μια ευρεία βάση εκπαιδευμένων και εξειδικευμένων ατόμων. Τα επαγγελματικά προσόντα πρέπει να προσαρμόζονται συνεχώς ώστε να αντιστοιχούν στις νέες εξελίξεις και τις απαιτούμενες ικανότητες. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι τα νέα παγκόσμιας κλάσης ταλέντα μπορούν να προωθηθούν καλύτερα μέσω ερευνητικών έργων. Οι συνεργασίες με τον βιομηχανικό τομέα αποτελούν τρόπο για τη διατήρηση των ταλέντων στην ΕΕ, αλλά και για την προσέλκυση σε αυτήν ταλέντων από αλλού.

1.9.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι είναι ζωτικής σημασίας η στενή συνεργασία μεταξύ φορέων χάραξης πολιτικής, φορέων παροχής εκπαίδευσης, των κοινωνικών εταίρων και άλλων οργανώσεων της κοινωνίας πολιτών όσον αφορά την ψηφιοποίηση, την τεχνητή νοημοσύνη, τη σχετική εκπαίδευση και την ανάπτυξη δεξιοτήτων. Δεδομένου ότι οι κοινωνικοί εταίροι διαδραματίζουν συγκεκριμένο ρόλο που ορίζεται στη Συνθήκη όσον αφορά τα εργασιακά ζητήματα, θα πρέπει να συμμετέχουν —σύμφωνα με τους οικείους εθνικούς κανόνες— στη λήψη αποφάσεων που αφορούν τις επενδύσεις, τις τεχνολογίες και την οργάνωση της εργασίας.

2.   Εισαγωγή

2.1.

Η ταχεία πρόοδος όσον αφορά την ψηφιοποίηση και την τεχνητή νοημοσύνη θέτει στην ΕΕ την πρόκληση να είναι καλά εξοπλισμένη ώστε να πετύχει στον παγκόσμιο ανταγωνισμό. Η βελτίωση των δεξιοτήτων και ικανοτήτων έχει εν προκειμένω καθοριστική σημασία και καθιστά απαραίτητη την ενεργό βελτίωση της εκπαίδευσης και της κατάρτισης. Τούτο αναμένεται επίσης να βοηθά το άτομο να ανταποκρίνεται στις συνεχώς εξελισσόμενες απαιτήσεις και να συνδιαμορφώνει την πρόοδο, ακολουθώντας τις διάφορες μορφές και προεκτάσεις της.

2.2.

Η παρούσα διερευνητική γνωμοδότηση αποτελεί απάντηση στο αίτημα της φινλανδικής Προεδρίας του Συμβουλίου της ΕΕ στο ερώτημα «πώς μπορεί να ενισχυθεί η ΕΕ στον παγκόσμιο αγώνα δρόμου για τις μελλοντικές δεξιότητες και εκπαίδευση, διασφαλίζοντας ταυτόχρονα την κοινωνική ένταξη» σε ένα πλαίσιο ψηφιοποίησης και τεχνητής νοημοσύνης. Για να σκιαγραφηθεί η προσανατολισμένη στο μέλλον προσέγγιση, χρησιμοποιείται η έννοια της «εποχής της τεχνητής νοημοσύνης».

2.3.

Η ΕΟΚΕ έχει διατυπώσει στο παρελθόν διάφορες γνωμοδοτήσεις που ασχολούνται με τις συνέπειες της ψηφιοποίησης και της τεχνητής νοημοσύνης στη μελλοντική εργασία, τη ζήτηση δεξιοτήτων και τις επενδυτικές ανάγκες, καθώς και με τις δεοντολογικές πτυχές της τεχνητής νοημοσύνης (3). Η παρούσα γνωμοδότηση επικεντρώνεται στη διασύνδεση των ψηφιακών δεξιοτήτων και των συναφών με την τεχνητή νοημοσύνη δεξιοτήτων, στην ανταγωνιστικότητα και στη συμμετοχικότητα (χωρίς να λαμβάνονται υπόψη άλλες μελλοντικές δεξιότητες που θα χρειαστούν π.χ. για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής).

2.4.

Η ψηφιοποίηση και η τεχνητή νοημοσύνη συνδέονται ποικιλοτρόπως με την εκπαίδευση και την ανάπτυξη δεξιοτήτων. Δημιουργούν νέα ζήτηση για δεξιότητες και ικανότητες και επιτρέπουν επίσης νέους τρόπους μάθησης και διδασκαλίας. Οι ψηφιακές τεχνικές και οι τεχνικές της τεχνητής νοημοσύνης μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν για την πρόβλεψη μεταβολών στην εργασία και την καθημερινή ζωή και, κατά συνέπεια, στις ανάγκες εκπαίδευσης και κατάρτισης. Επιπλέον, η εκπαίδευση και κατάρτιση δίνουν την ευκαιρία στους ανθρώπους να διαμορφώσουν την ψηφιακή ανάπτυξη.

2.5.

Η ψηφιοποίηση και η τεχνητή νοημοσύνη συνδέονται επίσης με τη συμμετοχικότητα με πολλούς τρόπους. Για παράδειγμα, βοηθούν τα άτομα με αναπηρία να εργάζονται και να ζουν καλύτερα τη ζωή τους. Μπορούν επίσης να συμβάλουν στη μείωση της απομόνωσης των ανθρώπων. Ωστόσο, η ένταξη απαιτεί την πρόσβαση όλων στις εν λόγω τεχνολογίες και στις απαραίτητες δεξιότητες, ανεξαρτήτως φύλου, ηλικίας ή κοινωνικοοικονομικού υπόβαθρου.

2.6.

Η εκπαίδευση γενικά αποτελεί θέμα αρμοδιότητας των κρατών μελών. Υπάρχουν, ωστόσο, διάφορα είδη συνεργασίας, όπως η ανταλλαγή ορθών πρακτικών. Επίσης, διεξάγονται εργασίες προς την κατεύθυνση ενός Ευρωπαϊκού εκπαιδευτικού χώρου που θα βασίζεται στο πρόγραμμα Erasmus+ και σε άλλα χρηματοδοτικά μέσα της ΕΕ. Η αναγνώριση των επαγγελματικών προσόντων συνιστά μια ακόμη πολύ σημαντική μορφή συνεργασίας.

2.7.

Για να απαντήσει στο ερώτημα σχετικά με τις δεξιότητες και την εκπαίδευση στους τομείς της ψηφιακής τεχνολογίας και της τεχνητής νοημοσύνης από την άποψη τόσο της επιτυχίας στον παγκόσμιο ανταγωνισμό όσο και της κοινωνικής ένταξης, η ΕΟΚΕ εξετάζει τα ακόλουθα τρία ερωτήματα: — Ποιου είδους δεξιότητες και ικανότητες είναι οι καταλληλότερες στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης; — Πώς μπορούν να αποκτηθούν και να ενισχυθούν καλύτερα οι εν λόγω δεξιότητες; — Τι είδους πολιτικές χρειάζονται σε εθνικό και ενωσιακό επίπεδο για την προώθηση αυτής της προόδου;

3.   Ποιου είδους δεξιότητες και ικανότητες είναι οι καταλληλότερες στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης;

3.1.

Δεδομένου ότι η ψηφιοποίηση, και ιδιαίτερα η τεχνητή νοημοσύνη, έχουν σημαντική επίδραση στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων, καθώς και στην ανάπτυξη των επιχειρήσεων, την απασχόληση και την εργασία του μέλλοντος, απαιτούνται ανάπτυξη και πρόοδος σε διάφορα γνωσιακά επίπεδα, αφενός όσον αφορά την ευαισθητοποίηση, τη γνώση και την κατανόηση και, αφετέρου, τις ικανότητες και δεξιότητες. Οι υψηλού επιπέδου ικανότητες και τα ταλέντα είναι στοιχεία απαραίτητα για την επιτυχία στον παγκόσμιο ανταγωνισμό, όμως η επιτυχία απαιτεί και μια ολοκληρωμένη βάση εκπαιδευμένων και εξειδικευμένων ατόμων.

3.2.

Είναι προφανές ότι δεν είναι ευρέως γνωστές οι δυνατότητες συνδρομής των ατόμων που παρέχουν η ψηφιοποίηση, η τεχνητή νοημοσύνη και η ρομποτική, ενώ αναδεικνύονται σαφείς ανησυχίες σχετικά με τις θέσεις εργασίας, την ασφάλεια και την προστασία της ιδιωτικότητας. Για το λόγο αυτό, χρειάζεται απαιτείται μεγαλύτερη ενημέρωση σχετικά με τις ευκαιρίες που προσφέρουν η ψηφιοποίηση και η τεχνητή νοημοσύνη για την κοινωνία γενικότερα.

3.3.

Η καλύτερη γνώση και κατανόηση της φύσης και της λειτουργίας της τεχνητής νοημοσύνης είναι επίσης αναγκαία για την κατανόησή της από πλευράς πολιτών και για την κριτική πρόσληψη του πού και του πώς θα μπορεί να χρησιμοποιείται η τεχνητή νοημοσύνη. Η ανάγκη για μεγαλύτερη κατανόηση ισχύει εξίσου για τους εργοδότες και τις επιχειρήσεις, τους εργαζόμενους, τους καταναλωτές και τους φορείς χάραξης πολιτικής.

3.4.

Επιπλέον, η εποχή της τεχνητής νοημοσύνης απαιτεί ικανότητα ηθικής σκέψης που είναι απαραίτητη για την καθοδήγηση της ανάπτυξης και της χρήσης ψηφιακών λύσεων και της τεχνητής νοημοσύνης κατά τρόπο συμβατό με τα ανθρώπινα δικαιώματα. Εκτός από τους ανθρώπινους παράγοντες, θα πρέπει να γίνουν κατανοητές οι περιβαλλοντικές και οι κλιματικές πτυχές που σχετίζονται με την ψηφιοποίηση και την τεχνητή νοημοσύνη —τόσο οι ευκαιρίες που παρέχουν οι τεχνολογίες αυτές όσο και οι κίνδυνοι που αυτές ενέχουν. Οι εν λόγω ηθικές και λοιπές πτυχές πρέπει να συνεκτιμώνται μέσω της συμμετοχικής διακυβέρνησης, δηλαδή με τη συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών και των κοινωνικών εταίρων σε διάφορους τομείς και διεργασίες.

3.5.

Οι επείγουσες βραχυπρόθεσμες ανάγκες για ανάπτυξη ικανοτήτων και δεξιοτήτων σχετίζονται με τη μείωση του χάσματος δεξιοτήτων και τη διόρθωση της αναντιστοιχίας δεξιοτήτων στην αγορά εργασίας.

3.6.

Δεδομένου ότι καθίσταται ολοένα και πιο δυσχερής η μακροπρόθεσμη προετοιμασία για ορισμένα επαγγέλματα, τα επαγγελματικά προσόντα πρέπει να προσαρμόζονται συνεχώς ώστε να αντιστοιχούν στις νέες εξελίξεις και να βασίζονται σε ένα σύνολο δεξιοτήτων και ικανοτήτων που είναι απαραίτητες, ανεξάρτητα από τις ακριβείς εξελίξεις.

3.7.

Είναι σημαντικό να αναλυθεί ποιες δεξιότητες προσφέρουν πρόσθετα οφέλη σε σχέση με τις μηχανές και τα ρομπότ και ποιες δεξιότητες θέλουμε να διατηρηθούν σε κάθε περίπτωση. Τούτο αναδεικνύει την ανάγκη για ισχυρά θεμέλια σε διατομεακές δεξιότητες όπως η λογική σκέψη, το κριτικό πνεύμα, η δημιουργικότητα, οι διαπροσωπικές δεξιότητες και οι δεξιότητες αλληλεπίδρασης.

3.8.

Είναι επίσης απαραίτητο, τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα, το σύνολο της κοινωνίας να διαθέτει τουλάχιστον βασικές ψηφιακές δεξιότητες. Εκτός από την παιδεία στα της ψηφιακής τεχνολογίας και τεχνητής νοημοσύνης, στις γενικές δεξιότητες θα πρέπει να περιλαμβάνεται η δυνατότητα εφαρμογής της τεχνητής νοημοσύνης στη δημιουργία και την εφαρμογή καινοτόμων λύσεων στην καθημερινή ζωή και εργασία. Αυτό ισχύει για ανθρώπους κάθε ηλικίας και υπόβαθρου, καθώς και για τα άτομα με αναπηρίες, δεδομένων των ευκαιριών που τους παρέχει η τεχνητή νοημοσύνη.

3.9.

Η εποχή της τεχνητής νοημοσύνης τονίζει τη σημασία των πεδίων της τεχνολογίας, της μηχανικής, των μαθηματικών και των λοιπών θετικών επιστημών, αλλά και των ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών. Υπογραμμίζει επίσης την ανάγκη για πολυτομεακές και διεπιστημονικές ικανότητες για την κατανόηση συστημικών φαινομένων και πολυδιάστατων προβλημάτων, για την επίλυση των οποίων μπορεί να χρησιμοποιηθεί η ψηφιοποίηση και η τεχνητή νοημοσύνη.

3.10.

Οι μεταβολές στην εργασία τονίζουν επίσης τη σημασία των επιχειρηματικών δεξιοτήτων. Είναι αναγκαίες όχι μόνο για τους ίδιους τους επιχειρηματίες, αλλά για όλους, ώστε τούτοι να είναι σε θέση να διαχειρίζονται την εργασία και τη ζωή τους. Αυτές οι ταχείες αλλαγές απαιτούν επίσης προσαρμοστικότητα και ανθεκτικότητα στην εργασία και στην κοινωνία γενικότερα. Οι επιχειρήσεις πρέπει να αναζητούν τρόπους ώστε να εγγυώνται την κατάρτιση των εργαζομένων με σκοπό τη διευκόλυνση τέτοιου είδους μεταβάσεων στον κόσμο της εργασίας.

3.11.

Συν τοις άλλοις, στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης είναι απαραίτητες διάφορες δεξιότητες συνεργασίας, επικοινωνίας και διδασκαλίας: η συνεργασία και η επικοινωνία μεταξύ ανθρώπων και ευφυών συστημάτων, όπως η τεχνητή νοημοσύνη και η ρομποτική, γενικεύονται περαιτέρω, τόσο στην εργασία όσο και στην καθημερινή ζωή. Επιπλέον, η τεχνητή νοημοσύνη και τα ρομπότ διδάσκονται όλο και περισσότερο, αντί να προγραμματίζονται απλώς.

3.12.

Εκτός από την αύξηση των γνώσεων, των ικανοτήτων και των δεξιοτήτων στο σύνολο της κοινωνίας, απαιτείται υψηλού επιπέδου ταλέντο ώστε να μπορέσει η ΕΕ να επιτύχει στον παγκόσμιο ανταγωνισμό και να είναι στην πρώτη γραμμή της καινοτομίας και των επενδύσεων στην ψηφιοποίηση και την τεχνητή νοημοσύνη. Εκτός από τους προγραμματιστές της τεχνητής νοημοσύνης, απαιτούνται περισσότερα ταλαντούχα άτομα και επαγγελματίες για να εφαρμόσουν την τεχνητή νοημοσύνη σε συγκεκριμένους τομείς, από την κατασκευή έως τις υπηρεσίες. Προϋπόθεση για όλα αυτά είναι οι προηγμένες επιστημονικές, μαθηματικές και τεχνικές ικανότητες.

3.13.

Οι στέρεες επιχειρηματικές δεξιότητες αποτελούν επίσης αναγκαιότητα για να αξιοποιηθούν οι επιχειρηματικές ευκαιρίες που παρέχουν η ψηφιοποίηση και η τεχνητή νοημοσύνη, για παράδειγμα στην επέκταση των επιχειρήσεων. Δεδομένου ότι η αξιόπιστη τεχνητή νοημοσύνη θα μπορούσε να αποτελεί μία από τις ανταγωνιστικές αιχμές της ΕΕ, οι δεοντολογικές πτυχές θα πρέπει να συνιστούν ουσιαστικό μέρος των προσόντων όλων των προγραμματιστών και των χρηστών της τεχνητής νοημοσύνης.

3.14.

Για να επιτύχουμε στον αγώνα δρόμου για τις δεξιότητες, είναι σημαντικό να αξιοποιηθεί πλήρως το σύνολο των δυνατοτήτων της κοινωνίας. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στις ψηφιακές δεξιότητες και στο ενδιαφέρον των γυναικών και κοριτσιών για τα πεδία της τεχνολογίας, της μηχανικής, των μαθηματικών και των λοιπών θετικών επιστημών, έτσι ώστε να συμμετέχουν εντατικότερα στην πρόοδο της ψηφιοποίησης και της τεχνητής νοημοσύνης. Κάτι τέτοιο θα βελτιώσει τις συνθήκες σε διάφορους τομείς, αλλά και στην οικονομία και την κοινωνία στο σύνολό της, καθώς και θα συμβάλει στην υπέρβαση της προκατάληψης λόγω φύλου σε σχέση με τα δεδομένα και την τεχνολογία.

4.   Πώς θα αποκτηθούν και θα ενισχυθούν καλύτερα οι δεξιότητες και οι ικανότητες της εποχής της τεχνητής νοημοσύνης;

4.1.

Είναι προφανές ότι η ενίσχυση των δεξιοτήτων και των ικανοτήτων της εποχής της τεχνητής νοημοσύνης απαιτεί, αφενός, μεταρρυθμίσεις των σημερινών συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης και, αφετέρου, την απαραίτητη σχετική χρηματοδότηση. Εξάλλου, η ψηφιοποίηση και η τεχνητή νοημοσύνη συνεπάγονται τόσο μεγάλες αλλαγές ώστε ολόκληρη η ιδέα της μάθησης και της διδασκαλίας θα πρέπει να αντιμετωπιστεί με νέο τρόπο. Επομένως, η προετοιμασία των δασκάλων και των λοιπών εκπαιδευτικών για τη νέα σκέψη και τον νέο πολιτισμό είναι ζητούμενο ζωτικής σημασίας.

4.2.

Θα πρέπει όλοι να έχουν δικαίωμα σε ίσες ευκαιρίες συνεχούς μάθησης, προκειμένου να αντεπεξέρχονται στις τρέχουσες και τις μελλοντικές εξελίξεις της οικονομίας και της κοινωνίας και να είναι σε θέση να διαμορφώνουν την πρόοδο, σύμφωνα με την αρχή των ίσων ευκαιριών και με μέλημα να μην μείνει κανείς στο περιθώριο. Η συνεχής μάθηση αφορά κυρίως την επαγγελματική επιμόρφωση, αλλά συμβάλλει όμως και στην προσωπική και εργασιακή ολοκλήρωση, την κοινωνική ένταξη και την ενεργό συμμετοχή του πολίτη στα κοινά.

4.3.

Η πρωτοβάθμια εκπαίδευση πρέπει να παρέχει στους μαθητές τις βασικές ψηφιακές δεξιότητες, κυρίως όμως, πρέπει να αποτελεί τη βάση για συνεχή μάθηση. Συνεπώς, πρέπει να εφοδιάζει όλους με τα προσόντα και τις δεξιότητες της μεθοδολογίας της μάθησης και της ανάπτυξης βαθύτερων δεξιοτήτων για την εποχή της τεχνητής νοημοσύνης, συμπεριλαμβανομένης της κατανόησης των κοινωνικών και δεοντολογικών πτυχών της προσπάθειας καθώς και του τρόπου διατήρησης του ανθρώπινου ελέγχου.

4.4.

Αντί της θεώρησης της μάθησης ως αγωγού διαφορετικών εκπαιδευτικών προσπαθειών, θα πρέπει να στοχεύουμε στον μαθησιακό σχεδιασμό για τα άτομα. Ο μαθησιακός σχεδιασμός στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης προϋποθέτει ειδικές μεθόδους εκτίμησης των μαθησιακών αναγκών του κάθε ατόμου, την προσαρμοσμένη παροχή ευκαιριών μάθησης, καθώς και τη διατήρηση της ειδικής λειτουργίας της δημόσιας εκπαίδευσης. Επιπλέον, απαιτεί νέα είδη δραστηριότητας από τους ανθρώπους ώστε να θέτουν στόχους για τον εαυτό τους.

4.5.

Η τεχνητή νοημοσύνη παρέχει επίσης ευκαιρίες μάθησης με επίκεντρο ακόμη περισσότερο τον μαθητή Η υποβοηθούμενη από την τεχνητή νοημοσύνη μάθηση μπορεί να αναλύσει τη ζήτηση δεξιοτήτων και προσόντων, να επιτρέψει την αυτοαξιολόγηση και να βοηθήσει στον συνδυασμό τυπικών, μη τυπικών και άτυπων επιλογών μάθησης Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί για την παροχή διδακτικού υλικού για εκπαίδευση και κατάρτιση με επίκεντρο τον μαθητή.

4.6.

Προκειμένου να δημιουργηθούν πιο εξατομικευμένες μαθησιακές μέθοδοι και να αυξηθούν οι ευκαιρίες για διεπιστημονικές και διατομεακές σπουδές, τα εκπαιδευτικά ιδρύματα πρέπει να διδάσκουν μαθήματα κατά ενότητες που να μπορούν να συνδυάζονται με ευέλικτο τρόπο.

4.7.

Εκτός από τη βασική εκπαίδευση και την επαγγελματική κατάρτιση, υπάρχει σαφής ανάγκη για αναβάθμιση των δεξιοτήτων και επανειδίκευση. Αυτού του είδους η μάθηση συντελείται όλο και περισσότερο στο εργασιακό πλαίσιο. Ζωτικής σημασίας για την ενίσχυση της επιμόρφωσης που απαιτείται στους χώρους εργασίας είναι η συνεργασία μεταξύ εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και κοινωνικών εταίρων, με τη σύσταση δικτύων τόσο μεγάλων επιχειρήσεων όσο και ΜΜΕ.

4.8.

Όσο αυξάνεται συνεχώς ο όγκος των ατόμων που συμμετέχουν στη συνεχή μάθηση, απαιτούνται εύκολα κλιμακούμενες μέθοδοι. Τα ανοικτά μαζικά διαδικτυακά μαθήματα (MOOC) παρέχουν μία πολλά υποσχόμενη ευκαιρία ως προς το θέμα αυτό. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν π.χ. για την αύξηση των γενικών γνώσεων στην τεχνητή νοημοσύνη (όπως το μάθημα «Στοιχεία τεχνητής νοημοσύνης» που δημιουργήθηκε στη Φινλανδία) ή για τη βελτίωση των δεξιοτήτων και προσόντων που απαιτούνται για την εφαρμογή της τεχνητής νοημοσύνης, με τη χρήση, για παράδειγμα, τεχνικών εικονικής ή επαυξημένης πραγματικότητας.

4.9.

Η μη τυπική εκπαίδευση είναι το κλειδί για την προώθηση εκπαιδευτικών συστημάτων χωρίς αποκλεισμούς και μια βασική οδός για τη διά βίου μάθηση και τη μάθηση που καλύπτει όλες τις πλευρές της ζωής. Ως εκ τούτου, θα πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στην αξιολόγηση και την επαλήθευση των αποτελεσμάτων της μη τυπικής εκπαίδευσης και της άτυπης μάθησης με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη συγκρισιμότητα και με την υποστήριξη όλων των συναρμοδίων στο πλαίσιο αυτό, όπως πρότεινε η ΕΟΚΕ σε προηγούμενη γνωμοδότησή της (4).

4.10.

Οι οργανώσεις νεολαίας καλούνται να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην ενίσχυση των νέων ως εργαζομένων και ως πολιτών. Παρέχουν εκπαίδευση που ανταποκρίνεται στις ξεχωριστές ανάγκες κάθε ατόμου και, ως εκ τούτου, είναι σε θέση να απευθύνονται στους νέους τους οποίους δεν προσεγγίζουν τα επίσημα εκπαιδευτικά ιδρύματα και να συμπληρώνουν την επίσημη εκπαίδευση, παρέχοντας ένα διαφορετικό σύνολο δεξιοτήτων και προσόντων.

4.11.

Οι μη τεχνικές δεξιότητες που ζητούν οι εργοδότες αντιστοιχούν με αυτές που αποκτώνται μέσω των οργανώσεων νεολαίας. Η μη τυπική εκπαίδευση έχει επίσης σημασία για την απόκτηση νέων δεξιοτήτων και την αναβάθμιση των ήδη υφιστάμενων, καθώς και για την ανάπτυξη των ψηφιακών δεξιοτήτων των ηλικιωμένων.

4.12.

Η επιτυχία στον παγκόσμιο αγώνα δρόμου για την προσέλκυση ταλέντων προϋποθέτει συνεργασία τόσο στην έρευνα όσο και στην εκπαίδευση. Τα ερευνητικά έργα είναι μια αποτελεσματική μορφή τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και ένας καλός τρόπος για την προώθηση νέων ταλέντων παγκοσμίου επιπέδου. Τα δίκτυα μέσω συνδεδεμένων ερευνητικών κέντρων αριστείας και κόμβων καινοτομίας αποτελούν σημαντικό μέσο διαμερισμού ικανοτήτων. Στις περιπτώσεις που τα ερευνητικά προγράμματα βασίζονται στη συνεργασία μεταξύ πανεπιστημίων και βιομηχανιών, τα ταλέντα συχνά καταλήγουν να εργάζονται στις επιχειρήσεις. Με αυτόν τον τρόπο, τα υψηλού επιπέδου ερευνητικά έργα μπορούν επίσης να ενισχύσουν τη διατήρηση των ταλέντων στην ΕΕ, καθώς και να προσελκύσουν ξένα ταλέντα.

5.   Τι είδους πολιτικές είναι απαραίτητες για την ενίσχυση των δεξιοτήτων και των προσόντων στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης;

5.1.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι οι επενδύσεις στην εκπαίδευση και την κατάρτιση πρέπει να αποτελούν κεντρικό τμήμα των στρατηγικών για την ψηφιοποίηση και την τεχνητή νοημοσύνη, καθώς και ότι η ψηφιοποίηση και η τεχνητή νοημοσύνη πρέπει να αποτελούν βασική διάσταση της εκπαιδευτικής πολιτικής και των συστημάτων με μακρόπνοο χαρακτήρα. Η ΕΕ πρέπει να καταβάλει προσπάθεια να αποτελέσει πρωτοπόρο επί του θέματος.

5.2.

Η ψηφιοποίηση και η τεχνητή νοημοσύνη έχουν αναδείξει τη σπουδαιότητα της συνεχούς μάθησης σε νέο επίπεδο, κάτι το οποίο αποτελεί έναν από τους κεντρικής σημασίας τρόπους ενίσχυσης της ΕΕ στον παγκόσμιο αγώνα δρόμου για τις δεξιότητες και την εκπαίδευση, και μάλιστα κατά τρόπο χωρίς αποκλεισμούς. Η ΕΟΚΕ προτείνει την ανάπτυξη μιας στρατηγικής της ΕΕ που θα περιέχει τις απαραίτητες ρυθμίσεις για την ενίσχυση της συνεχούς μάθησης με επίκεντρο τον εκπαιδευόμενο· η στρατηγική αυτή θα έχει στον πυρήνα της την ψηφιοποίηση και την ανάπτυξη της αξιόπιστης τεχνητής νοημοσύνης και θα συνεκτιμά τις διαφορές μεταξύ των εθνικών συστημάτων. Αναλόγως, θα πρέπει να ενισχυθεί και η φιλοδοξία του Ευρωπαϊκού εκπαιδευτικού χώρου: δεν αρκεί να συμμετέχει σε συνεχή μάθηση το ένα τέταρτο των ανθρώπων, πρέπει να είναι δικαίωμα όλων.

5.3.

Η ΕΟΚΕ ζητεί να υπάρξει στενή συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών στην εκπαίδευση και την κατάρτιση. Πρέπει να γίνεται πλήρης χρήση κοινών προγραμμάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης, συμπεριλαμβανομένων προγραμμάτων μεταπτυχιακών και διδακτορικών σπουδών στην τεχνητή νοημοσύνη. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η πρωτοβουλία του δικτύου των ευρωπαϊκών πανεπιστημίων αποτελεί καλό τρόπο ενίσχυσης των προσόντων υψηλού επιπέδου που σχετίζονται με την τεχνητή νοημοσύνη. Ακόμη, απαραίτητη είναι η διεθνής συνεργασία με κορυφαία ερευνητικά και εκπαιδευτικά κέντρα για μια αξιόπιστη τεχνητή νοημοσύνη, καθώς και η ενθάρρυνση της συνεργασίας στον τομέα της επαγγελματικής κατάρτισης. Επιπλέον, πρέπει να προωθηθεί περαιτέρω η αναγνώριση των προσόντων προκειμένου να διευκολυνθεί η κινητικότητα των εργαζομένων μεταξύ των κρατών μελών.

5.4.

Η ΕΟΚΕ ζητεί να αυξηθεί η κατανομή ενωσιακών κονδυλίων σε πρωτοβουλίες εκπαίδευσης και κατάρτισης που σχετίζονται με την τεχνητή νοημοσύνη. Πρέπει να διερευνηθούν περαιτέρω οι δυνατότητες που παρέχει το πρόγραμμα Erasmus+ καθώς και άλλα χρηματοδοτικά μέσα προς ενίσχυση των διασυνοριακών ανταλλαγών και της συνεργασίας. Επίσης σημαντική για τη δημιουργία και την προσέλκυση ταλέντων υψηλού επιπέδου είναι η αύξηση της χρηματοδότησης των ερευνητικών προγραμμάτων, όπως η πρωτοβουλία για ένα ευρωπαϊκό δίκτυο κέντρων αριστείας για την τεχνητή νοημοσύνη που χρηματοδοτείται από το πρόγραμμα «Ορίζοντας 2020».

5.5.

Οι πόροι του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου και του Ταμείου Προσαρμογής στην Παγκοσμιοποίηση πρέπει να χρησιμοποιούνται για την υποστήριξη της ανάπτυξης ψηφιακών δεξιοτήτων και δεξιοτήτων στην τεχνητή νοημοσύνη, συμπεριλαμβανομένου ενός καλά προβεβλημένου προγράμματος συνδρομής των εργαζομένων στην απόκτηση νέων δεξιοτήτων για να αντεπεξέρχονται στη ψηφιακή μετάβαση.

5.6.

Τα δεδομένα και οι ψηφιακές υποδομές έχουν θεμελιώδη σημασία για τη δυνατότητα χρήσης των ψηφιακών μέσων και της τεχνητής νοημοσύνης στην εκπαίδευση και τη μάθηση. Ως εκ τούτου, η διαθεσιμότητα, η ποιότητα, η αξιοπιστία, η προσβασιμότητα, η διαλειτουργικότητα και η ελεύθερη ροή δεδομένων είναι στοιχεία ζωτικής σημασίας για την εκπαίδευση και τη μάθηση στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης. Αυτό πρέπει να λαμβάνεται υπόψη στην πολιτική δεδομένων, μαζί με τις πτυχές της προστασίας των δεδομένων και της προστασίας της ιδιωτικότητας. Οι επενδύσεις σε ψηφιακή υποδομή σε όλους τους τομείς είναι επίσης ζωτικής σημασίας για την ενίσχυση των ψηφιακών ευκαιριών στην εκπαίδευση και τη μάθηση και για την αποφυγή του ψηφιακού χάσματος.

5.7.

Η επένδυση στην καινοτομία που σχετίζεται με την τεχνητή νοημοσύνη είναι ένας ακόμη τομέας που συνδέεται στενά με την εκπαίδευση. Πρέπει να διατεθούν περισσότεροι πόροι για την καινοτομία, τόσο στον δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα. Η ΕΕ πρέπει επίσης να δώσει τη δέουσα προσοχή στη βιομηχανική στρατηγική, να διασφαλίσει ευνοϊκό περιβάλλον για τις ευρωπαϊκές βιομηχανίες και να ενθαρρύνει την καινοτομία και τις επενδύσεις με προσανατολισμό σε συγκεκριμένη αποστολή, έτσι ώστε να ανταποκριθεί στις βασικές οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές προκλήσεις.

5.8.

Συνολικά, η ΕΕ χρειάζεται μια ολοκληρωμένη προσέγγιση των πολιτικών εκπαίδευσης και κατάρτισης, δεδομένης της στρατηγικής τους λειτουργίας και των αμφίδρομων δεσμών τους με άλλες πολιτικές όπως π.χ. η κοινωνική και οικονομική πολιτική. Οι αναγκαίες δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις πρέπει να στηρίζουν την εν λόγω προσέγγιση, και πρέπει να διευκολυνθούν, πρώτον, με μεταρρυθμίσεις για τη δημιουργία ευνοϊκού περιβάλλοντος για τις ιδιωτικές επενδύσεις, δεύτερον, με επαρκή προϋπολογισμό της ΕΕ και, τρίτον, με την τήρηση ενός «χρυσού κανόνα» που θα επιτρέπει στα κράτη μέλη να χρηματοδοτούν -μέσω των προϋπολογισμών τους- κοινωνικά και οικονομικά παραγωγικές επενδύσεις, χωρίς κινδύνους για τη μελλοντική δημοσιονομική βιωσιμότητα (5). Αντίστοιχα, η εκπαίδευση και οι δεξιότητες θα πρέπει να έχουν ιδιαίτερη σημασία στο Ευρωπαϊκό Εξάμηνο. Η πρώτη στην ιστορία κοινή σύνοδος των υπουργών Παιδείας και Οικονομικών της ΕΕ κατά τη διάρκεια της φινλανδικής Προεδρίας του Συμβουλίου της ΕΕ αναμένεται να δώσει την κατάλληλη ώθηση σε αυτό το εγχείρημα.

5.9.

Τέλος, η ΕΟΚΕ τονίζει τη σημασία της ενεργού συμμετοχής της κοινωνίας πολιτών στην εκπόνηση της πολιτικής για την εκπαίδευση και την κατάρτιση (και των συναφών πολιτικών), καθώς και στον σχεδιασμό και την εφαρμογή νέων προγραμμάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης, συμπεριλαμβανομένων όσων αφορούν τις ηθικές πτυχές του ζητήματος. Απαιτείται συνεργασία μεταξύ κυβερνήσεων, εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, κοινωνικών εταίρων, οργανώσεων καταναλωτών και άλλων ενδιαφερόμενων οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών.

5.10.

Στους κοινωνικούς εταίρους αναλογεί ειδικός ρόλος, όπως ορίζεται άλλωστε στη Συνθήκη. Καθότι δε έχουν συγκεκριμένη αποστολή όσον αφορά τα εργασιακά ζητήματα, θα πρέπει να συμμετέχουν σε αποφάσεις που αφορούν —σύμφωνα με τους οικείους εθνικούς κανόνες— στη λήψη αποφάσεων που αφορούν τις επενδύσεις, τις τεχνολογίες και την οργάνωση της εργασίας. Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι η ψηφιοποίηση αποτελεί μία από τις έξι προτεραιότητες που εξετάζονται στο πρόγραμμα εργασίας του Ευρωπαϊκού κοινωνικού διαλόγου της περιόδου 2019-2021.

---

(1)  ΕΕ C 190 της 5.6.2019, σ. 24.

(2)  Ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων, Αρχή 1, Εκπαίδευση, κατάρτιση και διά βίου μάθηση: κάθε άνθρωπος έχει δικαίωμα σε ποιοτική και χωρίς αποκλεισμούς εκπαίδευση, κατάρτιση και διά βίου μάθηση προκειμένου να διατηρήσει και να αποκτήσει δεξιότητες που θα του επιτρέψουν να συμμετέχει πλήρως στην κοινωνία και να διαχειρίζεται με επιτυχία τις αλλαγές στην αγορά εργασίας.

(3)  ΕΕ C 240 της 16.7.2019, σ. 51, ΕΕ C 228 της 5.7.2019, σ. 16, ΕΕ C 62 της 15.2.2019, σ. 292, ΕΕ C 440 της 6.12.2018, σ.1, ΕΕ C 110 της 22.3.2019, σ. 41, ΕΕ C 367 της 10.10.2018, σ. 15, ΕΕ C 434 της 15.12.2017, σ. 36, ΕΕ C 288 της 31.8.2017, σ. 43.

(4)  ΕΕ C 13 της 15.1.2016, σ. 49.

(5)  ΕΕ C 190 της 5.6.2019, σ. 24.