Ελάχιστες προδιαγραφές για τη διαδικασία χορήγησης και ανάκλησης του καθεστώτος του πρόσφυγα

Η παρούσα οδηγία καθορίζει τους ελάχιστους κανόνες για τις διαδικασίες χορήγησης και ανάκλησης του καθεστώτος του πρόσφυγα, προκειμένου να μειώσει τις ανισότητες μεταξύ των εθνικών διαδικασιών εξέτασης και να εξασφαλίσει την ποιότητα της λήψης αποφάσεων στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ).

ΠΡΑΞΗ

Οδηγία 2005/85/ΕΚ του Συμβουλίου της 1ης Δεκεμβρίου 2005 σχετικά με τις στοιχειώδεις προδιαγραφές για τις διαδικασίες με τις οποίες χορηγείται και ανακαλείται το καθεστώς του πρόσφυγα στα κράτη μέλη [Επίσημη Εφημερίδα L 326 της 13.12.2005].

ΣΥΝΟΨΗ

Η οδηγία εφαρμόζεται σε όλες τις αιτήσεις ασύλου * που υποβάλλονται στο έδαφος των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), περιλαμβανομένων των συνόρων, ή στις ζώνες διέλευσης. Εντούτοις, δεν εφαρμόζεται στη Δανία, η οποία αυτοεξαιρείται από το σύνολο της πολιτικής της ΕΕ στον τομέα της δικαιοσύνης και των εσωτερικών υποθέσεων.

Οι χώρες της ΕΕ είναι υποχρεωμένες να εφαρμόζουν την εν λόγω οδηγία στις διαδικασίες επεξεργασίας των αιτήσεων ασύλου βάσει της σύμβασης της Γενεύης *. Εάν, στο πλαίσιο των διαδικασιών ασύλου, οι χώρες της ΕΕ εξετάζουν επίσης τα προσόντα του αιτούντος για οποιαδήποτε άλλη μορφή διεθνούς προστασίας, οφείλουν να εφαρμόζουν την παρούσα οδηγία στο σύνολο της διαδικασίας. Επιπροσθέτως, δύνανται να την εφαρμόσουν στις διαδικασίες για την έκδοση αποφάσεων όσον αφορά αιτήσεις παροχής οποιασδήποτε άλλης μορφής διεθνούς προστασίας.

Θεμελιώδεις εγγυήσεις

Μια αίτηση ασύλου δεν δύναται να απορριφθεί εκ μόνου του γεγονότος ότι δεν υποβλήθηκε το ταχύτερο δυνατόν. Επιπλέον, οι χώρες της ΕΕ εγγυώνται ότι οι αιτήσεις εξετάζονται σε ατομική βάση, αντικειμενικά και αμερόληπτα

Οι αιτούντες έχουν το δικαίωμα να παραμείνουν στο έδαφος του κράτους, εφόσον δεν έχει ληφθεί καμία απόφαση για την αίτησή τους.

Επιπλέον, οι χώρες της ΕΕ πρέπει να εξασφαλίζουν ότι οι αιτούντες:

• ενημερώνονται για τη διαδικασία που ακολουθείται, τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους και το αποτέλεσμα της απόφασης που λαμβάνεται από την αποφαινόμενη αρχή *. Όλες οι αποφάσεις πρέπει να κοινοποιούνται γραπτώς και, σε περίπτωση απόρριψης μίας αίτησης, πρέπει να αναφέρονται οι λόγοι της απόρριψης και να δίνονται πληροφορίες για τους τρόπους προσβολής της αρνητικής απόφασης·
• απολαύουν των υπηρεσιών διερμηνέα, όταν αυτό είναι απαραίτητο για να εκθέσουν την περίπτωσή τους τους στις αρμόδιες αρχές·
• απολαύουν της δυνατότητας να επικοινωνούν με την Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες (UNHCR). Γενικότερα, οι χώρες της ΕΕ επιτρέπουν στην Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες να έχει πρόσβαση στους αιτούντες άσυλο, συμπεριλαμβανομένων των τελούντων υπό κράτηση, να έχει πρόσβαση στις πληροφορίες για τις αιτήσεις και διαδικασίες ασύλου και να παρουσιάζει τις απόψεις της ενώπιον των αρμόδιων αρχών·
• έχουν τη δυνατότητα να συμβουλευθούν νομικό σύμβουλο. Σε πρώτο βαθμό, οι αιτούντες ενδέχεται να πρέπει να επωμιστούν οι ίδιοι τη δαπάνη. Σε περίπτωση αρνητικής απόφασης της αποφαινόμενης αρχής, η εν λόγω χώρα της ΕΕ μεριμνά ώστε να παρέχεται, κατόπιν αιτήματος, δωρεάν νομική συνδρομή. Το δικαίωμα αυτό είναι δυνατόν να συνοδεύεται από περιορισμούς (ισχύει μόνο για τις διαδικασίες πρώτου επιπέδου και όχι για μετέπειτα προσφυγές, η νομική συνδρομή χορηγείται μόνο από νομικούς συμβούλους που καθορίζονται ειδικά από την εθνική νομοθεσία, μόνο εάν είναι πιθανόν να εκδοθεί θετική απόφαση ή μόνο στους αιτούντες που δεν έχουν επαρκείς πόρους).

Οι ακόλουθες πρόσθετες εγγυήσεις προβλέπονται, υπό προϋποθέσεις, για τους ασυνόδευτους ανήλικους *:

• ο ανήλικος διαθέτει εκπροσώπηση και/ή συνδρομή από εκπρόσωπο κατά την εξέταση της αίτησης·
• εάν η διαδικασία προβλέπει προσωπική συνέντευξη, ο εκπρόσωπος έχει τη δυνατότητα να ενημερώνει τον ανήλικο σχετικά με το νόημα της συνέντευξης·
• πρόσωπο που διαθέτει τις απαραίτητες γνώσεις για τις ειδικές ανάγκες του ανήλικου θα προετοιμάζει την απόφαση της αποφαινόμενης αρχής και, εφόσον προβλέπεται, θα διεξάγει την προσωπική συνέντευξη.

Υποχρεώσεις

Οι χώρες της ΕΕ δύνανται να επιβάλλουν στους αιτούντες άσυλο υποχρεώσεις συνεργασίας με τις εθνικές αρχές. Ειδικότερα, δύνανται να προβλέπουν ότι οι αιτούντες άσυλο πρέπει:

• να αναφέρονται στις αρμόδιες αρχές ή να παρουσιάζονται αυτοπροσώπως ενώπιόν τους·
• να υποβάλουν την αίτησή τους αυτοπροσώπως και/ή σε συγκεκριμένο τόπο·
• να παραδίδουν τα έγγραφα που έχουν στη κατοχή τους και σχετίζονται με την εξέταση της αίτησης, όπως τα διαβατήριά τους.

Διαδικασία εξέτασης

Σε γενικές γραμμές, οι αποφάσεις για τις αιτήσεις λαμβάνονται από την αποφαινόμενη αρχή που έχουν ορίσει οι χώρες της ΕΕ. Το προσωπικό τής εν λόγω αρχής πρέπει να γνωρίζει τις σχετικές προδιαγραφές τής νομοθεσίας περί ασύλου και προσφύγων.

Πριν αποφασίσει η αρμόδια αρχή, συνήθως παρέχεται στον αιτούντα η δυνατότητα να έχει προσωπική συνέντευξη με εξουσιοδοτημένο υπάλληλο. Αυτή κανονικά λαμβάνει χώρα χωρίς την παρουσία των μελών της οικογένειας και σε συνθήκες που εγγυώνται δεόντως την εμπιστευτικότητα. Συντάσσεται γραπτή έκθεση για τη συνέντευξη, της οποίας το περιεχόμενο θα μπορεί να υποβληθεί στην έγκριση του αιτούντος. Ωστόσο, η άρνηση του αιτούντος να εγκρίνει την έκθεση δεν μπορεί να εμποδίσει την αποφαινόμενη αρχή να λάβει την απόφασή της.

Οι χώρες της ΕΕ δεν δύνανται να υποβάλλουν σε κράτηση ένα πρόσωπο με μόνη αιτιολογία ότι ζητά άσυλο. Όταν υποβάλλουν έναν αιτούντα σε κράτηση, η χώρα της ΕΕ μεριμνά ώστε να υπάρχει δυνατότητα ταχείας δικαστικής επανεξέτασης. Η οδηγία για τις στοιχειώδεις απαιτήσεις για την υποδοχή των αιτούντων άσυλο προβλέπει περαιτέρω κανόνες για την κράτηση των αιτούντων.

Οι χώρες της ΕΕ μπορούν να χρησιμοποιούν ιατρικές εξετάσεις για τον προσδιορισμό της ηλικίας των ασυνόδευτων ανηλίκων στο πλαίσιο της εξέτασης αίτησης ασύλου.

Οι χώρες της ΕΕ οφείλουν να εγγυηθούν την εμπιστευτικότητα των πληροφοριών που αφορούν κάθε αίτηση.

Διαδικασίες σε πρώτο βαθμό

Οι βασικές αρχές και οι θεμελιώδεις εγγυήσεις που προβλέπονται από την οδηγία εφαρμόζονται πλήρως στις διαδικασίες εξέτασης των αιτήσεων ασύλου, των καλούμενων «κανονικών». Οι χώρες της ΕΕ δύνανται επίσης να προβλέψουν ειδικές διαδικασίες, που αποκλίνουν από αυτές τις αρχές και εγγυήσεις, για να εξετάσουν αιτήσεις ασύλου σε δύο περιπτώσεις:

• όταν πρόκειται για μεταγενέστερες αιτήσεις (προερχόμενες από άτομο το οποίο έχει ήδη καταθέσει σχετική αίτηση στην υπόψη χώρα της ΕΕ)·
• υπό ορισμένες προϋποθέσεις, για να αποφανθεί στα σύνορα ως προς τη χορήγηση άδειας εισόδου στην επικράτεια σε πρόσωπα που έχουν υποβάλει αίτηση εκεί.

Οι χώρες της ΕΕ μπορούν επίσης να ορίσουν ότι μια διαδικασία εξέτασης, η οποία σέβεται τις βασικές αρχές και εγγυήσεις που προβλέπονται από την οδηγία, θα μπορεί να επιταχυνθεί, ειδικά υπό τις ακόλουθες προϋποθέσεις:

• ο αιτών αναφέρεται σε ζητήματα που δεν έχουν, ή έχουν ελάχιστη, σχέση με την εξέταση τού καθεστώτος του ως πρόσφυγα ή οι δηλώσεις του είναι ασυνάρτητες, αντιφατικές ή μη αξιόπιστες, πράγμα που καθιστά πρόδηλα μη πειστική την αίτηση·
• ο αιτών δεν έχει υποβάλει καμία πληροφορία που να επιτρέπει την αναγνώριση, με επαρκή βεβαιότητα, της ταυτότητας ή της εθνικότητάς του ή είναι πιθανόν ότι, κακόπιστα, προέβη στην καταστροφή ή την εξαφάνιση των εγγράφων πιστοποίησης της ταυτότητας του ή ακόμη παραπλάνησε τις αρχές σε ό,τι αφορά την ταυτότητα ή την εθνικότητά του·
• ο αιτών προέρχεται από χώρα, την οποία η εν λόγω χώρα της ΕΕ έχει χαρακτηρίσει ως «ασφαλή χώρα καταγωγής» ή «ασφαλή τρίτη χώρα».

Μια χώρα εκτός ΕΕ που αναφέρεται ως ασφαλής χώρα καταγωγής δεν δύναται να θεωρείται ως τέτοια από έναν συγκεκριμένο αιτούντα άσυλο, ο οποίος δεν έχει προβάλει σοβαρούς λόγους που να επιτρέπουν να θεωρηθεί ότι δεν πρόκειται για ασφαλή χώρα εξαιτίας της προσωπικής του κατάστασης, λαμβανομένων υπόψη των προϋποθέσεων που απαιτούνται για τη διεκδίκηση του καθεστώτος του πρόσφυγα βάσει της οδηγίας 2004/83/ΕΚ.

Υπό ορισμένες προϋποθέσεις, οι χώρες της ΕΕ δύνανται να κηρύξουν μια αίτηση απαράδεκτη και να μην την εξετάσουν ως προς την ουσία ιδιαίτερα όταν:

• μία άλλη χώρα της ΕΕ είναι αρμόδια να εξετάσει την αίτηση σύμφωνα με τον κανονισμό Δουβλίνο ΙΙ ή μία άλλη χώρα της ΕΕ έχει ήδη χορηγήσει καθεστώς πρόσφυγα (DE) (EN) (ES) (FR) στον αιτούντα·
• ο αιτών μπορεί να λάβει προστασία από μία χώρα εκτός ΕΕ, η οποία είναι η πρώτη χώρα ασύλου ή μία ασφαλής τρίτη χώρα για αυτόν·
• ο αιτών έχει υποβάλει ταυτόσημο αίτημα ύστερα από τελική απόφαση.

Οι χώρες της ΕΕ δύνανται να εφαρμόζουν την έννοια της ασφαλούς τρίτης χώρας αποκλειστικά όταν οι αρμόδιες αρχές έχουν τη βεβαιότητα ότι σε αυτή τη χώρα εκτός ΕΕ:

• οι αιτούντες δεν έχουν τίποτα να φοβηθούν ούτε για τη ζωή τους ούτε για την ελευθερία τους λόγω της φυλής τους, της θρησκείας τους, της εθνικότητάς τους, της ειδικής κοινωνικής ομάδας στην οποία ανήκουν ή των πολιτικών τους πεποιθήσεων·
• η αρχή της μη επαναπροώθησης τηρείται σύμφωνα με τη σύμβαση της Γενεύης·
• η απαγόρευση, που προβλέπεται από το διεθνές δίκαιο, της λήψης μέτρων απομάκρυνσης αντίθετων προς την απαγόρευση των βασανιστηρίων και της βίαιης, απάνθρωπης ή υποτιμητικής μεταχείρισης, γίνεται εκεί σεβαστή·
• υφίσταται η δυνατότητα να ζητηθεί το καθεστώτος σε περίπτωση που ο αιτών αναγνωρισθεί ως πρόσφυγας και, του χορηγηθεί προστασία σύμφωνα με τη σύμβαση της Γενεύης.

Διαδικασία ανάκλησης

Οι χώρες της ΕΕ αναλαμβάνουν μια διαδικασία εξέτασης με σκοπό την ανάκληση του καθεστώτος του πρόσφυγα που έχει αναγνωριστεί σε πρόσωπο από τη στιγμή που νέα στοιχεία εμφανίζονται τα οποία δείχνουν ότι θα πρέπει να γίνει επανεξέταση της εγκυρότητας του καθεστώτος του.

Μια τέτοια εξέταση θα πρέπει να σέβεται ορισμένες αρχές και εγγυήσεις σχετικές ειδικότερα με την πληροφόρηση του ενδιαφερομένου, τη δυνατότητά του να παρουσιάσει σε μια συνέντευξη επιχειρήματα κατά της ανάκλησης αυτής.

Διαδικασίες προσφυγής

Οι χώρες της ΕΕ οφείλουν να εγγυώνται στους αιτούντες ένα ουσιαστικό δικαίωμα προσφυγής ενώπιον μιας δικαστικής αρχής κατά απόφασης που έχει ληφθεί για την αίτησή τους για άσυλο ή κατά άλλου είδους αποφάσεων, οι οποίες έχουν ληφθεί στο πλαίσιο των διαδικασιών ασύλου (συμπεριλαμβανομένης της απόφασης για ανάκληση του καθεστώτος ή του παραδεκτού της αίτησης).

Πλαίσιο

Tο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Τάμπερε του 1999 αποφάσισε στα συμπεράσματά του τη θέσπιση κοινού ευρωπαϊκού καθεστώτος παροχής ασύλου βασισμένου στην πλήρη και συνολική εφαρμογή της σύμβασης της Γενεύης. Βραχυπρόθεσμα, αυτό συνεπάγεται τον καθορισμό κοινών προτύπων για ισότιμη και αποτελεσματική διαδικασία παροχής ασύλου, όπως προβλέπεται στον πίνακα αποτελεσμάτων που εγκρίθηκε από το Συμβούλιο στις 27 Μαρτίου 2000. Μακροπρόθεσμα θα καθοριστεί κοινή διαδικασία παροχής ασύλου και ομοιόμορφο καθεστώς που θα ισχύει σε όλη την επικράτεια της Ένωσης.

ΣΥΝΑΦΕΙΣ ΠΡΑΞΕΙΣ

Έκθεση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο της 8ης Σεπτεμβρίου 2010 για την εφαρμογή της οδηγίας 2005/85/ΕΚ της 1ης Δεκεμβρίου 2005 σχετικά με τις ελάχιστες προδιαγραφές για τις διαδικασίες με τις οποίες τα κράτη μέλη χορηγούν και ανακαλούν το καθεστώς του πρόσφυγα [COM(2010) 465 – Δεν έχει δημοσιευτεί στην Επίσημη Εφημερίδα]. Η παρούσα έκθεση παρέχει μία επισκόπηση της μεταφοράς στο εθνικό δίκαιο των χωρών της ΕΕ της οδηγίας 2005/85/ΕΚ, και των προβλημάτων που διαπιστώθηκαν κατά την εφαρμογή της.

Η έκθεση παρουσιάζει λεπτομερώς ένα αριθμό περιπτώσεων ατελούς ή εσφαλμένης μεταφοράς και ελλείψεις ως προς την εφαρμογή της οδηγίας από τις χώρες της ΕΕ. Επιπλέον, λόγω ορισμένων προαιρετικών διατάξεων και εξαιρέσεων στην οδηγία, υφίστανται διαφορές μεταξύ των ρυθμίσεων και διαδικαστικών εγγυήσεων στις χώρες της ΕΕ, Αυτό ισχύει κυρίως όσον αφορά:

• τις προσωπικές συνεντεύξεις·
• τη νομική συνδρομή και εκπροσώπηση·
• την ταχεία διαδικασία εξέτασης·
• την έννοια της ασφαλούς τρίτης χώρας·
• την έννοια της ασφαλούς χώρας καταγωγής·
• το δικαίωμα σε πραγματική προσφυγή.

Προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι διαδικαστικές αποκλίσεις μεταξύ των χωρών της ΕΕ, οι οποίες έχουν προκληθεί από ασαφή και διφορούμενα πρότυπα στην οδηγία, η Επιτροπή ενέκρινε το 2009 μία πρόταση [COM(2009) 554 τελικό] με σκοπό την τροποποίηση της οδηγίας.

Ημερομηνία τελευταίας τροποποίησης: 16.10.2010