—

η Ferring Lægemidler A/S, ενεργούσα για λογαριασμό της Ferring BV, εκπροσωπούμενη από τον T. Ryhl, advokat,

—

η Orifarm A/S, εκπροσωπούμενη από τον K. Jensen, advokat,

—

η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, εκπροσωπούμενη από τους H. Støvlbæk και T. Scharf, καθώς και από την J. Samnadda,

1

Η αίτηση προδικαστικής αποφάσεως αφορά την ερμηνεία του άρθρου 7, παράγραφος 2, της οδηγίας 2008/95/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 22ας Οκτωβρίου 2008, για την προσέγγιση των νομοθεσιών των κρατών μελών περί σημάτων (ΕΕ 2008, L 299, σ. 25).

2

Η αίτηση αυτή υποβλήθηκε στο πλαίσιο ένδικης διαφοράς μεταξύ της Ferring Lægemidler A/S, ενεργούσας για λογαριασμό της Ferring BV (στο εξής: Ferring), και της Orifarm A/S, σχετικά με την εναντίωση της Ferring στη διάθεση στο εμπόριο εντός της Δανίας ενός εκ των φαρμάκων της, όπως αυτό συσκευάζεται από την Orifarm, στο πλαίσιο παράλληλων εισαγωγών εκ μέρους της δεύτερης αυτής εταιρίας από τη Νορβηγία.

3

Το περιεχόμενο του άρθρου 13 της Συμφωνίας για τον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο, της 2ας Μαΐου 1992 (ΕΕ 1994, L 1, σ. 3, στο εξής: Συμφωνία ΕΟΧ), είναι πανομοιότυπο εκείνου του άρθρου 36 ΣΛΕΕ.

4

Η οδηγία 2008/95 ενσωματώθηκε στη Συμφωνία ΕΟΧ με την απόφαση 146/2009 της Μεικτής Επιτροπής του ΕΟΧ, της 4ης Δεκεμβρίου 2009, για την τροποποίηση του παραρτήματος XVII (διανοητική ιδιοκτησία) της Συμφωνίας ΕΟΧ (ΕΕ 2010, L 62, σ. 43).

5

Το άρθρο 7 της οδηγίας 2008/95 ορίζει τα εξής:

«1.   Το δικαίωμα που παρέχει το σήμα δεν επιτρέπει στον δικαιούχο να απαγορεύει τη χρήση του σήματος για προϊόντα που έχουν διατεθεί υπό το σήμα αυτό στο εμπόριο μέσα στην Κοινότητα από τον ίδιο τον δικαιούχο ή με τη συγκατάθεσή του.

2.   Η παράγραφος 1 δεν εφαρμόζεται εάν ο δικαιούχος έχει νόμιμους λόγους να αντιταχθεί στη μεταγενέστερη εμπορική εκμετάλλευση των προϊόντων, ιδίως όταν η κατάσταση των προϊόντων μεταβάλλεται ή αλλοιούται μετά τη διάθεσή τους στο εμπόριο.»

6

Από την αίτηση προδικαστικής αποφάσεως προκύπτει ότι το άρθρο 6 του varemærkeloven (νόμου περί σημάτων), με τον οποίο μεταφέρθηκε στη δανική έννομη τάξη η οδηγία 2008/95, είναι κατ’ ουσίαν πανομοιότυπο του άρθρου 7 της οδηγίας 2008/95.

7

Η Ferring διαθέτει στο εμπόριο φαρμακευτικό σκεύασμα υπό το σήμα Klyx, του οποίου είναι δικαιούχος, στη Δανία, τη Φινλανδία, τη Σουηδία και τη Νορβηγία. Σε όλα αυτά τα κράτη, το Klyx πωλείται σε πανομοιότυπες συσκευασίες, συγκεκριμένα δε σε φιαλίδια των 120 ml ή των 240 ml, καθώς και σε εξωτερικές συσκευασίες περιέχουσες μία ή δέκα δόσεις του προϊόντος αυτού.

8

Στο πλαίσιο της δραστηριότητάς της στον τομέα των παράλληλων εισαγωγών, η Orifarm αγοράζει το Klyx στη Νορβηγία σε κυτία των δέκα δόσεων και διαθέτει το προϊόν αυτό στο εμπόριο εντός της δανικής αγοράς, έχοντας προηγουμένως επανασυσκευάσει το οικείο προϊόν σε νέες εξωτερικές συσκευασίες περιέχουσες μία δόση, επί των οποίων θέτει εκ νέου το σήμα Klyx (στο εξής: επίμαχη επανασυσκευασία).

9

Ενώπιον του αιτούντος δικαστηρίου, η Ferring υποστηρίζει ότι νομιμοποιείται να αντιταχθεί στην επίμαχη επανασυσκευασία καθόσον, πρώτον, αυτή δεν είναι αναγκαία για τη διάθεση στο εμπόριο του προϊόντος που αποτελεί το αντικείμενο των παράλληλων εισαγωγών και, δεύτερον, η εν λόγω επανασυσκευασία δικαιολογείται αποκλειστικώς από την εκ μέρους του εισαγωγέα επιδίωξη εμπορικού πλεονεκτήματος.

10

Η Orifarm διατείνεται ότι απαιτείται επανασυσκευασία προκειμένου να αποκτήσει πρόσβαση σε εκείνο το τμήμα της δανικής αγοράς το οποίο αφορά το Klyx που έχει συσκευασθεί σε κυτία περιέχοντα μία δόση του προϊόντος.

11

Το αιτούν δικαστήριο επισημαίνει ότι από τη νομολογία του Δικαστηρίου προκύπτει ότι ο δικαιούχος του σήματος δεν δύναται να αντιταχθεί στην επανασυσκευασία εφόσον η εναντίωσή του συντείνει στη στεγανοποίηση των αγορών. Τούτο συμβαίνει οσάκις η εναντίωση παρακωλύει επανασυσκευασία η οποία είναι αναγκαία για τη διάθεση του φαρμάκου στο εμπόριο εντός του κράτους εισαγωγής. Υπό τις συνθήκες αυτές, το αιτούν δικαστήριο ζητεί να διευκρινισθεί αν η επίμαχη επανασυσκευασία μπορεί να χαρακτηρισθεί ως «αναγκαία», λαμβανομένου υπόψη του ότι το Klyx διατίθεται σε συσκευασίες μίας ή δέκα δόσεων σε όλα τα κράτη μέρη της Συμφωνίας ΕΟΧ στην αγορά των οποίων διατίθεται το φάρμακο, περιλαμβανομένων των κρατών τα οποία αφορά η υπόθεση της κύριας δίκης.

12

Υπό τις συνθήκες αυτές, το Sø- og Handelsretten (δικαστήριο ναυτικών και εμπορικών διαφορών, Δανία) αποφάσισε να αναστείλει την εκδίκαση της υποβληθείσας ενώπιόν του διαφοράς και να υποβάλει στο Δικαστήριο τα ακόλουθα προδικαστικά ερωτήματα:

13

Με τα ερωτήματά του, τα οποία πρέπει να εξετασθούν από κοινού, το αιτούν δικαστήριο ζητεί να διευκρινισθεί, κατ’ ουσίαν, αν το άρθρο 7, παράγραφος 2, της οδηγίας 2008/95 έχει την έννοια ότι ο δικαιούχος σήματος δύναται να αντιταχθεί στη συνέχιση της εκ μέρους παράλληλου εισαγωγέα διαθέσεως στο εμπόριο φαρμακευτικού σκευάσματος, οσάκις ο εισαγωγέας αυτός έχει επανασυσκευάσει το φαρμακευτικό σκεύασμα σε νέα εξωτερική συσκευασία, επί της οποίας έχει θέσει εκ νέου το σήμα.

14

Συναφώς, πρέπει να υπομνησθεί, αφενός, ότι το σήμα σκοπεί ειδικώς να διασφαλίσει την εγγύηση της προελεύσεως του προϊόντος το οποίο φέρει το οικείο σήμα και ότι ενδεχόμενη επανασυσκευασία του προϊόντος αυτού εκ μέρους τρίτου, χωρίς την άδεια του δικαιούχου του σήματος, μπορεί να ενέχει σοβαρούς κινδύνους για την εγγύηση αυτή προελεύσεως (βλ., κατ’ αναλογίαν, απόφαση της 26ης Απριλίου 2007, Boehringer Ingelheim κ.λπ.,C‑348/04, EU:C:2007:249, σκέψη 14 και εκεί παρατιθέμενη νομολογία).

15

Αφετέρου, επισημαίνεται ότι, βάσει του άρθρου 7, παράγραφος 2, της οδηγίας 2008/95, η εναντίωση του δικαιούχου του σήματος στην επανασυσκευασία, καθόσον συνιστά παρέκκλιση από την ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων, δεν επιτρέπεται αν η άσκηση του δικαιώματος αυτού από τον δικαιούχο του σήματος συνιστά συγκεκαλυμμένο περιορισμό του εμπορίου μεταξύ των κρατών μερών στη Συμφωνία ΕΟΧ, κατά την έννοια του άρθρου της 13, δεύτερη περίοδος (βλ., κατ’ αναλογίαν, όσον αφορά το άρθρο 36, δεύτερη περίοδος, ΣΛΕΕ, απόφαση της 26ης Απριλίου 2007, Boehringer Ingelheim κ.λπ.,C‑348/04, EU:C:2007:249, σκέψη 16 και εκεί παρατιθέμενη νομολογία).

16

Συνιστά τέτοιο συγκεκαλυμμένο περιορισμό, κατά την έννοια της ανωτέρω διατάξεως, η εκ μέρους του δικαιούχου σήματος άσκηση του δικαιώματός του να αντιταχθεί στην επανασυσκευασία εφόσον η άσκηση αυτή συντείνει στην τεχνητή στεγανοποίηση των αγορών μεταξύ των κρατών μελών της Συμφωνίας ΕΟΧ, η δε επανασυσκευασία πραγματοποιείται κατά τρόπο που δεν θίγει τα θεμιτά συμφέροντα του δικαιούχου (βλ., κατ’ αναλογίαν, όσον αφορά το άρθρο 36, δεύτερη περίοδος, ΣΛΕΕ, αποφάσεις της 26ης Απριλίου 2007, Boehringer Ingelheim κ.λπ.,C-348/04, EU:C:2007:249, σκέψη 17, και της 28ης Ιουλίου 2011, Orifarm κ.λπ.,C‑400/09 και C‑207/10, EU:C:2011:519, σκέψη 24 και εκεί παρατιθέμενη νομολογία).

17

Συντείνει, πάντως, στην τεχνητή στεγανοποίηση των αγορών μεταξύ των κρατών μερών της Συμφωνίας ΕΟΧ η εναντίωση του δικαιούχου σήματος οσάκις η επανασυσκευασία είναι αναγκαία για να μπορεί το παραλλήλως εισαχθέν προϊόν να διατεθεί στο εμπόριο εντός του κράτους μέλους εισαγωγής (βλ., κατ’ αναλογίαν, απόφαση της 26ης Απριλίου 2007, Boehringer Ingelheim κ.λπ.,C‑348/04, EU:C:2007:249, σκέψη 18 και εκεί παρατιθέμενη νομολογία).

18

Πράγματι, όπως προκύπτει από τη νομολογία του Δικαστηρίου, η δυνατότητα του δικαιούχου σήματος προστατευομένου εντός κράτους μέλους να αντιτάσσεται στην υπό το σήμα αυτό διάθεση στο εμπόριο των επανασυσκευασθέντων προϊόντων πρέπει να περιορίζεται μόνο στο μέτρο που η επανασυσκευσία από τον εισαγωγέα είναι αναγκαία για τη διάθεση του προϊόντος στην αγορά του κράτους μέλους εισαγωγής (βλ., κατ’ αναλογίαν, απόφαση της 11ης Ιουλίου 1996, Bristol-Myers Squibb κ.λπ.,C‑427/93, C‑429/93 και C‑436/93, EU:C:1996:282, σκέψη 56).

19

Από τα προεκτεθέντα προκύπτει ότι ο δικαιούχος του σήματος δύναται να απαγορεύει τη μεταβολή που συνεπάγεται οποιαδήποτε επανασυσκευασία φαρμάκου φέροντος σήμα, η οποία ενέχει εξ ορισμού κίνδυνο αλλοιώσεως της αρχικής καταστάσεως του φαρμάκου, εκτός αν η επανασυσκευασία είναι αναγκαία για να καταστεί δυνατή η διάθεση στο εμπόριο των παράλληλα εισαγόμενων προϊόντων και αν, επιπλέον, διασφαλίζονται τα θεμιτά συμφέροντα του δικαιούχου του σήματος (βλ., κατ’ αναλογίαν, αποφάσεις της 23ης Απριλίου 2002, Boehringer Ingelheim κ.λπ.,C‑143/00, EU:C:2002:246, σκέψη 34, και της 26ης Απριλίου 2007, Boehringer Ingelheim κ.λπ.,C‑348/04, EU:C:2007:249, σκέψη 19).

20

Όσον αφορά ιδίως την προϋπόθεση περί αναγκαιότητας της επανασυσκευασίας, αυτή πρέπει να εξετάζεται λαμβανομένων υπόψη των συνθηκών οι οποίες επικρατούν κατά τον χρόνο διαθέσεως στο εμπόριο εντός του κράτους μέλους εισαγωγής και οι οποίες καθιστούν αντικειμενικώς αναγκαία την επανασυσκευασία, προκειμένου το φάρμακο να μπορεί να διατεθεί στο εμπόριο εντός του κράτους αυτού από τον παράλληλο εισαγωγέα. Η εναντίωση του δικαιούχου του σήματος στην επανασυσκευασία δεν δικαιολογείται σε περίπτωση κατά την οποία εμποδίζει όντως την πρόσβαση του εισαγόμενου προϊόντος στην αγορά του κράτους εισαγωγής (βλ., κατ’ αναλογίαν, αποφάσεις της 12ης Οκτωβρίου 1999, Upjohn,C‑379/97, EU:C:1999:494, σκέψη 43, και της 23ης Απριλίου 2002, Boehringer Ingelheim κ.λπ.,C‑143/00, EU:C:2002:246, σκέψη 46).

21

Ειδικότερα, επισημαίνεται, καταρχάς, ότι ο δικαιούχος σήματος δεν μπορεί να αντιταχθεί στην επανασυσκευασία του προϊόντος οσάκις η εξωτερική συσκευασία, στο μέγεθος που χρησιμοποιείται από τον δικαιούχο στο κράτος μέλος της Συμφωνίας ΕΟΧ όπου ο εισαγωγέας αγόρασε το προϊόν, δεν μπορεί να διατεθεί στην αγορά του κράτους εισαγωγής, διότι, μεταξύ άλλων, υφίσταται ρύθμιση επιτρέπουσα μόνο συσκευασίες ορισμένου μεγέθους ή ανάλογη εθνική πρακτική, ή διότι ισχύουν διατάξεις περί ασφαλίσεως ασθενείας που εξαρτούν την απόδοση ιατρικών εξόδων από το μέγεθος της συσκευασίας ή πάγιες πρακτικές περί εκδόσεως ιατρικών συνταγών, οι οποίες στηρίζονται, μεταξύ άλλων, στα τυποποιημένα μεγέθη τα οποία συνιστούν επαγγελματικές οργανώσεις και οι φορείς ασφαλίσεως ασθενείας (βλ., κατ’ αναλογίαν, απόφαση της 11ης Ιουλίου 1996, Bristol-Myers Squibb κ.λπ.,C‑427/93, C‑429/93 και C‑436/93, EU:C:1996:282, σκέψη 53).

22

Εν συνεχεία, σε περίπτωση κατά την οποία, σύμφωνα με τους κανόνες και τις πρακτικές που ισχύουν στο κράτος εισαγωγής, ο δικαιούχος χρησιμοποιεί εντός του κράτους αυτού πλείονα διαφορετικά μεγέθη συσκευασίας, δεν αρκεί να διαπιστωθεί ότι ένα από τα μεγέθη αυτά διατίθεται επίσης στο εμπόριο εντός του κράτους μέλους εξαγωγής το οποίο είναι μέρος της Συμφωνίας ΕΟΧ για να συναχθεί ότι δεν απαιτείται η επανασυσκευασία του προϊόντος. Πράγματι, θα υφίστατο στεγανοποίηση των αγορών αν ο εισαγωγέας μπορούσε να διαθέσει το προϊόν στο εμπόριο μόνο σε περιορισμένο μέρος της αγοράς του κράτους αυτού (βλ., κατ’ αναλογίαν, απόφαση της 11ης Ιουλίου 1996, Bristol-Myers Squibb κ.λπ.,C‑427/93, C‑429/93 και C‑436/93, EU:C:1996:282, σκέψη 54).

23

Τέλος, απόκειται στον προβαίνοντα σε παράλληλες εισαγωγές να αποδείξει ότι υφίστανται οι προϋποθέσεις οι οποίες δεν επιτρέπουν στον δικαιούχο του σήματος να αντιταχθεί νομίμως στη μεταγενέστερη διάθεση των φαρμάκων στο εμπόριο (βλ., κατ’ αναλογίαν, απόφαση της 26ης Απριλίου 2007, Boehringer Ingelheim κ.λπ.,C‑348/04, EU:C:2007:249, σκέψη 52).

24

Εν προκειμένω, από την αίτηση προδικαστικής αποφάσεως προκύπτει ότι σε όλα τα κράτη μέρη της Συμφωνίας ΕΟΧ εντός των οποίων το Klyx διατίθεται στο εμπόριο, περιλαμβανομένων των κρατών τα οποία αφορά η διαφορά της κύριας δίκης, η Ferring το εμπορεύεται με τις ίδιες εξωτερικές συσκευασίες.

25

Αντιθέτως, από τα στοιχεία τα οποία έχει στη διάθεσή του το Δικαστήριο δεν διακριβώθηκε ότι συντρέχει εν προκειμένω κάποια εκ των περιπτώσεων που παρατέθηκαν στη σκέψη 21 της παρούσας αποφάσεως ή ότι, λόγω ιδιαιτέρων περιστάσεων κατά τον χρόνο της διαθέσεως στο εμπόριο, παρακωλύθηκε όντως η πρόσβαση του Klyx στη δανική αγορά.

26

Στο αιτούν δικαστήριο απόκειται να διακριβώσει αν συντρέχει στην υπόθεση της διαφοράς της κύριας δίκης μία ή πλείονες εκ των περιστάσεων που μνημονεύθηκαν στη σκέψη 21 της παρούσας αποφάσεως. Εφόσον τούτο δεν συμβαίνει, ο δικαιούχος του σήματος δύναται να αντιταχθεί στην επίμαχη επανασυσκευασία, καθόσον το προϊόν που αποτελεί το αντικείμενο παράλληλων εισαγωγών μπορεί να διατεθεί στο εμπόριο εντός της Δανίας στην ίδια συσκευασία με εκείνη υπό την οποία διατίθεται στο εμπόριο εντός της Νορβηγίας.

27

Στις γραπτές παρατηρήσεις της, η Orifarm υποστηρίζει ότι η στεγανοποίηση των αγορών αποτελεί συνέπεια συμφυή της εναντιώσεως στην επανασυσκευασία, στο μέτρο που ο εισαγωγέας δύναται να διεισδύσει στη δανική υποαγορά των κυτίων που περιέχουν μια ατομική δόση του Klyx μόνον εισάγοντας το προϊόν από τη Νορβηγία στην ίδια εξωτερική συσκευασία. Επομένως, χωρίς την επίμαχη επανασυσκευασία, το εισαγόμενο προϊόν μπορεί να διατεθεί στο εμπόριο εντός περιορισμένου μόνο μέρους της δανικής αγοράς.

28

Διαπιστώνεται συναφώς ότι η δικογραφία δεν περιέχει κανένα στοιχείο που να καθιστά δυνατή τη διαπίστωση ότι η αγορά του Klyx σε συσκευασία των δέκα δόσεων αντιστοιχεί μόνο σε περιορισμένο μέρος της αγοράς του κράτους εισαγωγής, δηλαδή της Δανίας. Εν πάση περιπτώσει, στο αιτούν δικαστήριο απόκειται να διακριβώσει αν η προϋπόθεση αυτή πληρούται στην υπόθεση της διαφοράς της κύριας δίκης.

29

Υπό τις συνθήκες αυτές, στα υποβληθέντα ερωτήματα πρέπει να δοθεί η απάντηση ότι το άρθρο 7, παράγραφος 2, της οδηγίας 2008/95 έχει την έννοια ότι ο δικαιούχος σήματος δύναται να αντιταχθεί στη συνέχιση της εκ μέρους παράλληλου εισαγωγέα διαθέσεως στο εμπόριο φαρμακευτικού σκευάσματος, οσάκις ο εν λόγω εισαγωγέας έχει επανασυσκευάσει το φαρμακευτικό σκεύασμα σε νέα εξωτερική συσκευασία, επί της οποίας έχει θέσει εκ νέου το σήμα, εφόσον, αφενός, το επίμαχο σκεύασμα μπορεί να διατεθεί στο εμπόριο εντός του κράτους εισαγωγής που είναι κράτος μέρος της Συμφωνίας ΕΟΧ στην ίδια συσκευασία με εκείνη υπό την οποία το προϊόν αυτό διατίθεται στο κράτος μέλος εξαγωγής που είναι κράτος μέρος της Συμφωνίας ΕΟΧ και, αφετέρου, εφόσον ο εισαγωγέας δεν αποδείξει ότι το εισαγόμενο προϊόν μπορεί να διατεθεί στο εμπόριο εντός περιορισμένου μόνο μέρους της αγοράς του κράτους εισαγωγής, στοιχείο του οποίου η διακρίβωση απόκειται στο αιτούν δικαστήριο.

30

Δεδομένου ότι η παρούσα διαδικασία έχει ως προς τους διαδίκους της κύριας δίκης τον χαρακτήρα παρεμπίπτοντος που ανέκυψε ενώπιον του εθνικού δικαστηρίου, σ’ αυτό εναπόκειται να αποφανθεί επί των δικαστικών εξόδων. Τα έξοδα στα οποία υποβλήθηκαν όσοι υπέβαλαν παρατηρήσεις στο Δικαστήριο, πλην των ως άνω διαδίκων, δεν αποδίδονται.

Για τους λόγους αυτούς, το Δικαστήριο (πέμπτο τμήμα) αποφαίνεται:

Το άρθρο 7, παράγραφος 2, της οδηγίας 2008/95/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 22ας Οκτωβρίου 2008, για την προσέγγιση των νομοθεσιών των κρατών μελών περί σημάτων, έχει την έννοια ότι ο δικαιούχος σήματος δύναται να αντιταχθεί στη συνέχιση της εκ μέρους παράλληλου εισαγωγέα διαθέσεως στο εμπόριο φαρμακευτικού σκευάσματος, οσάκις ο εν λόγω εισαγωγέας έχει επανασυσκευάσει το φαρμακευτικό σκεύασμα σε νέα εξωτερική συσκευασία, επί της οποίας έχει θέσει εκ νέου το σήμα, εφόσον, αφενός, το επίμαχο σκεύασμα μπορεί να διατεθεί στο εμπόριο εντός του κράτους εισαγωγής που είναι κράτος μέρος της Συμφωνίας για τον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο, της 2ας Μαΐου 1992, στην ίδια συσκευασία με εκείνη υπό την οποία το προϊόν αυτό διατίθεται στο κράτος μέλος εξαγωγής που είναι κράτος μέρος της Συμφωνίας για τον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο και, αφετέρου, εφόσον ο εισαγωγέας δεν αποδείξει ότι το εισαγόμενο προϊόν μπορεί να διατεθεί στο εμπόριο εντός περιορισμένου μόνο μέρους της αγοράς του κράτους εισαγωγής, στοιχείο του οποίου η διακρίβωση απόκειται στο αιτούν δικαστήριο.