25.11.2005   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 294/7

1.1.1

Η έρευνα βάσει συνεργασίας στα πλαίσια της ΕΚΑΧ διεκόπη με τη λήξη της Συνθήκης ΕΚΑΧ στις 23 Ιουλίου 2002. Εντούτοις, το πλεόνασμα κεφαλαίου που κατέβαλαν οι βιομηχανίες άνθρακα και χάλυβα κατά την περίοδο ισχύος της ανωτέρω Συνθήκης καθιστά επί του παρόντος εφικτή την επ'αόριστο συνέχιση της ανωτέρω έρευνας. Πράγματι, η απόφαση να μεταφερθεί το κεφάλαιο στις Κοινότητες και να διατεθεί για έρευνα περιλαμβάνεται στη Συνθήκη της Νίκαιας. Πρόκειται για κεφάλαιο 1,6 δισεκατομμυρίων ευρώ (η αξία του κεφαλαίου εκτιμήθηκε όταν κυκλοφόρησαν τα ομόλογα). Το Ταμείο Έρευνας για τον άνθρακα και τον χάλυβα συστάθηκε τον Φεβρουάριο του 2003 με νομική βάση το πρωτόκολλο της Συνθήκης της Νίκαιας σχετικά με τη λήξη της Συνθήκης ΕΚΑΧ το οποίο προσαρτάται στη Συνθήκη περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και τις αποφάσεις της 1ης Φεβρουαρίου 2003 (2003/76/EΚ, 2003/77/EΚ, 2003/78/EΚ) του Συμβουλίου (Επίσημη Εφημερίδα της 5ης Φεβρουαρίου 2003).

1.1.2

Οι λεπτομέρειες λειτουργίας του προγράμματος περιλαμβάνονται στις τεχνικές και στις δημοσιονομικές κατευθυντήριες γραμμές.

1.1.3

Τρία έτη μετά την έναρξη λειτουργίας του νέου συστήματος, σκοπός του παρόντος εγγράφου είναι να τονίσει ορισμένες διαφορές στη σημερινή λειτουργία του Ταμείου και, κυρίως, να επιχειρήσει μια σκιαγράφηση των μελλοντικών προοπτικών.

1.1.4

Καταρχάς, πέραν ορισμένων σημείων στα οποία θα επανέλθουμε, διατηρείται το πνεύμα της έρευνας βάσει συνεργασίας που αναπτύχθηκε στα πλαίσια της ΕΚΑΧ, κυρίως λόγω της αποδεδειγμένα υψηλής αποδοτικότητας της χρηματοδότησης για την έρευνα στα πλαίσια της ΕΚΑΧ, πράγμα που πρέπει να μας ικανοποιεί.

1.2.1

Το Ταμείο Έρευνας για τον Άνθρακα και τον Χάλυβα διαχειρίζεται η Μονάδα Άνθρακα και Χάλυβα της ΓΔ Έρευνα. Από δημοσιονομική άποψη, το Ταμείο τροφοδοτείται από τους τόκους του προαναφερθέντος κεφαλαίου, επενδυθέντος σε μακροχρόνια βάση. Επομένως, τα κονδύλια που διατίθενται σε ετήσια βάση εξαρτώνται από τα έσοδα της επένδυσης. Η κατανομή μεταξύ άνθρακα και χάλυβα καθορίζεται βάσει κλείδας καταμερισμού και είναι 72,8 % και 27,2 % αντίστοιχα. Στην πράξη, κατά την τελευταία διετία λειτουργίας, ο προϋπολογισμός για την έρευνα στον τομέα του χάλυβα ανήλθε σε 43 εκατ. ευρώ (43,68 εκατ. το 2003, 43,68 εκατ. το 2004 and 41,20 εκατ. το 2005). Από το κονδύλι αυτό χρηματοδοτούνται 50 περίπου έργα κατ'έτος. Όσον αφορά τον άνθρακα, το ύψος της χρηματοδότησης που διέθεσε το Ταμείο Έρευνας για τον Άνθρακα και τον Χάλυβα κατά την τελευταία τριετία ανήλθε σε 16,13 εκατ. ευρώ το 2003, 15,27 εκατ. το 2004 και 16,13 εκατ. το 2005.

1.2.2

Πρέπει να τονιστεί ότι το συνολικό ποσό της επιχορήγησης μειώθηκε σημαντικά, αφού στα τέλη της δεκαετίας του '90 και στις αρχές της τρέχουσας δεκαετίας είχε οριστεί σε 55-56 εκατ. ευρώ για τον χάλυβα και σε 28-31 εκατ. για τον άνθρακα. Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι ο μέσος όρος της επιχορήγησης που διατίθεται για κάθε συμμετέχοντα θα μειωθεί ακόμη περισσότερο κατά τα προσεχή έτη, λόγω της αύξησης του αριθμού συμμετεχόντων στο πρόγραμμα μετά τη διεύρυνση. Πράγματι, τα νέα κράτη μέλη θα καταβάλλουν τη συνεισφορά τους όπως παλαιότερα, αλλά θα την καταβάλλουν σταδιακά και μόνο κατά τη διάρκεια της τριετίας 2006-2009. Οι συνεισφορές τους θα καταβάλλονται με διαδοχικές δόσεις (για συνολικό ποσό ύψους 169 εκατ. ευρώ), αλλά τα αποτελέσματα θα γίνουν πλήρως αισθητά μόλις το 2011.

1.2.3

Η οικονομική αποδοτικότητα της έρευνας για τον χάλυβα στα πλαίσια της ΕΚΑΧ έχει ήδη αποδειχθεί (κέρδος 13 μονάδων για κάθε μονάδα της επένδυσης). Ιδιαίτερα αποτελεσματική ήταν η βιομηχανική έρευνα που αφορούσε τις ουσιώδεις ανάγκες της χαλυβουργίας και διενεργήθηκε σε εταιρική σχέση με τους άμεσα ενδιαφερόμενους, ήτοι με τους βιομήχανους και, όπου ενδείκνυτο, με άλλους εταίρους όπως κατασκευαστές εξαρτημάτων ή βασικούς πελάτες. Εξακολουθεί να υπάρχει ουσιώδης ανάγκη έρευνας στους τομείς αυτούς για να διατηρηθεί η ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής χαλυβουργίας στα σημερινά επίπεδα, ήτοι μεταξύ των κορυφαίων σε παγκόσμιο επίπεδο. Τα πιλοτικά έργα και τα έργα επίδειξης, που προσέδωσαν στα προγράμματα της ΕΚΑΧ την πρωτοτυπία τους, έχουν μειωθεί σε σημαντικό βαθμό κατά τα τελευταία έτη. Πρέπει να διατηρήσουν τη σημασία τους και να παραμείνουν το κατ'εξοχήν μέσο για την ταχεία μεταφορά των τεχνολογικών εξελίξεων στις μονάδες λειτουργίας (ήτοι στα εργοστάσια).

1.2.4

Η έρευνα για τον άνθρακα που χρηματοδότησε η ΕΚΑΧ αποδείχθηκε ιδιαίτερα αποδοτική. Από αξιολόγηση (1) προκύπτουν συντελεστές μέσου κέρδους μεταξύ 7 και 25. Επιπλέον, η Ε&TA έχει συχνά ως αποτέλεσμα τη μετάδοση σημαντικών οφελών σε άλλες βιομηχανίες, π.χ. όσον αφορά τις μεθόδους τοπογράφησης κατασκευής στοών και δοκιμής υλικών.

1.3.1

Έχουν συντελεστεί μείζονες αλλαγές όσον αφορά τη διαδικασία ετήσιας επιλογής των έργων προς έγκριση. Από τη μια πλευρά, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επικουρείται από μια επιτροπή άνθρακα και χάλυβα (COSCO) στην οποία συμμετέχουν εκπρόσωποι των κρατών μελών, καθώς και από Συμβουλευτικές Ομάδες Χάλυβα (SAGs) και Συμβουλευτικές Ομάδες 'Ανθρακα (CAGs) με εκπροσώπους της βιομηχανίας και άλλους ενδιαφερόμενους. Από την άλλη πλευρά, οι αξιολογήσεις διενεργούνται από ανεξάρτητους εμπειρογνώμονες. Όσον αφορά τα υλικά, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξασφαλίζει από καταβολής του συστήματος ότι οι αξιολογήσεις διενεργούνται κατά τα δέοντα, υπό συνθήκες που αναβαθμίζονται κάθε χρόνο.

1.3.2

Η ποιότητα των έργων που επιλέγονται και, κατ'επέκταση, του προγράμματος του Ταμείου Έρευνας για τον Άνθρακα και τον Χάλυβα εξαρτάται από την ποιότητα των αξιολογήσεων. Αφού τα έργα που αξιολογούνται είναι προγράμματα έρευνας στον τομέα της βιομηχανίας, έχει ζωτική σημασία να διεξάγονται οι αξιολογήσεις από εμπειρογνώμονες με ειδικές γνώσεις των αναγκών και προτεραιοτήτων της βιομηχανίας, του ιστορικού της έρευνας και των αποτελεσμάτων της και των δεξιοτήτων των συμμετεχόντων εταίρων. Οι εμπειρογνώμονες των τεχνικών ομάδων πληρούν τους όρους αυτούς, αλλά οι ομάδες της Επιτροπής και της χαλυβουργίας πρέπει να αναβαθμίσουν ακόμη περισσότερο τις πρακτικές συνθήκες της συμμετοχής των εμπειρογνωμόνων.

1.3.3

Στον τομέα του χάλυβα, οι 17 εκτελεστικές επιτροπές στους τομείς της παρακολούθησης των έργων και της μεταφοράς τεχνολογικών πληροφοριών έχουν αντικατασταθεί από εννέα τεχνικές ομάδες, με ουσιαστική μείωση του αριθμού των συμμετεχόντων εμπειρογνωμόνων. Η εξέλιξη αυτή θα αντισταθμιστεί εν μέρει από την αυξημένη συμμετοχή εμπειρογνωμόνων από τα δέκα νέα κράτη μέλη. Το σύστημα «κηδεμονίας» που θεσπίστηκε (ανάθεση της παρακολούθησης ενός έργου ή περιορισμένου αριθμού έργων σε έναν εμπειρογνώμονα) φαίνεται να διασφαλίζει την πιο άμεση παρακολούθηση των έργων· επίσης διευκολύνει τη συζήτηση της παρακολούθησης και καθιστά την ίδια την παρακολούθηση πιο αυστηρή ως προς τις λεπτομέρειες. Μια ενδιάμεση εκτίμηση των νέων έργων του Ταμείου Έρευνας για τον Άνθρακα και τον Χάλυβα που θα διενεργηθεί την άνοιξη 2005 θα παρέχει περισσότερες πληροφορίες στον τομέα αυτό.

1.3.4

Όσον αφορά τον άνθρακα, τρεις τεχνικές ομάδες (ΤGs) αντικατέστησαν πρόσφατα τις πέντε εκτελεστικές επιτροπές που λειτουργούσαν στα πλαίσια του ερευνητικού προγράμματος της ΕΚΑΧ. Οι τομείς ενδιαφέροντός τους, αντιστοίχως, είναι οι τεχνολογίες εξόρυξης (TΟ1), οι τεχνολογίες μετατροπής (TΟ2) και οι τεχνολογίες καθαρού άνθρακα (TΟ3).

1.3.5

Το επίπεδο συμμετοχής επιχειρήσεων και ιδρυμάτων από τα 10 νέα κράτη μέλη βάσει των προτάσεων της ΕΚΑΧ το 2000 ήταν σχεδόν ανύπαρκτο, αντίθετα με τα ποσοστά συμμετοχής 4,2 % και 14,16 % μετά την πρόσκληση για υποβολή προτάσεων του Ταμείου Έρευνας για τον Άνθρακα και τον Χάλυβα το 2004. Ο συνολικός αριθμός αντιπροσώπων από τα 10 νέα κράτη μέλη στις διάφορες επιτροπές και στις συμβουλευτικές και τεχνικές ομάδες ανέρχεται σε 25 (11 στην COSCO, 5 στη SAG, 4 στην CAG, 3 στις Τεχνικές Ομάδες Χάλυβα και 2 στις Τεχνικές Ομάδες 'Ανθρακα).

2.1.1.

Με τη σχετική μείωση του ρυθμού της παγκόσμιας οικονομικής ανάπτυξης που αναμένεται για το 2005 και τον αργό ρυθμό ανάκαμψης στην ηπειρωτική Ευρώπη, η πραγματική αύξηση της κατανάλωσης αναμένεται να είναι βραδύτερη από εκείνη του 2004. Ωστόσο, επειδή τα αποθέματα ορισμένων προϊόντων βρίσκονται σε πολύ υψηλά επίπεδα σε ορισμένες χώρες, είναι πιθανή μια σχετική μείωση της φαινομενικής κατανάλωσης.

2.2.2.1.

Έχουν συσταθεί έξη ομάδες εργασίας, οι οποίες συγκεντρώνουν περισσότερα από 100 άτομα και αντιστοιχούν στους 4 πυλώνες της αειφόρου ανάπτυξης: κέρδος, εταίροι (της αυτοκινητοβιομηχανίας και της βιομηχανίας κατασκευών), πλανήτης και άνθρωποι καθώς και ενέργεια. Οι εν λόγω ομάδες εργασίας έχουν καταρτίσει τρία μείζονα και συμπληρωματικά βιομηχανικά προγράμματα Ε&Α με ευρύ κοινωνικό αντίκτυπο. Καθένα από αυτά περιλαμβάνει διάφορα θέματα Ε&Α και ερευνητικούς τομείς.

2.2.2.2.

Προτείνονται τρία βιομηχανικά προγράμματα με ευρύ κοινωνικό αντίκτυπο:

2.2.2.3.

Όσον αφορά το πρώτο μείζον πρόγραμμα, απαιτείται μεγάλη ευελιξία σε ολόκληρη την αλυσίδα παραγωγής του χάλυβα για να αντιμετωπιστεί η αυξανόμενη ποικιλία προϊόντων που πρέπει να διατίθενται στην αγορά με χαμηλό κόστος. Μια αύξηση των κατηγοριών με πολύ μικρό διάστημα ανταπόκρισης και ένα ευρύ φάσμα δυνατοτήτων θα ωφελούσαν την χαλυβουργία. Από την άλλη πλευρά, όπου οι συμβατικές τεχνολογίες είναι αρκετά ώριμες και ανθεκτικές για να εξασφαλίζεται σταθερή απόδοση, η τεχνολογία κατασκευών με τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να συμβάλει στην ανάπτυξη πιο ευέλικτων διαδικασιών. Πρέπει να σχεδιαστούν και να αναπτυχθούν νέες έννοιες παραγωγής, όπως οι διεργασίες κατασκευής με τεχνητή νοημοσύνη και η αποτελεσματική οργάνωση της παραγωγής, βάσει πρωτοποριακών οργανωτικών τεχνολογιών ώστε να εξασφαλιστεί η ανάπτυξη νέων διαδικασιών, προϊόντων και υπηρεσιών.

2.2.2.4.

Το πρώτο μείζον πρόγραμμα περιλαμβάνει τρεις βασικούς άξονες:

2.2.2.5.

Το δεύτερο μείζον πρόγραμμα εστιάζεται επίσης σε τρεις βασικούς άξονες Ε&Α:

2.2.2.6.

Το τρίτο μείζον πρόγραμμα εστιάζεται στην πρόκληση της ικανοποίησης των απαιτήσεων των πελατών για μεγάλη ποικιλία από ολοένα πιο προηγμένα υλικά υψηλών επιδόσεων, για δύο κυρίως αγορές: την αυτοκινητοβιομηχανία και τις κατασκευές. Μια τρίτη αγορά (ενέργεια) εξετάζεται το τρέχον έτος.

2.2.2.7.

Τα τρία αυτά προγράμματα στο σύνολό τους αποσκοπούν να διαδραματίσουν μείζονα ρόλο στην αναζωογόνηση της ανταγωνιστικότητας, της οικονομικής ανάπτυξης και του σχετικού αντίκτυπου στην απασχόληση στην Ευρώπη. Τα αντίστοιχα θέματα και τομείς Ε&Α που έχουν περιληφθεί στα προγράμματα αυτά συμβάλλουν τα μέγιστα στην προσέγγιση της βιώσιμης ανάπτυξης. Η προστασία του περιβάλλοντος (εκπομπή αερίων θερμοκηπίου, ιδίως διοξειδίου του άνθρακα) και η αυξανόμενη αποδοτικότητα της ενέργειας είναι δύο σημαντικά εγκάρσια ζητήματα των προτεινόμενων προγραμμάτων Ε&Α. Η προστασία και η ασφάλεια αποτελούν τον τρίτο πολύ σημαντικό στόχο, όχι μόνο στους σχετικούς βιομηχανικούς κλάδους, αλλά και στην καθημερινή ζωή των πελατών ως χρηστών των λύσεων με προϊόντα χάλυβα (αυτοκίνητα, κτίρια, παραγωγή και μεταφορά ενέργειας κλπ.) μέσω της ανάπτυξης νέων ευφυών και ασφαλέστερων λύσεων με προϊόντα χάλυβα.

2.2.2.8.

Άλλο μείζον εγκάρσιο θέμα, που έχει πτυχές οι οποίες αφορούν το ανθρώπινο δυναμικό, έχει επίσης ληφθεί υπόψη (προσέλκυση και εξασφάλιση ειδικευμένων προσώπων που θα συμβάλουν στην υλοποίηση των φιλοδοξιών του τομέα του χάλυβα). Στα πλαίσια αυτά:

2.2.2.9.

Ο προγραμματισμός του μέλλοντος που περιγράφεται στο πρόγραμμα δράσης στρατηγικής έρευνας, το οποίο υιοθετήθηκε από τη διευθύνουσα επιτροπή της πλατφόρμας στις 15 Δεκεμβρίου 2004, σκιαγραφεί τις προοπτικές της έρευνας στον τομέα του χάλυβα κατά τα προσεχή έτη και τις προσεχείς δεκαετίες.

2.2.2.10.

Σε μια δεύτερη έκδοση του στρατηγικού προγράμματος δράσης για την έρευνα θα οριστούν προτεραιότητες και θα υποβληθούν προτάσεις σχετικά με την ενσωμάτωση των θεμάτων και των τομέων έρευνας σε διάφορα ευρωπαϊκά προγράμματα: Ταμείο Έρευνας για τον Άνθρακα και το Χάλυβα, (RDFP) πρόγραμμα-πλαίσιο για την Έρευνα και την Ανάπτυξη, Eureka, (FP) εθνικά και περιφερειακά προγράμματα, κλπ. Συνεπώς, η ανωτέρω δεύτερη έκδοση θα περιλαμβάνει τα κυριότερα ερευνητικά θέματα που βασίζονται σε συναίνεση και τα οποία θα αναλάβει το Ταμείο Έρευνας για τον Άνθρακα και τον Χάλυβα.

2.2.2.11.

Η επιλογή του κατάλληλου ευρωπαϊκού προγράμματος πρέπει να στηρίζεται στη φύση των τομέων έρευνας που περιγράφονται στο στρατηγικό πρόγραμμα δράσης για την έρευνα, και στις δεξιότητες των αναγκαίων εταίρων. Για παράδειγμα, το Ταμείο Έρευνας για τον Άνθρακα και το Χάλυβα πρέπει να χρησιμοποιείται αν και όχι κατ'αποκλειστικότητα, για την ειδική έρευνα στον τομέα του χάλυβα, και το RDFP για εταίρους από δύο και άνω βιομηχανικούς κλάδους (προμηθευτές και κατασκευαστές εξαρτημάτων στον τομέα της ανάπτυξης νέων τεχνολογιών, πελάτες και χρήστες στον τομέα της ανάπτυξης καινοτόμων λύσεων χάλυβα στην αυτοκινητοβιομηχανία, στις βιομηχανίες κατασκευών κλπ.). Παρόμοιος προσανατολισμός πρέπει να ακολουθείται στα πλαίσια της κοινής τεχνολογικής δράσης για τα μείζονα μακροπρόθεσμα προγράμματα που απαιτούν τεράστιες επενδύσεις και εστιάζονται σε ευρωπαϊκά θέματα τα οποία επιλέγονται με συναίνεση.

2.2.2.12.

Για μέγιστη αποτελεσματικότητα, η προσέγγιση που προτείνεται ανωτέρω απαιτεί, βεβαίως, συντονισμό των διαφόρων προγραμμάτων. Επομένως, το στρατηγικό πρόγραμμα δράσης της πλατφόρμας πρέπει να είναι το κατ'εξοχήν έγγραφο αναφοράς για τη μελλοντική αναθεώρηση των κατευθυντηρίων γραμμών για τον χάλυβα. Επιπλέον, με τον συντονισμό των προγραμμάτων θα υπάρχουν για όλα τα έργα ίσες ευκαιρίες, άσχετα με το ευρωπαϊκό πρόγραμμα στο οποίο εντάσσονται.

2.2.2.13.

Επιπλέον, η επιλογή ειδικών θεμάτων προτεραιότητας βάσει συναίνεσης για το πρόγραμμα χάλυβα του στρατηγικού προγράμματος δράσης της πλατφόρμας πρέπει να δημιουργήσει ένα εφεδρικά θέματα προτεραιότητας (που θα απαιτούν σημαντικά ποσά χρηματοδότησης και τεχνικούς πόρους) τα οποία θα υποβληθούν κατά την ετήσια πρόσκληση προς υποβολή προσφορών για την έρευνα από το Ταμείο Έρευνας για τον Άνθρακα και τον Χάλυβα. Με τον τρόπο αυτό, είναι επίσης δυνατό να αποφευχθεί ο κατακερματισμός των επιχορηγήσεων, να μειωθούν οι διοικητικές δαπάνες μέσω της μείωσης του αριθμού προτάσεων και, πρωτίστως, να επιτευχθεί μεγαλύτερη αποδοτικότητα με την εστίαση των πόρων σε θέματα ζωτικής σημασίας για την ανταγωνιστικότητα του τομέα της χαλυβουργίας.

2.2.2.14.

Το επόμενο ΠΠ7 και άλλα ευρωπαϊκά προγράμματα (Eureka, κλπ.), εθνικά ή ακόμη και περιφερειακά προγράμματα, πρέπει επίσης να παρέχουν τη δυνατότητα εφαρμογής του στρατηγικού προγράμματος δράσης για την έρευνα. Εντούτοις, οι κοινές πρωτοβουλίες τεχνολογίας, σε συνδυασμό με δάνεια από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, θα καταστήσουν δυνατή την ανάπτυξη αναδυόμενων πρωτοποριακών τεχνολογιών και την εφαρμογή τους σε ευρεία βιομηχανική κλίμακα κατά τις προσεχείς δεκαετίες.

2.2.2.15.

Ένα από τα σχέδια (ULCOS, Ultra Low CO2 Steel Making) του 2ου προγράμματος της πλατφόρμας για τον χάλυβα αποσκοπεί στη δραστική μείωση των εκπομπών CO2 στη χαλυβουργία. 'Εχει δε τα εξής χαρακτηριστικά:

Οι δεσμεύσεις τους περιέχονται σε μια συμφωνία σύμπραξης. 'Εχοντας υπόψη τη χαρακτηριστική του βιομηχανικού αυτού σχεδίου, η βιομηχανία συνέστησε στην Επιτροπή, τον Φεβρουάριο του 2005, να αναλάβει μια Κοινή Τεχνολογική Πρωτοβουλία (JTI) προς το συμφέρον της πλατφόρμας. Εντούτοις, η ESTEP δεν επελέγη για μια JTI στην πρόταση της Επιτροπής, της 6ης Απριλίου 2005, προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο.

2.2.2.16.

Τέλος, η τακτική ενημέρωση των προγραμμάτων μπορεί να καταστήσει δυνατή την απόλυτη αντιστοιχία τους με τις ανάγκες της βιομηχανίας.

3.1.1.

Η Ευρώπη είναι ο τρίτος κατά σειρά μεγαλύτερος καταναλωτής άνθρακα στον κόσμο. Όσον αφορά τον εφοδιασμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε ενέργεια, ο άνθρακας είναι ένας από τους κεντρικούς πυλώνες που στηρίζουν τον ισόρροπο συνδυασμό πηγών ενέργειας και ο ρόλος του έχει σαφώς αυξηθεί μετά τη διεύρυνση. Ο άνθρακας αποτελεί ουσιώδη πρώτη ύλη για τη σιδηρουργία και την χαλυβουργία, ενώ παραμένει το κατ'εξοχήν καύσιμο στον τομέα του ηλεκτρισμού με αναλογία 32 %, λόγω της ασφάλειας του εφοδιασμού και της ανταγωνιστικότητας.

3.1.2.

Η εξόρυξη του άνθρακα στην Ευρώπη είναι ένας ιδιαίτερα ανεπτυγμένος τομέας της βιομηχανίας. Σε σύγκριση με τα αποθέματα εκτός Ευρώπης, οι απαιτήσεις όσον αφορά τις γεωλογικές συνθήκες για τον λιθάνθρακα είναι ιδιαίτερα υψηλές. Ωστόσο, η πρόκληση της εκμετάλλευσης αυτών των βαθύτερων κοιτασμάτων είχε ως αποτέλεσμα την πρωτοποριακή θέση της ευρωπαϊκής εξορυκτικής τεχνολογίας. Σήμερα, η ευρωπαϊκή τεχνολογία εξόρυξης καταλαμβάνει περισσότερο από το ήμισυ της διογκούμενης παγκόσμιας αγοράς, ιδίως ως αποτέλεσμα της χρηματοδότησης της Ε&TA από την ΕΚΑΧ (2).

3.1.3.

Η δέσμευση για διατήρηση του ηγετικού ρόλου της Ευρώπης προϋποθέτει την κατάλληλη χρηματοδότηση της έρευνας, η οποία θα ευνοήσει όχι μόνο την απασχόληση στον τομέα αυτό, αλλά και το ισοζύγιο πληρωμών της Ένωσης, ενώ θα έχει και πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα για την τεχνολογία εξόρυξης και τη χρήση καθαρού άνθρακα, αφού οι τεχνολογικές πρόοδοι πρέπει να καλύπτουν όλες τις κρίσιμες πτυχές της αλυσίδας άνθρακα.

3.2.1.

Ο τομέας αυτός χαρακτηρίζεται από άριστη υποδομή για έρευνα και άρτια συνεργασία σε ευρωπαϊκή κλίμακα. Επί σειράν ετών έχουν συμμετάσχει εταίροι από τα πρώην υποψήφια (και νυν νέα) κράτη μέλη μέσω κοινών ερευνητικών έργων. Το Δίκτυο Ευρωπαϊκών Βιώσιμων Βιομηχανιών Ορυκτών, το οποίο χρηματοδοτείται από το ΠΠ5 και συσπειρώνει 100 περίπου φορείς της ευρωπαϊκής βιομηχανίας και επιστήμης εξόρυξης, συστάθηκε το 2002. Ένα σημαντικό επίτευγμα του δικτύου αυτού είναι η Ευρωπαϊκή Πλατφόρμα Τεχνολογίας για Βιώσιμες Πηγές Ορυκτών (ΕΤPSMR) η οποία αναγγέλθηκε κατά τη διάσκεψη του δικτύου στις 15 Μαρτίου 2005 και θα αρχίσει να λειτουργεί τον Σεπτέμβριο 2005.

3.2.2.

Οι στρατηγικοί στόχοι Ε&ΤΑ για τον άνθρακα είναι οι εξής:

3.3.1.

Στα πλαίσια της Ε&ΤΑ πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στην παραγωγικότητα και τη μείωση των δαπανών σε ολόκληρη τη διεργασία παραγωγής:

Η εκμετάλλευση με χαμηλό κόστος με ταυτόχρονη πρόληψη των δυσλειτουργιών απαιτεί τη βέλτιστη γνώση του κοιτάσματος η οποία εξασφαλίζεται με την προκαταβολική εξερεύνηση. Επομένως, οι νέες μέθοδοι υπόγειας εξερεύνησης πρέπει να αναπτυχθούν με πολυτομεακή προσέγγιση. Για τη μεγαλύτερη εξοικονόμηση δαπανών κατά τον σχεδιασμό, την ανάπτυξη και τον έλεγχο λειτουργίας, είναι αναγκαίο να αναπτυχθούν περαιτέρω οι σύγχρονες μέθοδοι εποπτείας, μεταξύ των οποίων και η δορυφορική τεχνολογία.

3.3.2.

Για την ασφαλή και συμφέρουσα από άποψη κόστους αξιοποίηση των κοιτασμάτων απαιτούνται ευέλικτα συστήματα κατασκευής με νοήμονα τεχνολογία, όπως η καινοτόμος διάνοιξη στοών, και η χρησιμοποίηση κατάλληλων μεθόδων με τη χρήση ρομπότ, ανεπτυγμένης αυτοματοποίησης και τεχνητής νοημοσύνης. Τα πιο ζωτικά ζητήματα στον τομέα αυτό είναι η περαιτέρω ανάπτυξη της αυτοματοποίησης, οι αναβαθμισμένοι έλεγχοι των διαδικασιών και τα ενσωματωμένα συστήματα λειτουργίας και συντήρησης.

3.3.3.

Για την επίτευξη των στόχων της ανάπτυξης της αυτοματοποίησης απαιτούνται αυτόνομοι ανιχνευτές και ενεργοποιητές με τεχνητή νοημοσύνη, δίκτυα ασύρματων ανιχνευτών, νέες διαδικασίες φυσικών μετρήσεων, συστήματα εντοπισμού και πλοήγησης και συστήματα επεξεργασίας εικόνας με τεχνητή νοημοσύνη.

3.3.4.

Οι αναβαθμισμένες και άκρως ορθολογιστικές τεχνικές εξερεύνησης στρωμάτων αποτελούν ζήτημα υψηλής προτεραιότητας για την εξασφάλιση της οικονομικότερης και ασφαλέστερης υποστήριξης της εκμετάλλευσης ανθρακωρυχείων, ιδίως σε μεγάλο βάθος. Η περαιτέρω ανάπτυξη μηχανικής αναπαράστασης πετρωμάτων θα συνδράμει τον προγραμματισμό, ο οποίος αποκτά ζωτικό ενδιαφέρον στον τομέα αυτό.

3.3.5.

Ένα θεμελιώδες ζήτημα σε όλες τις φάσεις της διεργασίας παραγωγής είναι η αναβαθμισμένη τεχνολογία πληροφοριών, μεταξύ άλλων η ανίχνευση, η παρακολούθηση και οι τεχνικές ανάλυσης, ήτοι η επικοινωνία, ιδίως η υπόγεια κινητή επικοινωνία, μεταξύ άλλων με συνδεδεμένους τερματικούς σταθμούς. Με την εικονική πραγματικότητα, η οποία αναπτύχθηκε επιτυχώς στα πλαίσια ενός κοινού έργου του Ταμείου Έρευνας για τον Άνθρακα και τον Χάλυβα, θα μπορούσε να βελτιωθεί περαιτέρω η τεχνολογία των σταθμών ελέγχου στα ορυχεία. Η βελτίωση της διαχείρισης με υπολογιστή θα βελτιώσει την αποδοτικότητα και την ασφάλεια στον χώρο εργασίας.

3.3.6.

Η συναρμολόγηση και αποσυναρμολόγηση παρεμποδίζουν κάθε περαιτέρω βελτίωση της παραγωγικότητας, διότι διατίθεται περιορισμένος χώρος, ενώ οι διαστάσεις και το μοναδιαίο βάρος αυξάνονται διαρκώς. Συνεπώς, μείζων στόχος είναι η μείωση, μέσω της χρήσης νέων τεχνικών, του χρονικού διαστήματος που απαιτείται γι'αυτές, καθώς και η μείωση των εξαρτημάτων σε ένα μικρό τυποποιημένο σύνολο. Στην περίπτωση αυτή επίσης, η σύγχρονη τεχνολογία της πληροφορίας μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μέτρο υποστήριξης. Κάτι παρόμοιο ισχύει σε σχέση με την υπόγεια μεταφορά υλικών. Πρωταρχικοί στόχοι στον τομέα αυτό είναι η αυτοματοποίηση των μεταφορών με σύγχρονα συστήματα ανίχνευσης και βελτιστοποιημένο χειρισμό των υλικών.

3.3.7.

Το κόστος των δράσεων σε σχέση με το περιβάλλον και η ανάγκη αποδοχής από το κοινό της εξόρυξης σε κατοικημένες περιοχές καθιστούν την προστασία του περιβάλλοντος σημαντικό θέμα έρευνας, με στόχο την εξάλειψη ή τη μείωση των διάφορων επιζήμιων συνεπειών των ορυχείων ή των εγκαταστάσεων εξόρυξης στο περιβάλλον. Κάθε πρόοδος ως προς τις μεθόδους η οποία επιτυγχάνεται σε αυτούς τους τομείς θα έχει σημαντικό δυναμικό για τις εξαγωγές και τεράστιες επιπτώσεις σε σχέση με άλλες βιομηχανίες, ενώ η ανάγκη της είναι ιδιαιτέρως αισθητή στην κοινωνία γενικότερα.

3.3.8.

Είναι αναγκαία η Ε&Α για ακριβέστερες διαδικασίες πρόβλεψης της κατά περιόδους ανόδου της στάθμης του νερού στα ανθρακωρυχεία και των εκπομπών αερίων μετά την παύση της λειτουργίας τους. Η γενικότερη τεχνική πρόοδος σε άλλους τομείς της βιομηχανίας πρέπει επίσης να χρησιμοποιηθεί όσο το δυνατό περισσότερο και να υποστηριχθεί η προσαρμογή της στην εξόρυξη λιθάνθρακα. Οι βασικότερες έννοιες στο πλαίσιο αυτό είναι η νανοτεχνολογία, η βιονική, οι ανιχνευτές από την αεροναυτική και η ρομποτική.

3.4.1.

Οι κυριότεροι στόχοι χωρίζονται και εδώ σε δύο στάδια:

3.4.2.

Για τη χρησιμοποίηση καθαρού άνθρακα, η επιλογή που προτιμάται επί του παρόντος είναι η αύξηση της αποδοτικότητας, γιατί με τον τρόπο αυτό μειώνονται οι εκπομπές και διευκολύνεται η επίτευξη του στόχου της διατήρησης των πόρων. Η στρατηγική αυτή προτιμάται γιατί προβλέπεται ότι τη δεκαετία 2010-2020 θα δημιουργηθεί στην Ευρώπη η ανάγκη αντικατάστασης εγκαταστάσεων και κατασκευής νέων που θα υπερβαίνουν τις δυνατότητες των μονάδων παραγωγής ισχύος κατά 200 GW (EU15). Προβλέπεται ποσοστό περίπου 60 % για τις μονάδες παραγωγής ισχύος που χρησιμοποιούν ορυκτά καύσιμα, όπου ο άνθρακας μόνο αντιπροσωπεύει το 23 %. Υπό τις συνθήκες αυτές ενδείκνυται ιδιαιτέρως η χρήση τεχνολογιών μέγιστης αποδοτικότητας.

3.4.3.

Αφού σήμερα είναι προσιτή η τεχνολογία των μονάδων παραγωγής ισχύος με ατμό, είναι δυνατό να επιτευχθεί μέγιστη απόδοση ύψους 45 %-47 % με τη χρήση λιθάνθρακα. Μπορεί να αναμένεται αύξηση μεγαλύτερη του 50 %, ιδίως λόγω των παραμέτρων της διαδικασίας της πίεσης και της θερμότητας (έως 700 oC και άνω). Bασικό ρόλο μπορεί να διαδραματίσει εδώ η ανάπτυξη και δοκιμή νέων υλικών που αντέχουν σε υψηλές θερμοκρασίες. Σε σύγκριση με την τεχνολογία των σημερινών εγκαταστάσεων στη Γερμανία, αυτό συνεπάγεται μείωση των εκπομπών διοξιδείου του άνθρακα κατά 30 % περίπου.

3.4.4.

Συνεπώς, η συμβολή στη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα μπορεί να είναι σημαντική ενώ ταυτόχρονα θα διατηρηθούν βραχυπρόθεσμα οι πόροι στο ίδιο επίπεδο, κυρίως μέσω της ανάπτυξης των διαδικασιών των συμβατικών μονάδων παραγωγής ισχύος με χρήση ατμού. Συνεπώς, πρόκειται για σημαντικό τομέα της χρηματοδότησης της έρευνας για το μέλλον.

3.4.5.

Πέραν των διαδικασιών της εφαρμογής πιο προηγμένης τεχνολογίας στις συμβατικές μονάδες ισχύος με χρήση ατμού, ο συνδυασμός διαδικασιών μπορεί επίσης να χρησιμεύσει μεσοπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα ως εναλλακτική λύση. Οι κυριότερες εναλλακτικές λύσεις στο πλαίσιο αυτό είναι η ολοκληρωμένη διαδικασία εξαέρωσης άνθρακα (IGCC) και η θέρμανση με συμπιεσμένο κοινοποιημένο άνθρακα. Με τον τρόπο αυτό είναι δυνατό να επιτευχθούν αποδόσεις πολύ υψηλότερες από 50 %. Η σημερινή έρευνα στους τομείς αυτούς πρέπει να εντατικοποιηθεί.

3.4.6.

Εξάλλου απαιτείται έρευνα για την ανάπτυξη μονάδων παραγωγής ισχύος με μηδενικές εκπομπές, εφόσον υπάρχει η πολιτική βούληση για την επίτευξη του σκοπού αυτού. Ωστόσο, η εγκατάσταση του εξοπλισμού που απαιτείται για την απομόνωση του διοξειδίου του άνθρακα συνεπάγεται απώλεια αποδοτικότητας του σταθμού ύψους 6-14 %. Συνεπώς, όχι μόνο αυξάνεται το κόστος του τελικού προϊόντος αλλά παραβιάζεται και ο στόχος της διατήρησης των πόρων. Οι μονάδες παραγωγής ισχύος που θα είναι απαλλαγμένες από εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα.

3.4.7.

Οι μονάδες παραγωγής ισχύος χωρίς διοξείδιο του άνθρακα είναι απλώς ένα μακρόπνοο όραμα. Η προληπτική προστασία του περιβάλλοντος επιβάλλει να αναπτυχθούν ταχέως διαδικασίες για τον ορθολογιστικό, από τεχνική και οικονομική άποψη, διαχωρισμό των ιχνών αερίου με περιβαλλοντικό αντίκτυπο από τις εκπομπές που προέρχονται από μονάδες παραγωγής ισχύος, ώστε να μην διαχέεται το διοξείδιο του άνθρακα στην ατμόσφαιρα.

3.4.8.

Σήμερα φαίνεται να είναι απλούστερη η λύση της ανάπτυξης των τεχνολογιών διαχωρισμού του διοξειδίου του άνθρακα (το πρώτο μέρος της διαδικασίας) παρά η αξιόπιστη και μακροπρόθεσμη αποθήκευση του διοξειδίου του άνθρακα μετά τον διαχωρισμό, (το 2ο μέρος της διαδικασίας), διότι οι γνώσεις για τη μακροπρόθεσμη συμπεριφορά μεγάλων ποσοτήτων διοξειδίου του άνθρακα που βρίσκονται αποθηκευμένοι σε κλειστούς χώρους είναι πολύ περιορισμένες. Επί του παρόντος, η συζήτηση εστιάζεται κυρίως στην απομόνωση σε αναλωμένα κοιτάσματα πετρελαίου και αερίου ή σε βαθιά υδροφόρα στρώματα αλμυρού ύδατος. Ένα τέτοιο εγχείρημα θα απαιτήσει σημαντική επένδυση.

3.4.9.

Όσον αφορά την τρέχουσα τεχνογνωσία, δεν υπάρχουν απροσπέλαστα τεχνικά εμπόδια για μια τέτοια εξέλιξη, μολονότι ελλοχεύουν σημαντικοί οικονομικοί και οικολογικοί κίνδυνοι. Η ελαχιστοποίηση των κινδύνων αυτών θα είναι ένα από τα σημαντικότερα καθήκοντα της βιομηχανίας και των κυβερνήσεων κατά τα προσεχή έτη.

4.1.

Μολονότι, για διοικητικούς λόγους, το ερευνητικό πρόγραμμα του Ταμείου Έρευνας για τον Άνθρακα και τον Χάλυβα περιλαμβάνει τόσο τον άνθρακα όσο και το χάλυβα, εμφανίζονται ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και ανάγκες που πρέπει να αντιμετωπιστούν ενόψει της υλοποίησης υψηλότερων τεχνικών και επιστημονικών στόχων για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τη σύσταση ευρωπαϊκών τεχνολογικών πλατφορμών με το κατάλληλο περιβάλλον για τον άνθρακα και τον χάλυβα, ώστε να αναπτυχθούν και να συντονιστούν οι πολιτικές και οι δραστηριότητες Ε&ΤΑ, με τη χρήση όλων των διαθέσιμων πόρων της Ευρώπης.

4.2.

Η ΕΟΚΕ τάσσεται αμέριστα υπέρ μιας ταχείας και ουσιαστικής ένταξης επιχειρήσεων, ερευνητικών κέντρων και πανεπιστημίων των νέων κρατών μελών στο ερευνητικό πρόγραμμα του Ταμείου Έρευνας για τον Άνθρακα και τον Χάλυβα, ώστε να συμμετέχουν στις δραστηριότητες των ευρωπαϊκών τεχνολογικών πλατφορμών για τον άνθρακα και τον χάλυβα.

4.3.1.

Η ΕΟΚΕ εντοπίζει τα εξής βασικά ζητήματα: