Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής για την «Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στο Συμβούλιο, στην Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και στην Επιτροπή των Περιφερειών “Ανακοίνωση για τη μετανάστευση” »

[COM(2011) 248 τελικό]

2011/C 248/23

Γενικός εισηγητής: ο κ. PARIZA CASTAÑOS

Στις 4 Μαΐου 2011, και σύμφωνα με το άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της ΕΕ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε να ζητήσει τη γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής σχετικά με το ακόλουθο θέμα:

Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στο Συμβούλιο, στην Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και στην Επιτροπή των Περιφερειών «Ανακοίνωση για τη μετανάστευση»

COM(2011) 248 τελικό.

Στις 14 Ιουνίου 2011, το Προεδρείο της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής ανέθεσε στο ειδικευμένο τμήμα «Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις, δικαιώματα του πολίτη» την προετοιμασία των σχετικών εργασιών.

Δεδομένου του επείγοντος χαρακτήρα των εργασιών, η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή, κατά την 472η σύνοδο ολομέλειας της 15ης και 16ης Ιουνίου 2011 (συνεδρίαση της 15ης Ιουνίου), όρισε γενικό εισηγητή τον κ. PARIZA CASTAÑOS και υιοθέτησε με 109 ψήφους υπέρ, 2 ψήφους κατά και 6 αποχές την παρούσα γνωμοδότηση.

1.   Εισαγωγή

1.1   Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο θα συζητήσει κατά την συνεδρίαση του Ιουνίου ορισμένες πτυχές της κοινής πολιτικής για τη μετανάστευση. O Πρόεδρος κ. Van Rompuy πρότεινε να επικεντρωθεί η συζήτηση στα ακόλουθα θέματα:

1.2   Στις 4 Μαΐου 2011, η Επιτροπή δημοσίευσε την ανακοίνωση για την μετανάστευση (1), ως συμβολή στη συνεδρίαση του Συμβουλίου.

2.   Γενικές παρατηρήσεις

2.1   Η ΕΟΚΕ συνεργάστηκε με τα άλλα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα στην προσπάθεια υιοθέτησης κοινής πολιτικής και νομοθεσίας της ΕΕ στον τομέα του ασύλου και της μετανάστευσης μέσω διάφορων γνωμοδοτήσεων (βλ. παράρτημα). Παρά την πρόοδο που επιτεύχθηκε, η κατάσταση δεν είναι ικανοποιητική. Η υιοθέτηση κοινής νομοθεσίας για την είσοδο μεταναστών, καθώς και για την υποδοχή ατόμων που χρειάζονται διεθνή προστασία, προχωρά με ιδιαίτερη δυσκολία στο Συμβούλιο και στο Κοινοβούλιο.

2.2   Η κοινή πολιτική μετανάστευσης πρέπει να χαρακτηρίζεται από μία σφαιρική προσέγγιση, η οποία να λαμβάνει υπόψη διάφορες πτυχές όπως η δημογραφική κατάσταση, η αγορά εργασίας, ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η ίση μεταχείριση και η αποφυγή διακρίσεων, η νομοθεσία σχετικά με την είσοδο νέων μεταναστών, η υποδοχή και η προστασία των αιτούντων άσυλο, η καταπολέμηση των κυκλωμάτων εμπορίας ανθρώπων, η συνεργασία με τρίτες χώρες, η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη, η κοινωνική πολιτική και η πολιτική ένταξης.

2.3   Κατά τους τελευταίους μήνες συνέβησαν γεγονότα, έγιναν δηλώσεις και ελήφθησαν πολιτικές αποφάσεις, που προκαλούν την ιδιαίτερη ανησυχία της ΕΟΚΕ, διότι διαπιστώνει ότι μία παλαιά και γνωστή τάση των Ευρωπαίων εξαπλώνεται και πάλι μεταξύ των κρατών μελών: η ξενοφοβία και ο εθνικισμός που επιβάλλει τον αποκλεισμό. Οι μειονότητες και οι μετανάστες γίνονται θύματα υποβιβαστικών χαρακτηρισμών, προσβολών και επιθετικών πολιτικών που συνεπάγονται διακρίσεις.

2.4   Κατά το παρελθόν η ξενοφοβία και ο λαϊκισμός διαδίδονταν από ακραία αλλά μειονοτικά πολιτικά κινήματα. Σήμερα όμως οι πολιτικές αυτές αποτελούν μέρος της ατζέντας και του προγράμματος διάφορων ευρωπαϊκών κυβερνήσεων και χρησιμοποιούνται κατά των μεταναστών και των μειονοτήτων ως εκλογικό όπλο. Η ΕΟΚΕ εύχεται να φροντίσει το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Ιουνίου να μην μολυνθεί η ευρωπαϊκή ατζέντα από την ξενοφοβία και τον λαϊκισμό.

2.5   Τις τελευταίες εβδομάδες παρατηρήσαμε απαράδεκτες καταστάσεις με την πρόκληση σοβαρής πολιτικής κρίσης στην Ευρώπη με αφορμή μια μέτρια αύξηση των αφίξεων μεταναστών στον χώρο της Μεσογείου. Κατά το παρελθόν, πριν από την άφιξη πολύ μεγαλύτερου αριθμού ατόμων που προσπαθούσαν να ξεφύγουν από τον πόλεμο και την εξαθλίωση, η Ευρώπη ενεργούσε με πνεύμα αλληλεγγύης, διασφαλίζοντας την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ενισχύοντας τις αξίες της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.

2.6   Η δημιουργία του χώρου Σένγκεν αποτελεί, κατά τη γνώμη της ΕΟΚΕ και της πλειονότητας των ευρωπαίων πολιτών, ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Ωστόσο, ορισμένα κράτη μέλη άρχισαν να εφαρμόζουν ελέγχους και στα εσωτερικά σύνορα της ΕΕ, γεγονός που είναι αντίθετο προς τη Συνθήκη.

2.7   Η ΕΟΚΕ εκφράζει έντονες ανησυχίες για το γεγονός ότι μία μικρή κρίση μετανάστευσης ατόμων που χρειάζονται προστασία θέτει υπό αμφισβήτηση την ακεραιότητα των αξιών ορισμένων κυβερνήσεων αλλά και της ίδιας της ΕΕ.

2.8   Η ΕΟΚΕ απευθύνει έκκληση για μετριοπάθεια όσον αφορά τον πολιτικό λόγο και για αποκατάσταση της ισορροπίας και του σεβασμού των αρχών της δημοκρατίας και των ελεύθερων και ανοιχτών κοινωνιών. Οι κυβερνήσεις των κρατών μελών δεν πρέπει να λησμονούν ότι η ένταξη των μεταναστών αποτελεί αμφίδρομη διεργασία που απαιτεί συμβιβασμούς και από τις κοινωνίες υποδοχής, που πρέπει να διευκολύνουν την ένταξη. Μία κοινωνία που δέχεται να χρησιμοποιούν οι πολιτικοί ηγέτες της κατά την προεκλογική τους εκστρατεία και κατά τη λήψη πολιτικών αποφάσεων τον λαϊκισμό και την ξενοφοβία ενάντια στους μετανάστες δεν είναι μία κοινωνία που ενσωματώνει.

2.9   Η Ευρώπη χρειάζεται ένα μεσοπρόθεσμο και ένα μακροπρόθεσμο όραμα. Η βελγική Προεδρία της ΕΕ ζήτησε από την ΕΟΚΕ να εκπονήσει διερευνητική γνωμοδότηση (2) σχετικά με τη μετανάστευση και την δημογραφική κατάσταση της ΕΕ. Τα συμπεράσματα ήταν σαφή: κατά τα επόμενα χρόνια πρέπει να αυξηθεί η κινητικότητα των εργαζομένων εντός της ΕΕ αλλά και να αυξηθεί η μετανάστευση εργαζομένων και των οικογενειών τους από τρίτες χώρες. Το σενάριο αυτό μας προειδοποιεί για τις νέες προκλήσεις όσον αφορά τη διαχείριση μεγαλύτερης πολυμορφίας στις επιχειρήσεις και στις πόλεις. Η ΕΟΚΕ παροτρύνει την Επιτροπή να παρουσιάσει σύντομα μια νέα ευρωπαϊκή ατζέντα για την ένταξη, λαμβάνοντας υπόψη τις εργασίες του Ευρωπαϊκού Φόρουμ για την Ένταξη.

2.10   Τα πρόσφατα γεγονότα στην Νότια Μεσόγειο, καθώς και οι συζητήσεις και οι διενέξεις εντός της Ένωσης, προσφέρουν ευκαιρία για την ενίσχυση των αξιών και των αρχών της ΕΕ και των υφιστάμενων κοινών κανόνων, καθώς και για την εξασφάλιση «περισσότερης Ευρώπης» στα πλαίσια της ευρωπαϊκής πολιτικής για τα σύνορα, την ελεύθερη κυκλοφορία, το άσυλο και την μετανάστευση.

3.   Ειδικές παρατηρήσεις

3.1   Ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων – Εσωτερικά σύνορα

3.1.1   Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων συνιστά θεμελιώδη αρχή αλλά και δικαίωμα στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, καθώς και έναν από τους βασικούς πυλώνες στους οποίους στηρίζεται ο χώρος ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης. Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την Επιτροπή ότι είναι αναγκαίο να αναπτυχθεί ένα σαφέστερο και πιο σταθερό σύστημα διακυβέρνησης του Σένγκεν μέσω ενός ανεξάρτητου και αντικειμενικού ευρωπαϊκού συστήματος αξιολόγησης της εφαρμογής του Κώδικα Συνόρων του Σένγκεν από τα κράτη μέλη. Το σύστημα αυτό θα πρέπει να διοικείται και να συντονίζεται από την Επιτροπή με τη συνεργασία εξωτερικών εμπειρογνωμόνων.

3.1.2   Τα κράτη μέλη οφείλουν να τηρούν τις υποχρεώσεις που προβλέπει ο Κώδικας Συνόρων του Σένγκεν κατά την προσωρινή επαναφορά ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα σε εξαιρετικές περιπτώσεις, όταν αυτό καθίσταται αναγκαίο για λόγους δημόσιας τάξης που απαιτούν τη λήψη άμεσων μέτρων. Κυρίως οφείλουν να τηρούν την υποχρέωση για προηγούμενη ενημέρωση της Επιτροπής και για την παροχή διαδικαστικών εγγυήσεων (αιτιολόγηση των αρνητικών αποφάσεων) όπως προβλέπεται στον κώδικα, καθώς και τις αρχές της αναλογικότητας, της αλληλεγγύης και της αμοιβαίας εμπιστοσύνης.

3.1.3   Η ΕΟΚΕ συμφωνεί να τεθεί σε εφαρμογή, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ένας μηχανισμός για την συντονισμένη επαναφορά ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα, σε «πραγματικά κρίσιμες καταστάσεις» ή όταν ασκούνται απρόβλεπτες και έντονες μεταναστευτικές πιέσεις στα εξωτερικά σύνορα. Η διαπραγμάτευση του μηχανισμού αυτού στο Συμβούλιο δεν πρέπει να προσφέρει στις κυβερνήσεις τη δυνατότητα επαναδιαπραγμάτευσης ή/και χαλάρωσης των κοινών διαδικαστικών εγγυήσεων που προβλέπονται από τον Κώδικα Συνόρων του Σένγκεν.

3.1.4   Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την πρόταση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου να επεξεργαστεί η Επιτροπή έναν νέο μηχανισμό εντοπισμού των παραβιάσεων (μηχανισμός έγκαιρου εντοπισμού πιθανών παραβιάσεων των θεμελιωδών δικαιωμάτων και ελευθεριών στην ΕΕ), βασική λειτουργία του οποίου θα είναι η αναστολή των μέτρων που υιοθετούν τα κράτη μέλη στα πλαίσια της ευρωπαϊκής νομοθεσίας, αλλά που παραβιάζουν τα θεμελιώδη δικαιώματα και ελευθερίες των ατόμων, έως ότου εξακριβωθεί η νομιμότητά τους από το Ευρωπαϊκό δικαστήριο, μέσω μίας ταχείας διαδικασίας (3).

3.2   Εξωτερικά σύνορα

3.2.1   Η Ευρωπαϊκή Ένωση χρειάζεται μια αξιόπιστη, αποτελεσματική και νόμιμη πολιτική προστασίας των εξωτερικών συνόρων η οποία να υπόκειται σε αυστηρό δημοκρατικό έλεγχο και σε αξιολόγηση από ανεξάρτητους παράγοντες. Η ΕΟΚΕ απευθύνει έκκληση προς το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να συμφωνήσουν με την πρόταση που υπέβαλε η Επιτροπή τον Φεβρουάριο του 2010 για την ενίσχυση του κανονισμού για τον Frontex.

3.2.2   Η ΕΟΚΕ κρίνει ότι τα κράτη μέλη πρέπει να αναθέσουν περισσότερες επιχειρησιακές αρμοδιότητες και μεγαλύτερη αυτονομία στον Frontex όσον αφορά τις δραστηριότητές του και τα μέσα που διαθέτει (τεχνικός εξοπλισμός). Ωστόσο, οι κοινές επιχειρήσεις που συντονίζει ο εν λόγω οργανισμός (και οι επιπτώσεις τους στα θεμελιώδη δικαιώματα και τις διαδικαστικές εγγυήσεις που προβλέπονται στον Κώδικα Συνόρων του Σένγκεν) πρέπει να υπόκεινται σε δημοκρατικό έλεγχο τόσο από το Κοινοβούλιο όσο και από τον Οργανισμό Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (FRA). Αυτό θα πρέπει να συνοδεύεται από συνεχή αξιολόγηση, ειδικά όσον αφορά τις δραστηριότητες του Frontex και τις συμφωνίες που συνάπτει με τρίτες χώρες, την αποτελεσματικότητα των κοινών υπηρεσιών και την ποιότητα των αναλύσεων κινδύνου που διενεργεί.

3.2.3   Η ΕΟΚΕ κρίνει απαραίτητο να πληροί ο Frontex τις υποχρεώσεις του όσον αφορά την πρόσβαση σε διεθνή προστασία, όπως π.χ. η αρχή της μη επαναπροώθησης, ο ανεξάρτητος έλεγχος του σεβασμού των θεμελιωδών δικαιωμάτων και η ανάπτυξη ενός κώδικα δεοντολογίας σε περίπτωση αναγκαστικής επιστροφής.

3.2.4   Η ΕΟΚΕ συμφωνεί επίσης με την ανάπτυξη της μελλοντικής ευρωπαϊκής υπηρεσίας φύλαξης των συνόρων που θα αποτελείται από μία ευρωπαϊκή δύναμη συνοριοφυλάκων και θα εξελιχθεί στο μέλλον σε κεντρική ευρωπαϊκή διοίκηση. Βασική της αποστολή θα είναι η εφαρμογή των κοινών κανόνων που προβλέπει ο Κώδικας Συνόρων του Σένγκεν.

3.3   Η μετανάστευση εργατικού δυναμικού

3.3.1   Η ΕΕ οφείλει να δώσει πολιτικό έρεισμα για μία κοινή πολιτική νόμιμης μετανάστευσης και να προωθήσει την κινητικότητα και την δίκαιη μεταχείριση υπηκόων τρίτων χωρών που εισέρχονται στην Ευρώπη για λόγους εργασίας. Σε διάφορα κράτη μέλη και ιδίως σε ορισμένους τομείς και κατηγορίες επαγγελμάτων, οι επιχειρήσεις πρέπει να προσλαμβάνουν αλλοδαπούς εργαζόμενους λαμβάνοντας υπόψη τις δεξιότητες και τα επαγγελματικά τους προσόντα. Η Ένωση θα πρέπει να υιοθετήσει ένα κοινό νομικό πλαίσιο ευρωπαϊκού επιπέδου στον τομέα της μετανάστευσης εργατικού δυναμικού· το πλαίσιο αυτό πρέπει να είναι συνεκτικό, σφαιρικό, οριζόντιο και να διασφαλίζει τον σεβασμό των δικαιωμάτων των εργαζομένων, την ίση μεταχείριση και τις ανάγκες των επιχειρήσεων.

3.3.2   Η ΕΟΚΕ έχει ήδη επεξεργαστεί γνωμοδοτήσεις για την οδηγία σχετικά με τους εποχιακούς εργαζόμενους, τους αποσπασμένους εργαζόμενους, τους εργαζόμενους υψηλής ειδίκευσης και τους ερευνητές. Σε συνεργασία με τις χώρες καταγωγής, καθώς και προκειμένου να αποφευχθεί η φυγή εγκεφάλων, η ΕΕ θα πρέπει να ενσωματώσει νέα ταλέντα, διότι είναι απαραίτητα για μία δυναμική, καινοτόμο και ανταγωνιστική οικονομία.

3.3.3   Η ΕΟΚΕ θεωρεί επειγόντως αναγκαίο να επιτευχθεί συμφωνία μεταξύ του Συμβουλίου και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου σχετικά με την οδηγία «σύνολο δικαιωμάτων και ενιαία άδεια διαμονής και εργασίας». (4) Πρέπει να εξαλειφθούν οι διαφορές που υφίστανται στην ΕΕ όσον αφορά τα δικαιώματα των διαφόρων κατηγοριών εργαζομένων από τρίτες χώρες. Το ισχύον νομικό πλαίσιο χαρακτηρίζεται από μία τομεακή προσέγγιση που συνεπάγεται διαφορετική μεταχείριση και διακρίσεις μεταξύ των διαφόρων κατηγοριών εργαζομένων μεταναστών όσον αφορά τους όρους εισόδου και διαμονής, αλλά και τα δικαιώματά τους.

3.3.4   Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει την πρόθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να υποβάλει το 2013 έναν κοινό κώδικα για την μετανάστευση. Ο κώδικας θα πρέπει να παγιώνει την νομοθεσία μέσω ενός ενιαίου και σαφή κώδικα δικαιωμάτων, εγγυήσεων και υποχρεώσεων των μεταναστών. Ο κώδικας θα πρέπει να εμπνέεται από την αρχή της ισότητας και της ίσης μεταχείρισης. Η ΕΕ θα πρέπει να παροτρύνει ενεργότερα τα κράτη μέλη να μεταφέρουν στο εθνικό τους δίκαιο διεθνείς και ευρωπαϊκές συμβάσεις και συνθήκες οργανισμών όπως ο ΟΗΕ, το Συμβούλιο της Ευρώπης ή ΔΟΕ.

3.4   Διάλογος και εταιρικές σχέσεις κινητικότητας με τρίτες χώρες

3.4.1   Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τις γενικές γραμμές που εκθέτει η Επιτροπή στην ανακοίνωσή της «Διάλογος για τη μετανάστευση, την κινητικότητα και την ασφάλεια με τις χώρες της Νότιας Μεσογείου» (5). Η ΕΕ πρέπει να συνεχίσει να αναπτύσσει μία σφαιρική προσέγγιση της μετανάστευσης, δίνοντας προτεραιότητα στην προώθηση των νόμιμων διαύλων μετανάστευσης και κινητικότητας.

3.4.2   Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει την πρωτοβουλία για την θέσπιση εταιρικών σχέσεων κινητικότητας μεταξύ της ΕΕ και της Τυνησίας, της Αιγύπτου και της Λιβύης. Ωστόσο, χρειάζεται η εκπόνηση μίας ανεξάρτητης έρευνας σχετικά με την αποτελεσματικότητα και τον αντίκτυπο των εταιρικών σχέσεων κινητικότητας που λειτουργούν σήμερα. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την πρωτοβουλία της Επιτροπής να διασφαλίσει ότι οι εταιρικές σχέσεις κινητικότητας θα περιλαμβάνουν και έναν αποτελεσματικό μηχανισμό αξιολόγησης. Από την άλλη πλευρά, οι εταιρικές σχέσεις κινητικότητας που αποτελούν κοινές πολιτικές δηλώσεις που δεν δεσμεύουν νομικά τα συμμετέχοντα κράτη, θα πρέπει να μετατραπούν σε διεθνείς συμφωνίες.

4.   Διεθνής προστασία

4.1   Η ΕΟΚΕ ευελπιστεί ότι το Συμβούλιο και το Κοινοβούλιο θα θεσπίσουν το 2012 την κοινή νομοθεσία που απαιτείται για τη δημιουργία κοινού συστήματος ασύλου.

4.2   Επιπλέον, η ΕΟΚΕ θεωρεί απαραίτητο να βελτιωθεί η αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών μελών κατά την υποδοχή προσώπων που εισέρχονται στην Ένωση και χρειάζονται διεθνή προστασία. Επίσης συνιστά να προσφέρει η ΕΕ προγράμματα επανεγκατάστασης, όπως έχει προτείνει η Επιτροπή.

(1)  COM(2011) 248 τελικό.

(2)  ΕΕ C 48, 15.2.2011, σ. 6-13.

(3)  Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινβουλίου, της 15ης Δεκεμβρίου 2010, για την κατάσταση των θεμελιωδών δικαιωμάτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση (2009) - Ουσιαστική εφαρμογή μετά την έναρξη ισχύος της Συνθήκης της Λισαβόνας (2009/2161(INI)) - P7_TA(2010)0483, σημείο 39.

(4)  COM(2007) 638 τελικό.

(5)  COM(2011) 292 τελικό.