Έκτο πρόγραμμα-πλαίσιο (2000-2006): Βιολογικές επιστήμες, γονιδιωματική και βιοτεχνολογία στην υπηρεσία της υγείας

Αυτό το ειδικό πρόγραμμα έχει ως σκοπό να αξιοποιήσει με ολοκληρωμένο τρόπο, των αποτελεσμάτων από την αποκρυπτογράφηση των γονιδιωμάτων των έμβιων οργανισμών, προς όφελος της δημόσιας υγείας, της ανταγωνιστικότητας του ευρωπαϊκού βιοτεχνολογικού κλάδου, καθώς και του περιβάλλοντος και της γεωργίας.

ΠΡΑΞΗ

Απόφαση 2002/834/ΕΚ του Συμβουλίου, της 30ής Σεπτεμβρίου 2002, για τη θέσπιση ειδικού προγράμματος έρευνας, τεχνολογικής ανάπτυξης και επίδειξης: «Ολοκλήρωση και ενίσχυση του Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας» (2002-2006) [Επίσημη Εφημερίδα L 294, 29.10.2002].

ΣΥΝΟΨΗ

Η ανακάλυψη της πλήρους αλληλουχίας του ανθρώπινου γονιδιώματος κατά τα τέλη του 2000, οριοθετεί την είσοδο σε μια νέα επαναστατική εποχή για την επιστήμη. Το γεγονός ότι είναι διαθέσιμη η πλήρης χαρτογράφηση του ανθρώπινου γονιδιώματος σηματοδοτεί την έναρξη ενός γιγάντιου έργου, για το οποίο απαιτείται συγκέντρωση ερευνητικών προσπαθειών σε πολύ μεγάλη κλίμακα.

Η ανάπτυξη της γονιδιωματικής (μελέτη του συνόλου των γονιδίων ενός έμβιου οργανισμού) και των βιοτεχνολογιών του τομέα της υγείας (τεχνική γενετικού χειρισμού των μορίων ή διαγονιδιακών οργανισμών) είναι σε θέση να αλλάξει τελείως τους τρόπους προσέγγισης της ιατρικής όσον αφορά τη θεραπεία των ασθενειών, με την τροποποίηση των ελαττωματικών γονιδίων, ή την παρασκευή νέων φαρμάκων.

Από την άποψη αυτή, με το έκτο πρόγραμμα-πλαίσιο δημιουργήθηκε ένα αναμφισβήτητο δυναμικό αριστείας στη σφαίρα των βιοεπιστημών και εντός του πνεύματος του Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας.

Η δράση της Ένωσης επικεντρώνεται σε δύο μεγάλα πεδία, το δε ποσό ανέρχεται σε 2.255 εκατ. ευρώ:

• την προηγμένη γονιδιωματική και τις εφαρμογές της στην υγεία·
• την καταπολέμηση των κυριοτέρων ασθενειών.

I. ΠΡΟΗΓΜΕΝΗ ΓΟΝΙΔΙΩΜΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ

Η έρευνα στο πεδίο της γονιδιωματικής θα έχει σημαντική επίδραση στην καθημερινή ζωή πολλών ανθρώπων κατά τα επόμενα έτη. Οι προεκτάσεις στους τομείς της υγείας, της γεωργίας, της δασοκομίας και της αλιείας υπενθυμίζουν ότι η γονιδιωματική είναι δυνατόν να γίνει η επιστήμη του μέλλοντος. Στο πλαίσιο αυτού του πεδίου, στο έκτο πρόγραμμα πλαίσιο γίνεται διάκριση ανάμεσα σε δύο γραμμές δράσης:

A. Βασικές γνώσεις και βασικά εργαλεία λειτουργικής γονιδιωματικής όλων των οργανισμών

Στόχος είναι να προαχθεί η κατανόηση της γονιδιωματικής, για την αποκρυπτογράφηση της λειτουργίας των γονιδίων και των γονιδιακών προϊόντων και για να βελτιωθεί η ανθρώπινη υγεία. Οι ερευνητικές δραστηριότητες καλύπτουν τις ακόλουθες πτυχές:

• έκφραση γονιδίων και πρωτεϊνωματική. Στόχος: να δοθεί η δυνατότητα να αποκρυπτογραφηθούν οι λειτουργίες των γονιδίων και των γονιδιακών προϊόντων, καθώς και να μελετηθεί η ρύθμιση και η λειτουργία των πρωτεϊνών στο πλαίσιο των φυσιολογικών ή παθολογικών δραστηριοτήτων του κυττάρου·
• δομική γονιδιωματική. Στόχος: να προσδιοριστεί η τρισδιάστατη δομή των πρωτεϊνών και άλλων μακρομορίων, για την καλύτερη κατανόηση της λειτουργίας των πρωτεϊνών στον σχεδιασμό των φαρμάκων·
• συγκριτική γονιδιωματική και πληθυσμιακή γενετική. Στόχος: να δοθεί η δυνατότητα να χρησιμοποιηθούν πρότυποι οργανισμοί για την πρόβλεψη και δοκιμασία της λειτουργίας των γονιδίων·
• βιοπληροφορική. Στόχος: πρόσβαση σε αποτελεσματικά εργαλεία τα οποία θα επιτρέπουν τη διαχείριση και ερμηνεία της αυξανόμενης ποσότητας γονιδιωματικών στοιχείων και θα τα θέτουν στη διάθεση της ερευνητικής κοινότητας·
• πολυεπιστημονικές προσεγγίσεις λειτουργικής γονιδιωματικής. Στόχος: να μελετηθούν οι βασικές βιολογικές διεργασίες, χάρη στην ολοκλήρωση του συνόλου των καινοτόμων προσεγγίσεων.

B. Εφαρμογές των γνώσεων και τεχνολογιών στους τομείς της γονιδιωματικής και της βιοτεχνολογίας στην υπηρεσία της υγείας

Στόχος είναι να προωθηθεί η ανταγωνιστικότητα του ευρωπαϊκού βιοτεχνολογικού κλάδου, μέσω της αξιοποίησης της πληθώρας βιολογικών δεδομένων που παράγουν η γονιδιωματική και η πρόοδος της βιοτεχνολογίας.

Οι ερευνητικές δραστηριότητες επιδιώκουν να καλύψουν τις τεχνολογικές πλατφόρμες, για την ανάπτυξη νέων εργαλείων διάγνωσης, πρόληψης και θεραπείας, κυρίως την έρευνα επί των βλαστοκυττάρων (κύτταρα ικανά να πολλαπλασιάζονται και να εξειδικεύονται) και επί των μεθόδων αντικατάστασης των πειραμάτων σε ζώα. Η προσέγγιση αυτή αποσκοπεί επίσης στην τόνωση της συνεργασίας μεταξύ των πανεπιστημιακών και βιομηχανικών κύκλων.

II. ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗ ΣΟΒΑΡΩΝ ΑΣΘΕΝΕΙΩΝ

Πρόληψη, περιορισμός και θεραπεία συνδυάζονται για την καταπολέμηση των σπάνιων ασθενειών, των οποίων η αντίσταση στις προσπάθειες των επιστημόνων και των γιατρών εξηγείται με βάση την πολυπλοκότητά τους. Στο πεδίο αυτό, πρέπει να γίνει διάκριση ανάμεσα σε τρεις γραμμές δράσης:

A. Προσεγγίσεις γονιδιωματικής με γνώμονα τις εφαρμογές στις ιατρικές γνώσεις και τεχνολογίες

Στόχος είναι η ανάπτυξη βελτιωμένων στρατηγικών για την πρόληψη και διαχείριση των ανθρώπινων ασθενειών, συμπεριλαμβανομένης της χρησιμοποίησης του γονιδιώματος των ζώων και των φυτών, κυρίως στα ακόλουθα πεδία:

• καταπολέμηση των καρδιαγγειακών παθήσεων, των νόσων του νευρικού συστήματος, του διαβήτη και των σπάνιων ασθενειών. Στόχος: να βελτιωθεί η πρόληψη, η θεραπεία, όπως και να συνενωθούν οι ερευνητικοί πόροι που διατίθενται για την αντιμετώπιση των εν λόγω ασθενειών·
• καταπολέμηση της αντοχής στα αντιβιοτικά και σε άλλα φάρμακα. Στόχος: αντιμετώπιση των ανθεκτικών στα φάρμακα παθογόνων παραγόντων·
• μελέτη του εγκεφάλου και καταπολέμηση των νόσων του νευρικού συστήματος. Στόχος: αξιοποίηση των γονιδιωματικών πληροφοριών (γενετική κληρονομιά του ατόμου) για την καλύτερη κατανόηση των λειτουργιών ή δυσλειτουργιών του εγκεφάλου·
• μελέτη της ανθρώπινης αύξησης και της διαδικασίας γήρανσης. Στόχος: καλύτερη κατανόηση της ανθρώπινης αύξησης, και ιδιαίτερα της διαδικασίας γήρανσης.

B. Καταπολέμηση του καρκίνου

Ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα δημόσιας υγείας στην Ευρώπη είναι η καταπολέμηση του καρκίνου. Κάθε χρόνο, γίνεται διάγνωση σχεδόν 4 εκατομμυρίων νέων κρουσμάτων, που φέρνουν τον καρκίνο στη δεύτερη θέση των αιτιών θνησιμότητας.

Το πρόγραμμα πλαίσιο στοχεύει στην ανάπτυξη των καλύτερων δυνατών στρατηγικών, ώστε να βελτιωθεί η θεραπεία και η έγκαιρη διάγνωση, με τις ελάχιστες δυνατές παρενέργειες. Η προσέγγιση είναι ευρύτατη και αποσκοπεί στην ανάπτυξη στρατηγικών με επίκεντρο τον ασθενή (συνέπειες των ακτινοβολιών, θεραπειών με ορμόνες, κ.λπ.), οι οποίες να εκτείνονται από την πρόληψη έως τη διάγνωση και τη θεραπεία. Στο πλαίσιο αυτό, πρέπει να γίνει διάκριση ανάμεσα σε τρία αλληλένδετα σκέλη:

• ανάπτυξη των δικτύων και των πρωτοβουλιών συντονισμού των ερευνητικών δραστηριοτήτων που αναπτύσσονται σε εθνικό επίπεδο και αξιοποίηση των αποτελεσμάτων της αντικαρκινικής έρευνας στην Ευρώπη·
• υποστήριξη της κλινικής έρευνας, με σκοπό την επικύρωση νέων και βελτιωμένων τύπων παρέμβασης. Το κλινικό στάδιο, που προηγείται και με το οποίο ολοκληρώνεται η οριστική τελειοποίηση κάθε θεραπείας, διαδραματίζει σημαντικότατο και καίριο ρόλο στην ποιότητα ζωής του ασθενούς·
• υποστήριξη της μεταφραστικής έρευνας, με στόχο την αξιοποίηση των βασικών γνώσεων.

Γ. Καταπολέμηση των σημαντικότερων μεταδοτικών ασθενειών που συνδέονται με τη φτώχεια

Στόχος είναι η αντιμετώπιση της σοβαρής κατάστασης στις πιο φτωχές αναπτυσσόμενες χώρες, την οποία έχουν δημιουργήσει οι τρεις σημαντικότερες μεταδοτικές ασθένειες - δηλαδή το AIDS, η ελονοσία και η φυματίωση. Το ζητούμενο είναι να αναπτυχθεί μια αποτελεσματική στρατηγική παρέμβασης σε κοινοτικό επίπεδο και σε διεθνές επίπεδο.

Στο πλαίσιο αυτό ανταποκρίνεται με συνέπεια το έργο EDCTP (European and Developing Countries Clinical Trials Programme on Poverty-related diseases), με τον συνδυασμό των προσπαθειών της Κοινότητας και των κρατών μελών στα πεδία των κλινικών δοκιμών, των νέων θεραπειών και των εμβολίων κατά του AIDS, της φυματίωσης και της ελονοσίας στην Αφρική.

Στην κλινική έρευνα αντιστοιχεί το μεγαλύτερο μέρος των επενδύσεων στην όλη διαδικασία ανάπτυξης νέων εμβολίων και θεραπειών, προσαρμοσμένων στο κοινωνικοοικονομικό πλαίσιο του νοτίου ημισφαιρίου. Ο αποτελεσματικός συντονισμός της κλινικής έρευνας συνιστά απαραίτητη προϋπόθεση για να σταματήσουν οι καταστροφές που προκαλούνται από αυτές τις πανδημίες.

Ημερομηνία τελευταίας τροποποίησης: 04.01.2007