Συνεκδικασθείσες υποθέσεις C-482/01 και C-493/01

Γεώργιος Ορφανόπουλος κ.λπ.

και

Raffaele Oliveri

κατά

Land Baden-Württemberg

[αίτηση του Verwaltungsgericht Stuttgart (Γερμανία) για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως]

«Ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων – Δημόσια τάξη – Οδηγία 64/221/ΕΟΚ – Απόφαση περί απελάσεως λόγω παραβάσεων της ποινικής νομοθεσίας – Συνεκτίμηση της διάρκειας της διαμονής και της προσωπικής καταστάσεως – Θεμελιώδη δικαιώματα – Προστασία της οικογενειακής ζωής – Συνεκτίμηση των περιστάσεων που προέκυψαν κατά το χρονικό διάστημα μεταξύ της τελευταίας διοικητικής αποφάσεως και της εκτιμήσεως της νομιμότητας αυτής από διοικητικό δικαστήριο – Δικαίωμα του ενδιαφερομένου να προβάλει ισχυρισμούς σκοπιμότητας ενώπιον γνωμοδοτικής αρχής»

Περίληψη της αποφάσεως

1.        Ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων – Ελεύθερη παροχή υπηρεσιών – Ιθαγένεια της Ευρωπαϊκής Ενώσεως – Δικαίωμα ελεύθερης κυκλοφορίας και ελεύθερης διαμονής στο έδαφος των κρατών μελών – Διαδικασία προδικαστικής παραπομπής περί του συμβατού προς το κοινοτικό δίκαιο εθνικής νομοθεσίας που προβλέπει, υπό ορισμένες περιστάσεις, την απέλαση υπηκόων άλλων κρατών μελών – Στοιχεία που δεν παρέχουν στο Δικαστήριο τη δυνατότητα να καθορίσει τις κοινοτικές διατάξεις που ασκούν επιρροή – Έλεγχος που εναπόκειται στον εθνικό δικαστή

(Άρθρα 18 ΕΚ, 39 ΕΚ, 43 ΕΚ, 46 ΕΚ, 49 ΕΚ, 55 ΕΚ και 234 ΕΚ· οδηγία 90/634 του Συμβουλίου)

2.        Ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων – Παρεκκλίσεις – Λόγοι δημοσίας τάξεως – Καταδίκη σε ορισμένες ποινές για συγκεκριμένα εγκλήματα – Υποχρεωτική απέλαση κοινοτικού υπηκόου άνευ συνεκτιμήσεως της προσωπικής του συμπεριφοράς – Δεν επιτρέπεται

(Οδηγία 64/221 του Συμβουλίου, άρθρο 3)

3.        Ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων – Παρεκκλίσεις – Λόγοι δημοσίας τάξεως – Απέλαση κοινοτικού υπηκόου – Εθνική νομοθεσία αποκλείουσα τη δυνατότητα συνεκτιμήσεως των περιστάσεων όπως αυτές διαμορφώθηκαν κατά το χρονικό διάστημα μεταξύ της εκδόσεως της διοικητικής αποφάσεως και της εξετάσεως της νομιμότητας αυτής από δικαστήριο – Δεν επιτρέπεται

(Οδηγία 64/221 του Συμβουλίου, άρθρο 3)

4.        Ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων – Παρεκκλίσεις – Λόγοι δημοσίας τάξεως – Καταδίκη σε ορισμένες ποινές για συγκεκριμένα εγκλήματα – Απέλαση κοινοτικού υπηκόου βάσει τεκμηρίου και χωρίς να λαμβάνονται δεόντως υπόψη η προσωπική συμπεριφορά ή ο κίνδυνος για τη δημόσια τάξη – Δεν επιτρέπεται – Απέλαση κοινοτικού υπηκόου που συνιστά ενεστώσα απειλή για τη δημόσια τάξη – Κοινοτικός υπήκοος που δύναται να επικαλεστεί περιστάσεις οικογενειακής φύσεως – Επιτρέπεται – Προϋποθέσεις – Κατά περίπτωση εκτίμηση στο πλαίσιο τηρήσεως των γενικών αρχών του κοινοτικού δικαίου και σεβασμού των θεμελιωδών δικαιωμάτων, όπως η προστασία της οικογενειακής ζωής

(Άρθρο 39 § 3, ΕΚ· Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, άρθρο 8· οδηγία 64/221 του Συμβουλίου, άρθρο 3)

5.        Ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων – Παρεκκλίσεις – Αποφάσεις στον τομέα του ελέγχου των αλλοδαπών – Απόφαση περί απελάσεως – Δικαστικές εγγυήσεις – Εθνική νομοθεσία που δεν προβλέπει ούτε διαδικασία ενστάσεως ούτε προσφυγής, κατά την οποία να διενεργείται επίσης εξέταση σκοπιμότητας – Δεν επιτρέπεται

(Οδηγία 64/221 του Συμβουλίου, άρθρο 9 § 1)

1.        Στο παρόν στάδιο εξελίξεως του κοινοτικού δικαίου, το δικαίωμα διαμονής των υπηκόων κράτους μέλους στο έδαφος άλλου κράτους μέλους δεν είναι απόλυτο. Αυτό προκύπτει, αφενός, από τις διατάξεις περί ελεύθερης κυκλοφορίας των προσώπων του τίτλου III του τρίτου μέρους της Συνθήκης, ήτοι από τα άρθρα 39 ΕΚ, 43 ΕΚ, 46 ΕΚ, 49 ΕΚ και 55 ΕΚ, καθώς και από τις διατάξεις του παραγώγου δικαίου που θεσπίστηκαν προς εφαρμογή των πρώτων και, αφετέρου, από τις διατάξεις του δευτέρου μέρους της Συνθήκης και ειδικότερα από το άρθρο 18 ΕΚ, το οποίο παρέχει μεν στους πολίτες της Ενώσεως το δικαίωμα να κυκλοφορούν και να διαμένουν ελεύθερα στο έδαφος των κρατών μελών, πλην όμως αναφέρεται ρητώς στους περιορισμούς και τις προϋποθέσεις που προβλέπει η Συνθήκη και οι διατάξεις που θεσπίζονται για την εφαρμογή της.

Όταν, στο πλαίσιο διαδικασίας κατ’ εφαρμογή του άρθρου 234 ΕΚ, το Δικαστήριο ερωτάται περί της συμφωνίας προς το κοινοτικό δίκαιο μιας εθνικής διατάξεως η οποία υποχρεώνει τις αρμόδιες αρχές να απελαύνουν υπηκόους άλλων κρατών μελών που καταδικάστηκαν σε ορισμένες ποινές για συγκεκριμένα εγκλήματα, και από τα στοιχεία που υποβλήθηκαν στο Δικαστήριο δεν προκύπτει με βεβαιότητα αν ο ενδιαφερόμενος μπορεί να επικαλεσθεί λυσιτελώς τις διατάξεις του άρθρου 39 ΕΚ ή άλλες διατάξεις της Συνθήκης και του παραγώγου δικαίου σχετικές με την ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων ή την ελεύθερη παροχή υπηρεσιών, ενώ, ταυτοχρόνως, δεν αμφισβητείται ότι, υπό την ιδιότητά του ως πολίτη της Ενώσεως, έχει βάσει του άρθρου 18 ΕΚ το δικαίωμα να κυκλοφορεί και να διαμένει ελεύθερα στο έδαφος των κρατών μελών, υπό την επιφύλαξη των περιορισμών και με τις προϋποθέσεις που προβλέπονται στη Συνθήκη και στις διατάξεις που θεσπίζονται για την εφαρμογή της, εναπόκειται στο αιτούν δικαστήριο να κρίνει σε ποιες διατάξεις του κοινοτικού δικαίου, πέραν του άρθρου 18, παράγραφος 1, ΕΚ, μπορεί ενδεχομένως να στηριχθεί ο ενδιαφερόμενος.

Συναφώς, στο αιτούν δικαστήριο εναπόκειται ειδικότερα να κρίνει αν ο ενδιαφερόμενος υπάγεται στο πεδίο εφαρμογής του άρθρου 39 ΕΚ, είτε ως εργαζόμενος είτε ως πρόσωπο που απολαύει του δικαιώματος ελεύθερης κυκλοφορίας δυνάμει διατάξεων του παραγώγου δικαίου που θεσπίζονται για την εφαρμογή του εν λόγω άρθρου, ή αν μπορεί να στηριχθεί σε άλλες διατάξεις του κοινοτικού δικαίου, όπως η οδηγία 90/364/ΕΟΚ, σχετικά με το δικαίωμα διαμονής, ή το άρθρο 49 ΕΚ, το οποίο εφαρμόζεται, μεταξύ άλλων, στους αποδέκτες υπηρεσιών.

(βλ. σκέψεις 47, 52-54, διατακτ. 1)

2.        Το άρθρο 3 της οδηγίας 64/221, περί του συντονισμού των ειδικών μέτρων για τη διακίνηση και τη διαμονή αλλοδαπών, τα οποία δικαιολογούνται για λόγους δημοσίας τάξεως, δημοσίας ασφαλείας ή δημοσίας υγείας, το οποίο προβλέπει ότι τα επίμαχα μέτρα πρέπει να βασίζονται αποκλειστικώς στην προσωπική συμπεριφορά του ατόμου που αφορούν και ότι προηγούμενες ποινικές καταδίκες δεν δύνανται καθαυτές να αιτιολογήσουν τη λήψη των μέτρων αυτών, απαγορεύει εθνική ρύθμιση η οποία υποχρεώνει τις εθνικές αρχές να απελαύνουν υπηκόους άλλων κρατών μελών που καταδικάστηκαν, λόγω εκ προθέσεως παραβάσεως του γερμανικού νόμου περί ναρκωτικών ουσιών, σε σωφρονιστική ποινή ανηλίκων διαρκείας τουλάχιστον δύο ετών χωρίς αναστολή ή σε στερητική της ελευθερίας ποινή χωρίς αναστολή.

(βλ. σκέψη 71, διατακτ. 2)

3.        Το άρθρο 3 της οδηγίας 64/221, περί του συντονισμού των ειδικών μέτρων για τη διακίνηση και τη διαμονή αλλοδαπών, τα οποία δικαιολογούνται για λόγους δημοσίας τάξεως, δημοσίας ασφαλείας ή δημοσίας υγείας, το οποίο προβλέπει ότι τα επίμαχα μέτρα πρέπει να βασίζονται αποκλειστικώς στην προσωπική συμπεριφορά του ατόμου που αφορούν και ότι προηγούμενες ποινικές καταδίκες δεν δύνανται καθαυτές να αιτιολογήσουν τη λήψη των μέτρων αυτών, αντίκειται σε εθνική πρακτική σύμφωνα με την οποία τα εθνικά δικαστήρια δεν λαμβάνουν υπόψη, κατά την εξέταση της νομιμότητας της απελάσεως υπηκόου άλλου κράτους μέλους, τα πραγματικά περιστατικά τα οποία προέκυψαν μετά την τελευταία απόφαση των αρμόδιων αρχών και τα οποία συνεπάγονται ενδεχομένως ότι έχει εξαλειφθεί ή περιορισθεί σημαντικά η απειλή που συνιστά για τη δημόσια τάξη η συμπεριφορά του οικείου προσώπου. Τέτοια περίπτωση συντρέχει ιδίως εφόσον παρήλθε μακρό χρονικό διάστημα μεταξύ, αφενός, της εκδόσεως της αποφάσεως περί απελάσεως του ενδιαφερομένου και, αφετέρου, της εκτιμήσεως της αποφάσεως αυτής από το αρμόδιο δικαστήριο.

(βλ. σκέψη 82, διατακτ. 3)

4.        Τα άρθρα 39 ΕΚ και 3 της οδηγίας 64/221, περί του συντονισμού των ειδικών μέτρων για τη διακίνηση και τη διαμονή αλλοδαπών, τα οποία δικαιολογούνται για λόγους δημοσίας τάξεως, δημοσίας ασφαλείας ή δημοσίας υγείας, το οποίο προβλέπει ότι τα επίμαχα μέτρα πρέπει να βασίζονται αποκλειστικώς στην προσωπική συμπεριφορά του ατόμου που αφορούν και ότι προηγούμενες ποινικές καταδίκες δεν δύνανται καθαυτές να αιτιολογήσουν τη λήψη των μέτρων αυτών, απαγορεύουν εθνική νομοθεσία ή πρακτική σύμφωνα με την οποία η απέλαση από την εθνική επικράτεια υπηκόου άλλου κράτους μέλους λόγω καταδίκης σε ορισμένη ποινή για συγκεκριμένα εγκλήματα διατάσσεται, παρά τη συνεκτίμηση περιστάσεων οικογενειακής φύσεως, βάσει του τεκμηρίου ότι αυτός πρέπει να απελαθεί, χωρίς να λαμβάνονται δεόντως υπόψη ούτε η προσωπική του συμπεριφορά ούτε ο κίνδυνος που συνιστά για τη δημόσια τάξη.

Αντιθέτως, το άρθρο 39 ΕΚ και η οδηγία 64/221 δεν απαγορεύουν την απέλαση από την εθνική επικράτεια υπηκόου άλλου κράτους μέλους λόγω καταδίκης σε ορισμένη ποινή για συγκεκριμένα εγκλήματα, ο οποίος, αφενός, συνιστά ενεστώσα απειλή για τη δημόσια τάξη και, αφετέρου, διέμεινε για πολλά χρόνια στο κράτος μέλος υποδοχής και μπορεί να επικαλεσθεί περιστάσεις οικογενειακής φύσεως κατά της απελάσεως, εφόσον η κατά περίπτωση εκτίμηση από τις εθνικές αρχές της δίκαιης ισορροπίας μεταξύ των υφιστάμενων νομίμων συμφερόντων γίνεται τηρουμένων των γενικών αρχών του κοινοτικού δικαίου και, ιδίως, λαμβανομένης δεόντως υπόψη της τηρήσεως των θεμελιωδών δικαιωμάτων, όπως της προστασίας της οικογενειακής ζωής.

(βλ. σκέψη 100, διατακτ. 4-5)

5.        Το άρθρο 9, παράγραφος 1, της οδηγίας 64/221, περί του συντονισμού των ειδικών μέτρων για τη διακίνηση και τη διαμονή αλλοδαπών, τα οποία δικαιολογούνται για λόγους δημοσίας τάξεως, δημοσίας ασφαλείας ή δημοσίας υγείας, το οποίο σκοπό έχει να διασφαλίσει μια ελάχιστη διαδικαστική εγγύηση στα πρόσωπα κατά των οποίων στρέφεται μια απόφαση περί απελάσεως, απαγορεύει εθνική ρύθμιση, η οποία δεν προβλέπει ούτε διαδικασία ενστάσεως ούτε προσφυγής, κατά την οποία διενεργείται επίσης εξέταση της σκοπιμότητας, κατά αποφάσεως διοικητικής αρχής περί απελάσεως υπηκόου άλλου κράτους μέλους, όταν δεν έχει ιδρυθεί αρχή ανεξάρτητη από την εν λόγω διοικητική αρχή.

Όταν δεν αμφισβητείται ότι ο έλεγχος των επίμαχων αποφάσεων διενεργείται από τα διοικητικά δικαστήρια στο πλαίσιο ενδίκων διαδικασιών, αλλά υφίστανται αμφιβολίες ως προς την έκταση αυτού του ελέγχου, εναπόκειται στο εθνικό δικαστήριο να κρίνει αν τα αρμόδια δικαστήρια είναι σε θέση να εξετάζουν τη σκοπιμότητα των μέτρων απελάσεως.

(βλ. σκέψεις 105, 107, 112, 116, διατακτ. 6)