Το Άρθρο 5 παράγραφος 3 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση θεσπίζει την αρχή της επικουρικότητας. Η παρούσα αρχή έχει θεμελιώδη σημασία για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), και πιο συγκεκριμένα για την λήψη αποφάσεων στην ΕΕ. Ειδικότερα, καθορίζει πότε η ΕΕ είναι αρμόδια να νομοθετεί. Εμφανίζεται δίπλα στις δύο άλλες αρχές που θεωρούνται επίσης θεμελιώδους σημασίας για την λήψη αποφάσεων στην ΕΕ: τις αρχές της δοτής αρμοδιότητας και της αναλογικότητας.
Η Συνθήκη της Λισαβόνας αναθεώρησε την αρχή της επικουρικότητας (που εισήχθη αρχικά με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ) θεσπίζοντας μηχανισμούς ελέγχου προκειμένου να παρακολουθεί την εφαρμογή της:
- Το Πρωτόκολλο (αριθ. 2) σχετικά με την εφαρμογή των αρχών της επικουρικότητας και της αναλογικότητας που επίσης ορίζει την εφαρμογή της αρχής της επικουρικότητας·
- Το Πρωτόκολλο (αριθ. 1) σχετικά με τον ρόλο των εθνικών κοινοβουλίων στη λήψη αποφάσεων στην ΕΕ.

ΒΑΣΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ

Ορισμός της επικουρικότητας

Η αρχή της επικουρικότητας έχει ως στόχο να προσδιορίσει το καταλληλότερο επίπεδο παρέμβασης στους τομείς συντρεχουσών αρμοδιοτήτων μεταξύ της ΕΕ και των κρατών μελών της ΕΕ. Αυτό μπορεί να αφορά δράσεις σε ευρωπαϊκό, εθνικό ή τοπικό επίπεδο. Σε κάθε περίπτωση, η ΕΕ μπορεί να παρέμβει μόνοεάν είναι σε θέση να ενεργήσει πιο αποτελεσματικά από τα κράτη μέλη στο αντίστοιχο εθνικό ή τοπικό επίπεδο.
Το Πρωτόκολλο (αριθ. 2) σχετικά με την εφαρμογή των αρχών της επικουρικότητας και της αναλογικότητας αναφέρει τα παρακάτω τρία κριτήρια που στόχο έχουν να βεβαιώσουν κατά πόσο είναι σκόπιμη η παρέμβαση σε επίπεδο ΕΕ ή όχι.
- Η δράση έχει διεθνικές πτυχές που δεν μπορούν να ρυθμιστούν από τα κράτη μέλη;
- Η δράση σε εθνικό επίπεδο ή η έλλειψη δράσης έρχεται σε σύγκρουση με τις απαιτήσεις της Συνθήκης;
- Η δράση σε επίπεδο ΕΕ συνεπάγεται σαφή πλεονεκτήματα;
Η αρχή της επικουρικότητας επιδιώκει επίσης να φέρει την ΕΕ πιο κοντά στους πολίτες της εξασφαλίζοντας ότι αναλαμβάνεται δράση σε τοπικό επίπεδο όταν κρίνεται απαραίτητο.

Συμπληρωματικότητα με τις αρχές της δοτής αρμοδιότητας και της αναλογικότητας

Το άρθρο 5 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση οριοθετεί τις αρμοδιότητες μεταξύ της ΕΕ και των κρατών μελών. Κατ’ αρχάς αναφέρεται στην αρχή της δοτής αρμοδιότητας σύμφωνα με την οποία η ΕΕ διαθέτει μόνο τις αρμοδιότητες που της απονέμονται με τις συνθήκες.
Η επικουρικότητα και η αναλογικότητα είναι συμπληρωματικές αρχές που απορρέουν από αυτήν της δοτής αρμοδιότητας. Καθορίζουν σε ποιο βαθμό η ΕΕ μπορεί να ασκήσει τις αρμοδιότητες που της απονέμονται με τις συνθήκες.
Δυνάμει της αρχής της αναλογικότητας, τα μέσα που διατίθενται από την ΕΕ για την επίτευξη των στόχων που ορίζονται από τις συνθήκες δεν υπερβαίνουν τα απαιτούμενα.
Συνεπώς, η ΕΕ θα μπορεί να αναλαμβάνει δράση σε έναν τομέα πολιτικής μόνον εφόσον:
- η δράση αποτελεί μέρος των ανατεθειμένων με τις Συνθήκες αρμοδιοτήτων της ΕΕ (αρχή της δοτής αρμοδιότητας)·
- στο πλαίσιο των συντρεχουσών αρμοδιοτήτων με τα κράτη μέλη, το επίπεδο της ΕΕ είναι το πιο κατάλληλο για την επίτευξη των στόχων που ορίζονται από τις συνθήκες (αρχή της επικουρικότητας)·
- το περιεχόμενο και η μορφή της δράσης δεν υπερβαίνουν τα απαιτούμενα για την επίτευξη των στόχων που ορίζονται από τις συνθήκες (αρχή της αναλογικότητας).

Έλεγχος της αρχής της επικουρικότητας

Η συνθήκη της Λισσαβόνας αναθεώρησε αυτό το πρωτόκολλο προκειμένου να βελτιώσει και να ενισχύσει αυτόν τον έλεγχο.

Οι μηχανισμοί παρακολούθησης της αρχής της επικουρικότητας θεσπίστηκαν με το Πρωτόκολλο (αριθ. 2) για την εφαρμογή των αρχών της επικουρικότητας και της αναλογικότητας και με το Πρωτόκολλο (αριθ. 1) για το ρόλο των εθνικών κοινοβουλίων στην ΕΕ.
Το Πρωτόκολλο (αριθ. 2) που εισήχθη αρχικά από τη Συνθήκη του Άμστερνταμ προβλέπει τη συμμόρφωση με ορισμένες υποχρεώσεις κατά την ίδια τη σύνταξη της νομοθεσίας. Επομένως, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πριν προτείνει νομοθετικές πράξεις, εκτός από εξαιρετικά επείγουσες περιπτώσεις, πρέπει να διαβουλεύεται ευρέως και, κατά περίπτωση, να λαμβάνει υπόψη τις περιφερειακές και τοπικές διαστάσεις της προβλεπόμενης δράσης. Η παρούσα διαβούλευση επιτρέπει στην Επιτροπή να συγκεντρώσει τις γνώμες των εθνικών και τοπικών οργανισμών και της κοινωνίας των πολιτών σχετικά με τη δυνατότητα νομοθετικής πρότασης, ιδίως ως προς την αρχή της επικουρικότητας.
Εξάλλου, το πρωτόκολλο εισάγει την υποχρέωση της Επιτροπής να επισυνάπτει στα σχέδια των νομοθετικών πράξεων δελτίο που να παρέχει αποδεικτικά στοιχεία της τήρησης των αρχών της επικουρικότητας και της αναλογικότητας.

Σύμφωνα με το Πρωτόκολλο (αριθ. 1), η Συνθήκη της Λισαβόνας προσθέτει μια περαιτέρω μεταρρύθμιση συνδέοντας στενά τα εθνικά κοινοβούλια με την παρακολούθηση της αρχής της επικουρικότητας. Τα εθνικά κοινοβούλια ασκούν διπλό έλεγχο όπως περιγράφεται παρακάτω.

Διαθέτουν δικαίωμα ένστασης κατά τη θέσπιση των νομοθετικών σχεδίων. Έτσι, είναι σε θέση να παραπέμψουν μία νομοθετική πρόταση στην Επιτροπή, εφόσον θεωρούν ότι η αρχή της επικουρικότητας δεν τηρείται.
Μπορούν να αμφισβητήσουν μία νομοθετική πράξη ενώπιον του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εφόσον θεωρούν ότι η αρχή της επικουρικότητας δεν τηρείται.

Η συνθήκη της Λισσαβόνας συνδέει επίσης την Ευρωπαϊκή Επιτροπή των Περιφερειών με τον έλεγχο της αρχής της επικουρικότητας. Όπως και με τα εθνικά κοινοβούλια, η Επιτροπή των Περιφερειών μπορεί επίσης να αμφισβητήσει ενώπιον του Δικαστηρίου νομοθετική πράξη που ενδεχομένως δεν τηρεί την αρχή της επικουρικότητας.

Κάθε χρόνο, η Επιτροπή συντάσσει μια ετήσια έκθεση για την εφαρμογή των αρχών της επικουρικότητας και της αναλογικότητας και για τις σχέσεις με τα εθνικά κοινοβούλια και, ως μέρος της εφαρμογής της πρωτοβουλίας για τη βελτίωση της νομοθεσίας, δημοσιεύει ετήσιες εκθέσεις για την επικουρικότητα και την αναλογικότητα.

ΒΑΣΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

Ενοποιημένη απόδοση της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση — Τίτλος I — Κοινές διατάξεις — Άρθρο 5 (πρώην άρθρο 5 ΣΕΚ) (ΕΕ C 202 της 7.6.2016, σ. 18).

Ενοποιημένη απόδοση της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης — Πρωτόκολλο (αριθ. 2) Σχετικά με την εφαρμογή των αρχών της επικουρικότητας και της αναλογικότητας (ΕΕ C 202 της 7.6.2016, σ. 206-209).

Ενοποιημένη απόδοση της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης — Πρωτόκολλο (αριθ. 1) Σχετικά με τον ρόλο των εθνικών κοινοβουλίων στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ C 202 της 7.6.2016, σ. 203-205).

ΣΥΝΑΦΗ ΚΕΙΜΕΝΑ

Έκθεση της Επιτροπής: Ετήσια έκθεση 2020 σχετικά με την εφαρμογή των αρχών της επικουρικότητας και της αναλογικότητας και τις σχέσεις με τα εθνικά κοινοβούλια [COM(2021) 417 final της 23.07.2021].

Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών: «Βελτίωση της νομοθεσίας για καλύτερα αποτελέσματα — ένα θεματολόγιο της ΕΕ» [COM(2015) 215 final της 19.05.2015].

τελευταία ενημέρωση 17.05.2024

Top

All