10.7.2013   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 198/26

1.1

Η περιοχή της Αρκτικής βρίσκεται σε κρίσιμη μεταβατική φάση. Η κλιματική αλλαγή συντελεί σε μεγάλο βαθμό στην υπερθέρμανση του πλανήτη και στην τήξη των πάγων στην περιοχή, φαινόμενα που, με τη σειρά τους, επηρεάζουν τις καιρικές συνθήκες και προκαλούν περιβαλλοντικές αλλαγές σε παγκόσμιο επίπεδο. Παράλληλα δε, επηρεάζουν την παγκόσμια οικονομία, διότι δημιουργούν νέες ευκαιρίες για οικονομικές δραστηριότητες στην πλούσια σε φυσικούς πόρους περιοχή. Τα μάτια του κόσμου είναι στραμμένα στην περιοχή της Αρκτικής, η εύθραυστη οικολογία της οποίας και ο πληθυσμός της χρήζουν κατάλληλης προστασίας και μέριμνας. Αυτές οι μεταβολές μπορεί να έχουν γεωλογικές επιπτώσεις.

1.2

Η ΕΟΚΕ καλεί την ΕΕ να χαράξει μια στρατηγική για την Αρκτική και να δεσμευτεί με αξιόπιστο τρόπο για συνεργασία με τις χώρες της Αρκτικής. Η περιοχή της Αρκτικής έχει μεγάλη σημασία για την ΕΕ και η ΕΕ έχει πολλά να προσφέρει στην συνεργασία για την περιοχή αυτή. Η ΕΟΚΕ ζητά να πραγματοποιηθούν υπεύθυνες επενδύσεις σε οικονομικές δραστηριότητες που να βασίζονται στη γνώση του ψυχρού κλίματος και να αναπτυχθούν οι υποδομές. Ζητά, επίσης, τη συνέχιση της συνεργασίας σχετικά με την έρευνα για την κλιματική αλλαγή, καθώς και την αποτελεσματική προστασία το εύθραυστου περιβάλλοντος της περιοχής της Αρκτικής.

1.3

Πρέπει να ενισχυθεί το Αρκτικό Συμβούλιο καθώς και η θέση της ΕΕ στο εσωτερικό του. Η κοινωνία των πολιτών πρέπει να συμμετέχει ευρέως στη συνεργασία για την περιοχή της Αρκτικής. Στην συνεργασία αυτή απαιτείται περισσότερη διαφάνεια και βελτίωση της επικοινωνίας.

1.4

Η συνδιοργάνωση με το Αρκτικό Κέντρο (1) του Πανεπιστημίου της Λαπωνίας της δημόσιας ακρόασης στη Βόρεια Φινλανδία (Ροβανιέμι) ήταν σημαντική για την ΕΟΚΕ. Σκοπός της ΕΟΚΕ είναι να συμβάλει στη συνεργασία για την περιοχή της Αρκτικής και στην πολιτική της ΕΕ για την Αρκτική, καθώς και στη σύσφιξη των σχέσεων με την κοινωνία των πολιτών της περιοχής.

2.1

Η στρατηγική σημασία της περιοχής της Αρκτικής έχει αυξηθεί σημαντικά, με αποτέλεσμα να συγκεντρώνει ολοένα και περισσότερο το παγκόσμιο ενδιαφέρον. Για τον λόγο αυτό, είναι σημαντικό η ΕΕ να αποφασίσει το συντομότερο δυνατό ποια θα είναι η πολιτική της στην περιοχή της Αρκτικής, προκειμένου να μπορεί να συμμετέχει ως αξιόπιστος και εποικοδομητικός φορέας και εμπνευστής πρωτοβουλιών σε ό,τι αφορά τη συνεργασία στην περιοχή της Αρκτικής. Πρωτίστως πρέπει να δοθεί προσοχή στις βορειότερες περιοχές των αρκτικών κρατών μελών της ΕΕ, καθώς και στην εδραίωση της συνεργασίας στις χώρες της Αρκτικής, ιδίως δε με τους ευρωπαίους γείτονές της (συμπεριλαμβανομένης της Γροιλανδίας). Η κατάσταση αυτή απαιτεί τη χάραξη εκ μέρους την ΕΕ μια ολοκληρωμένης στρατηγικής για την Αρκτική.

Η συγκέντρωση πόρων της ΕΕ για την περιοχή της Αρκτικής σε ένα μέρος ή ο αποτελεσματικός συντονισμός τους, καθώς και η συμπερίληψή τους σε ένα κεφάλαιο για την περιοχή της Αρκτικής στον προϋπολογισμό της ΕΕ, αποτελεί προαπαιτούμενο, προκειμένου να εξασφαλισθεί η αξιόπιστη εφαρμογή της πολιτικής/στρατηγικής της ΕΕ για την Αρκτική.

2.2

Η πολιτική/στρατηγική της ΕΕ για την Αρκτική και οι αντίστοιχες στρατηγικές των κρατών της Αρκτικής περιοχής πρέπει να είναι συναφείς μεταξύ τους. Η διακυβέρνηση της Αρκτικής θα πρέπει να αναπτυχθεί και να εφαρμοστεί στη βάση εποικοδομητικής συνεργασίας με τις χώρες αυτές και με τους βασικούς εταίρους. Η συνεργασία και η συνύπαρξη στην Αρκτική θα πρέπει να βασίζονται, στο μέτρο του δυνατού, σε διεθνείς συμφωνίες και στη συνεργασία στο πλαίσιο διεθνών οργανισμών, όπως ο ΟΗΕ, ο Διεθνής Ναυτιλιακός Οργανισμός (ΔΝΟ), ο Οργανισμός Επισιτισμού και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO) και η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας (ΔΟΕ). Η συνεργασία προϋποθέτει οι συμμετέχουσες χώρες να έχουν επικυρώσει τις σημαντικότερες από τις συμφωνίες αυτές σχετικά με την περιοχή της Αρκτικής.

2.3

Ο υπό εξέλιξη ανταγωνισμός για την περιοχή της Αρκτικής δεν πρέπει να κλιμακώσει τις διαφορές στην Αρκτική. Η ΕΕ θα πρέπει να προωθήσει τη συζήτηση γύρω από έναν διεθνή νομικό μηχανισμό επίλυσης των διαφορών, ο οποίος θα είναι δεσμευτικός για όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη. Για τον λόγο αυτό πρέπει, όπως προτάθηκε και εγκρίθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το 2010 (3), να διοργανωθεί, το συντομότερο δυνατό, υπό την αιγίδα του Αρκτικού Συμβουλίου, μια σύνοδος κορυφής για την Αρκτική, προκειμένου όλοι οι βασικοί φορείς που ενδιαφέρονται για την περιφερειακή συνεργασία να έχουν την ευκαιρία να συζητήσουν για το μέλλον της περιοχής και να αναζητήσουν συναίνεση σχετικά με τις αρχές συνεργασίας στην περιοχή. Ενδείκνυται παρόμοιες σύνοδοι να πραγματοποιούνται τακτικά στο μέλλον, ενώ η αποτελεσματική συνεργασία μεταξύ των ενδιαφερόμενων φορέων της Αρκτικής απαιτεί αποτελεσματικά εργαλεία, όπως για παράδειγμα δίκτυα επικοινωνίας και παρακολούθησης που να βασίζονται στις σύγχρονες τεχνολογίες.

2.4

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί ότι θα πρέπει να ενισχυθεί η θέση του Αρκτικού Συμβουλίου, και πιστεύει ότι θα πρέπει να έχει εντολή να λειτουργεί ως ένα διεθνές φόρουμ για τις διαπραγματεύσεις σχετικά με βασικά ζητήματα της περιοχής της Αρκτικής. Η καλή συνεργασία στο Αρκτικό Συμβούλιο προϋποθέτει όλα τα κράτη της Αρκτικής να αντιμετωπίζονται ισότιμα.

Η θέση της ΕΕ θα πρέπει να ενισχυθεί στο Συμβούλιο, διότι, με τον τρόπο αυτό, θα συμβάλλει καλύτερα στο έργο του Συμβουλίου και με τη συμμετοχή της θα αυξήσει την επιρροή του Συμβουλίου. Η ΕΕ έχει πολλά να προσφέρει στη συνεργασία αυτή. Ένας τρόπος με τον οποίο η ΕΕ θα μπορούσε να ενισχύσει τη θέση της θα ήταν η απόκτηση του καθεστώτος του παρατηρητή, ενώ τα κράτη μέλη της ΕΕ από την Αρκτική θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τη θέση της ΕΕ στο πλαίσιο του Αρκτικού Συμβουλίου.

Είναι επίσης σημαντικό για την ΕΕ να επικεντρωθεί στην ενίσχυση της συνεργασίας στο Ευρω-Αρκτικό Συμβούλιο της Θάλασσας του Μπάρεντς (και στο περιφερειακό Συμβούλιο του Μπάρεντς), διότι διαδραματίζουν καίριο ρόλο στη διασυνοριακή αλληλεπίδραση μεταξύ των 13 περιφερειών μελών (στη Νορβηγία, τη Σουηδία, τη Φινλανδία και τη Ρωσία) και της πλούσιας σε πόρους περιοχής της Θάλασσας του Μπάρεντς. Η ΕΕ θα πρέπει να αξιοποιήσει την εμπειρογνωσία και να προωθήσει τη συνεργασία μεταξύ των διάφορων συμβουλίων περιφερειακής συνεργασίας, συμπεριλαμβανομένων αυτών που αναφέρονται στην ενότητα 4, όπως το Σκανδιναβικό Συμβούλιο Υπουργών, το Συμβούλιο των Κρατών της Βαλτικής Θάλασσας ή οι Οκτώ Σκανδιναβικές/Βαλτικές Χώρες (Nordic-Baltic Eight).

2.5

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την ανάγκη για λεπτομερέστερη και πιο αξιόπιστη γνώση σχετικά με τις περιβαλλοντικές αλλαγές που συντελούνται σε ολόκληρο τον κόσμο και στην περιοχή της Αρκτικής, όπου οι περιβαλλοντικές συνθήκες είναι μοναδικές και το οικοσύστημα εύθραυστο. Θα πρέπει να συνεχιστεί με αποφασιστικότητα η επιστημονική έρευνα και η παρακολούθηση της κλιματικής αλλαγής, των οικολογικών θεμάτων, του περιβάλλοντος και της μετεωρολογίας. Η έκθεση «Αξιολόγηση αντικτύπου για το κλίμα της Αρκτικής» (Arctic Climate Impact Assessment - ACIA), η έκθεση αξιολόγησης Snow Water Ice and Permafrost in the Arctic (SWIPA) (Χιόνι, νερό, πάγος και μόνιμα παγωμένο έδαφος στην Αρκτική), το πρόγραμμα Ice2Sea (Ice to Sea), το σχέδιο «Αποτύπωμα της ΕΕ στην Αρκτική και αξιολόγηση πολιτικής» (EU Arctic Footprint and Policy Assessment) και η συμμετοχή στο διεθνές «Δίκτυο παρατήρησης μακράς διαρκείας της Αρκτικής» (Sustainable Arctic Observing Network - SAON), μπορεί να λειτουργήσουν καταλυτικά στον τομέα της ερευνητικής συνεργασίας στην Αρκτική. Πρέπει να ενισχυθούν τα υφιστάμενα και αποτελεσματικά δίκτυα έρευνας και παρακολούθησης της ΕΕ για την προώθηση των γνώσεων και των δεξιοτήτων.

2.5.1

Μέχρι σήμερα, η έρευνα έχει σε μεγάλο βαθμό επικεντρωθεί στον μετριασμό και στη διαχείριση της αλλαγής του κλίματος σε διάφορα μέρη του κόσμου, αλλά τα φαινόμενα της κλιματικής αλλαγής και οι συνέπειές τους φαίνεται ότι έχουν φθάσει ήδη σε οριακό σημείο, πέρα από το οποίο δύσκολα μπορεί να τα σταματήσει κανείς (4). Για τον λόγο αυτό, θα πρέπει σήμερα να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στην έρευνα για την διαφύλαξη του αρκτικού περιβάλλοντος και τη βιώσιμη διαχείριση των φυσικών πόρων, καθώς και στην προσαρμογή στις κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες της κλιματικής αλλαγής. Οι ερευνητικές δραστηριότητες και τα αποτελέσματά τους θα πρέπει να δημοσιεύονται, η δε έρευνα θα πρέπει να καλύπτει όλες τις πτυχές του ζητήματος, να είναι ανοικτή και να συμπεριλαμβάνει την κοινωνία των πολιτών και ερευνητές από όλες τις χώρες της ΕΕ (βλ. επίσης σημείο 2.9).

2.5.2

Η έρευνα σχετικά με την περιοχή της Αρκτικής πρέπει να συμπεριληφθεί στα εκτενή ερευνητικά προγράμματα της ΕΕ και να χορηγηθεί χωριστή χρηματοδότηση στο δημοσιονομικό πλαίσιο της ΕΕ για την περίοδο 2014-2020.

2.6

Η περιοχή της Αρκτικής έχει μεγάλη οικονομική σημασία για τους τοπικούς πληθυσμούς, το σύνολο της Ευρώπης και πέραν αυτής. Η επιχειρηματικότητα, η μεταποιητική βιομηχανία και η γεωργική επιχειρηματικότητα της περιοχής πρέπει να ενθαρρύνονται με κάθε μέσο, όπως για παράδειγμα με πρωτοβουλίες του τύπου Arctic-Start-Up, καθώς και με την εκπαίδευση. Πρέπει δε να προωθηθούν οι επενδύσεις. Κατά την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων και την άσκηση άλλων οικονομικών δραστηριοτήτων, η ΕΕ θα πρέπει να πραγματοποιήσει επενδύσεις σε τεχνολογίες προσαρμοσμένες στις περιβαλλοντικές συνθήκες της Αρκτικής, καθώς και στην ανάπτυξη και τη χρήση της αντίστοιχης εμπειρογνωσίας (ψυχρό κλίμα). Τούτο αφορά, μεταξύ άλλων, τις υπεράκτιες γεωτρήσεις, τα ορυχεία και τις θαλάσσιες βιομηχανίες, τον σχεδιασμό πλοίων και μηχανών, τους λιμένες και τη μεταφορά τεχνολογίας.

2.6.1

Οι υποδομές - ειδικά για σιδηροδρομικές και θαλάσσιες διαδρομές - προσαρμοσμένες στις συνθήκες του βορρά, καθώς και η κατασκευή των δικτύων μεταφοράς ενέργειας θα πρέπει να επίσης να βασίζονται σε κατάλληλη για τις σκληρές περιβαλλοντικές συνθήκες της Αρκτικής τεχνολογία και τεχνογνωσία. Η δημιουργία αποτελεσματικής υποδομής και υλικοτεχνικής υποστήριξης (τόσο στον άξονα Βορρά-Νότου όσο και στον άξονα Ανατολής-Δύσης) είναι θεμελιώδους σημασίας για την ανάπτυξη της περιοχής της Αρκτικής.

2.6.2

Επίσης, η κατασκευή εγκαταστάσεων και η χρήση των τεχνολογιών της πληροφορίας σε αραιοκατοικημένες περιοχές (για παράδειγμα, η εκπαίδευση εξ αποστάσεως, η ηλεκτρονική ιατρική περίθαλψη) και ο τουρισμός αποτελούν σημαντικούς τομείς ανάπτυξης στην περιοχή.

2.6.3

Κατά την ανάπτυξη του άξονα της Βόρειας Θάλασσας –ο οποίος είναι η αποτελεσματικότερη από άποψη κόστους και ασφαλέστερη εναλλακτική λύση αντί του νότιου διαύλου διέλευσης (μέσω της διώρυγας του Σουέζ)–, η ΕΕ θα πρέπει να λάβει υπόψη τις σχετικές περιβαλλοντικές πτυχές. Η ΕΕ θα πρέπει επίσης, από την πλευρά της, να ασχοληθεί με το άνοιγμα νέων θαλάσσιων διαύλων«αβλαβούς διέλευσης» στην περιοχή της Αρκτικής για τη διεθνή ναυτιλία, σύμφωνα με τις διεθνείς συμφωνίες (Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας - UN Convention on the Law of the Sea, UNCLOS), συμπεριλαμβανομένων των διαδρόμων που διέρχονται από τις αποκλειστικές οικονομικές ζώνες διαφόρων χωρών. Αυτό είναι ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη τόσο των εμπορευματικών όσο και των επιβατικών μεταφορών στην περιοχή.

2.6.4

Η ΕΕ πρέπει να καταβάλει κάθε δυνατή προσπάθεια προκειμένου να ενσωματώσει τις προτεραιότητες αυτές στη στρατηγική ανάπτυξης Ευρώπη 2020 αλλά και σε άλλα προγράμματα, όπως η «Ένωση Καινοτομίας» και το «Ορίζοντας 2020». Η περιφερειακή πολιτική και η πολιτική συνοχής της ΕΕ καθώς και τα προγράμματα INTERREG και ENPI είναι μεγάλης σημασίας για τις εξόχως απόκεντρες βόρειες περιφέρειες της ΕΕ, και είναι ζωτικής σημασίας να έχουν αίσια αποτελέσματα σε αυτές τις περιοχές και στις γειτονικές περιοχές τους, με τη στήριξη των οικονομικών και κοινωνικών δραστηριοτήτων, καθώς και με την προώθηση της διασυνοριακής συνεργασίας.

2.6.5

Είναι επίσης ανάγκη να χρηματοδοτηθούν τα προγράμματα συνεργασίας στην περιοχή που έχει συμφωνήσει η ΕΕ με τους εταίρους της. Το σχέδιο εταιρικής σχέσης στον τομέα των μεταφορών στο πλαίσιο της Βόρειας Διάστασης απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή και επαρκείς πόρους, διότι μπορεί να συμβάλει στην ανάπτυξη διαύλων μεταφοράς των φυσικών πόρων από την πλούσια περιοχή του Μπάρεντς και προς τις αγορές της Ευρώπης. Για παράδειγμα, είναι απαραίτητη η ταχεία κατασκευή χερσαίων συνδέσεων μεταξύ της ΕΕ και των βασικών λιμανιών της Αρκτικής, όπως το Μουρμάνσκ και το Νάρβικ. Τα έργα αυτά θα πρέπει να θεωρηθούν ως εξαιρετικά επείγοντα (βλέπε επίσης τα σημεία 2.6.1 και 2.6.3).

Η διάθεση των πόρων για την προώθηση της οικονομικής δραστηριότητας στην περιοχή μπορεί να έχει θετικό αντίκτυπο στην απασχόληση, στην οικονομική ανάπτυξη και στην ευημερία του πληθυσμού.

2.7

Είναι καθοριστικής σημασίας να εξασφαλιστεί στην περιοχή της Αρκτικής η βιώσιμη ισορροπία μεταξύ της προστασίας του περιβάλλοντος και της οικονομικής δραστηριότητας. Η ΕΕ πρέπει να δράσει με αποφασιστικότητα, ώστε να βοηθήσει τις χώρες της Αρκτικής να επιτύχουν αυτή την ισορροπία, διότι το οικοσύστημα της περιοχής είναι ιδιαίτερα εύθραυστο. Στην περιοχή της Αρκτικής θα πρέπει να εφαρμόζονται τα υψηλότερα διεθνή πρότυπα της αειφόρου ανάπτυξης, που απαιτούν οι συνθήκες στην περιοχή. Η εταιρική κοινωνική ευθύνη, καθώς και οι κατευθυντήριες γραμμές του ΟΟΣΑ για τις πολυεθνικές εταιρείες είναι καθοριστικής σημασίας. Για τον λόγο αυτό, οι επιχειρήσεις θα πρέπει να λειτουργούν υπεύθυνα, ειδικά σε χώρους με ιδιαίτερες φυσικές αξίες ή σε χώρους ιερούς για τους αυτόχθονες πληθυσμούς. Επίσης, η αλιεία θα πρέπει να ασκείται με υπεύθυνο τρόπο και λαμβάνοντας υπόψη τα αποθέματα ιχθύων βαθέων υδάτων, σύμφωνα με τους κανόνες της ΕΕ για την αλιεία ανοικτής θαλάσσης, τις κατευθυντήριες γραμμές του FAO, την Κοινή Ανακοίνωση JOIN(2012) 19 final και το συνοδευτικό υπηρεσιακό έγγραφο εργασίας SWD(2012) 182 final και, πιθανόν, επίσης τη συμφωνία της Επιτροπής Αλιείας του Βορειοανατολικού Ατλαντικού (North-East Atlantic Fisheries Commission, NEAFC/CPANE) (5). Όλα αυτά είναι ζωτικής σημασίας για τη διασφάλιση της ευρωστίας και της ευημερίας στην περιοχή της Αρκτικής.

2.7.1

Οι κατευθυντήριες γραμμές και η εμπειρία της ΕΕ σχετικά με την εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, καθώς και η ναυτιλιακή πολιτική της θα πρέπει να εξυπηρετούν τη συνεργασία της Αρκτικής. Εκτός από την εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων της οικονομικής δραστηριότητας στην περιοχή πρέπει να αξιολογούνται και οι οικονομικές επιπτώσεις τους.

2.7.2

Η ΕΕ πρέπει να δράσει, ώστε, η πρόσφατη συμφωνία του Αρκτικού Συμβουλίου για την πρόληψη διαρροών πετρελαίου να εφαρμοστεί αποτελεσματικά στην πράξη και να ξεκινήσουν οι διαπραγματεύσεις για τις αρχές σχετικά με τις γεωτρήσεις.

2.7.3

Σημαντικό είναι επίσης να ολοκληρωθούν με επιτυχία οι διαπραγματεύσεις για τον θαλάσσιο κώδικα του ΔΝΟ στις πολικές περιοχές (Πολικός Κώδικας). Για την ανάπτυξη των αρκτικών θαλάσσιων διαδρομών, η ΕΕ θα πρέπει να προσφέρει τις υπηρεσίες της μέσω του Galileo, του δορυφορικού της συστήματος πλοήγησης για τη βελτίωση της ναυτιλίας και της ασφάλειας, συνδυάζοντας, όπου είναι δυνατόν, το σύστημα αυτό με άλλα παρόμοια συστήματα.

2.8

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει σθεναρά τον διάλογο που ξεκίνησε η ΕΕ με τους Σάαμι και άλλους αυτόχθονες πληθυσμούς, καθώς και με ομάδες συμφερόντων της Αρκτικής περιοχής. Ο διάλογος αυτός πρέπει να συνεχιστεί και να ενισχυθεί. Οι πολιτιστικές παραδόσεις και οι παραδοσιακοί τρόποι διαβίωσης των αυτοχθόνων πληθυσμών (π.χ. εκτροφή ταράνδων) πρέπει να αποτελούν αντικείμενο σεβασμού. Οι κάτοικοι της περιοχής ανήκουν κυρίως σε μη-αυτόχθονες ομάδες (περίπου 90%), και, για τον λόγο αυτό, ο διάλογος πρέπει να επεκταθεί στο σύνολο του πληθυσμού. Η ΕΟΚΕ συμφωνεί επίσης με την παρατήρηση που διατυπώνεται στην Ανακοίνωση του Ιουνίου 2012 της ότι « η Αρκτική είναι πηγή προκλήσεων, αλλά και ευκαιριών, που θα έχουν σοβαρές συνέπειες για τη ζωή των μελλοντικών γενεών ευρωπαίων πολιτών ». Οι αλλαγές στην Αρκτική επηρεάζουν τις συνθήκες διαβίωσης των ανθρώπων όχι μόνο στην Αρκτική και τις γύρω περιοχές, αλλά και σε άλλα μέρη του κόσμου (βλ. το οικονομικό δυναμικό, την κλιματική αλλαγή που προκαλεί αύξηση των ακραίων καιρικών φαινομένων, τις μετατοπίσεις στα ωκεάνια ρεύματα, την άνοδο της στάθμης της θάλασσας, την ξηρασία, τις απότομες βροχοπτώσεις και χιονοπτώσεις, κλπ.).

2.8.1

Η κοινωνία των πολιτών πρέπει να συμμετέχει ευρέως και τακτικά στις εργασίες για την Αρκτική μαζί με τους αυτόχθονες πληθυσμούς. Διάφοροι φορείς της κοινωνίας, συμπεριλαμβανομένων των επιχειρήσεων, των εργαζομένων και των φορέων προστασίας του περιβάλλοντος, θα πρέπει να συμμετέχουν τόσο σε πολυμερείς όσο και σε ενωσιακές δράσεις για την Αρκτική. Ο διάλογος, οι συζητήσεις στρογγυλής τραπέζης και οι ακροάσεις θα πρέπει να πραγματοποιούνται με διάφορες ομάδες της κοινωνίας των πολιτών.

2.8.2

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η ΕΕ θα πρέπει να προωθήσει την αποτελεσματική συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών σε διάφορα επίπεδα:

2.8.3

Πρόθεση της ΕΟΚΕ είναι να συμμετάσχει σε αυτό το έργο και να προβάλει μέσω διαλόγου τις απόψεις και τις προτάσεις της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η ΕΟΚΕ προτίθεται επίσης να ενισχύσει τους δεσμούς της με την κοινωνία των πολιτών στην Αρκτική, τόσο εντός όσο και εκτός των συνόρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στόχος είναι η υποστήριξη της φωνής και της παρουσίας της κοινωνίας των πολιτών των χωρών της Αρκτικής. Είναι αναγκαίο να δοθεί η δυνατότητα στους υπο-περιφερειακούς και στους τοπικούς φορείς να εκφράσουν τις απόψεις τους σε επίπεδο ΕΕ.

2.9

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την ανάγκη για μεγαλύτερη διαφάνεια και ενημέρωση του κοινού σχετικά με την Αρκτική και για συνεργασία στην περιοχή. Για τον λόγο αυτό, η ΕΕ πρέπει να ζητήσει μια αποτελεσματική στρατηγική επικοινωνίας όσον αφορά τη συνεργασία στην Αρκτική περιοχή. Εν προκειμένω, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει πλήρως την πρόταση που υπέβαλε η Επιτροπή το 2008 (6) και αναγνώρισε το Συμβούλιο Υπουργών το 2009 (7) και στη συνέχεια το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (8), για τη δημιουργία ενός κέντρου πληροφόρησης ΕΕ-Αρκτικής που θα είναι γενικά υπεύθυνο για την παροχή πληροφόρησης σχετικά με τα αποτελέσματα της έρευνας και άλλες δραστηριότητες που συνδέονται με τη συνεργασία στην περιοχή της Αρκτικής. Η πρωτοβουλία αυτή είναι σημαντική, ιδιαίτερα για την ενίσχυση της διαφάνειας. Είναι θετικό το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανέθεσε στο Αρκτικό Κέντρο του Πανεπιστημίου της Λαπωνίας να εκπονήσει ένα σχέδιο μελέτης για το κέντρο πληροφόρησης. Το κέντρο πληροφόρησης θα μπορούσε να λειτουργήσει ως ένα δίκτυο, με τη συμμετοχή ιδρυμάτων έρευνας και επικοινωνίας από την Ευρώπη και αλλού. Στο θέμα αυτό σημαντικό ρόλο πρέπει να διαδραματίσει και η κοινωνία των πολιτών.

3.1.1

Το μεγαλύτερο τμήμα της περιοχής αποτελείται από τον Αρκτικό Ωκεανό, ο οποίος ως επί το πλείστον καλύπτεται από πάγο - ο Βόρειος Πόλος βρίσκεται στο κέντρο του ωκεανού. Η Θάλασσα του Μπάρεντς, η Θάλασσα Κάρα, η θάλασσα της Γροιλανδίας, η Νορβηγική Θάλασσα, η Θάλασσα Μποφόρ, η Θάλασσα Λάπτεφ και ορισμένες άλλες θαλάσσιες περιοχές είναι μέρος του Αρκτικού Ωκεανού. Ο Αρκτικός Ωκεανός περιβάλλεται από ηπειρωτικές υφαλοκρηπίδες. Οκτώ κράτη της Αρκτικής - Καναδάς, Δανία (συμπεριλαμβανομένης της Γροιλανδίας), Φινλανδία, Ισλανδία, Νορβηγία (συμπεριλαμβανομένων των νήσων Σβάλμπαρντ), Ρωσία, Σουηδία και Ηνωμένες Πολιτείες (συμπεριλαμβανομένης της Αλάσκας) - βρίσκονται, τουλάχιστον εν μέρει, βόρεια του Αρκτικού Κύκλου και καλύπτουν μεγάλες εκτάσεις της Αρκτικής. Η Ισλανδία είναι κοντά στον Αρκτικό Κύκλο. Πέντε τουλάχιστον από αυτές τις χώρες - Νορβηγία, Ρωσία, Καναδάς, Δανία / Γροιλανδία και οι Ηνωμένες Πολιτείες (τα «πέντε αρκτικά κράτη») – είναι παράκτια κράτη του Αρκτικού Ωκεανού. Στα κράτη της Αρκτικής περιλαμβάνονται τρία κράτη μέλη της ΕΕ: η Φινλανδία, η Σουηδία και η Δανία. Η Νορβηγία και η Ισλανδία δεν είναι κράτη μέλη, αλλά συμβαλλόμενα μέρη της συμφωνίας για τον ΕΟΧ, ενώ η Ισλανδία έχει υποβάλει αίτηση ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ρωσία και ο Καναδάς είναι στρατηγικοί εταίροι της ΕΕ. Η Γροιλανδία ανήκει στη Δανία, αλλά από το 2009 έχει καθεστώς αυτοδιοίκησης (”Self-Rule”)· η Γροιλανδία δεν ανήκει στην ΕΕ, αλλά έχει συμφωνία εταιρικής σχέσης με την Ευρωπαϊκή Ένωση.

3.1.2

Η περιοχή της Αρκτικής έχει έκταση 14,5 εκατομμύρια km2 και πληθυσμό περίπου 4 εκατομμύρια άτομα, τα περισσότερα εκ των οποίων στη Ρωσία. Περίπου το 10% του πληθυσμού είναι αυτόχθονες ομάδες (π.χ. Saami, Inuit, Νenetsit, Αleutit, Αthabascat, gwich'init κλπ). Οι Σάαμι της Φινλανδίας και της Σουηδίας είναι οι μόνοι αυτόχθονες πληθυσμοί που ζουν εντός των συνόρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το Μουρμάνσκ, που βρίσκεται στη βορειοδυτική Ρωσία, είναι το μεγαλύτερο λιμάνι της Αρκτικής (9). Στην περιοχή λειτουργούν εταιρείες και υπάρχει κοινωνικός σχεδιασμός, όπως, για παράδειγμα, το πρόγραμμα αγροτικής ανάπτυξης της ένωσης δήμων και κοινοτήτων της περιφέρειας της Λαπωνίας 2014–2020 (10). Επίσης, στην περιοχή ασκούνται μορφές γεωργίας και κτηνοτροφίας προσαρμοσμένες στις δύσκολες κλιματολογικές συνθήκες, εκτροφή γουνοφόρων ζώων και διάφορες οικονομικές δραστηριότητες (11).

3.2.1

Η περιοχή της Αρκτικής ήταν ανέκαθεν σταθερή, και η συνύπαρξη των κρατών της Αρκτικής βασιζόταν στην εποικοδομητική συνεργασία και στην εμπιστοσύνη. Η γεωπολιτική θέση της περιοχής είναι σημαντική και το ενδιαφέρον για την Αρκτική έχει αυξηθεί σημαντικά τις τελευταίες δεκαετίες τόσο στα κράτη της Αρκτικής, όσο και στην Ευρώπη και σε όλο τον κόσμο. Για διάφορους λόγους, η περιοχή διανύει περίοδο βαθιάς αλλαγής.

3.2.2

Η κλιματική αλλαγή που προκαλεί ο άνθρωπος σε παγκόσμιο επίπεδο, ιδίως δε η υπερθέρμανση του πλανήτη, είναι ιδιαίτερα σημαντική και σημειώνει ταχεία εξέλιξη στην περιοχή της Αρκτικής. Αυτό προκαλεί την τήξη των πάγων και του permafrost (μόνιμα παγωμένου εδάφους), το οποίο με τη σειρά του επιταχύνει το φαινόμενο του θερμοκηπίου παγκοσμίως (λόγω της απελευθέρωσης μεθανίου). Το φαινόμενο του θερμοκηπίου προκαλεί σε διάφορα μέρη του κόσμου καιρικές μεταβολές, έντονες καταιγίδες, μεταβολές των ανέμων και των ωκεάνιων ρευμάτων, άνοδο της στάθμης της θάλασσας, αύξηση της μακροχρόνιας ξηρασίας, δυνατές βροχοπτώσεις και χιονοπτώσεις. Η τήξη των πάγων στην Ανταρκτική και τη Γροιλανδία μπορεί να αυξήσει τη στάθμη της θάλασσας κατά 1-2 μέτρα. Τον Σεπτέμβριο του 2012 το στρώμα πάγου της Αρκτικής είχε συρρικνωθεί σε ποσοστό ρεκόρ (σε 3 410 000 km2). Το μόνιμα παγωμένο έδαφος λιώνει πολύ γρήγορα (από το 1980 έχει λιώσει το 70% περίπου) και αντικαθίσταται από λεπτό στρώμα πάγου που διαρκεί ένα έτος. Το καλοκαίρι του 2008, το 65% του Αρκτικού Ωκεανού ήταν χωρίς πάγο και μεγάλα τμήματά του ενδέχεται στο τέλος της δεκαετίας ή στις επόμενες δεκαετίες να είναι σε μεγάλο βαθμό χωρίς πάγο (12).

3.2.3

Στην περιοχή υπάρχουν άφθονοι ανεκμετάλλευτοι ακόμη φυσικοί πόροι, τόσο στη θάλασσα όσο και στην ξηρά. Η τήξη και η συρρίκνωση των πάγων λόγω της υπερθέρμανσης του πλανήτη, σε συνδυασμό με την ανάπτυξη και την εξέλιξη των νέων τεχνολογιών, πολλαπλασιάζει τις ευκαιρίες αναζήτησης και εξόρυξης νέων κοιτασμάτων υδρογονανθράκων (πετρέλαιο και φυσικό αέριο) και άλλων πρώτων υλών στα βάθη του ωκεανού. Για παράδειγμα, το ένα τέταρτο των κοιτασμάτων φυσικού αερίου που έχουν εντοπιστεί στον κόσμο και το 80% του φυσικού αερίου της Ρωσίας βρίσκονται στην Αρκτική. Εκτιμάται ότι στην περιοχή βρίσκεται το 13% των ανεξερεύνητων κοιτασμάτων πετρελαίου στον κόσμο, το 30% των ανεξερεύνητων κοιτασμάτων φυσικού αερίου, και το 20% των ανεξερεύνητων κοιτασμάτων φυσικού υγραερίου.

3.2.4

Οι περισσότερες από τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις στον τομέα του πετρελαίου και του φυσικού αερίου δραστηριοποιούνται στην περιοχή της Αρκτικής, όπου υπάρχουν ήδη αμέτρητα υπεράκτια σημεία γεώτρησης, και αναζητούνται και εξερευνούνται νέα σημεία ολοένα και πιο βόρεια (για παράδειγμα, η Νορβηγία έχει 89 τοποθεσίες στη Θάλασσα του Μπάρεντς, και σύντομα θα αρχίσει γεωτρήσεις σε εννέα νέα σημεία). Η αυξανόμενη σημασία της ενέργειας από σχιστόλιθο δεν μειώνει την ελκυστικότητα αυτών των πηγών.

3.2.5

Εδώ και μερικές δεκαετίες υπάρχουν έντονες εξορυκτικές δραστηριότητες σε διάφορα μέρη της Αρκτικής, όπου βρίσκονται σημαντικά ανεκμετάλλευτα κοιτάσματα διαφόρων μετάλλων και ορυκτών. Για παράδειγμα, το 90% της παραγωγής σιδηρομεταλλεύματος της ΕΕ και περίπου το 20% της παραγωγής νικελίου στον κόσμο προέρχεται από την Αρκτική (κυρίως από την περιοχή του Μπάρεντς). Στην περιοχή της Αρκτικής υπάρχουν επίσης σημαντικοί δασικοί πόροι που συνιστούν βασικό ανανεώσιμο φυσικό πόρο.

3.2.6

Στην Αρκτική υπάρχει περίπου το ένα τέταρτο των θαλάσσιων ιχθυαποθεμάτων. Η άνοδος της θερμοκρασίας του θαλασσινού νερού επηρεάζει τις κινήσεις των ψαριών, πράγμα που, με τη σειρά του, επηρεάζει την αλιεία στους ωκεανούς. Η αλιεία μεταφέρεται ολοένα και περισσότερο προς τον βορρά σε ανεκμετάλλευτα, μέχρι σήμερα, ύδατα.

3.2.7

Η τήξη των πάγων και η υπερθέρμανση του πλανήτη αυξάνουν επίσης τις δυνατότητες διάνοιξης/ανάπτυξης νέων θαλάσσιων διαδρόμων στον Αρκτικό Ωκεανό – το βορειοδυτικό και το βορειοανατολικό πέρασμα - από και προς την Ανατολική Ασία, που είναι κατά 40% περίπου συντομότεροι από τους σημερινούς θαλάσσιους διαδρόμους του Ατλαντικού και των παράκτιων κρατών της Ασίας. Με τον τρόπο αυτό καθίσταται δυνατή τόσο η σημαντική μείωση του κόστους διέλευσης όσο και η μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Σημαντικό τμήμα των παγκόσμιων θαλάσσιων μεταφορών πραγματοποιείται με τους στόλους των χωρών της ΕΕ και το 90% περίπου των μεταφορών αυτών πραγματοποιείται σήμερα από το παραδοσιακό νότιο δίαυλο διέλευσης Το 2012, 46 πλοία διέσχισαν τον άξονα της Βόρειας Θάλασσας, από τη Θάλασσα του Μπάρεντς προς τον Βερίγγειο Πορθμό. Οι εμπορευματικές μεταφορές αυξάνονται, αν και εξακολουθούν να υπάρχουν μεγάλες αβεβαιότητες για τη χρήση αυτού του άξονα, όσον αφορά τους κανόνες, το κόστος και την ασφάλεια πλοήγησης, δεδομένων των δυσμενών καιρικών συνθηκών της περιοχής.

3.2.8

Οι οικονομικές δυνατότητες είναι ιδιαίτερα μεγάλες, και η περιοχή της Αρκτικής μπορεί να εξελιχθεί σε στρατηγική περιοχή της παγκόσμιας οικονομίας λόγω των ενεργειακών πόρων και των πρώτων υλών, καθώς και λόγω των νέων οδών θαλάσσιων μεταφορών.

3.2.9

Οι περιβαλλοντικές συνθήκες της Αρκτικής είναι μοναδικές, και το οικοσύστημα εύθραυστο και ευάλωτο. Η βελτίωση της διαχείρισης των περιβαλλοντικών αλλαγών και η πρόληψη ανθρωπογενών καταστροφών (πετρελαιοκηλίδες, κλπ.) λόγω των σχετικών οικονομικών δραστηριοτήτων αποτελούν βασικούς στόχους της περιφερειακής συνεργασίας.

3.2.10

Οι προαναφερθείσες αλλαγές επηρεάζουν, στην Αρκτική και στις γύρω περιοχές, τις συνθήκες διαβίωσης των αυτοχθόνων πληθυσμών και του υπόλοιπου πληθυσμού. Η αλλαγή των καιρικών και των περιβαλλοντικών συνθηκών, οι σαφείς οικονομικές δυνατότητες, καθώς και τα αυξανόμενα συμφέροντα όσον αφορά την εξουσία και την ασφάλεια επηρεάζουν τη ζωή των ανθρώπων και σε άλλα μέρη της Ευρώπης και του κόσμου.

3.2.11

Η επιδίωξη στρατηγικής ισορροπίας μεταξύ δυνατοτήτων και απειλών στην περιοχή της Αρκτικής μπορεί να θεωρηθεί ζήτημα ύψιστης σημασίας για το μέλλον του πλανήτη.

4.1

Καθένα από τα οκτώ κράτη της Αρκτικής έχει τη δική του στρατηγική για την περιοχή (13). Οι στρατηγικές αυτές συχνά επικεντρώνονται σε παρόμοιες προτεραιότητες: στην πολιτική και οικονομική σημασία της Αρκτικής για τη χώρα τους, στον ρόλο της χώρας τους στην περιοχή, στις φυσικές συνθήκες και στο οικοσύστημα, στην ανάγκη συνεργασίας για την ανάπτυξη της διακυβέρνησης της Αρκτικής με βιώσιμο τρόπο. Το δυναμικό της Αρκτικής σε ενέργεια και πρώτες ύλες, καθώς και η ανάπτυξη και η εκμετάλλευση των νέων διαδρόμων αποτελεί βασικό σημείο εκκίνησης σε κάθε στρατηγική. Τα κράτη έχουν συνάψει επίσης διμερείς σχέσεις μεταξύ τους για την προστασία και την προώθηση των κοινών συμφερόντων της Αρκτικής. Η κοινοβουλευτική συνέλευση του ΝΑΤΟ παρουσίασε, τον Οκτώβριο του 2012, ψήφισμα για την περιοχή της Αρκτικής (14).

4.2

Στον Βορρά, υπάρχουν τέσσερα περιφερειακά φόρουμ συνεργασίας:

Το Αρκτικό Συμβούλιο  (15), όργανο καθοριστικής σημασίας για την περιφερειακή συνεργασία, απαρτίζεται από οκτώ μέλη (τα κράτη της Αρκτικής, οι Νήσοι Φερόε και η Γροιλανδία, ως τμήμα της Δανίας), έξι μόνιμους συμμετέχοντες (φόρουμ συνεργασίας των αυτοχθόνων πληθυσμών των χωρών της Αρκτικής) (16), καθώς και μεγάλο αριθμό παρατηρητών (Κάτω Χώρες, Ισπανία, Μεγάλη Βρετανία, Πολωνία, Γαλλία, Γερμανία και 18 διακρατικοί οργανισμοί και ΜΚΟ). Η ΕΕ, η Ιταλία, η Κίνα, η Ινδία, η Νότια Κορέα και η Σιγκαπούρη έχουν ζητήσει να είναι μόνιμοι παρατηρητές. Η Κίνα, τα τελευταία χρόνια, έχει αυξήσει σημαντικά τις δραστηριότητές της στην περιοχή και στις χώρες της Αρκτικής. Τα κράτη μέλη έχουν υπογράψει, μεταξύ άλλων, και μια συμφωνία έρευνας και διάσωσης ("Search and Rescue"). Επιδιώκεται να δοθούν στο Συμβούλιο σημαντικότερος ρόλος, περισσότερες αρμοδιότητες και μεγαλύτερη βαρύτητα ως φορέα διεθνούς συνεργασίας.

4.3

Το Ευρω-Αρκτικό Συμβούλιο του Μπάρεντς  (17) καλύπτει τις ευρωπαϊκές περιφέρειες και υποπεριφέρειες της Αρκτικής. Προωθεί τη συνεργασία με την πλούσια σε πόρους περιοχή του Μπάρεντς όπου υπάρχει ανάγκη για πιο αποτελεσματικούς διαδρόμους μεταφοράς προς τις ευρωπαϊκές αγορές. Απαρτίζεται από επτά μέλη: τη Φινλανδία, τη Νορβηγία, τη Σουηδία, τη Δανία, την Ισλανδία, τη Ρωσία και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Στο πλαίσιο του Συμβουλίου λειτουργεί, με στόχο την ουσιαστική συνεργασία, το Περιφερειακό Συμβούλιο του Μπάρεντς (Barents Regional Council - BRC) (18), στο οποίο συμμετέχουν 13 υποπεριφέρειες της περιοχής του Μπάρεντς.

4.4

Το Σκανδιναβικό Συμβούλιο Υπουργών  (19) (και το Συμβούλιο Σκανδιναβικών Χωρών) έχει τη δική του στρατηγική για την Αρκτική. Οι πέντε σκανδιναβικές χώρες έχουν παραδοσιακά στενή και ευρεία συνεργασία μεταξύ τους, και διαθέτουν επίσης τις δεξιότητες και την εμπειρογνωσία για τις συνθήκες του Βορρά. Η Γροιλανδία συμμετέχει στη συνεργασία ως πλήρες μέλος.

4.5

Το Συμβούλιο των Κρατών της Βαλτικής Θάλασσας (Council of Baltic Sea States, CBSS) (20) διατηρεί τη συνεργασία μεταξύ των οκτώ κρατών της Βαλτικής. Η ΕΕ έχει τη δική της μακροπεριφερειακή στρατηγική για την περιοχή της Βαλτικής Θάλασσας (EU Strategy for the Baltic Sea Region, EUSBSR).

4.6

Η Βόρεια Διάσταση  (21), κοινή πολιτική της ΕΕ, της Ισλανδίας, της Νορβηγίας και της Ρωσίας καλύπτει μια ευρεία γεωγραφική περιοχή που περιλαμβάνει τις ευρωπαϊκές περιφέρειες και υποπεριφέρειες της Αρκτικής, από τη Βορειοδυτική Ρωσία έως την Ισλανδία στα ανατολικά και τη Γροιλανδία στα δυτικά. Η συνεργασία διαρθρώνεται γύρω από τέσσερις βασικές θεματικές εταιρικές σχέσεις (NDEP, NDPHS, NDPTL και NDPC), καθώς και ένα χωριστό τμήμα («Αρκτικό Παράθυρο»- «Arctic Window»). Από πλευράς συνεργασίας στην Αρκτική, είναι σημαντική η εταιρική σχέση στο πλαίσιο της Βόρειας Διάστασης για τις μεταφορές και την εφοδιαστική (Northern Dimension Partnership on Transportation and Logistics -NDPTL), στο πλαίσιο της οποίας προετοιμάζεται μια πρόταση για ένα περιφερειακό δίκτυο μεταφορών. Επίσης, η Περιβαλλοντική Εταιρική Σχέση της Βόρειας Διάστασης (Northern Dimension Environmental Partnership - NDEP) διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην περιοχή της Αρκτικής, καθότι αποτέλεσε το πλαίσιο για την επιτυχή εξάλειψη των ραδιενεργών αποβλήτων στη χερσόνησο Κόλα. Η τρίτη υπουργική συνάντηση της Βόρειας Διάστασης πραγματοποιήθηκε τον Φεβρουάριο του 2013 στις Βρυξέλλες (22). Το Επιχειρηματικό Συμβούλιο της Βόρειας Διάστασης (23) επιδιώκει κυρίως τη βελτίωση του επενδυτικού κλίματος στην περιοχή, καθώς και την προώθηση της ανταγωνιστικότητάς της. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και ο Καναδάς συμμετέχουν ως παρατηρητές στης συνεδριάσεις της Βόρειας Διάστασης.

4.7

Οι βουλευτές των χωρών της Αρκτικής συμμετέχουν σε καθένα από τα προαναφερθέντα φόρουμ συνεργασίας, καθώς και στην τακτική συνεργασία στο πλαίσιο της Διάσκεψης των Βουλευτών της Περιοχής της Αρκτικής (CPAR-Conference of Parliamentarians of the Arctic Region).

4.8

Τα έξι φόρουμ συνεργασίας των αυτοχθόνων πληθυσμών της περιοχής διατηρούν τακτική συνεργασία μεταξύ τους.

4.9

Το Διεθνές Πολικό Ίδρυμα (International Polar Foundation, IPF) διατηρεί τη διεθνή συνεργασία για θέματα της Αρκτικής μεταξύ των ενδιαφερόμενων μερών. Μεταξύ άλλων, τον Σεπτέμβριο του 2012 διοργάνωσε το «Συμπόσιο 2012 για το μέλλον της Αρκτικής» (Arctic Future Symposium 2012) στην έδρα της Επιτροπής των Περιφερειών.

5.1

Η συνεργασία για θέματα που αφορούν την Αρκτική πρέπει να οικοδομηθεί όσο το δυνατό περισσότερο στη βάση διεθνών συμφωνιών και στο πλαίσιο διεθνών φόρουμ.

5.2

Βασική διεθνής συμφωνία για την περιοχή της Αρκτικής είναι η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982 (UNCLOS (24)), στην οποία εξετάζονται οι θαλάσσιες περιοχές των κυρίαρχων κρατών και στο πλαίσιο της οποίας έχει συσταθεί η Επιτροπή για τα όρια της ηπειρωτικής υφαλοκρηπίδας (Commission on the Limits of the Continental Shelf, CLCS).

5.3

Τα παράκτια κράτη του Αρκτικού Ωκεανού επιδίωξαν σε αυτή βάση να καταλήξουν σε συμφωνία όσον αφορά τα χωρικά ύδατα και τα όρια της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης (συμπεριλαμβανομένης της υφαλοκρηπίδας πέραν των 200 ναυτικών μιλίων). Στόχος είναι η αποφυγή των εδαφικών διαφορών, μολονότι ορισμένες διαφορές γεωγραφικού προσδιορισμού παραμένουν άλυτες. Υπάρχει κίνδυνος κλιμάκωσης των διαφορών. Το 2008, τα παράκτια κράτη εξέδωσαν στο Ilulissat της Γροιλανδίας μια κοινή δήλωση, όπου τονίζεται το κυριαρχικό δικαίωμα όλων των χωρών που έχουν υπογράψει να ρυθμίζουν τις δραστηριότητες μέσα στη δική τους αποκλειστική οικονομική ζώνη.

5.4

Η ανάπτυξη των πιθανών θαλάσσιων διαδρόμων του Αρκτικού Ωκεανού –το βορειοδυτικό πέρασμα (που διασχίζει την αποκλειστική οικονομική ζώνη του Καναδά) και το βορειοανατολικό πέρασμα (που διασχίζει την αποκλειστική οικονομική ζώνη της Ρωσίας)–, οι δυνατότητες, οι προϋποθέσεις και η ασφάλεια χρήσης τους πρέπει να εξεταστούν και να συζητηθούν ευρέως στα διάφορα φόρουμ συνεργασίας με στόχο την επίτευξη της μέγιστης δυνατής συναίνεσης μεταξύ των ενδιαφερόμενων μερών όσον αφορά τις αρχές χρήσης και διαχείρισης αυτών των διαδρόμων. Υπάρχουν ήδη σχετικές διεθνείς συμφωνίες, όπως η UNCLOS (Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας) και η συμφωνία αβλαβούς διέλευσης του Διεθνούς Ναυτιλιακού Οργανισμού (ΔΝΟ) (25). Στο στάδιο της προετοιμασίας είναι, μεταξύ άλλων, και ο Πολικός Κώδικας του ΔΝΟ.

5.5

Τα θέματα που αφορούν την κλιματική αλλαγή και την αειφόρο ανάπτυξη είναι ιδιαίτερα σημαντικά για την περιοχή της Αρκτικής. Η Σύμβαση-πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή (UN Framework Convention on Climate Change, UNFCCC) (26) εξακολουθεί να αποτελεί βασικό σημείο αναφοράς στις διεθνείς σχέσεις. Τούτο έχει μεγάλη σημασία για την περιοχή της Αρκτικής.

Ο Οργανισμός Περιβάλλοντος των Ηνωμένων Εθνών (UNEP) έχει, από την πλευρά του, ξεκινήσει ένα πρόγραμμα παρακολούθησης για την περιοχή της Αρκτικής (27).

5.6

Οι οργανώσεις προστασίας του περιβάλλοντος συμμετέχουν ενεργά στις προαναφερθείσες δράσεις. Η Greenpeace έχει προτείνει να μην ασκείται καμιά οικονομική δραστηριότητα στην Αρκτική, εάν δεν συναφθεί συμφωνία σχετικά με τις αρχές για την προστασία της περιοχής.

6.1

Η ΕΕ έχει ολοένα και περισσότερα γεω-περιβαλλοντικά και οικονομικά πολιτικά συμφέροντα στην περιοχή της Αρκτικής. Η ΕΕ είναι συμβαλλόμενο μέρος της συνεργασίας στην περιοχή, επειδή ορισμένα κράτη μέλη της είναι χώρες της Αρκτικής.

6.2

Η πολιτική της ΕΕ για την Αρκτική είναι ακόμη σε εξέλιξη. Ενισχύθηκε το 2008, κυρίως με πρωτοβουλία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (28). Η Επιτροπή έχει επίσης υποβάλει δύο σχετικές ανακοινώσεις (2008 και 2012) (βλέπε υποσημειώσεις 2 και 7). Το Συμβούλιο των Υπουργών ενέκρινε δύο αποφάσεις (2008 και 2009) (29). Το Συμβούλιο εξέτασε την τρέχουσα κατάσταση στη συνεδρίαση που πραγματοποίησε στις 31 Ιανουαρίου 2013.

6.3

Με τις ανακοινώσεις της του 2008 και του Ιουνίου 2012, η ΕΕ επιδιώκει μια ολοκληρωμένη προσέγγιση της πολιτικής για την Αρκτική. Η πολιτική έχει τρεις βασικούς στόχους:

Η πολιτική βασίζεται σήμερα σε τρεις εστιακούς τομείς: γνώση, ευθύνη, συμμετοχή.

6.4

Στις διμερείς σχέσεις της ΕΕ με τις χώρες της Αρκτικής, εξετάζεται επίσης η Αρκτική συνεργασία. Η ΕΕ έχει μια ξεχωριστή συμφωνία με τη Γροιλανδία. Η πολυμερής πολιτική της Βόρειας Διάστασης διαδραματίζει επίσης σημαντικό ρόλο στην περιοχή της Αρκτικής.

6.5

Πολλά από τα υφιστάμενα προγράμματα της ΕΕ εφαρμόζονται επίσης στην περιοχή της Αρκτικής. Η ΕΕ επένδυσε την περίοδο 2007–2013 περίπου 1,4 δις ευρώ για την προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης στην Αρκτική και στις γειτονικές της περιοχές. Η επιστημονική έρευνα υπήρξε στην πρώτη θέση: το 2002 ξεκίνησε το έκτο πρόγραμμα πλαίσιο για την έρευνα, στο οποίο περιλαμβάνονταν και σχέδια για την περιοχή της Αρκτικής. Τα τελευταία χρόνια, η ΕΕ έχει επενδύσει περισσότερα από 200 εκατ. ευρώ στην έρευνα για την περιοχή της Αρκτικής, συμμετέχει δε σε πολλά κοινά έργα, κυρίως μέσω του 7ου Προγράμματος-Πλαισίου για την Έρευνα  (30). Υπάρχει ήδη ένα αποτελεσματικό δίκτυο συνεργασίας μεταξύ των διαφόρων ερευνητικών ιδρυμάτων (τόσο εντός όσο και εκτός ΕΕ). Τα βασικά ερευνητικά προγράμματα για την περίοδο 2008-2012 και τα προγράμματα χρηματοδότησης της περιφερειακής συνεργασίας για την περίοδο 2007-2013 έχουν καταγραφεί (31). Στην περιοχή της Αρκτικής έχουν υλοποιηθεί πολλά προγράμματα στο πλαίσιο της περιφερειακής πολιτικής της ΕΕ, των προγραμμάτων της Interreg και εδαφικής ευρωπαϊκής συνεργασίας (ΕΕΣ), των κατευθυντήριων γραμμών για τις περιφερειακές ενισχύσεις και του Ευρωπαϊκού μηχανισμού γειτονίας και εταιρικής σχέσης (ΕΜΓΕΣ). Το πρόγραμμα «Συνδέοντας την Ευρώπη» και τα διευρωπαϊκά δίκτυα μεταφοράς (ΔΕΔ-Μ) δεν επεκτείνονται στην Αρκτική.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε να διερευνήσει τον τρόπο οργάνωσης στην ΕΕ των πληροφοριών που αφορούν τις ερευνητικές δραστηριότητες στην περιοχή της Αρκτικής. Εξετάζεται η δημιουργία ενός κέντρου πληροφόρησης ΕΕ-Αρκτικής.

6.6

Η ΕΕ συμμετέχει στην πολιτική της Βόρειας Διάστασης και είναι μέλος του Ευρω-Αρκτικού Συμβουλίου του Μπάρεντς. Επίσης, είναι παρατηρητής ad-hoc στο Αρκτικό Συμβούλιο και έχει ζητήσει να της χορηγηθεί το καθεστώς του μόνιμου παρατηρητή. Η ΕΕ, εδώ και χρόνια, συμμετέχει πλήρως στις δραστηριότητες των διαφόρων ομάδων εργασίας του Συμβουλίου.

6.7

Μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου συμμετέχουν στη Διάσκεψη των Βουλευτών της Περιοχής της Αρκτικής (Conference of Parliamentarians of the Arctic Region, CPAR) (βλ. σημείο 3.3.7.) και στην κοινοβουλευτική συνεργασία των τεσσάρων περιφερειακών συμβουλίων του Βορρά και της Βόρειας Διάστασης. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει υιοθετήσει δύο ψηφίσματα σχετικά με την περιοχή της Αρκτικής (το 2008 και το 2011) (βλ. υποσημείωση 9 και P6_TA(2008)0474).

6.8

Η ΕΕ έχει ξεκινήσει τακτικό διάλογο με τις οργανώσεις που εκπροσωπούν τους αυτόχθονες πληθυσμούς καθώς με εκπροσώπους οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών της περιοχής και συμμετέχει στις εργασίες του Διεθνούς Πολικού Ιδρύματος (International Polar Foundation, IPF).

6.9

Η ΕΟΚΕ έχει υιοθετήσει γνωμοδοτήσεις σχετικά με τη συνεργασία στην περιοχή της Αρκτικής όπως για τη Βόρεια Διάσταση, την περιφερειακή και τη θαλάσσια πολιτική, την αειφόρο ανάπτυξη και τις σχέσεις με τις γειτονικές χώρες. Η ΕΟΚΕ έχει θεσμικές επαφές με την κοινωνία των πολιτών της Νορβηγίας, της Ισλανδίας και της Ρωσίας (ΕΟΧ-ΣΣ, ΜΣΕ-Ισλανδία, CCRF) και έχει διοργανώσει δύο φόρουμ της Βόρειας Διάστασης για την κοινωνία των πολιτών (το 2002 και το 2006), καθώς και συνάντηση των ενδιαφερόμενων φορέων στο πλαίσιο της Υπουργικής Διάσκεψης για της Βόρεια Διάσταση τον Φεβρουάριο του 2013.