61983J0229

Περίληψη

1 . Ανταγωνισμός — Κοινοτικοί κανόνες — Υποχρεώσεις των κρατών μελών

( Συνθήκη EOK , άρθρο 5 , παράγραφος 2 , και άρθρο 85 , παράγραφος 1 )

2 . Ανταγωνισμός — Κοινοτικοί κανόνες — Εθνική νομοθεσία σχετικά με τις τιμές των βιβλίων — Συμβιβαστό — Προϋποθέσεις

( Συνθήκη EOK , άρθρα 3 , στοιχείο στ , 5 , παράγραφος 2 , και 85 )

3 . Ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων — Ποσοτικοί περιορισμοί — Μέτρα ισοδύναμου αποτελέσματος — Έννοια — Ρύθμιση που εισάγει διάκριση έναντι των εισαγόμενων προϊόντων

( Συνθήκη EOK , άρθρο 30 )

4 . Ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων — Παρεκκλίσεις — Άρθρο 36 της Συνθήκης — Στενή ερμηνεία — Προάσπιση των συμφερόντων των καταναλωτών — Προστασία της δημιουργίας και της μορφωτικής πολυφωνίας στον τομέα του βιβλίου — Αποκλείεται

( Συνθήκη EOK , άρθρο 36 )

5 . Ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων — Ποσοτικοί περιορισμοί — Μέτρα ισοδύναμου αποτελέσματος — Νομοθεσία σχετικά με την τιμή των βιβλίων — Απαγόρευση — Προϋποθέσεις

( Συνθήκη EOK , άρθρο 30 )

1 . Μολονότι αληθεύει ότι οι κανόνες περί ανταγωνισμού , που εξαγγέλλει το άρθρο 85 , παράγραφος 1 , της Συνθήκης EOK , αφορούν τη συμπεριφορά των επιχειρήσεων και όχι μέτρα νομοθετικής ή κανονιστικής φύσεως των κρατών μελών , τα τελευταία οφείλουν πάντως , δυνάμει του άρθρου 5 , παράγραφος 2 , της Συνθήκης , να μη θίγουν με την εθνική νομοθεσία τους την πλήρη και ομοιόμορφη εφαρμογή του κοινοτικού δικαίου , ούτε τις έννομες συνέπειες των πράξεων που θεσπίζονται προς εκτέλεσή του , επιπλέον δε να μη λαμβάνουν ή διατηρούν σε ισχύ μέτρα , έστω και υπό μορφή νομοθετικής ή κανονιστικής πράξεως , ικανά να εξαλείψουν την πρακτική αποτελεσματικότητα των κανόνων περί ανταγωνισμού που ισχύουν για τις επιχειρήσεις .

2 . Στο παρόν στάδιο εξελίξεως του κοινοτικού δικαίου και λόγω μη θεσπίσεως κοινοτικής πολιτικής ανταγωνισμού στον τομέα των βιβλίων , οι υποχρεώσεις των κρατών μελών που απορρέουν από το άρθρο 5 , σε συνδυασμό με τα άρθρα 3 , στοιχείο στ , και 85 της Συνθήκης , δεν είναι επαρκώς προσδιορισμένες , ώστε να απαγορεύεται σ’ αυτά να θεσπίζουν νομοθετικά μέτρα , σύμφωνα με τα οποία η τιμή λιανικής πωλήσεως των βιβλίων πρέπει να καθορίζεται από τον εκδότη ή τον εισαγωγέα τους και είναι δεσμευτική για τους λιανοπωλητές , υπό τον όρο πάντως ότι τα νομοθετικά αυτά μέτρα συνάδουν προς τις λοιπές ειδικές διατάξεις της Συνθήκης και ιδίως εκείνες που αφορούν την ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων που κατά συνέπεια πρέπει να εξεταστούν .

3 . Κατά το άρθρο 30 της Συνθήκης EOK , νοείται ότι ως μέτρο ισοδύναμου αποτελέσματος προς ποσοτικούς περιορισμούς πρέπει να θεωρείται κάθε εθνικό μέτρο ικανό να παρεμβάλει άμεσα ή έμμεσα , πραγματικά ή δυνητικά , εμπόδια στο ενδοκοινοτικό εμπόριο . Αυτό συμβαίνει ιδίως επί εθνικής ρυθμίσεως που αντιμετωπίζει κατά τρόπο διαφορετικό τα εθνικά προϊόντα από τα εισαγόμενα ή που αποθαρ ρύνει την κατά οιονδήποτε τρόπο διάθεση στην αγορά των εισαγόμενων προϊόντων σε σχέση με τα εθνικά .

4 . Επειδή συνιστά παρέκκλιση από θεμελιώδη κανόνα της Συνθήκης , το άρθρο 36 επιδέχεται στενή ερμηνεία και δεν μπορεί να επεκταθεί σε στόχους που δεν απαριθμούνται ρητά . Μεταξύ των απαριθμούμενων στο άρθρο αυτό λόγων δεν περιλαμβάνονται ούτε η προάσπιση των συμφερόντων των καταναλωτών , ούτε η προστασία της δημιουργίας και της μορφωτικής πολυφωνίας στον τομέα του βιβλίου , ώστε να μην είναι δυνατή η επίκλησή τους στο πλαίσιο του οικείου άρθρου .

5 . Στο πλαίσιο εθνικής νομοθεσίας σχετικά με την τιμή των βιβλίων , συνιστούν μέτρα αποτελέσματος ισοδύναμου με ποσοτικό περιορισμό επί των εισαγωγών , τα οποία απαγορεύει το άρθρο 30 της Συνθήκης , οι διατάξεις κατά τις οποίες ο καθορισμός της λιανικής τιμής πωλήσεως του βιβλίου εναπόκειται στον εισαγωγέα , δηλαδή στον κύριο αντιπρόσωπο , ο οποίος οφείλει να προβεί στις διατυπώσεις σχετικά με την προβλεπόμενη από το νόμο κατάθεση ενός αντιτύπου του βιβλίου αυτού , ή που επιβάλλουν , όσον αφορά την πώληση βιβλίων που εκδίδονται στο ίδιο το οικείο κράτος μέλος και επανεισάγονται , αφού προηγουμένως εξαχθούν σε άλλο κράτος μέλος , την τήρηση της τιμής πωλήσεως που καθορίζει ο εκδότης , εκτός αν από αντικειμενικά στοιχεία αποδεικνύεται ότι τα εν λόγω βιβλία εξήχθησαν με αποκλειστικό σκοπό την επανεισαγωγή τους και την κατ’ αυτόν τον τρόπο καταστρατήγηση της εν λόγω νομοθεσίας .

Στην υπόθεση 229/83

που έχει ως αντικείμενο αίτηση του Cour d’appel του Poitiers προς το Δικαστήριο , κατ’ εφαρμογή του άρθρου 177 της Συνθήκης EOK , με την οποία ζητείται , στο πλαίσιο της διαφοράς που εκκρεμεί ενώπιον του αιτούντος δικαστηρίου μεταξύ

Association des Centres distributeurs Edouard Leclerc , έδρα Παρίσι ,

SA Thouars Distribution & autres , έδρα Sainte-Verge ,

και

Sarl « Au ble vert » , έδρα Thouars ,

Georges Lehec , κατοίκου Auxerre ,

SA Pelgrim , έδρα Thouars ,

Union syndicale des libraires de France , έδρα Παρίσι ,

Ernest Marchand , κατοίκου Thouars ,

Jeanne Demee , το γένος Palluault , κατοίκου Thouars ,

η έκδοση προδικαστικής αποφάσεως ως προς την ερμηνεία των άρθρων 3 , στοιχείο στ , και 5 της Συνθήκης EOK ,

1 Με απόφαση της 28ης Σεπτεμβρίου 1983 , η οποία περιήλθε στο Δικαστήριο στις 10 Οκτωβρίου 1983 , το Cour d’appel του Poitiers υπέβαλε , δυνάμει του άρθρου 177 της Συνθήκης EOK , προδικαστικό ερώτημα ως προς την ερμηνεία διαφόρων κανόνων κοινοτικού δικαίου και ιδίως των διατάξεων που αφορούν την ελεύθερη άσκηση του ανταγωνισμού στην κοινή αγορά , καθώς και των άρθρων 3 , στοιχείο στ , και 5 της Συνθήκης EOK , προκειμένου να μπορέσει να κρίνει αν συμβιβάζεται προς το κοινοτικό δίκαιο εθνική ρύθμιση που υποχρεώνει όλους τους λιανοπωλητές να πωλούν τα βιβλία τους σε τιμή καθοριζόμενη από τον εκδότη ή τον εισαγωγέα .

2 Το εν λόγω ερώτημα ανέκυψε στο πλαίσιο διαφοράς μεταξύ της Association des Centres distributeurs Edouard Leclerc ( εφεξής Leclerc ) και της εταιρίας Thouars Distribution & autres , η οποία ανήκει σ’ αυτόν τον όμιλο επιχειρήσεων , αφενός , και πολλών βιβλιοπωλών που είναι εγκατεστημένοι στο Thouars , καθώς και της Union syndicale des libraires [Συνδικαλιστικής Ένωσης Βιβλιοπωλών] της Γαλλίας , αφετέρου . H διαφορά αφορά την τήρηση των τιμών πωλήσεως στο κοινό που καθορίζονται σύμφωνα με το νόμο 81-766 της 10ης Αυγούστου 1981 περί της τιμής του βιβλίου ( JORF [ Επίσημη Εφημερίδα της Γαλλικής Δημοκρατίας ] της 11ης Αυγούστου 1981 ).

3 H Leclerc συνιστά ένωση καταστημάτων λιανικής πωλήσεως σε όλη τη Γαλλία των οποίων οι δραστηριότητες αρχικά περιορίζονταν σε είδη διατροφής και επεκτάθηκαν και σε άλλα προϊόντα , όπως τα βιβλία . Τα καταστήματα αυτά έχουν τη φήμη ότι ακολουθούν πολιτική χαμηλών τιμών . Όπως προκύπτει από τη δικογραφία , η εταιρία Thouars Distribution , καθώς και άλλοι διανομείς του αυτού ομίλου , προέβησαν στην πώληση βιβλίων σε τιμές κατώτερες από τη , σύμφωνα με την προαναφερθείσα νομοθεσία , διατίμηση .

4 Δυνάμει του γαλλικού νόμου της 10ης Αυγούστου 1981 , οι εκδότες ή οι εισαγωγείς βιβλίων οφείλουν να καθορίζουν την τιμή πωλήσεως στο κοινό των βιβλίων που εκδίδουν ή εισάγουν . Οι λιανοπωλητές είναι υποχρεωμένοι να τηρούν πραγματική τιμή πωλήσεως στο κοινό , η οποία να κυμαίνεται μεταξύ του 95 % και 100 % της εν λόγω τιμής . O νόμος προβλέπει εξαιρέσεις από την υποχρέωση τηρήσεως της εν λόγω τιμής για ορισμένους ιδιωτικούς ή δημόσιους οργανισμούς , όπως οι βιβλιοθήκες και τα εκπαιδευτικά ιδρύματα , ενώ υπό ορισμένες προϋποθέσεις επιτρέπει εκπτώσεις . Σε περίπτωση παραβάσεως των διατάξεων του νόμου , οι ανταγωνιστές και οι διάφορες ενώσεις έχουν τη δυνατότητα να ασκήσουν αγωγή με αντικείμενο την παύση της παράβασης ή την αποκατάσταση της ζημίας , προβλέπεται δε και ποινική δίωξη .

5 Όσον αφορά τα εισαγόμενα βιβλία , το άρθρο 1 , τελευταία παράγραφος , του νόμου της 10ης Αυγούστου 1981 ορίζει ότι « όταν η εισαγωγή αφορά βιβλία που έχουν εκδοθεί στη Γαλλία , η τιμή πωλήσεως στο κοινό που καθορίζει ο εισαγωγέας είναι τουλάχιστον ίση με εκείνη που έχει καθορίσει ο εκδότης » . Το Decret 81-1068 της 3ης Δεκεμβρίου 1981 ( JORF [ Επίσημη Εφημερίδα της Γαλλικής Δημοκρατίας ] της 4ης Δεκεμβρίου 1981 ), που θεσπίστηκε κατ’ εφαρμογή του νόμου της 10ης Αυγούστου 1981 , διευκρινίζει περαιτέρω ότι « θεωρείται ως εισαγωγέας ... ο αντιπρόσωπος που έχει την κεντρική διάθεση των εισαγόμενων βιβλίων , ο οποίος φέρει και την προβλεπόμενη από το άρθρο 8 του νόμου της 21ης Ιουνίου 1943 υποχρέωση » , συγκεκριμένα την υποχρέωση καταθέσεως ενός πλήρους αντιτύπου στο γραφείο νομίμων καταθέσεων του Υπουργείου Εσωτερικών .

6 Κρίνοντας ως εμποροδίκης κατά τη διαδικασία ασφαλιστικών μέσων και αποφαινόμενος επί αιτήσεων πολλών ανταγωνιστών βιβλιοπωλών ο πρόεδρος του Tribunal de grande instance της Bressuire εξέδωσε διάταξη , η οποία ίσχυε και για την παρεμβάσα κατόπιν προσεπικλήσεως Leclerc και η οποία υποχρέωνε την εταιρία Thouars Distribution να προσαρμόσει επί χρηματική ποινή την τιμή πωλήσεως στο κοινό των βιβλίων της προς το νόμο της 10ης Αυγούστου 1981 .

7 Το Cour d’appel του Poitiers , το οποίο επελήφθη κατ’ έφεση , έκρινε ότι η επίλυση της διαφοράς απαιτεί τη διερεύνηση του αν ο νόμος της 10ης Αυγούστου 1981 είναι δυνατό να θίξει τις κοινοτικές διατάξεις σχετικά με την ελεύθερη άσκηση του ανταγωνισμού στην κοινή αγορά , δεδομένου ότι η εν λόγω διάταξη συνεπάγεται σημαντικούς περιορισμούς του ανταγωνισμού τόσο για τα εκδιδόμενα στη Γαλλία βιβλία όσο και για τα εισαγόμενα , ενώ οι βιβλιοπώλες των λοιπών κρατών μελών δεν υπάγονται σε παρόμοιους περιορισμούς . Υπέβαλε επομένως στο Δικαστήριο το ακόλουθο προδικαστικό ερώτημα :

« Τα άρθρα 3 , στοιχείο στ , και 5 της Συνθήκης EOK έχουν την έννοια ότι απαγορεύουν στα κράτη μέλη τη θέσπιση , με νομοθετική ή κανονιστική πράξη , συστήματος που να υποχρεώνει τους λιανοπωλητές να πωλούν τα βιβλία που εκδίδονται στα κράτη αυτά ή που εισάγονται σ’ αυτά , ιδίως από τα λοιπά κράτη μέλη , στην τιμή που καθόρισε ο εκδότης ή ο εισαγωγέας , χωρίς να είναι δυνατή η εφαρμογή έκπτωσης τιμής μεγαλύτερης από 5 % ; » .

8 Το άρθρο 3 , στοιχείο στ , της Συνθήκης , στο οποίο αναφέρεται το εν λόγω ερώτημα , ανήκει στις γενικές αρχές που διέπουν την κοινή αγορά και εφαρμόζονται σε συνδυασμό με τα αντίστοιχα κεφάλαια της Συνθήκης που προορίζονται να υλοποιήσουν τις αρχές αυτές . H σχετική διάταξη προβλέπει « την εγκαθίδρυση καθεστώτος που να εξασφαλίζει ανόθευτο ανταγωνισμό εντός της κοινής αγοράς » , γενικό στόχο , ο οποίος διευκρινίζεται ιδίως με τους κανόνες περί ανταγωνισμού του κεφαλαίου I , του τίτλου 1 , του τρίτου μέρους της Συνθήκης . Όσον αφορά το άρθρο 5 , παράγραφος 2 , της Συνθήκης , επιβάλλει στα κράτη μέλη να « απέχουν από κάθε μέτρο που δύναται να θέσει σε κίνδυνο την πραγματοποίηση των σκοπών ... της Συνθήκης » . Το ερώτημα που υπέβαλε το εθνικό δικαστήριο ως προς το αν συμβιβάζεται με τις εν λόγω διατάξεις ρύθμιση όπως η προαναφερθείσα αφορά επομένως το αν η ρύθμιση αυτή είναι σύμφωνη προς τις αρχές και τους σκοπούς της Συνθήκης , καθώς και προς τις διατάξεις της Συνθήκης που τους υλοποιούν στις συγκεκριμένες περιπτώσεις .

9 Πρέπει να παρατηρηθεί ότι τα άρθρα 2 και 3 της Συνθήκης αποσκοπούν στη δημιουργία αγοράς όπου τα εμπορεύματα κυκλοφορούν ελεύθερα υπό συνθήκες ανόθευτου ανταγωνισμού . Το στόχο αυτό διασφαλίζουν ειδικότερα τόσο τα άρθρα 30 και επόμενα που προβλέπουν την απαγόρευση των περιορισμών στο ενδοκοινοτικό εμπόριο , των οποίων έγινε επίκληση κατά την ενώπιον του Δικαστηρίου διαδικασία , όσο και τα άρθρα 85 και επόμενα σχετικά με τους κανόνες ανταγωνισμού , τα οποία πρέπει να εξεταστούν καταρχάς .

Ως προς την εφαρμογή των άρθρων 3 , στοιχείο στ , 5 και 85 της Συνθήκης

10 Σύμφωνα με τη Leclerc , ο γαλλικός νόμος περί της τιμής του βιβλίου δεν αποτελεί ρύθμιση των τιμών από το δημόσιο , αλλά ρύθμιση που περιορίζει τον ανταγωνισμό επί των τιμών , δεδομένου ότι αυτές καθορίζονται ελεύθερα από τους εκδότες και τους εισαγωγείς . O νόμος αυτός θα έπρεπε , επομένως , να εξεταστεί σε σχέση με τους κανόνες περί ανταγωνισμού της Συνθήκης . Συναφώς , ο νόμος καθιερώνει συλλογικό καθεστώς διατιμήσεων τη θέσπιση του οποίου εκ μέρους των επιχειρήσεων απαγορεύει το άρθρο 85 , παράγραφος 1 , της Συνθήκης , και το οποίο αντίκειται στο καθεστώς ανόθευτου ανταγωνισμού εντός της κοινής αγοράς , που το άρθρο 3 , στοιχείο στ , καθορίζει ως στόχο δράσεως της Κοινότητας . Το άρθρο 5 , παράγραφος 2 , της Συνθήκης συνεπάγεται , επομένως , για τα κράτη μέλη την υποχρέωσή τους να απέχουν από τη λήψη παρόμοιων μέτρων , ικανών να εξαλείψουν την πρακτική αποτελεσματικότητα του άρθρου 85 , επιτρέποντας στις ιδιωτικές επιχειρήσεις να μη τηρούν τις επιταγές του εν λόγω άρθρου και να θέτουν με τον τρόπο αυτό σε κίνδυνο την πραγματοποίηση ενός από τους σκοπούς της Συνθήκης .

11 H Γαλλική Κυβέρνηση θεωρεί ότι τα άρθρα 3 , στοιχείο στ , και 5 της Συνθήκης δεν καθιερώνουν παρά γενικές αρχές και δεν δημιουργούν από μόνα τους υποχρεώσεις . Αντίθετα , το άρθρο 85 δεν εφαρμόζεται παρά σε ορισμένη συμπεριφορά επιχειρήσεων και δεν είναι δυνατό , έστω και σε συνδυασμό με τα άρθρα 3 , στοιχείο στ , και 5 , να ερμηνευτεί υπό την έννοια ότι απαγορεύει στα κράτη μέλη να θεσπίζουν μέτρα , ικανά να επηρεάσουν την ελεύθερη άσκηση του ανταγωνισμού . O περιορισμός στο επίπεδο της λιανικής πωλήσεως του ανταγωνισμού επί των τιμών , ο οποίος είναι πάντως ελεύθερος στο επίπεδο των εκδοτών , πρέπει να εξεταστεί υπό το πρίσμα των άρθρων 30 και επόμενων , τα οποία είναι και τα μόνα που μπορούν να ληφθούν υπόψη στην προκειμένη περίπτωση .

12 H Επιτροπή θεωρεί ότι τα άρθρα 3 , στοιχείο στ , και 5 δεν είναι δυνατό να ερμηνευτούν έτσι , ώστε να αποστερούν τα κράτη μέλη από οιαδήποτε εξουσία στον οικονομικό τομέα , απαγορεύοντάς τα να παρεμβαίνουν στην ελεύθερη άσκηση του ανταγωνισμού . Δεδομένου ότι το άρθρο 85 δεν αφορά παρά συμπεριφορά επιχειρήσεων και όχι κρατικά μέτρα , η θέσπιση κρατικών μέτρων ενδέχεται να συνιστά παράβαση των υποχρεώσεων που απορρέουν από το άρθρο 5 , παράγραφος 2 , της Συνθήκης μόνο στην εξαιρετική περίπτωση κατά την οποία τα κράτη μέλη επιβάλλουν ή διευκολύνουν τη σύναψη απαγορευμένων συμφωνιών ή επιτείνουν τις συνέπειές τους , με την επέκτασή τους και σε τρίτους , ή περαιτέρω επιδιώκουν τον ειδικό σκοπό να παρέχουν σε επιχειρήσεις τη δυνατότητα να μη τηρούν τους κοινοτικούς κανόνες περί ανταγωνισμού . Επομένως , το αν ρύθμιση όπως η επίδικη συμβιβάζεται με τη Συνθήκη πρέπει να εξετάζεται αποκλειστικά στο πλαίσιο των άρθρων 30 και επόμενων .

13 Σύμφωνα με τον εξαγγελλόμενο από το άρθρο 3 , στοιχείο στ , της Συνθήκης στόχο , είναι ασυμβίβαστες με την κοινή αγορά και απαγορεύονται , δυνάμει του άρθρου 85 , παράγραφος 1 , όλες οι συμφωνίες μεταξύ επιχειρήσεων , όλες οι αποφάσεις ενώσεων επιχειρήσεων και κάθε εναρμονισμένη πρακτική , που δύνανται να επηρεάσουν το εμπόριο μεταξύ κρατών μελών και που έχουν ως αντικείμενο ή ως αποτέλεσμα την παρεμπόδιση , τον περιορισμό ή τη νόθευση του ανταγωνισμού εντός της κοινής αγοράς και ιδίως εκείνες οι οποίες συνίστανται στον άμεσο ή έμμεσο καθορισμό των τιμών αγοράς ή πωλήσεως ή άλλων όρων συναλλαγής . H διάταξη αυτή αφορά συνεπώς συμφωνίες , αποφάσεις και εναρμονισμένη πρακτική πολλών επιχειρήσεων που αντίκεινται στον ανταγωνισμό , υπό την επιφύλαξη των παρεκκλίσεων που εγκρίνει η Επιτροπή δυνάμει του άρθρου 85 , παράγραφος 3 , της Συνθήκης .

14 Μολονότι αληθεύει ότι οι κανόνες περί ανταγωνισμού αφορούν τη συμπεριφορά των επιχειρήσεων και όχι μέτρα νομοθετικής ή κανονιστικής φύσεως των κρατών μελών , τα τελευταία οφείλουν πάντως , δυνάμει του άρθρου 5 , παράγραφος 2 , της Συνθήκης , να μη θίγουν με την εθνική νομοθεσία τους την πλήρη και ομοιόμορφη εφαρμογή του κοινοτικού δικαίου , ούτε τις έννομες συνέπειες των πράξεων που θεσπίζονται προς εκτέλεσή του , επιπλέον δε να μη λαμβάνουν ή διατηρούν σε ισχύ μέτρα , έστω και υπό μορφή νομοθετικής ή κανονιστικής πράξεως , ικανά να εξαλείψουν την πρακτική αποτελεσματικότητα των κανόνων περί ανταγωνισμού που ισχύουν για τις επιχειρήσεις ( πρβλ . αποφάσεις της 13ης Φεβρουαρίου 1969 στην υπόθεση 14/68 , Walt Wilhelm και λοιποί , Recueil 1969 , σ . 1 , και της 16ης Νοεμβρίου 1977 στην υπόθεση 13/77 , Inno κατά ATAB , Recueil 1977 , σ . 2115 ).

15 Στη συγκεκριμένη πάντως περίπτωση νομοθετική ρύθμιση όπως η επίδικη δεν αποβλέπει στο να επιβάλει τη σύναψη συμφωνιών μεταξύ εκδοτών και λιανοπωλητών ή άλλης μορφής συμπεριφορά , σαν αυτές που προβλέπονται στο άρθρο 85 της Συνθήκης : αντίθετα , επιβάλλει την υποχρέωση μονομερούς καθορισμού των τιμών λιανικής πωλήσεως από τους εκδότες εισαγωγείς . Υπό τις περιστάσεις αυτές , το ερώτημα είναι αν η εθνική ρύθμιση που καθιστά περιττές τις μορφές συμπεριφοράς των επιχειρήσεων που απαγορεύει το άρθρο 85 , παράγραφος 1 , αναθέτοντας στους εκδότες ή εισαγωγείς βιβλίων την ευθύνη να καθορίζουν ελεύθερα τις τιμές τους και να τις καθιστούν υποχρεωτικές στο στάδιο της λιανικής πωλήσεως , θίγει την πρακτική αποτελεσματικότητα του άρθρου 85 και κατά συνέπεια αντίκειται στο άρθρο 5 , παράγραφος 2 , της Συνθήκης .

16 Στο πλαίσιο αυτό πρέπει να παρατηρηθεί ότι η Γαλλική Κυβέρνηση επικαλείται , προκειμένου να δικαιολογήσει την επίδικη νομοθεσία , βεβαιώνοντας δε συνάμα ότι το άρθρο 85 της Συνθήκης δεν εφαρμόζεται στα νομοθετικής φύσεως μέτρα , ότι η εν λόγω νομοθεσία αποσκοπεί στην προστασία του βιβλίου , ως πολιτιστικού στυλοβάτη κατά των αρνητικών επιπτώσεων που συνεπάγεται για την ποικιλία και το μορφωτικό επίπεδο των εκδόσεων ο άγριος ανταγωνισμός επί των λιανικών τιμών . Περαιτέρω , ο επίδικος νόμος είναι αναγκαίος για τη μη εξαφάνιση των ειδικευμένων βιβλιοπωλείων ενώπιον του ανταγωνισμού που ασκούν άλλοι δίαυλοι διανομής που στηρίζονται στην πολιτική των μειωμένων εμπορικών περιθωρίων και της διανομής περιορισμένου αριθμού τίτλων , καθώς και για την αποφυγή της δυνατότητας ορισμένων μεγαλοδιανομέων να επιβάλουν στους εκδότες την εκλογή τους εις βάρος των ποιητικών , επιστημονικών και των βιβλίων δημιουργίας . Πρόκειται επομένως για απαραίτητο μέτρο διαφυλάξεως του βιβλίου ως μορφωτικού μέσου αντίστοιχου με τα εφαρμοζόμενα στα περισσότερα κράτη μέλη συστήματα .

17 H Επιτροπή , η οποία επίσης θεωρεί ότι , ακόμη και σε συνδυασμό με το άρθρο 5 , το άρθρο 85 της Συνθήκης δεν εφαρμόζεται σε περιπτώσεις όπως η προκειμένη , δεν συμμερίζεται την εκτίμηση της Γαλλικής Κυβέρνησης σχετικά με την κατάσταση που επικρατεί στον τομέα του ανταγωνισμού των βιβλίων . Αμφισβήτησε τη χρησιμότητα και σκοπιμότητα των ειδικών εθνικών ρυθμίσεων για την αγορά των βιβλίων . Πάντως , η Επιτροπή δέχτηκε ότι στα περισσότερα κράτη μέλη υφίστανται συμφωνίες και πρακτική των εκδοτών και των βιβλιοπωλών που αφορούν τη διατίμηση για τη λιανική πώληση βιβλίων , παρόλον ότι τα οικεία εθνικά συστήματα εμφανίζουν σημαντικές διαφορές από το ένα κράτος μέλος στο άλλο στο θέμα των όρων και των λεπτομερειών εφαρμογής της .

18 Σημειωτέον ότι η Επιτροπή , η οποία εξήγγειλε δημόσια την πρόθεσή της να προβεί σε μελέτη του συνόλου των εν λόγω συστημάτων και πρακτικών , δεν μπόρεσε ακόμη ούτε να περατώσει τη μελέτη αυτή , ούτε να καθορίσει μια κατευθυντήρια γραμμή συμπεριφοράς στο θέμα της άσκησης συναφώς των εξουσιών που της παρέχει η Συνθήκη και ο κανονισμός 17 . Αλλ’ ούτε και πρωτοβουλία ανέλαβε μέχρι σήμερα , δεδομένου ότι δεν πρότεινε καμιά ενέργεια σε επίπεδο Συμβουλίου . Τέλος , δεν κίνησε καμιά διαδικασία βάσει του άρθρου 85 της Συνθήκης με σκοπό την απαγόρευση των εθνικών συστημάτων ή πρακτικών καθορισμού των τιμών των βιβλίων .

19 H μοναδική απόφαση της Επιτροπής σχετικά με τον καθορισμό των τιμών πωλήσεως των βιβλίων , η οποία έδωσε λαβή για την έκδοση της απόφασης του Δικαστηρίου της 17ης Ιανουαρίου 1984 ( VBVB και VBBB κατά Επιτροπής , συνεκδικασθείσες υποθέσεις 43 και 63/82 , Συλλογή 1984 , σ . 19 ), αφορά διεθνική συμφωνία μεταξύ επαγγελματικών οργανώσεων δύο κρατών μελών , την οποία το Δικαστήριο έκρινε ότι δεν συμβιβάζεται με το άρθρο 85 , παράγραφος 1 , της Συνθήκης . Πρέπει να υπομνηστεί ότι , με την ίδια απόφαση , το Δικαστήριο έκρινε ότι η εθνική νομοθεσία ή η δικαστική πρακτική , ακόμη κι αν υποτεθεί πως είναι κοινή σε όλα τα κράτη μέλη , δεν μπορεί να υπερισχύσει της εφαρμογής των κανόνων περί ανταγωνισμού της Συνθήκης . Πάντως , ούτε η Επιτροπή , ούτε το Δικαστήριο έλαβαν θέση με τις αποφάσεις τους επί του συμβιβαστού προς το άρθρο 85 της Συνθήκης καθαρά εθνικών συμφωνιών καθορισμού των τιμών .

20 Υπό τις περιστάσεις αυτές , πρέπει να γίνει γνωστό ότι καμιά κοινοτική πολιτική ανταγωνισμού δεν υφίσταται μέχρι σήμερα σχετικά με τα αμιγώς εθνικά συστήματα ή πρακτικές στον τομέα των βιβλίων , που τα κράτη μέλη να είναι υποχρεωμένα να τηρούν δυνάμει του καθήκοντός τους να απέχουν από κάθε μέτρο που δύναται να θέσει σε κίνδυνο την πραγματοποίηση των σκοπών της Συνθήκης . Από αυτό έπεται ότι στο παρόν στάδιο εξελίξεως του κοινοτικού δικαίου , οι υποχρεώσεις των κρατών μελών που απορρέουν από το άρθρο 5 , σε συνδυασμό με τα άρθρα 3 , στοιχείο στ , και 85 της Συνθήκης , δεν είναι επαρκώς προσδιορισμένες , ώστε να απαγορεύεται σ’ αυτά να θεσπίζουν νομοθετικά μέτρα όπως τα επίδικα , σχετικά με τον ανταγωνισμό επί των τιμών λιανικής πωλήσεως των βιβλίων , υπό τον όρο πάντως ότι τα νομοθετικά αυτά μέτρα δεν παραβιάζουν τις λοιπές ειδικές διατάξεις της Συνθήκης και ιδίως εκείνες που αφορούν την ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων που κατά συνέπεια πρέπει να εξεταστούν .

Ως προς την εφαρμογή των άρθρων 30 και 36 της Συνθήκης

21 H Επιτροπή θεωρεί ότι η επίδικη νομοθεσία συνιστά μέτρο αποτελέσματος ισοδύναμου προς ποσοτικό περιορισμό επί των εισαγωγών , το οποίο απαγορεύει το άρθρο 30 της Συνθήκης . Όσον αφορά τα εισαγόμενα βιβλία , ο νόμος της 10ης Αυγούστου 1981 περιλαμβάνει δύο χωριστές διατάξεις που εφαρμόζονται στα εισαγόμενα βιβλία , και συγκεκριμένα τη διάταξη κατά την οποία η τιμή των εισαγόμενων βιβλίων καθορίζεται από τον εισαγωγέα — εννοείται βέβαια ότι ο κύριος αντιπρόσωπος του βιβλίου θεωρείται προς το σκοπό αυτό ως εισαγωγέας — και εκείνη , κατά την οποία , όταν πρόκειται για εισαγωγή βιβλίων που έχουν εκδοθεί στη Γαλλία , η τιμή πωλήσεως πρέπει να είναι τουλάχιστον ίση προς την τιμή που καθορίζει ο εκδότης . Καθιστώντας αδύνατο για τους εισαγωγείς να ακολουθήσουν λιγότερο υψηλές τιμές και απο στερώντας τους τη δυνατότητα διεισδύσεως στη γαλλική αγορά μέσω του ανταγωνισμού επί της τιμής , οι σχετικές διατάξεις παρεμποδίζουν τις εισαγωγές . H Leclerc εκφράζει κατ’ ουσία την ίδια άποψη .

22 Κατά τη Γαλλική Κυβέρνηση , νομοθεσία όπως η επίδικη δεν αντίκειται στο άρθρο 30 . Τα κράτη μέλη διατηρούν την ευχέρεια να ρυθμίζουν το εσωτερικό τους εμπόριο . O περιορισμός του ανταγωνισμού επί των τιμών στο επίπεδο της λιανικής πωλήσεως δεν συνεπάγεται οιαδήποτε παρακώλυση των εισαγωγών . Τόσο τα εισαγόμενα όσο και τα εθνικά βιβλία αντιμετωπίζονται σχετικά με πανομοιότυπο τρόπο . Ως προς τον καθορισμό της τιμής από τον κύριο αντιπρόσωπο , την ευθύνη για τον καθορισμό της τιμής των ξένων βιβλίων φέρει εκείνος που ασκεί στην εσωτερική αγορά τις εμπορικές δραστηριότητες που αντιστοιχούν σ’ εκείνες του εκδότη για τη διάδοση των ημεδαπών βιβλίων . H σχετική με τα εκδιδόμενα στη Γαλλία και επανεισαγόμενα βιβλία διάταξη συνιστά απαραίτητο συμπλήρωμα για τη συνοχή του συνολικού συστήματος που καθιερώνει η νομοθεσία και για την αποφυγή καταστρατηγήσεως του νόμου μέσω της επανεισαγωγής βιβλίων .

23 Πρέπει να υπομνηστεί ότι , σύμφωνα με το άρθρο 30 της Συνθήκης EOK , απαγορεύονται στο εμπόριο μεταξύ κρατών μελών οι ποσοτικοί περιορισμοί επί των εισαγωγών , καθώς και όλα τα μέτρα ισοδύναμου αποτελέσματος . Κατά πάγια νομολογία του Δικαστηρίου , βάσει του εν λόγω άρθρου , νοείται ότι ως μέτρο ισοδύναμου αποτελέσματος προς ποσοτικούς περιορισμούς πρέπει να θεωρείται κάθε εθνικό μέτρο ικανό να παρεμβάλει άμεσα ή έμμεσα , πραγματικά ή δυνητικά , εμπόδια στο ενδοκοινοτικό εμπόριο . Αυτό συμβαίνει ιδίως επί εθνικής ρυθμίσεως που αντιμετωπίζει κατά τρόπο διαφορετικό τα εθνικά προϊόντα από τα εισαγόμενα ή που αποθαρρύνει την κατά οιονδήποτε τρόπο διάθεση στην αγορά των εισαγόμενων προϊόντων σε σχέση με τα εθνικά .

24 Υπό το πρίσμα αυτό , στην προκειμένη περίπτωση παρίσταται ανάγκη να εξεταστούν δύο διαφορετικές καταστάσεις επί των οποίων εφαρμόζεται η επίδικη στην κύρια δίκη νομοθεσία , και συγκεκριμένα αφενός η κατάσταση που δημιουργείται από εκδιδόμενα σε άλλο κράτος μέλος βιβλία και εισαγόμενα στο οικείο κράτος μέλος , αφετέρου δε η κατάσταση που δημιουργείται από εκδιδόμενα στο ίδιο το οικείο κράτος μέλος και επανεισαγόμενα αφού προηγουμένως έχουν εξαχθεί σε άλλο κράτος μέλος .

25 Στο βαθμό που νομοθετική ρύθμιση όπως η επίδικη στην κύρια δίκη εφαρμόζεται στα βιβλία τα οποία εκδίδονται σε άλλο κράτος μέλος και εισάγονται στο οικείο κράτος μέλος , πρέπει να γίνει δεκτό ότι διάταξη , κατά την οποία εναπόκειται στον εισαγωγέα του βιβλίου , ο οποίος οφείλει να προβεί στις διατυπώσεις σχετικά με την προβλεπόμενη από το νόμο κατάθεση , δηλαδή στον κύριο αντιπρόσωπο , να καθορίσει την τιμή πωλήσεώς του , μεταθέτει την ευθύνη καθορισμού της τιμής πωλήσεως σε επιχειρηματία , ο οποίος παρεμβαίνει σε άλλο στάδιο της εμπορικής αλυσίδας απ’ o,τι ο εκδότης και καθιστά αδύνατο για οιονδήποτε άλλο εισαγωγέα του ίδιου βιβλίου να διαθέσει το βιβλίο στην αγορά του κράτους εισαγωγής στην τιμή πωλήσεως που κρίνει ότι ενδείκνυται σε σχέση με την τιμή κόστους του κράτους εκδόσεως . Επομένως , αντιθέτως προς o , τι ισχυρίζεται η Γαλλική Κυβέρνηση , η διάταξη αυτή δεν περιορίζεται στην εξομοίωση του καθεστώτος των εισαγόμενων βιβλίων προς εκείνο των ημεδαπών , αλλά δημιουργεί για τα εισαγόμενα βιβλία διαφορετική ρύθμιση , ικανή να παρεμποδίσει το εμπόριο μεταξύ των κρατών μελών . H διάταξη αυτή πρέπει επομένως να θεωρηθεί ως μέτρο ισοδύναμου αποτελέσματος που απαγορεύει το άρθρο 30 της Συνθήκης .

26 Αντίθετα , όσον αφορά την εφαρμογή της εν λόγω νομοθεσίας επί των βιβλίων που εκδίδονται στο ίδιο το οικείο κράτος μέλος και επανεισάγονται , αφού προηγουμένως εξαχθούν σε άλλο κράτος μέλος , διάταξη , η οποία για την πώληση των εν λόγω βιβλίων επιβάλλει την τήρηση της τιμής πωλήσεως που καθορίζει ο εκδότης , δεν συνιστά ρύθμιση που εισάγει διάκριση μεταξύ των ημεδαπών και των εισαγόμενων βιβλίων . Πάντως , η διάταξη αυτή θίγει τη διάθεση στην αγορά των επανεισαγόμενων βιβλίων στο βαθμό που στερεί τον εισαγωγέα του βιβλίου αυτού από τη δυνατότητα να μετακυλίσει στη λιανική τιμή του το πλεονέκτημα της ευνοϊκότερης τιμής που πέτυχε στο κράτος μέλος εξαγωγής . Επομένως , συνιστά μέτρο αποτελέσματος ισοδύναμου με ποσοτικό περιορισμό επί των εισαγωγών που απαγορεύει το άρθρο 30 .

27 Πρέπει να προστεθεί ότι η διαπίστωση αυτή δεν ισχύει στις περιπτώσεις κατά τις οποίες από αντικειμενικά στοιχεία αποδεικνύεται ότι τα οικεία βιβλία εξήχθησαν αποκλειστικά για να επανεισαχθούν με σκοπό την αποφυγή νομοθεσίας όπως η επίδικη .

28 Προκειμένου να δικαιολογήσει τις δύο επίδικες διατάξεις , η Γαλλική Κυβέρνηση επικαλέστηκε και τις επιτακτικές ανάγκες προασπίσεως των συμφερόντων των καταναλωτών . Προς τούτο , αναφέρθηκε στην προαναφερθείσα άποψή της σχετικά με την ανάγκη προστασίας του βιβλίου ως μορφωτικού στυλοβάτη .

29 Επ’ αυτού , πρέπει να γίνει δεκτό ότι εθνική ρύθμιση , η οποία υποχρεώνει τους εμπόρους να τηρούν ορισμένες τιμές για τη λιανική πώληση και η οποία θίγει τη διάθεση των εισαγόμενων στην αγορά προϊόντων , δεν μπορεί να δικαιολογηθεί παρά μόνο για τους προβλεπόμενους από το άρθρο 36 της Συνθήκης EOK λόγους .

30 Επειδή συνιστά παρέκκλιση από θεμελιώδη κανόνα της Συνθήκης , το άρθρο 36 επιδέχεται στενή ερμηνεία και δεν μπορεί να επεκταθεί σε στόχους που δεν απαριθμούνται ρητά . Μεταξύ των απαριθμούμενων στο άρθρο αυτό λόγων δεν περιλαμβάνονται ούτε η προάσπιση των συμφερόντων των καταναλωτών , ούτε η προστασία της δημιουργίας και της μορφωτικής πολυφωνίας στον τομέα του βιβλίου . Από αυτό έπεται ότι οι προβαλλόμενες από τη Γαλλική Κυβέρνηση δικαιολογίες δεν μπορούν να γίνουν δεκτές .

31 Κατόπιν αυτών , πρέπει να δοθεί στο ερώτημα που υπέβαλε το Cour d’appel του Poitiers η ακόλουθη απάντηση :

— Στο παρόν στάδιο εξελίξεως του κοινοτικού δικαίου , το άρθρο 5 , παράγραφος 2 , σε συνδυασμό με τα άρθρα 3 , στοιχείο στ , και 85 της Συνθήκης , δεν απαγορεύει στα κράτη μέλη να θεσπίζουν νομοθεσία , κατά την οποία η λιανική τιμή πωλήσεως των βιβλίων πρέπει να καθορίζεται από τον εκδότη ή τον εισαγωγέα του βιβλίου και επιβάλλεται σε όλους τους λιανοπωλητές , υπό τον όρο πάντως ότι η νομοθεσία αυτή τηρεί τις λοιπές ειδικές διατάξεις της Συνθήκης και ιδίως εκείνες που αφορούν την ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων .

— Στο πλαίσιο μιας τέτοιας εθνικής νομοθεσίας , συνιστούν μέτρα αποτελέσματος ισοδύναμου με ποσοτικό περιορισμό επί των εισαγωγών , τα οποία απαγορεύει το άρθρο 30 της Συνθήκης , οι διατάξεις

— κατά τις οποίες ο καθορισμός της λιανικής τιμής πωλήσεως του βιβλίου εναπόκειται στον εισαγωγέα , δηλαδή στον κύριο αντιπρόσωπο , ο οποίος οφείλει να προβεί στις διατυπώσεις σχετικά με την προβλεπόμενη από το νόμο κατάθεση ενός αντιτύπου του βιβλίου αυτού ,

— ή που επιβάλλουν , όσον αφορά την πώληση βιβλίων που εκδίδονται στο ίδιο το οικείο κράτος μέλος και επανεισάγονται , αφού προηγουμένως εξαχθούν σε άλλο κράτος μέλος , την τήρηση της τιμής πωλήσεως που καθορίζει ο εκδότης , εκτός αν από αντικειμενικά στοιχεία αποδεικνύεται ότι τα εν λόγω βιβλία εξήχθησαν με αποκλειστικό σκοπό την επανεισαγωγή τους και την κατ’ αυτόν τον τρόπο καταστρατήγηση της εν λόγω νομοθεσίας .

Επί των δικαστικών εξόδων

32 Τα έξοδα στα οποία υποβλήθηκαν η Γαλλική Κυβέρνηση και η Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων , οι οποίες κατέθεσαν παρατηρήσεις στο Δικαστήριο , δεν αποδίδονται . Δεδομένου ότι η παρούσα διαδικασία έχει έναντι των διαδίκων της κύριας δίκης το χαρακτήρα παρεμπίπτοντος που ανέκυψε ενώπιον του εθνικού δικαστηρίου , σ’ αυτό εναπόκειται να αποφανθεί επί των δικαστικών εξόδων .

Για τους λόγους αυτούς

ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ,

κρίνοντας επί του ερωτήματος που του υπέβαλε το Cour d’appel του Poitiers , με την από 28 Σεπτεμβρίου 1983 απόφασή του , αποφαίνεται :

1 ) Στο παρόν στάδιο εξελίξεως του κοινοτικού δικαίου , το άρθρο 5 , παράγραφος 2 , σε συνδυασμό με τα άρθρα 3 , στοιχείο στ , και 85 της Συνθήκης , δεν απαγορεύει στα κράτη μέλη να θεσπίζουν νομοθεσία , κατά την οποία η λιανική τιμή πωλήσεως των βιβλίων πρέπει να καθορίζεται από τον εκδότη ή τον εισαγωγέα του βιβλίου και επιβάλλεται σε όλους τους λιανοπωλητές , υπό τον όρο πάντως ότι η νομοθεσία αυτή τηρεί τις λοιπές ειδικές διατάξεις της Συνθήκης και ιδίως εκείνες που αφορούν την ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων .

2 ) Στο πλαίσιο μιας τέτοιας εθνικής νομοθεσίας , συνιστούν μέτρα αποτελέσματος ισοδύναμου με ποσοτικό περιορισμό επί των εισαγωγών , τα οποία απαγορεύει το άρθρο 30 της Συνθήκης , οι διατάξεις :

— κατά τις οποίες ο καθορισμός της λιανικής τιμής πωλήσεως του βιβλίου εναπόκειται στον εισαγωγέα , δηλαδή στον κύριο αντιπρόσωπο , ο οποίος οφείλει να προβεί στις διατυπώσεις σχετικά με την προβλεπόμενη από το νόμο κατάθεση ενός αντιτύπου του βιβλίου αυτού ,

— ή που επιβάλλουν , όσον αφορά την πώληση βιβλίων που εκδίδονται στο ίδιο το οικείο κράτος μέλος και επανεισάγονται , αφού προηγουμένως εξαχθούν σε άλλο κράτος μέλος , την τήρηση της τιμής πωλήσεως που καθορίζει ο εκδότης , εκτός αν από αντικειμενικά στοιχεία αποδεικνύεται ότι τα εν λόγω βιβλία εξήχθησαν με αποκλειστικό σκοπό την επανεισαγωγή τους και την κατ’ αυτόν τον τρόπο καταστρατήγηση της εν λόγω νομοθεσίας .