—

Βάση υπολογισμού: ετήσιο επιτόκιο IBOR

Το βασικό επιτόκιο βασίζεται στα ετήσια επιτόκια της χρηματαγοράς. Η Αρχή επιφυλάσσεται να χρησιμοποιήσει μικρότερες ή μεγαλύτερες ληκτότητες προσαρμοσμένες σε συγκεκριμένες περιπτώσεις.

Σε περίπτωση που τα ετήσια επιτόκια δεν είναι διαθέσιμα, χρησιμοποιούνται τα τριμηνιαία επιτόκια της χρηματαγοράς.

Αν δεν υπάρχουν αξιόπιστα ή ισοδύναμα δεδομένα, ή σε ορισμένες εξαιρετικές περιπτώσεις, η Αρχή, σε στενή συνεργασία με το(τα) οικείο(α) κράτος(η) ΕΖΕΣ και κατ’αρχήν βασιζόμενη στα δεδομένα της σχετικής Κεντρικής Τράπεζας, μπορεί να καθορίσει άλλη βάση υπολογισμού.

—

Περιθώρια

Ανάλογα με τη βαθμολογία της οικείας επιχείρησης και τις παρεχόμενες εξασφαλίσεις (2), εφαρμόζονται κατ’ αρχήν τα ακόλουθα περιθώρια:

Κατά κανόνα, σ' αυτό το βασικό επιτόκιο προστίθενται 100 μονάδες βάσης. Αυτό συνεπάγεται (i) δάνεια σε επιχειρήσεις με ικανοποιητική βαθμολογία και υψηλή εξασφάλιση, ή (ii) δάνεια σε επιχειρήσεις με καλή βαθμολογία και συνήθη εξασφάλιση.

Για τους δανειολήπτες που δεν έχουν πιστωτικό ιστορικό ή βαθμονόμηση βασισμένη σε προσέγγιση ισολογισμού, όπως ορισμένες επιχειρήσεις ειδικού σκοπού ή επιχειρήσεις στο στάδιο εκκίνησης, το βασικό επιτόκιο πρέπει να προσαυξάνεται κατά 400 τουλάχιστον μονάδες βάσης (ανάλογα με τις παρεχόμενες εξασφαλίσεις) και το περιθώριο δεν μπορεί ποτέ να είναι χαμηλότερο από αυτό που θα εφαρμοζόταν για τη μητρική επιχείρηση.

Οι βαθμονομήσεις δεν χρειάζεται να λαμβάνονται από ειδικούς οργανισμούς βαθμονόμησης — τα εθνικά συστήματα βαθμονόμησης ή τα συστήματα βαθμονόμησης που χρησιμοποιούν οι τράπεζες για τα επιτόκια υπερημερίας είναι εξίσου αποδεκτά (4).

Τα ανωτέρω περιθώρια μπορούν να αναθεωρούνται περιοδικά, ώστε να λαμβάνεται υπόψη η κατάσταση της αγοράς.

—

Επικαιροποίηση

Η επικαιροποίηση του επιτοκίου αναφοράς γίνεται κάθε χρόνο. Έτσι, το βασικό επιτόκιο υπολογίζεται βάσει του ετήσιου επιτοκίου ΙΒΟR που καταγράφηκε τον Σεπτέμβριο, Οκτώβριο και Νοέμβριο του προηγούμενου έτους. Το βασικό επιτόκιο που καθορίζεται με τον τρόπο αυτό ισχύει από την 1η Ιανουαρίου. Επιπλέον, για να λαμβάνονται υπόψη οι σημαντικές και αιφνίδιες διακυμάνσεις, γίνεται επικαιροποίηση σε περίπτωση που το μέσο επιτόκιο, υπολογιζόμενο επί των τριών προηγούμενων μηνών, παρεκκλίνει πάνω από 15 % από το τρέχον επιτόκιο. Αυτό το νέο επιτόκιο αρχίζει να ισχύει την πρώτη μέρα του δεύτερου μήνα που ακολουθεί τους μήνες που χρησιμοποιήθηκαν για τον υπολογισμό.

—

Επιτόκιο προεξόφλησης: υπολογισμός της καθαρής παρούσας αξίας

Το επιτόκιο αναφοράς πρέπει να χρησιμοποιείται επίσης ως επιτόκιο προεξόφλησης για τον υπολογισμό της παρούσας αξίας. Για τον σκοπό αυτό, χρησιμοποιείται, κατ’ αρχήν, το βασικό επιτόκιο προσαυξημένο κατά σταθερό περιθώριο 100 μονάδων βάσης.

—

Η παρούσα μέθοδος τίθεται σε ισχύ από την 1η Ιανουαρίου 2009.

—

γενικές εγγυήσεις, δηλαδή εγγυήσεις που παρέχονται σε επιχειρήσεις, σε αντιδιαστολή με τις εγγυήσεις που συνδέονται με συγκεκριμένη συναλλαγή, η οποία μπορεί να είναι δάνειο, επενδύσεις σε μετοχικό κεφάλαιο, κ.λπ.,

—

εγγυήσεις που παρέχονται από ένα συγκεκριμένο μέσο, σε αντιδιαστολή με τις εγγυήσεις που συνδέονται με τη καταστατική μορφή της ίδιας της επιχείρησης,

—

εγγυήσεις που παρέχονται άμεσα ή αντεγγυήσεις που παρέχονται σε εγγυητή πρώτου επιπέδου,

—

απεριόριστες εγγυήσεις σε αντιδιαστολή με τις εγγυήσεις που περιορίζονται ως προς το ποσό ή/και τη διάρκειά τους. Η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ θεωρεί επίσης ως ενίσχυση με τη μορφή εγγύησης τους ευνοϊκότερους όρους χρηματοδότησης που εξασφαλίζουν επιχειρήσεις των οποίων το νομικό καθεστώς αποκλείει την πτώχευση ή άλλες διαδικασίες αφερεγγυότητας ή προβλέπει ρητώς την παροχή κρατικής εγγύησης ή την κάλυψη ζημιών από το δημόσιο. Το ίδιο ισχύει και όταν το κράτος αποκτά συμμετοχή σε επιχείρηση, εφόσον αναλαμβάνει απεριόριστη ευθύνη αντί να φέρει την κανονική περιορισμένη ευθύνη,

—

εγγυήσεις που προέρχονται σαφώς από συμβατική διάταξη (όπως παραδείγματος χάρη επίσημες συμβάσεις, διοικητικές εγγυητικές επιστολές) ή από άλλη νόμιμη αιτία σε αντιδιαστολή με τις εγγυήσεις των οποίων η μορφή είναι λιγότερο ορατή (όπως συνοδευτικές επιστολές, προφορικές δεσμεύσεις), με διάφορους βαθμούς εξασφάλισης που μπορούν να παρασχεθούν από την εν λόγω εγγύηση.

α)

ως «καθεστώς εγγυήσεων» νοείται κάθε νομικό μέσο βάσει του οποίου, χωρίς να απαιτούνται περαιτέρω μέτρα εφαρμογής, μπορούν να παρέχονται εγγυήσεις σε επιχειρήσεις που πληρούν ορισμένες προϋποθέσεις σχετικά με τη διάρκεια, το ποσό, την υποκείμενη πράξη, το είδος και το μέγεθος των επιχειρήσεων (όπως για παράδειγμα ΜΜΕ),

β)

ως «μεμονωμένη εγγύηση» νοείται κάθε εγγύηση που παρέχεται σε επιχείρηση και δεν χορηγείται βάσει καθεστώτος εγγυήσεων.

2.3.1.

Ακόμα και εάν συνήθως ο δικαιούχος της ενίσχυσης είναι ο δανειολήπτης, δεν αποκλείεται υπό ορισμένες συνθήκες να επωφελείται από την ενίσχυση και ο δανειοδότης. Ειδικότερα, παραδείγματος χάρη, σε περίπτωση που μία κρατική εγγύηση παρέχεται εκ των υστέρων για δάνειο ή άλλη οικονομική υποχρέωση που έχει ήδη συμφωνηθεί, χωρίς να προσαρμοστούν οι όροι της υποχρέωσης αυτής, ή που ένα εγγυημένο δάνειο χρησιμοποιηθεί για την αποπληρωμή άλλου, μη εγγυημένου δανείου προς το ίδιο πιστωτικό ίδρυμα, μπορεί να υπάρχει ενίσχυση και προς τον δανειοδότη, στο βαθμό που εξασφαλίζεται περισσότερο το δάνειο. Εάν η εγγύηση περιλαμβάνει ενίσχυση στον δανειοδότη, εφιστάται η προσοχή στο γεγονός ότι μια τέτοια ενίσχυση μπορεί, κατ’ αρχήν, να συνιστά ενίσχυση λειτουργίας.

2.3.2.

Οι εγγυήσεις διαφέρουν από τα άλλα μέτρα κρατικών ενισχύσεων, όπως οι επιχορηγήσεις ή οι φορολογικές απαλλαγές, στο βαθμό που σε μια εγγύηση το δημόσιο συνάπτει συμβατική σχέση με τον δανειοδότη. Πρέπει, συνεπώς, να εξεταστεί εάν το γεγονός της παράνομης χορήγησης ενίσχυσης έχει επίσης συνέπειες και για τρίτους. Στην περίπτωση κρατικών εγγυήσεων για δάνεια, αυτό αφορά κυρίως τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα που χορηγούν τα δάνεια. Στην περίπτωση εγγυήσεων για ομόλογα που εκδίδονται με σκοπό τη χρηματοδότηση επιχειρήσεων, αυτό αφορά τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα που συμμετέχουν στην έκδοση των ομολόγων. Το κατά πόσον ο παράνομος χαρακτήρας των κρατικών ενισχύσεων επηρεάζει τις νομικές σχέσεις μεταξύ του δημοσίου και τρίτων μερών πρέπει να εξετάζεται βάσει της εθνικής νομοθεσίας. Τα εθνικά δικαστήρια ίσως πρέπει να διερευνήσουν εάν το εθνικό δίκαιο εμποδίζει την εκτέλεση των συμβάσεων εγγύησης και στην αξιολόγηση αυτή η Εποπτεύουσα Αρχή θεωρεί ότι πρέπει να λάβουν υπόψη την παράβαση του δικαίου ΕΟΧ. Κατά συνέπεια, οι δανειστές μπορεί να έχουν συμφέρον να προνοούν και να ελέγχουν την τήρηση των κανόνων ΕΟΧ περί κρατικών ενισχύσεων κάθε φορά που παρέχονται εγγυήσεις. Το κράτος ΕΖΕΣ πρέπει να είναι σε θέση να γνωστοποιεί τον αριθμό που δίδεται από την Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ σε μια μεμονωμένη περίπτωση ή ένα καθεστώς ενισχύσεων και ενδεχομένως να διαθέσει ένα μη εμπιστευτικό αντίγραφο της απόφασης της Εποπτεύουσας Αρχής της ΕΖΕΣ μαζί με τη σχετική παραπομπή στην Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ από την πλευρά της θα κάνει ό,τι είναι δυνατόν για να παράσχει με διαφανή τρόπο πληροφορίες για υποθέσεις και καθεστώτα που έχει εγκρίνει.

α)

Ο δανειολήπτης δεν αντιμετωπίζει οικονομικές δυσχέρειες.

Για να διαπιστωθεί κατά πόσον ο δανειολήπτης αντιμετωπίζει οικονομικές δυσχέρειες, λαμβάνεται υπόψη ο ορισμός που περιλαμβάνεται στο κεφάλαιο των υφιστάμενων κατευθυντήριων γραμμών για τις ενισχύσεις διάσωσης και αναδιάρθρωσης προβληματικών επιχειρήσεων (7). Οι ΜΜΕ που έχουν συσταθεί εδώ και λιγότερο από τρία χρόνια δεν θεωρείται ότι αντιμετωπίζουν οικονομικές δυσχέρειες για την εν λόγω περίοδο για τους σκοπούς του παρόντος κεφαλαίου.

β)

Η έκταση της εγγύησης μπορεί να μετρηθεί ορθά όταν αυτή παρέχεται.

Αυτό σημαίνει ότι η εγγύηση πρέπει να συνδέεται με μια συγκεκριμένη οικονομική συναλλαγή, να αφορά ένα καθορισμένο μέγιστο ποσό και να περιορίζεται χρονικά.

γ)

Η εγγύηση δεν καλύπτει ποσοστό μεγαλύτερο από το 80 % του οφειλόμενου δανείου ή άλλης οικονομικής υποχρέωσης. Ο περιορισμός αυτός δεν ισχύει για εγγυήσεις που καλύπτουν χρεωστικούς τίτλους (8).

Η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ θεωρεί ότι εάν μια οικονομική υποχρέωση καλύπτεται εξ ολοκλήρου από κρατική εγγύηση, ο δανειοδότης έχει μικρότερα κίνητρα να αξιολογήσει σωστά, να εξασφαλίσει και να ελαχιστοποιήσει τον κίνδυνο που προκύπτει από τη δανειοδοτική πράξη, και ιδίως να αξιολογήσει σωστά την πιστοληπτική ικανότητα του δανειολήπτη. Αυτή η αξιολόγηση του κινδύνου μπορεί να μη διενεργείται πάντοτε από τον κρατικό εγγυητή, λόγω έλλειψης μέσων. Αυτή η έλλειψη κινήτρου ελαχιστοποίησης του κινδύνου μη εξόφλησης του δανείου μπορεί να ενθαρρύνει τους δανειοδότες να συνάπτουν δάνεια με υψηλότερο από τον συνήθη εμπορικό κίνδυνο οδηγώντας έτσι σε αύξηση του ποσού των εγγυήσεων υψηλότερου κινδύνου στο χαρτοφυλάκιο του δημοσίου.

Αυτός ο περιορισμός του 80 % δεν ισχύει στην περίπτωση εγγύησης του δημοσίου που χορηγείται για τη χρηματοδότηση επιχείρησης της οποίας η δραστηριότητα συνίσταται αποκλειστικά στην παροχή καταλλήλως ανατεθείσας σε αυτήν υπηρεσίας γενικού οικονομικού συμφέροντος (ΥΓΟΣ) (9) και εφόσον η εγγύηση αυτή έχει χορηγηθεί από τη δημόσια αρχή η οποία προέβη σε αυτή την ανάθεση. Ο περιορισμός του 80 % ισχύει όταν η σχετική επιχείρηση παρέχει άλλη(-ες) ΥΓΟΣ ή αναπτύσσει άλλες οικονομικές δραστηριότητες.

Για να εξασφαλιστεί ότι ο δανειοδότης αναλαμβάνει πράγματι ένα μέρος του κινδύνου, πρέπει να αποδίδεται η δέουσα προσοχή στις ακόλουθες δύο πτυχές:

Εάν ένα κράτος ΕΖΕΣ επιθυμεί να χορηγήσει εγγύηση η οποία υπερβαίνει το όριο του 80 % και ισχυρίζεται ότι δεν συνιστά ενίσχυση, θα πρέπει να τεκμηριώσει κατάλληλα τον ισχυρισμό αυτό, παραδείγματος χάρη με βάση τη συμφωνία για τη συνολική συναλλαγή και να την κοινοποιήσει στην Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ προκειμένου να εξεταστεί δεόντως αν έχει χαρακτήρα κρατικής ενίσχυσης.

δ)

Καταβάλλεται για την εγγύηση τιμή που καθορίζεται βάσει κριτηρίων αγοράς.

Όπως αναφέρεται στο σημείο 2.1, η ανάληψη του κινδύνου θα πρέπει κανονικά να ανταμείβεται με μια κατάλληλη προμήθεια εγγύησης επί του ποσού για το οποίο παρέχεται εγγύηση ή αντεγγύηση. Σε περίπτωση που η τιμή που καταβλήθηκε για την εγγύηση είναι τουλάχιστον ίση με την αντίστοιχη προμήθεια αναφοράς που εφαρμόζεται στις χρηματοπιστωτικές αγορές, η εγγύηση δεν περιλαμβάνει στοιχεία ενίσχυσης.

Εάν στις χρηματοπιστωτικές αγορές δεν εφαρμόζονται αντίστοιχες προμήθειες αναφοράς, το συνολικό χρηματοοικονομικό κόστος του δανείου που καλύπτεται από την εγγύηση, συμπεριλαμβανομένου του επιτοκίου του δανείου και της προμήθειας εγγύησης θα πρέπει να συγκριθεί με την αγοραία τιμή παρόμοιου μη εγγυημένου δανείου.

Και στις δύο περιπτώσεις, για να προσδιοριστεί η αντίστοιχη αγοραία τιμή, θα πρέπει να ληφθούν υπόψη τα χαρακτηριστικά της εγγύησης και του υποκείμενου δανείου. Συμπεριλαμβάνονται: το ποσό και η διάρκεια της συναλλαγής, η παρεχόμενη από τον δανειολήπτη ασφάλεια και άλλα στοιχεία του ιστορικού που διαμορφώνουν την εκτίμηση του ποσοστού ανάκτησης, η πιθανότητα αθέτησης των υποχρεώσεων του δανειολήπτη λόγω της οικονομικής του κατάστασης, ο τομέας στον οποίο δραστηριοποιείται και οι προοπτικές, καθώς και άλλες οικονομικές συνθήκες. Η ανάλυση αυτή θα πρέπει ιδίως να επιτρέπει την κατάταξη του δανειολήπτη σε μια κατηγορία κινδύνου. Η κατάταξη αυτή μπορεί να παρέχεται από διεθνώς αναγνωρισμένο οργανισμό διαβάθμισης της πιστοληπτικής ικανότητας ή, εφόσον υπάρχει, από την εσωτερική διαβάθμιση που χρησιμοποιεί η τράπεζα που παρέχει το υποκείμενο δάνειο. Εν προκειμένω, η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ επιθυμεί να επισημάνει τη σχέση μεταξύ πιστοληπτικής διαβάθμισης και ποσοστού αθέτησης των υποχρεώσεων που αναγνωρίζεται από διεθνή πιστωτικά ιδρύματα, των οποίων οι εργασίες διατίθενται επίσης δημοσίως (10). Για να αξιολογηθεί κατά πόσο η προμήθεια εγγύησης είναι σύμφωνη με τους όρους της αγοράς, τα κράτη ΕΖΕΣ μπορούν να πραγματοποιούν σύγκριση των τιμών που καταβάλλονται στην αγορά από επιχειρήσεις με παρόμοια πιστοληπτική διαβάθμιση.

Η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ δεν θα δέχεται, συνεπώς, ότι η προμήθεια της εγγύησης μπορεί να οριστεί ως ένα ενιαίο ποσοστό που θα είχε γενικευμένη ισχύ για το σύνολο του κλάδου.

α)

Δεν μπορεί να γίνει χρήση του καθεστώτος από δανειολήπτες που αντιμετωπίζουν οικονομικές δυσχέρειες [βλ. λεπτομέρειες στο σημείο 3.2. στοιχείο α)].

β)

Η έκταση των εγγυήσεων μπορεί να μετρηθεί ορθά τη στιγμή της χορήγησής τους. Αυτό σημαίνει ότι οι εγγυήσεις πρέπει να συνδέονται με συγκεκριμένες οικονομικές συναλλαγές, να αφορούν ένα καθορισμένο μέγιστο ποσό και να περιορίζονται χρονικά.

γ)

Η εγγύηση δεν καλύπτει ποσοστό μεγαλύτερο από το 80 % κάθε οφειλόμενου δανείου ή άλλης οικονομικής υποχρέωσης [βλ. λεπτομέρειες και εξαιρέσεις στο σημείο 3.2. στοιχείο γ)].

δ)

Οι όροι του καθεστώτος στηρίζονται σε ρεαλιστική εκτίμηση του κινδύνου, έτσι ώστε οι προμήθειες που καταβάλλουν οι δικαιούχοι να επιτρέπουν, κατά πάσα πιθανότητα, την αυτοχρηματοδότησή του. Για την Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ, ο αυτοχρηματοδοτούμενος χαρακτήρας του καθεστώτος και η κατάλληλη συνεκτίμηση των κινδύνων θεωρούνται ως ενδείξεις ότι οι προμήθειες εγγύησης που προβλέπονται έχουν διαμορφωθεί σύμφωνα με τα κριτήρια της αγοράς.

Αυτό συνεπάγεται ότι ο κίνδυνος κάθε νέας εγγύησης πρέπει να αξιολογείται με βάση όλα τα συναφή κριτήρια (ποιότητα του δανειολήπτη, εξασφαλίσεις, διάρκεια της εγγύησης, κ.λπ.). Με βάση αυτήν την ανάλυση κινδύνου, πρέπει να καθορίζονται κατηγορίες κινδύνου (16), η εγγύηση να κατατάσσεται σε μια από τις κατηγορίες κινδύνου και οι αντίστοιχες προμήθειες εγγύησης να χρεώνονται επί του ποσού για το οποίο παρέχεται εγγύηση ή αντεγγύηση.

ε)

Για τη σωστή και προοδευτική αξιολόγηση της ικανότητας αυτοχρηματοδότησης του καθεστώτος, η καταλληλότητα του επιπέδου των προμηθειών πρέπει να επανεξετάζεται τουλάχιστον μία φορά το χρόνο με βάση το πραγματικό ποσοστό ζημιών του καθεστώτος σε οικονομικώς εύλογο χρονικό ορίζοντα, και οι προμήθειες να προσαρμόζονται κατάλληλα εάν υπάρχει κίνδυνος το καθεστώς να μην μπορεί πλέον να αυτοχρηματοδοτείται. Η προσαρμογή αυτή μπορεί να αφορά όλες τις εκδοθείσες και μελλοντικές εγγυήσεις ή μόνο τις μελλοντικές.

στ)

Για να θεωρηθεί ότι οι προβλεπόμενες προμήθειες έχουν διαμορφωθεί σύμφωνα με τα κριτήρια της αγοράς, πρέπει να καλύπτουν τόσο τους συνήθεις κινδύνους που συνδέονται με την παροχή της εγγύησης όσο και τις διοικητικές δαπάνες του καθεστώτος, καθώς και ετήσια απόδοση επαρκούς κεφαλαίου, ακόμη και όταν το κεφάλαιο αυτό δεν έχει ακόμη συσταθεί ή έχει συσταθεί μόνο εν μέρει.

Όσον αφορά τις διοικητικές δαπάνες, αυτές θα πρέπει να περιλαμβάνουν τουλάχιστον την ειδική αρχική αξιολόγηση του κινδύνου καθώς και τις δαπάνες ελέγχου και διαχείρισης του κινδύνου που συνδέονται με τη χορήγηση και τις διαδικασίες διαχείρισης της εγγύησης.

Όσον αφορά την απόδοση του κεφαλαίου, η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ παρατηρεί ότι οι συνήθεις εγγυητές υπόκεινται στους κανόνες κεφαλαιακής επάρκειας και, σύμφωνα με τους κανόνες αυτούς, είναι υποχρεωμένοι να σχηματίζουν κεφάλαια, έτσι ώστε να μην υπάρχει κίνδυνος πτώχευσης όταν υπάρχουν αυξομειώσεις στις ετήσιες ζημίες που συνδέονται με εγγυήσεις. Τα καθεστώτα κρατικών εγγυήσεων δεν υπόκεινται συνήθως σε αυτούς τους κανόνες και, συνεπώς, δεν χρειάζεται να σχηματίζουν τέτοια αποθεματικά. Με άλλα λόγια, κάθε φορά που οι ζημίες που προέρχονται από εγγυήσεις υπερβαίνουν τα έσοδα από προμήθειες εγγυήσεων, το έλλειμμα απλώς καλύπτεται από τον κρατικό προϋπολογισμό. Αυτή η κρατική εγγύηση που παρέχεται σε καθεστώτα θέτει τα καθεστώτα αυτά σε πλεονεκτικότερη θέση σε σχέση με εκείνη ενός συνήθους εγγυητή. Για να αποφεύγεται αυτή η ανισότητα και το δημόσιο να αμείβεται για τον κίνδυνο που αναλαμβάνει, η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ θεωρεί ότι οι προμήθειες των εγγυήσεων πρέπει να καλύπτουν την απόδοση ενός επαρκούς κεφαλαίου.

Η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ θεωρεί ότι το κεφάλαιο αυτό πρέπει να αντιστοιχεί στο 8 % (17) των τρεχουσών εγγυήσεων. Για εγγυήσεις που χορηγούνται σε επιχειρήσεις των οποίων η πιστοληπτική διαβάθμιση είναι AAA/AA- (Aaa/Aa3), το ποσό του κεφαλαίου για το οποίο καταβάλλεται προμήθεια εγγύησης μπορεί να μειωθεί στο 2 % των τρεχουσών εγγυήσεων. Εντωμεταξύ, όσον αφορά τις εγγυήσεις που χορηγούνται σε επιχειρήσεις των οποίων η πιστοληπτική διαβάθμιση είναι A+/A- (A1/A3), το ποσό του κεφαλαίου για το οποίο καταβάλλεται προμήθεια εγγύησης μπορεί να μειωθεί στο 4 % των τρεχουσών εγγυήσεων.

Η κανονική αμοιβή του κεφαλαίου αυτού αποτελείται από προμήθεια κινδύνου, ενδεχομένως προσαυξημένη κατά το επιτόκιο μηδενικού κινδύνου.

Η προμήθεια κινδύνου πρέπει να καταβάλλεται στο δημόσιο επί του επαρκούς ποσού του κεφαλαίου σε όλες τις περιπτώσεις. Με βάση την πρακτική αυτή και την πρακτική της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ θεωρεί ότι μια κανονική προμήθεια κινδύνου για κεφάλαιο ανέρχεται σε τουλάχιστον 400 μονάδες βάσης και ότι η προμήθεια κινδύνου θα πρέπει να περιλαμβάνεται στην προμήθεια εγγύησης που χρεώνεται στους δικαιούχους (18).

Εάν, όπως στα περισσότερα καθεστώτα κρατικών εγγυήσεων, δεν εισφέρεται το κεφάλαιο στο καθεστώς και, συνεπώς, δεν υπάρχει συμμετοχή του δημοσίου σε μετρητά, το επιτόκιο μηδενικού κινδύνου δεν χρειάζεται να ληφθεί υπόψη. Διαφορετικά, εάν το δημόσιο παρέχει πράγματι το υποκείμενο κεφάλαιο, το δημόσιο βαρύνεται με δαπάνες δανειοληψίας και το καθεστώς επωφελείται από τα μετρητά αυτά ενδεχομένως επενδύοντάς τα. Ως εκ τούτου, πρέπει να καταβληθεί στο δημόσιο το επιτόκιο μηδενικού κινδύνου επί του χορηγούμενου ποσού. Επίσης, η επιβάρυνση αυτή θα πρέπει να αφαιρεθεί από τα χρηματοοικονομικά έσοδα του καθεστώτος και δεν θα πρέπει κατ' ανάγκη να μετακυλίεται στις προμήθειες εγγύησης (19). Η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ θεωρεί ότι η απόδοση των κρατικών ομολόγων δεκαετούς διάρκειας μπορεί να χρησιμεύσει ως κατάλληλη προσεγγιστική τιμή για το ύψος του επιτοκίου μηδενικού κινδύνου που λαμβάνεται ως κανονική απόδοση κεφαλαίου.

ζ)

Για να εξασφαλιστεί η διαφάνεια, το καθεστώς πρέπει να προβλέπει τους όρους με τους οποίους θα χορηγούνται οι μελλοντικές εγγυήσεις, όπως οι επιλέξιμες εταιρείες από πλευράς πιστοληπτικής διαβάθμισης και, κατά περίπτωση, ο τομέας και το μέγεθος, το μέγιστο ύψος και η διάρκεια των εγγυήσεων.

—

η χρήση προμηθειών ασφαλούς λιμένα όπως ορίζονται για τις μεμονωμένες εγγυήσεις προς ΜΜΕ,

—

η αξιολόγηση των καθεστώτων εγγυήσεων αυτών καθ' εαυτών, παρέχοντας τη δυνατότητα εφαρμογής μιας ενιαίας προμήθειας έτσι ώστε να αποφεύγεται η ανάγκη ατομικής πιστοληπτικής αξιολόγησης των δικαιούχων ΜΜΕ.

α)

Κατά πόσο σε περίπτωση μεμονωμένων εγγυήσεων αντιμετωπίζει ο δανειολήπτης οικονομικές δυσχέρειες. Κατά πόσο σε περίπτωση καθεστώτων εγγυήσεων, προβλέπεται στα κριτήρια επιλεξιμότητας του καθεστώτος η δυνατότητα αποκλεισμού τέτοιων επιχειρήσεων [βλ. λεπτομέρειες στο σημείο 3.2 στοιχείο α)].

Η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ σημειώνει ότι για επιχειρήσεις που αντιμετωπίζουν οικονομικές δυσχέρειες, ένας εγγυητής της αγοράς, εφόσον υπήρχε, θα χρέωνε κατά το χρόνο χορήγησης της εγγύησης υψηλή προμήθεια λαμβάνοντας υπόψη το αναμενόμενο ποσοστό αθέτησης των υποχρεώσεων της επιχείρησης. Στην περίπτωση που η πιθανότητα ο δανειολήπτης να μην είναι σε θέση να εξοφλήσει το δάνειο καθίσταται ιδιαίτερα υψηλή, ενδέχεται να μην υφίσταται μια τέτοια προμήθεια στην αγορά και μάλιστα σε εξαιρετικές περιπτώσεις το στοιχείο ενίσχυσης της εγγύησης μπορεί να αποδειχθεί ότι είναι ίσο με το ποσό που καλύπτεται πραγματικά από την εν λόγω εγγύηση.

β)

Κατά πόσο μπορεί να μετρηθεί ορθά η έκταση κάθε ενίσχυσης τη χρονική στιγμή της χορήγησής της.

Αυτό σημαίνει ότι οι εγγυήσεις πρέπει να συνδέονται με μια συγκεκριμένη οικονομική συναλλαγή, να αφορούν ένα καθορισμένο μέγιστο ποσό και να περιορίζονται χρονικά. Σε αυτό το πλαίσιο η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ θεωρεί κατ’ αρχήν ότι οι απεριόριστες εγγυήσεις είναι ασυμβίβαστες με το άρθρο 61 της συμφωνίας ΕΟΧ.

γ)

Κατά πόσον η εγγύηση καλύπτει ποσοστό μεγαλύτερο από το 80 % κάθε οφειλόμενου δανείου ή άλλης οικονομικής υποχρέωσης [βλ. λεπτομέρειες και εξαιρέσεις στο σημείο 3.2 στοιχείο γ)].

Για να εξασφαλιστεί ότι ο δανειοδότης έχει πραγματικό κίνητρο να αξιολογήσει σωστά, να προβεί σε κατάλληλη εξασφάλιση των δανείων που χορηγεί, να ελαχιστοποιήσει τον κίνδυνο που απορρέει από τη δανειοδοτική συναλλαγή, και ιδίως να αξιολογήσει ορθά την πιστοληπτική ικανότητα του δανειολήπτη, η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ θεωρεί ότι ένα ποσοστό ύψους τουλάχιστον 20 % που δεν καλύπτεται από κρατική εγγύηση πρέπει να αναληφθεί από τον δανειοδότη (21), ώστε αυτός να εξασφαλίσει κατάλληλα τα δάνεια που χορηγεί και να ελαχιστοποιήσει τον κίνδυνο που συνδέεται με τη συναλλαγή. Η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ, συνεπώς, θα εξετάζει με πιο αυστηρά κριτήρια τις εγγυήσεις ή τα καθεστώτα εγγυήσεων που καλύπτουν το σύνολο (ή σχεδόν το σύνολο) μιας χρηματοπιστωτικής συναλλαγής, εκτός εάν το κράτος ΕΖΕΣ προβεί σε κατάλληλη αιτιολόγησή της, παραδείγματος χάρη, λόγω της ειδικής φύσης της συναλλαγής.

δ)

Κατά πόσο έχουν ληφθεί υπόψη τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της εγγύησης και του δανείου (ή άλλης οικονομικής υποχρέωσης) κατά τον προσδιορισμό της αγοραίας προμήθειας εγγύησης, από την οποία υπολογίζεται το στοιχείο ενίσχυσης, με τη σύγκρισή της με την προμήθεια που καταβάλλεται πραγματικά [βλ. λεπτομέρειες στο σημείο 3.2 στοιχείο δ)].

α)

τον αριθμό και το ύψος των εγγυήσεων που χορηγήθηκαν,

β)

τον αριθμό και το ύψος των τρεχουσών εγγυήσεων κατά το τέλος της περιόδου,

γ)

τον αριθμό και την αξία των εγγυήσεων που ενεργοποιήθηκαν λόγω αθέτησης (με μεμοωμένη παρουσίαση) σε ετήσια βάση,

δ)

τα ετήσια έσοδα:

ε)

τις ετήσιες δαπάνες:

στ)

το ετήσιο πλεόνασμα/έλλειμμα (διαφορά μεταξύ εσόδων και δαπανών), και

ζ)

το συσσωρευθέν πλεόνασμα/έλλειμμα από την έναρξη του καθεστώτος (32).

(1)

Οι σιδηρόδρομοι διαθέτουν μοναδικά πλεονεκτήματα: πρόκειται για έναν τρόπο μεταφοράς ασφαλή και μη ρυπογόνο. Οι σιδηροδρομικές μεταφορές μπορούν λοιπόν να συμβάλουν σημαντικά στην ανάπτυξη αειφόρων μεταφορών στον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο.

(2)

Στη Λευκή Βίβλο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής «Η ευρωπαϊκή πολιτική μεταφορών με ορίζοντα το έτος 2010: η ώρα των επιλογών» (2) και στην ενδιάμεση εξέτασή της (3) υπογραμμίζεται η ανάγκη ενός δυναμικού κλάδου σιδηροδρομικών μεταφορών για τη σύσταση ενός αποτελεσματικού, ασφαλούς και καθαρού συστήματος μεταφοράς αγαθών και προσώπων, το οποίο συμβάλλει στην υλοποίηση μιας σταθερά ευημερούσας ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς. Το ψήφισμα και η έκθεση της Συμβουλευτικής Επιτροπής του ΕΟΧ σχετικά με «Μια φιλόδοξη πολιτική μεταφορών» (4) υπογραμμίζουν ακόμη περισσότερο τη σημασία αυτού του δυναμικού κλάδου των σιδηροδρομικών μεταφορών για τον ΕΟΧ. Η κυκλοφοριακή συμφόρηση που παρατηρείται στις πόλεις και σε ορισμένες περιοχές του ΕΟΧ, η ανάγκη αντιμετώπισης των προκλήσεων της κλιματικής αλλαγής, η αύξηση της τιμής των καυσίμων δείχνουν σε ποιο βαθμό είναι ανάγκη να προωθηθεί η ανάπτυξη των σιδηροδρομικών μεταφορών. Εν προκειμένω, είναι σκόπιμο να υπενθυμιστεί ότι η κοινή πολιτική μεταφορών πρέπει επίσης να επιδιώξει την επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων που καθορίζονται στη συμφωνία ΕΟΧ (5) και στη συνθήκη για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας (6).

(3)

Ωστόσο, ο τομέας των σιδηροδρομικών μεταφορών στην Ευρώπη πάσχει από έλλειψη ελκυστικότητας. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1960 έως το τέλος του 20ού αιώνα γνώρισε συνεχή πτώση. Η σιδηροδρομική μεταφορά τόσο των εμπορευμάτων όσο και των επιβατών μειώθηκε, σε σχετικούς όρους, σε σχέση με τους άλλους τρόπους μεταφοράς. Οι δε σιδηροδρομικές εμπορευματικές μεταφορές μειώθηκαν και σε απόλυτους όρους: το 1970 μεταφέρονταν σιδηροδρομικώς περισσότερα φορτία από ό,τι το 2000. Πράγματι, οι παραδοσιακές σιδηροδρομικές επιχειρήσεις δεν ήταν σε θέση να παρέχουν την αξιοπιστία και την τήρηση των προθεσμιών που απαιτούσαν οι πελάτες τους, γεγονός που οδήγησε σε μετατόπιση της κυκλοφορίας από τις σιδηροδρομικές μεταφορές προς άλλους τρόπους μεταφοράς, και ιδίως προς τις οδικές μεταφορές (7). Αντίθετα, μολονότι οι σιδηροδρομικές μεταφορές επιβατών συνέχισαν να αυξάνονται σε απόλυτους όρους, η αύξηση αυτή φαίνεται, ωστόσο, αρκετά περιορισμένη σε σχέση με την αύξηση των οδικών και αεροπορικών μεταφορών (8).

(4)

Παρότι η τάση αυτή φαίνεται να έχει αντιστραφεί πρόσφατα (9), είναι μακρύς ακόμα ο δρόμος για να καταστούν οι σιδηροδρομικές μεταφορές αξιόπιστες και ανταγωνιστικές. Ιδίως στον κλάδο των σιδηροδρομικών εμπορευματικών μεταφορών παρατηρούνται σημαντικές δυσχέρειες που απαιτούν την ανάληψη δράσης εκ μέρους των αρχών (10).

(5)

Η σχετική παρακμή του ευρωπαϊκού σιδηροδρομικού τομέα οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στον τρόπο με τον οποίο οργανώθηκε με την πάροδο των ετών η προσφορά μεταφορικού έργου, ουσιαστικά βάσει εθνικών και μονοπωλιακών σχημάτων.

(6)

Καταρχάς, λόγω της απουσίας ανταγωνισμού στα εθνικά δίκτυα, οι σιδηροδρομικές επιχειρήσεις δεν είχαν κίνητρα να μειώσουν το λειτουργικό κόστος τους και να αναπτύξουν νέες υπηρεσίες. Οι δραστηριότητές τους δεν επέφεραν επαρκή έσοδα για να καλύψουν το σύνολο των απαιτούμενων δαπανών και επενδύσεων. Μερικές φορές, οι απαραίτητες αυτές επενδύσεις δεν πραγματοποιήθηκαν. Άλλοτε πάλι, τα κράτη ΕΖΕΣ υποχρέωσαν τις εθνικές σιδηροδρομικές επιχειρήσεις να πραγματοποιήσουν τις επενδύσεις, ενώ δεν ήταν σε θέση να τις χρηματοδοτήσουν επαρκώς από τους ιδίους πόρους τους, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί σημαντικό χρέος για τις επιχειρήσεις αυτές, το οποίο είχε αρνητικές επιπτώσεις στην ανάπτυξή τους.

(7)

Επιπλέον, η ανάπτυξη των σιδηροδρομικών μεταφορών στην Ευρώπη ήταν περιορισμένη λόγω της απουσίας τυποποίησης και διαλειτουργικότητας των δικτύων, ενώ οι οδικές και αεροπορικές μεταφορές είχαν αναπτύξει ολόκληρο φάσμα διεθνών υπηρεσιών. Ο ΕΟΧ κληρονόμησε ένα μωσαϊκό εθνικών σιδηροδρομικών δικτύων που χαρακτηρίζονται από διαφορετικό εύρος τροχιάς και μη συμβατά συστήματα σηματοδότησης και ασφάλειας, τα οποία δεν επιτρέπουν στις σιδηροδρομικές επιχειρήσεις να επωφεληθούν από τις οικονομίες κλίμακας οι οποίες θα προέκυπταν εάν οι υποδομές και το τροχαίο υλικό είχαν σχεδιαστεί για μία μεγάλη αγορά αντί για 27 (11) εθνικές αγορές.

(8)

Ο ΕΟΧ ασκεί πολιτική που αποσκοπεί στην αναζωογόνηση του σιδηροδρομικού τομέα σύμφωνα με τρεις κύριους άξονες:

(9)

Ο ΕΟΧ άνοιξε έτσι σταδιακά τις αγορές σιδηροδρομικών μεταφορών στον ανταγωνισμό. Το 2001 εγκρίθηκε μια πρώτη δέσμη μέτρων ελευθέρωσης η οποία περιλαμβάνει την οδηγία 2001/12/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 26ης Φεβρουαρίου 2001, για τροποποίηση της οδηγίας 91/440/ΕΟΚ του Συμβουλίου για την ανάπτυξη των κοινοτικών σιδηροδρόμων (12), την οδηγία 2001/13/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 26ης Φεβρουαρίου 2001, για τροποποίηση της οδηγίας 95/18/ΕΚ του Συμβουλίου σχετικά με την παροχή αδειών σε σιδηροδρομικές επιχειρήσεις (13) και την οδηγία 2001/14/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 26ης Φεβρουαρίου 2001, σχετικά με την κατανομή της χωρητικότητας των σιδηροδρομικών υποδομών και τις χρεώσεις για τη χρήση σιδηροδρομικής υποδομής καθώς και με την πιστοποίηση ασφάλειας (14). Αυτή τη δέσμη μέτρων ακολούθησε το 2004 μία δεύτερη δέσμη με κύρια μέτρα τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 881/2004 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 29ης Απριλίου 2004 σχετικά με τη σύσταση ευρωπαϊκού οργανισμού σιδηροδρόμων (15), την οδηγία 2004/49/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 29ης Απριλίου 2004, για την ασφάλεια των κοινοτικών σιδηροδρόμων, η οποία τροποποιεί την οδηγία 95/18/ΕΚ του Συμβουλίου σχετικά με τις άδειες σε σιδηροδρομικές επιχειρήσεις και την οδηγία 2001/14/ΕΚ σχετικά με την κατανομή της χωρητικότητας των σιδηροδρομικών υποδομών και τις χρεώσεις για τη χρήση σιδηροδρομικής υποδομής καθώς και με την πιστοποίηση ασφάλειας (16), την οδηγία 2004/50/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 29ης Απριλίου 2004, για την τροποποίηση της οδηγίας 96/48/ΕΚ του Συμβουλίου σχετικά με τη διαλειτουργικότητα του διευρωπαϊκού σιδηροδρομικού συστήματος μεγάλης ταχύτητας και της οδηγίας 2001/16/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με τη διαλειτουργικότητα του διευρωπαϊκού συμβατικού σιδηροδρομικού συστήματος (17) και την οδηγία 2004/51/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 29ης Απριλίου 2004, για την τροποποίηση της οδηγίας 91/440/ΕΟΚ του Συμβουλίου για την ανάπτυξη των κοινοτικών σιδηροδρόμων (18). Τέλος, το 2007, εγκρίθηκε μία τρίτη δέσμη μέτρων η οποία περιλαμβάνει τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1370/2007 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 23ης Οκτωβρίου 2007, για τις δημόσιες επιβατικές σιδηροδρομικές και οδικές μεταφορές και την κατάργηση των κανονισμών (ΕΟΚ) αριθ. 1191/69 και (ΕΟΚ) αριθ. 1107/70 (19) του Συμβουλίου, τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1371/2007 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 23ης Οκτωβρίου 2007, σχετικά με τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των επιβατών σιδηροδρομικών γραμμών (20), την οδηγία 2007/58/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 23ης Οκτωβρίου 2007, για τροποποίηση της οδηγίας 91/440/ΕΟΚ του Συμβουλίου για την ανάπτυξη των κοινοτικών σιδηροδρόμων και της οδηγίας 2001/14/ΕΚ σχετικά με την κατανομή της χωρητικότητας των σιδηροδρομικών υποδομών και τις χρεώσεις για τη χρήση σιδηροδρομικής υποδομής (21) και την οδηγία 2007/59/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 23ης Οκτωβρίου 2007, σχετικά με την πιστοποίηση του προσωπικού οδήγησης μηχανών έλξης και συρμών στο σιδηροδρομικό σύστημα της Κοινότητας (22). Η αγορά των εμπορευματικών σιδηροδρομικών μεταφορών άνοιξε στον ανταγωνισμό στις 15 Μαρτίου 2003 στο διευρωπαϊκό δίκτυο εμπορευματικών σιδηροδρομικών μεταφορών, εν συνεχεία την 1η Ιανουαρίου 2006 για τις διεθνείς εμπορευματικές μεταφορές και τέλος από την 1η Ιανουαρίου 2007 για τις σιδηροδρομικές ενδομεταφορές. Η τρίτη δέσμη μέτρων για τους σιδηροδρόμους καθορίζει για την 1η Ιανουαρίου 2010 το άνοιγμα στον ανταγωνισμό των διεθνών επιβατικών μεταφορών. Ορισμένα κράτη ΕΟΧ, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γερμανία, οι Κάτω Χώρες και η Ιταλία έχουν ήδη (εν μέρει) ανοίξει τις εγχώριες αγορές τους επιβατικών μεταφορών.

(10)

Η οδηγία 91/440/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 29ης Ιουλίου 1991, για την ανάπτυξη των κοινοτικών σιδηροδρόμων (23) εγκαθίδρυσε ένα νέο θεσμικό και οργανωτικό πλαίσιο για τους φορείς του σιδηροδρομικού κλάδου, το οποίο περιλαμβάνει:

(11)

Παράλληλα με την εν λόγω διαδικασία ελευθέρωσης, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η Μεικτή Επιτροπή του ΕΟΧ ανέλαβαν, σε δεύτερο επίπεδο, να προωθήσουν τη διαλειτουργικότητα των ευρωπαϊκών σιδηροδρομικών δικτύων. Το εγχείρημα αυτό συνοδεύεται από πρωτοβουλίες ΕΟΧ για την ενίσχυση του επιπέδου ασφάλειας των σιδηροδρομικών μεταφορών (27).

(12)

Το τρίτο επίπεδο δημόσιας παρέμβασης υπέρ του σιδηροδρομικού κλάδου αφορά τη χρηματοδοτική στήριξη. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θεωρεί ότι η στήριξη αυτή αιτιολογείται σε ορισμένες περιπτώσεις, λαμβανομένων υπόψη των σημαντικών δαπανών προσαρμογής του σιδηροδρομικού κλάδου.

(13)

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επισημαίνει, εξάλλου, ότι η χορήγηση δημόσιων πόρων στον τομέα των σιδηροδρομικών μεταφορών υπήρξε ανέκαθεν σημαντική.

(14)

Η χορήγηση κρατικών ενισχύσεων στον σιδηροδρομικό κλάδο επιτρέπεται μόνον εφόσον συμβάλλει στην υλοποίηση μιας ολοκληρωμένης, ανοιχτής στον ανταγωνισμό και διαλειτουργικής αγοράς ΕΟΧ, καθώς και στους στόχους ΕΟΧ για τη βιώσιμη κινητικότητα. Στο πλαίσιο αυτό, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ πρέπει να διασφαλίσουν ότι η χρηματοδοτική στήριξη που χορηγείται από τις αρχές δεν προκαλεί στρεβλώσεις του ανταγωνισμού που αντιβαίνουν προς το κοινό συμφέρον. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ θα μπορούν να ζητήσουν από τα κράτη ΕΟΧ, παράλληλα με τη χορήγηση ενισχύσεων, να αναλάβουν δεσμεύσεις για την υλοποίηση των στόχων ΕΟΧ.

(15)

Οι παρούσες κατευθυντήριες γραμμές έχουν ως στόχο να δοθούν οδηγίες στις σιδηροδρομικές επιχειρήσεις σχετικά με το συμβιβάσιμο των κρατικών ενισχύσεων με τη συμφωνία ΕΟΧ, όπως ορίζεται στην οδηγία 91/440/ΕΟΚ και στο πλαίσιο που περιγράφεται ανωτέρω. Εξάλλου, το κεφάλαιο 3 εφαρμόζεται επίσης στις επιχειρήσεις αστικών, προαστιακών ή περιφερειακών συγκοινωνιών. Οι κατευθυντήριες γραμμές βασίζονται κυρίως στις αρχές που θεσπίστηκαν από τον κοινοτικό νομοθέτη στις τρεις διαδοχικές δέσμες μέτρων για τους σιδηροδρόμους. Στόχος τους είναι να βελτιωθεί η διαφάνεια των δημοσίων χρηματοδοτήσεων και η ασφάλεια δικαίου βάσει των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις στο πλαίσιο του ανοίγματος των αγορών ΕΟΧ. Οι παρούσες κατευθυντήριες γραμμές δεν αφορούν τη δημόσια χρηματοδότηση των διαχειριστών υποδομής.

(16)

Το άρθρο 61 παράγραφος 1 της συμφωνίας ΕΟΧ ορίζει ότι οι ενισχύσεις που χορηγούνται από τα κράτη μέλη της ΕΚ ή τα κράτη ΕΖΕΣ και οι οποίες απειλούν να νοθεύσουν τον ανταγωνισμό δια της ευνοϊκής μεταχειρίσεως ορισμένων επιχειρήσεων ή ορισμένων κλάδων παραγωγής είναι κατ’ αρχήν ασυμβίβαστες με την κοινή αγορά, κατά το μέτρο που επηρεάζουν τις μεταξύ κρατών ΕΟΧ συναλλαγές. Ωστόσο, τέτοιου είδους κρατικές ενισχύσεις είναι δυνατόν, σε ορισμένες περιπτώσεις, να δικαιολογούνται βάσει του κοινού συμφέροντος του ΕΟΧ. Ορισμένες από τις περιπτώσεις αυτές αναφέρονται στο άρθρο 61 παράγραφος 3 της συμφωνίας ΕΟΧ και εφαρμόζονται στον τομέα των μεταφορών όπως και σε άλλους τομείς της οικονομίας.

(17)

Επιπλέον, το άρθρο 49 της συμφωνίας ΕΟΧ ορίζει ότι είναι συμβιβάσιμες με τον ΕΟΧ «οι ενισχύσεις που ανταποκρίνονται στις ανάγκες συντονισμού των μεταφορών ή στην αποκατάσταση ορισμένων βαρών συνυφασμένων με την έννοια της δημοσίας υπηρεσίας». Το άρθρο αυτό αποτελεί lex specialis στη γενική οικονομία της συμφωνίας ΕΟΧ. Βάσει του άρθρου που αντιστοιχεί στο άρθρο 73 της συνθήκης ΕΚ, ο κοινοτικός νομοθέτης θέσπισε δύο ειδικά κείμενα στον τομέα των μεταφορών: πρόκειται για τον κανονισμό (ΕΟΚ) αριθ. 1191/69 του Συμβουλίου, της 26ης Ιουνίου 1969, περί των ενεργειών των κρατών μελών που αφορούν τις υποχρεώσεις που είναι συνυφασμένες με την έννοια της δημοσίας υπηρεσίας στον τομέα των σιδηροδρομικών, οδικών και εσωτερικών πλωτών μεταφορών (28) και τον κανονισμό (ΕΟΚ) αριθ. 1107/70 του Συμβουλίου, της 4ης Ιουνίου 1970, περί ενισχύσεων που χορηγούνται στον τομέα των σιδηροδρομικών, οδικών και εσωτερικών πλωτών μεταφορών (29). Επίσης, ο κανονισμός (ΕΟΚ) αριθ. 1192/69 του Συμβουλίου, της 26ης Ιουνίου 1969, περί κοινών κανόνων για τη διευθέτηση των λογαριασμών των σιδηροδρομικών επιχειρήσεων (30) προβλέπει ότι ορισμένες αντισταθμίσεις μπορούν να χορηγούνται από τα κράτη μέλη σε σιδηροδρομικές επιχειρήσεις (31).

(18)

Το άρθρο 3 του κανονισμού (ΕΟΚ) αριθ. 1107/70 ορίζει ότι τα κράτη ΕΟΧ δεν λαμβάνουν συντονιστικά μέτρα ούτε επιβάλλουν βάρη συνυφασμένα με την έννοια της δημοσίας υπηρεσίας τα οποία συνεπάγονται την παροχή ενισχύσεων, κατά το άρθρο 49 της συμφωνίας ΕΟΧ, εκτός από τις περιπτώσεις και υπό τους όρους που προβλέπονται στον εν λόγω κανονισμό, με την επιφύλαξη, ωστόσο, των κανονισμών (ΕΟΚ) αριθ. 1191/69 και (ΕΟΚ) αριθ. 1192/69. Σύμφωνα με τη νομολογία «Altmark» (32) του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου προκύπτει ότι οι κρατικές ενισχύσεις που δεν είναι δυνατό να εγκριθούν βάσει των κανονισμών (ΕΟΚ) αριθ. 1107/70, (ΕΟΚ) αριθ. 1191/69 ή (ΕΟΚ) αριθ. 1192/69 δεν μπορεί να θεωρηθούν συμβιβάσιμες με την κοινή αγορά βάσει του άρθρου 73 της συνθήκης ΕΚ (33). Επιπλέον, είναι σκόπιμο να υπενθυμιστεί ότι οι αντισταθμίσεις για την παροχή δημόσιας υπηρεσίας που δεν πληρούν τις διατάξεις του άρθρου 49 της συμφωνίας ΕΟΧ δεν μπορούν να θεωρηθούν συμβιβάσιμες με την κοινή αγορά βάσει του άρθρου 59 παράγραφος 2 ή κάθε άλλης διάταξης της συμφωνίας ΕΟΧ (34).

(19)

Ο κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1370/2007 («ο κανονισμός ΥΔΥ» (35), για την Υποχρέωση Δημόσιας Υπηρεσίας), που θα αρχίσει να ισχύει στις 3 Δεκεμβρίου 2009 και καταργεί τους κανονισμούς (ΕΟΚ) αριθ. 1191/69 και (ΕΟΚ) αριθ. 1107/70, θα αποτελέσει ένα νέο νομικό πλαίσιο. Συνεπώς, οι πτυχές που συνδέονται με τις αντισταθμίσεις για την παροχή δημόσιας υπηρεσίας δεν καλύπτονται από τις παρούσες κατευθυντήριες γραμμές.

(20)

Συνεπεία της ενάρξεως ισχύος του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1370/2007, το άρθρο 49 της συμφωνίας ΕΟΧ θα μπορεί να εφαρμόζεται απευθείας ως νομική βάση για τον προσδιορισμό του συμβιβάσιμου των ενισχύσεων που δεν εμπίπτουν στον κανονισμό ΥΔΥ, ιδίως των ενισχύσεων για τον συντονισμό των εμπορευματικών μεταφορών. Επομένως, απαιτείται να εκπονηθεί μια γενική ερμηνεία για την εξέταση του συμβιβάσιμου χαρακτήρα των ενισχύσεων που ανταποκρίνονται στις ανάγκες συντονισμού με το άρθρο 49 της συμφωνίας ΕΟΧ. Οι παρούσες κατευθυντήριες γραμμές έχουν κυρίως ως στόχο τη θέσπιση κριτηρίων για την εξέταση αυτή, καθώς και ορίων έντασης. Λαμβανομένης υπόψη της διατύπωσης του άρθρου 49, η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ πρέπει ωστόσο να δώσει τη δυνατότητα στα κράτη ΕΖΕΣ να αποδεικνύουν, ενδεχομένως, την αναγκαιότητα και την αναλογικότητα των μέτρων που θα βαίνουν πέραν των θεσπισθέντων ορίων.

(21)

Οι παρούσες κατευθυντήριες γραμμές αφορούν την εφαρμογή των άρθρων 49 και 61 της συμφωνίας ΕΟΧ και την εφαρμογή τους στις δημόσιες χρηματοδοτήσεις που προορίζονται για τις σιδηροδρομικές επιχειρήσεις κατά την έννοια της οδηγίας 91/440/ΕΟΚ. Εξετάζονται οι ακόλουθες πτυχές: η δημόσια στήριξη στις σιδηροδρομικές επιχειρήσεις μέσω της χρηματοδότησης των υποδομών (κεφάλαιο 2), οι ενισχύσεις για την αγορά και την ανανέωση τροχαίου υλικού (κεφάλαιο 3), η παραγραφή χρεών από τα κράτη με στόχο την οικονομική εξυγίανση των σιδηροδρομικών επιχειρήσεων (κεφάλαιο 4), οι ενισχύσεις αναδιάρθρωσης των σιδηροδρομικών επιχειρήσεων (κεφάλαιο 5), οι ενισχύσεις για τις ανάγκες του συντονισμού των μεταφορών (κεφάλαιο 6) και οι κρατικές εγγυήσεις προς τις σιδηροδρομικές επιχειρήσεις (κεφάλαιο 7). Οι παρούσες κατευθυντήριες γραμμές, αντίθετα, δεν εξετάζουν τους λεπτομερείς κανόνες εφαρμογής του κανονισμού ΥΔΥ, για τον οποίο ούτε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ούτε η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ έχουν αναπτύξει ακόμη πρακτική λήψης αποφάσεων (36).

(22)

Οι σιδηροδρομικές υποδομές έχουν τεράστια σημασία για την ανάπτυξη του τομέα των σιδηροδρόμων στην Ευρώπη. Είτε πρόκειται για τη διαλειτουργικότητα και την ασφάλεια είτε για την ανάπτυξη του συστήματος μεγάλης ταχύτητας απαιτούνται σημαντικές επενδύσεις στις εν λόγω υποδομές (37).

(23)

Οι παρούσες κατευθυντήριες γραμμές απευθύνονται μόνο στις σιδηροδρομικές επιχειρήσεις. Κατά συνέπεια, δεν έχουν ως στόχο να ορίσουν, σε σχέση με τους κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις, το νομικό καθεστώς που εφαρμόζεται στη δημόσια χρηματοδότηση των υποδομών. Το παρόν κεφάλαιο εξετάζει μόνο τις επιπτώσεις της δημόσιας χρηματοδότησης των υποδομών στις σιδηροδρομικές επιχειρήσεις.

(24)

Επιπλέον, οι δημόσιες χρηματοδοτήσεις για την ανάπτυξη υποδομών μπορούν να παρέχουν έμμεσα πλεονέκτημα σε σιδηροδρομικές επιχειρήσεις και, συνεπώς, να αποτελούν ενισχύσεις. Σύμφωνα με τη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, είναι σκόπιμο να εκτιμάται εάν το μέτρο στήριξης των υποδομών έχει ως οικονομικό αποτέλεσμα να ελαφρύνει τις επιβαρύνσεις που κανονικά βαρύνουν τον προϋπολογισμό των σιδηροδρομικών επιχειρήσεων (38). Για να στοιχειοθετηθεί τέτοια περίπτωση είναι ιδίως αναγκαίο να παρέχεται επιλεκτικό πλεονέκτημα στις σχετικές επιχειρήσεις, το οποίο θα οφείλεται στη σχετική χρηματοδότηση των υποδομών (39).

(25)

Όταν η χρήση μιας υποδομής είναι ανοικτή σε όλους τους εν δυνάμει χρήστες ισότιμα και χωρίς την εισαγωγή διακρίσεων και η πρόσβαση στην υποδομή αυτή τιμολογείται σε επίπεδο σύμφωνο με τη νομοθεσία ΕΟΧ (οδηγία 2001/14/ΕΚ), η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ θεωρούν κανονικά ότι η δημόσια χρηματοδότηση των υποδομών δεν συνιστά κρατική ενίσχυση υπέρ των σιδηροδρομικών επιχειρήσεων (40).

(26)

Η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ υπενθυμίζει εξάλλου ότι, όταν δημόσια χρηματοδότηση σιδηροδρομικών υποδομών συνιστά ενίσχυση σε μία ή περισσότερες σιδηροδρομικές επιχειρήσεις, αυτή μπορεί να επιτραπεί, για παράδειγμα βάσει του άρθρου 49 της συμφωνίας ΕΟΧ, εφόσον η εν λόγω υποδομή ανταποκρίνεται στις ανάγκες συντονισμού των μεταφορών. Εν προκειμένω, το κεφάλαιο 6 των παρουσών κατευθυντήριων γραμμών αποτελεί σχετικό σημείο αναφοράς για την ανάλυση του συμβιβάσιμου.

(27)

Ο στόλος των ελκτικών μηχανών και των βαγονιών που χρησιμοποιούνται για τη μεταφορά επιβατών είναι μεγάλης ηλικίας και σε ορισμένες περιπτώσεις απαρχαιωμένος, ιδίως στα νέα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το 2005, 70 % των ελκτικών μηχανών (ντίζελ και ηλεκτρικών) και 65 % των βαγονιών της ΕΕ-25 και της Νορβηγίας ήταν άνω των 20 ετών (41). Εάν ληφθούν υπόψη μόνο τα κράτη μέλη που προσχώρησαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2004, 82 % των ελκτικών μηχανών και 62 % των βαγονιών ήταν άνω των 20 ετών το 2005 (42). Πλην όμως, σύμφωνα με τα στοιχεία που διαθέτει, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκτιμά ότι περίπου 1 % του εν λόγω στόλου ανανεώνεται ετησίως.

(28)

Η τάση αυτή αντικατοπτρίζει ασφαλώς τις δυσκολίες του σιδηροδρομικού τομέα γενικά, οι οποίες μειώνουν τα κίνητρα και την ικανότητα των σιδηροδρομικών επιχειρήσεων να επενδύσουν σε μια προσπάθεια εκσυγχρονισμού ή/και ανανέωσης του τροχαίου υλικού. Όμως μια τέτοια επένδυση είναι απαραίτητη για τη διατήρηση της ανταγωνιστικότητας των σιδηροδρομικών μεταφορών σε σχέση με τους άλλους τρόπους μεταφοράς που είναι περισσότερο ρυπογόνοι, ή που προκαλούν υψηλό εξωτερικό κόστος. Η επένδυση αυτή είναι επίσης απαραίτητη για να περιοριστούν οι επιπτώσεις των σιδηροδρομικών μεταφορών στο περιβάλλον, ιδίως μειώνοντας τις ηχητικές οχλήσεις που προκαλούνται και βελτιώνοντας την ασφάλεια. Τέλος, η βελτίωση της διαλειτουργικότητας μεταξύ των εθνικών δικτύων συνεπάγεται προσαρμογές του υφιστάμενου τροχαίου υλικού προκειμένου να μπορέσει να διατηρηθεί η συνοχή του συστήματος.

(29)

Λαμβανομένων υπόψη των ανωτέρω, φαίνεται ότι οι ενισχύσεις για την αγορά και την ανανέωση του τροχαίου υλικού είναι δυνατόν, υπό ορισμένες προϋποθέσεις, να συμβάλουν στην επίτευξη πολλών στόχων κοινού συμφέροντος και επομένως να θεωρηθούν ότι συμβιβάζονται με τη συμφωνία ΕΟΧ.

(30)

Το κεφάλαιο αυτό αποσκοπεί στη διευκρίνηση των όρων βάσει των οποίων η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ διενεργεί μια τέτοια εξέταση του συμβιβάσιμου.

(31)

Η εξέταση του συμβιβάσιμου πρέπει να πραγματοποιείται ανάλογα με το στόχο κοινού συμφέροντος στην επίτευξη του οποίου συμβάλλει η ενίσχυση.

(32)

Η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ θεωρεί ότι, κατ’ αρχήν, οι ανάγκες εκσυγχρονισμού του τροχαίου υλικού μπορούν να λαμβάνονται επαρκώς υπόψη είτε με την εφαρμογή των γενικών κανόνων που ισχύουν στις κρατικές ενισχύσεις είτε με την εφαρμογή του άρθρου 49 της συμφωνίας ΕΟΧ, εφόσον οι ενισχύσεις αυτές προορίζονται για τον συντονισμό των μεταφορών (βλ. κεφάλαιο 6).

(33)

Κατά την εξέταση του συμβιβάσιμου των ενισχύσεων του τροχαίου υλικού, η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ εφαρμόζει επομένως κατά γενικό κανόνα, για καθεμία από τις ακόλουθες κατηγορίες ενισχύσεων τα κριτήρια που καθορίζονται στις παρούσες κατευθυντήριες γραμμές ή σε οποιοδήποτε άλλο σχετικό έγγραφο:

(34)

Στην περίπτωση των περιφερειακών ενισχύσεων για αρχικές επενδύσεις, οι κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με τις «κρατικές ενισχύσεις περιφερειακού χαρακτήρα» προβλέπουν ότι «στον τομέα των μεταφορών, οι δαπάνες για την αγορά εξοπλισμού μεταφορών (κινητών περιουσιακών στοιχείων) δεν είναι επιλέξιμες για ενισχύσεις αρχικής επένδυσης» (σημείο 39, υποσημείωση 40). Η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ θεωρεί ότι πρέπει να προβλεφθεί παρέκκλιση από τον κανόνα αυτό όσον αφορά τις σιδηροδρομικές επιβατικές μεταφορές. Αυτό οφείλεται στις ιδιαιτερότητες του εν λόγω τρόπου μεταφοράς, ιδίως στο γεγονός ότι το τροχαίο υλικό στον τομέα αυτό μπορεί να χρησιμοποιείται διαρκώς σε συγκεκριμένες γραμμές ή υπηρεσίες. Έτσι, υπό ορισμένες προϋποθέσεις που ορίζονται στη συνέχεια, το κόστος απόκτησης τροχαίου υλικού στον τομέα των σιδηροδρομικών επιβατικών μεταφορών (ή άλλων τρόπων μεταφοράς, όπως το ελαφρύ τραίνο, το μετρό ή το τραμ), θεωρείται ως επιλέξιμες δαπάνες κατά την έννοια των σχετικών κατευθυντήριων γραμμών (49). Αντίθετα, οι δαπάνες απόκτησης τροχαίου υλικού για αποκλειστική χρήση στις εμπορευματικές μεταφορές δεν είναι επιλέξιμες.

(35)

Λαμβανομένης υπόψη της κατάστασης που περιγράφεται στα σημεία 28 και 29, η παρέκκλιση αυτή εφαρμόζεται σε κάθε είδος επένδυσης σε τροχαίο υλικό, αρχικής ή για αντικατάσταση, εφόσον το υλικό αυτό χρησιμοποιείται σε γραμμές που εξυπηρετούν τακτικά περιοχή η οποία μπορεί να τύχει ενισχύσεων βάσει του άρθρου 61 παράγραφος 3 στοιχείο α) της συμφωνίας ΕΟΧ ή περιοχή με χαμηλή πυκνότητα πληθυσμού κατά την έννοια των παραγράφων 69 και 70 των κατευθυντήριων γραμμών για τις ενισχύσεις περιφερειακού χαρακτήρα (50). Στις υπόλοιπες περιοχές, η παρέκκλιση εφαρμόζεται μόνο στις ενισχύσεις για αρχικές επενδύσεις. Για τις ενισχύσεις σε επενδύσεις αντικατάστασης, η παρέκκλιση εφαρμόζεται μόνον εφόσον το σύνολο του τροχαίου υλικού που εκσυγχρονίστηκε με τη λήψη της ενίσχυσης, έχει ηλικία άνω των 15 ετών.

(36)

Για να προληφθούν στρεβλώσεις του ανταγωνισμού που θα ήταν αντίθετες προς το κοινό συμφέρον, η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ θεωρεί, ωστόσο, ότι η παρέκκλιση αυτή πρέπει να υπόκειται σε τέσσερις όρους, οι οποίοι πρέπει να πληρούνται σωρευτικά:

(37)

Η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ θα μεριμνήσει για την αποφυγή αδικαιολόγητων στρεβλώσεων του ανταγωνισμού, λαμβάνοντας κυρίως υπόψη τα πρόσθετα έσοδα που θα μπορούσαν να παραχθούν για την ενισχυόμενη επιχείρηση από το τροχαίο υλικό που αντικαθίσταται στη σχετική γραμμή, για παράδειγμα μέσω της πώλησης σε τρίτους ή της χρησιμοποίησής του σε άλλες αγορές. Προς τον σκοπό αυτό, θα μπορεί να εξαρτήσει τη χορήγηση της ενίσχυσης από την υποχρέωση για τη δικαιούχο επιχείρηση να πωλεί υπό κανονικές συνθήκες αγοράς όλο ή μέρος του υλικού που δεν χρησιμοποιεί πλέον, έτσι ώστε να επιτραπεί η συνέχιση της χρήσης του από άλλες επιχειρήσεις. Στην περίπτωση αυτή, τα έσοδα από την πώληση του παλαιού υλικού θα αφαιρούνται από τις επιλέξιμες δαπάνες.

(38)

Γενικότερα, η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ θα μεριμνήσει να μη γίνεται κατάχρηση της ενίσχυσης. Εφαρμόζονται οι υπόλοιποι όροι που προβλέπονται στις κατευθυντήριες γραμμές για τις ενισχύσεις περιφερειακού χαρακτήρα, ιδίως όσον αφορά τα ανώτατα όρια έντασης, τους χάρτες περιφερειακών ενισχύσεων και τους κανόνες σώρευσης. Η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ επισημαίνει ότι οι συγκεκριμένες γραμμές είναι δυνατόν, σε ορισμένες περιπτώσεις, να διασχίζουν περιοχές στις οποίες εφαρμόζονται διαφορετικά ανώτατα όρια έντασης σύμφωνα με τον χάρτη των ενισχύσεων περιφερειακού χαρακτήρα. Στην περίπτωση αυτή, η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ θα εφαρμόσει το υψηλότερο ποσοστό έντασης μεταξύ των περιοχών που εξυπηρετούνται τακτικά από τη σχετική γραμμή και κατ' αναλογία της τακτικότητας της εξυπηρέτησης αυτής (52).

(39)

Όσον αφορά τα επενδυτικά έργα των οποίων οι επιλέξιμες δαπάνες υπερβαίνουν τα 50 εκατ. EUR, η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ θεωρεί ότι πρέπει, λόγω των ιδιαιτεροτήτων του κλάδου των σιδηροδρομικών επιβατικών μεταφορών, να γίνει παρέκκλιση από τα σημεία 49 έως 59 των κατευθυντήριων γραμμών για τις ενισχύσεις περιφερειακού χαρακτήρα. Ωστόσο, τα σημεία 53 και 56 των εν λόγω κατευθυντήριων γραμμών εξακολουθούν να εφαρμόζονται εφόσον το επενδυτικό έργο αφορά τροχαίο υλικό χρησιμοποιούμενο σε συγκεκριμένη γραμμή η οποία εξυπηρετεί πολλές περιοχές.

(40)

Εάν στη δικαιούχο επιχείρηση ανατίθενται υπηρεσίες γενικού οικονομικού συμφέροντος για τις οποίες προβλέπεται η αγορά ή/και η ανανέωση του τροχαίου υλικού και η επιχείρηση λαμβάνει ήδη αντιστάθμιση προς τον σκοπό αυτό, η αντιστάθμιση αυτή πρέπει να συνυπολογίζεται στο ποσό της περιφερειακής ενίσχυσης που μπορεί να χορηγηθεί στην εν λόγω επιχείρηση, προκειμένου να αποφευχθεί η υπεραντιστάθμιση.

(41)

Όπως αναφέρθηκε στο τμήμα 1.1, στις σιδηροδρομικές επιχειρήσεις παρατηρήθηκε έλλειψη ισορροπίας μεταξύ των εσόδων και των εξόδων, ιδίως όσον αφορά τις επενδυτικές δαπάνες. Αυτό οδήγησε στη δημιουργία τεράστιου χρέους, το οποίο επιβαρύνει σε μεγάλο βαθμό τις σιδηροδρομικές επιχειρήσεις και περιορίζει την ικανότητά τους να προβαίνουν στις αναγκαίες επενδύσεις, τόσο σε επίπεδο υποδομών όσο και σε επίπεδο ανανέωσης του τροχαίου υλικού.

(42)

Στην οδηγία 91/440 λήφθηκε σοβαρά υπόψη η κατάσταση αυτή. Από την έβδομη αιτιολογική σκέψη της εν λόγω οδηγίας προκύπτει ότι τα κράτη ΕΟΧ πρέπει «να μεριμνούν ειδικότερα ώστε οι υπάρχουσες δημόσιες σιδηροδρομικές επιχειρήσεις να έχουν υγιή οικονομική διάρθρωση» και προβλέπεται ότι μια «οικονομική αναδιοργάνωση» θα μπορούσε να είναι απαραίτητη προς τον σκοπό αυτό. Το άρθρο 9 της οδηγίας προβλέπει τα εξής: «Τα κράτη μέλη θεσπίζουν από κοινού με τις υφιστάμενες δημόσιες σιδηροδρομικές επιχειρήσεις κατάλληλους μηχανισμούς, οι οποίοι θα συμβάλουν στη μείωση των χρεών αυτών των επιχειρήσεων σε επίπεδο που να μην εμποδίζει μια υγιή οικονομική διαχείριση, καθώς και στην εξυγίανση της οικονομικής κατάστασής τους». Η παράγραφος 3 του άρθρου 9 προβλέπει τη χορήγηση κρατικών ενισχύσεων «για την εξάλειψη των αναφερόμενων στο παρόν άρθρο χρεών», και ορίζει ότι η χορήγηση των ενισχύσεων αυτών γίνεται στο πλαίσιο των άρθρων 49, 61 και 62 της συμφωνίας ΕΟΧ (53).

(43)

Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, μετά την έναρξη ισχύος της οδηγίας 91/440/ΕΟΚ, τα κράτη ΕΟΧ μείωσαν σημαντικά τα χρέη των σιδηροδρομικών επιχειρήσεων. Η αναδιάρθρωση των χρεών των σιδηροδρομικών επιχειρήσεων πραγματοποιήθηκε με διάφορους τρόπους:

(44)

Αυτά τα τρία είδη μέτρων συνέβαλαν στη βελτίωση της οικονομικής κατάστασης των σιδηροδρομικών επιχειρήσεων βραχυπρόθεσμα. Το χρέος μειώθηκε σε σχέση με το σύνολο του παθητικού, όπως και το μερίδιο των καταβαλλόμενων τόκων στο συνολικό λειτουργικό κόστος. Γενικά, με την ελάφρυνση του χρέους οι σιδηροδρομικές επιχειρήσεις μπόρεσαν να βελτιώσουν την οικονομική τους κατάσταση, δεδομένου ότι μειώθηκαν οι δαπάνες αποπληρωμής του κεφαλαίου και των τόκων. Οι ελαφρύνσεις αυτές συνέβαλαν επίσης στη μείωση των επιτοκίων, γεγονός που έχει ουσιαστικό αντίκτυπο στην εξυπηρέτηση του χρέους.

(45)

Ωστόσο, η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ διαπιστώνει ότι το ύψος του χρέους πολλών σιδηροδρομικών επιχειρήσεων παραμένει ανησυχητικό. Πολλές από τις επιχειρήσεις αυτές έχουν ένα επίπεδο δανειακής επιβάρυνσης ανώτερο από τα αποδεκτά για μια εμπορική επιχείρηση επίπεδα, εξακολουθούν να μην μπορούν να αυτοχρηματοδοτηθούν, ή/και δεν μπορούν να χρηματοδοτήσουν τις επενδυτικές τους ανάγκες μέσω των εσόδων από τις σημερινές και μελλοντικές μεταφορικές δραστηριότητες. Επιπλέον, στα κράτη μέλη που προσχώρησαν στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα μετά την 1η Μαΐου 2004, διαπιστώνεται ότι το επίπεδο χρέους των επιχειρήσεων του τομέα είναι σημαντικά υψηλότερο από ό,τι στα υπόλοιπα κράτη ΕΟΧ.

(46)

Η κατάσταση αυτή αντικατοπτρίζεται στην επιλογή του κοινοτικού νομοθέτη να μην τροποποιήσει, κατά την έκδοση των οδηγιών 2001/12/ΕΚ και 2004/51/ΕΚ, τις διατάξεις της οδηγίας 1991/440/ΕΟΚ. Οι διατάξεις αυτές εντάσσονται στο συνολικό πλαίσιο που διαμορφώθηκε από τις διαδοχικές δέσμες μέτρων για τους σιδηροδρόμους.

(47)

Το κεφάλαιο αυτό αποσκοπεί να διευκρινίσει τον τρόπο με τον οποίο η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ προτίθεται να εφαρμόσει, υπό το πρίσμα της απαίτησης αυτής που επιβάλλει το παράγωγο δίκαιο, τους κανόνες της συμφωνίας ΕΟΧ για τις κρατικές ενισχύσεις στους μηχανισμούς για τη μείωση του χρέους των σιδηροδρομικών επιχειρήσεων.

(48)

Καταρχάς, η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ υπενθυμίζει ότι το ασυμβίβαστο της αρχής που τίθεται από το άρθρο 61 παράγραφος 1 της συμφωνίας ΕΟΧ εφαρμόζεται μόνο στις ενισχύσεις οι οποίες «νοθεύουν ή απειλούν να νοθεύσουν τον ανταγωνισμό δια της ευνοϊκής μεταχειρίσεως ορισμένων επιχειρήσεων ή ορισμένων κλάδων παραγωγής», και μόνο «κατά το μέτρο που επηρεάζουν τις μεταξύ συμβαλλομένων μερών συναλλαγές». Σύμφωνα με πάγια νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, όταν μια κρατική ενίσχυση χορηγούμενη από το κράτος ενισχύει τη θέση μιας επιχείρησης σε σχέση με άλλες ανταγωνίστριες επιχειρήσεις στο πλαίσιο των ενδοκοινοτικών συναλλαγών, πρέπει να θεωρείται ότι οι συναλλαγές αυτές επηρεάζονται από την ενίσχυση (54).

(49)

Κάθε μέτρο που καταλογίζεται στο δημόσιο και το οποίο οδηγεί στην ολική ή μερική διαγραφή χρεών προς όφελος συγκεκριμένα μιας ή περισσοτέρων σιδηροδρομικών επιχειρήσεων και μέσω κρατικών πόρων εμπίπτει συνεπώς στο πεδίο εφαρμογής του άρθρου 61 παράγραφος 1 της συμφωνίας ΕΟΧ, εφόσον η σχετική σιδηροδρομική επιχείρηση δραστηριοποιείται σε αγορές ανοιχτές στον ανταγωνισμό και η διαγραφή των χρεών ενισχύει τη θέση της τουλάχιστον σε μία από εκείνες τις αγορές.

(50)

Η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ υπενθυμίζει ότι η οδηγία 2001/12/ΕΚ άνοιξε την αγορά παροχής διεθνών υπηρεσιών σιδηροδρομικών εμπορευματικών μεταφορών στον ανταγωνισμό σε ολόκληρο το διευρωπαϊκό δίκτυο σιδηροδρομικών εμπορευματικών μεταφορών από τις 15 Μαρτίου 2003. Επομένως, θεωρεί ότι, γενικά, η αγορά άνοιξε στον ανταγωνισμό το αργότερο στις 15 Μαρτίου 2003.

(51)

Όταν η διαγραφή χρέους σιδηροδρομικής επιχείρησης συνιστά κρατική ενίσχυση κατά την έννοια του άρθρου 61 παράγραφος 1 της συμφωνίας ΕΟΧ, πρέπει να κοινοποιείται στην Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ σύμφωνα με το άρθρο 62 της συμφωνίας ΕΟΧ.

(52)

Εν γένει, μια τέτοια ενίσχυση πρέπει να εξετάζεται βάσει των κατευθυντήριων γραμμών της Εποπτεύουσας Αρχής της ΕΖΕΣ για τις κρατικές ενισχύσεις του 2004 σχετικά με τη διάσωση και την αναδιάρθρωση προβληματικών επιχειρήσεων (εφεξής «οι κατευθυντήριες γραμμές για τις ενισχύσεις αναδιάρθρωσης του 2004»), με την επιφύλαξη του κεφαλαίου 5 αυτών των κατευθυντήριων γραμμών.

(53)

Σε ειδικές περιπτώσεις κατά τις οποίες τα χρέη που έχουν διαγραφεί αφορούν αποκλειστικά το συντονισμό των μεταφορών, τις αντισταθμίσεις των υποχρεώσεων δημόσιας υπηρεσίας ή τα λογιστικά πρότυπα, το συμβιβάσιμο των ενισχύσεων αυτών θα εξετάζεται βάσει του άρθρου 49 της συμφωνίας ΕΟΧ, των κανονισμών που εκδόθηκαν για την εφαρμογή του και του κανονισμού σχετικά με τη διευθέτηση των λογαριασμών (55).

(54)

Βάσει του άρθρου 9 της οδηγίας 91/440/ΕΟΚ, η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ θεωρεί εξάλλου ότι, υπό ορισμένες προϋποθέσεις, τέτοιου είδους ενισχύσεις είναι δυνατόν να χορηγούνται ακόμα και εκτός πλαισίου οικονομικής αναδιάρθρωσης, εφόσον η διαγραφή αφορά παλαιά χρέη τα οποία είχαν συναφθεί πριν από την έναρξη ισχύος της οδηγίας 2001/12/ΕΚ, η οποία καθορίζει τους όρους για το άνοιγμα του τομέα στον ανταγωνισμό.

(55)

Η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ θεωρεί ότι οι ενισχύσεις αυτού του είδους μπορεί να είναι συμβιβάσιμες στο μέτρο που αποσκοπούν στη διευκόλυνση της μετάβασης προς μια ανοικτή αγορά σιδηροδρομικών μεταφορών, όπως προβλέπεται στο άρθρο 9 της οδηγίας 91/440/ΕΟΚ (56). Συνεπώς, εκτιμά ότι τέτοιου είδους ενισχύσεις μπορούν να θεωρηθούν συμβιβάσιμες με το άρθρο 61 παράγραφος 3 στοιχείο γ) της συμφωνίας ΕΟΧ (57), υπό την προϋπόθεση ότι πληρούνται οι ακόλουθοι όροι.

(56)

Πρώτον, η ενίσχυση πρέπει να εξυπηρετεί στην αντιστάθμιση των σαφώς καθορισμένων και εξατομικευμένων χρεών τα οποία έχουν συναφθεί πριν από τις 15 Μαρτίου 2001, ημερομηνία έναρξης ισχύος της οδηγίας 2001/12/ΕΚ. Η ενίσχυση δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να υπερβαίνει το ποσό των εν λόγω χρεών. Το σκεπτικό του άρθρου 9 της οδηγίας 91/440/ΕΟΚ, το οποίο υιοθέτησαν και οι μετέπειτα οδηγίες, ήταν να μειωθούν τα συσσωρευμένα χρέη σε μία στιγμή κατά την οποία δεν είχε αποφασιστεί ακόμη το άνοιγμα της αγοράς σε επίπεδο ΕΟΧ.

(57)

Δεύτερον, τα χρέη πρέπει να συνδέονται άμεσα με δραστηριότητα σιδηροδρομικών μεταφορών ή με δραστηριότητες διαχείρισης, κατασκευής ή χρήσης σιδηροδρομικών υποδομών. Τα χρέη που συνάπτονται για την υλοποίηση επενδύσεων οι οποίες δεν είναι άμεσα συνδεδεμένες με σιδηροδρομικές μεταφορές ή/και σιδηροδρομικές υποδομές δεν είναι επιλέξιμα.

(58)

Τρίτον, η διαγραφή χρεών πρέπει να γίνεται προς όφελος επιχειρήσεων με υπερβολικό επίπεδο χρέους, το οποίο παρεμποδίζει την υγιή οικονομική διαχείρισή τους. Η ενίσχυση πρέπει να είναι απαραίτητη για την επανόρθωση αυτής της κατάστασης, υπό την έννοια ότι η αναμενόμενη εξέλιξη του ανταγωνισμού στον ΕΟΧ δεν θα επέτρεπε στην επιχείρηση την εξυγίανση της οικονομικής κατάστασής της στο προβλεπόμενο μέλλον. Για την αξιολόγηση αυτού του κριτηρίου πρέπει να λαμβάνονται υπόψη τα κέρδη παραγωγικότητας που η επιχείρηση αναμένεται να επιτύχει.

(59)

Τέταρτον, η ενίσχυση δεν πρέπει να υπερβαίνει τα αναγκαία για την επίτευξη του επιδιωκόμενου στόχου. Στο σημείο αυτό, πρέπει επίσης να ληφθεί υπόψη η μελλοντική εξέλιξη του ανταγωνισμού. Σε κάθε περίπτωση, η ενίσχυση δεν πρέπει να θέτει βραχυπρόθεσμα την επιχείρηση σε ευνοϊκότερη κατάσταση από εκείνη στην οποία βρίσκεται μια μέση επιχείρηση με καλή διαχείριση με το ίδιο προφίλ δραστηριότητας.

(60)

Πέμπτον, η διαγραφή των χρεών δεν πρέπει να παρέχει στην επιχείρηση ανταγωνιστικό πλεονέκτημα που θα εμποδίζει την ανάπτυξη ενός πραγματικού ανταγωνισμού στον ΕΟΧ, παρεμποδίζοντας, για παράδειγμα, την είσοδο ξένων επιχειρήσεων ή νέων επιχειρηματιών σε ορισμένες εθνικές ή περιφερειακές αγορές. Ειδικότερα, οι ενισχύσεις για την παραγραφή των χρεών δεν μπορούν να χρηματοδοτούνται με εισφορές που επιβάλλονται σε άλλες σιδηροδρομικές επιχειρήσεις (58).

(61)

Εφόσον πληρούνται αυτές οι προϋποθέσεις, τα μέτρα διαγραφής των χρεών συμβάλλουν στον στόχο που προβλέπεται στο άρθρο 9 της οδηγίας 91/440/ΕΟΚ, χωρίς να στρεβλώνουν δυσανάλογα τον ανταγωνισμό και τις συναλλαγές μεταξύ των κρατών ΕΟΧ. Μπορούν συνεπώς να θεωρηθούν ότι συμβιβάζονται με την κοινή αγορά.

(62)

Εκτός από την περίπτωση ειδικής διάταξης, η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ αξιολογεί το συμβιβάσιμο των κρατικών ενισχύσεων για την αναδιάρθρωση προβληματικών επιχειρήσεων στον σιδηροδρομικό τομέα βάσει των κατευθυντήριων γραμμών του 2004 σχετικά με τις ενισχύσεις αναδιάρθρωσης. Οι εν λόγω κατευθυντήριες γραμμές δεν προβλέπουν παρέκκλιση για τις σιδηροδρομικές επιχειρήσεις.

(63)

Γενικά, ένας κλάδος επιχείρησης, δηλαδή μια οικονομική μονάδα χωρίς ιδία νομική προσωπικότητα, δεν μπορεί να λάβει ενισχύσεις αναδιάρθρωσης. Οι κατευθυντήριες γραμμές του 2004 σχετικά με τις ενισχύσεις αναδιάρθρωσης ισχύουν μόνο για τις «προβληματικές επιχειρήσεις». Στο σημείο 12 των εν λόγω κατευθυντήριων γραμμών διευκρινίζεται, εξάλλου, ότι μία επιχείρηση «που ανήκει ή έχει εξαγοραστεί από ευρύτερο επιχειρηματικό όμιλο δεν είναι κατ’αρχήν επιλέξιμη για ενισχύσεις αναδιάρθρωσης, εκτός εάν μπορεί να αποδειχθεί ότι η επιχείρηση έχει εγγενείς δυσχέρειες οι οποίες δεν έχουν προκύψει από την αυθαίρετη κατανομή των δαπανών στο εσωτερικό του ομίλου και ότι οι δυσχέρειες αυτές είναι τόσο σοβαρές ώστε να μην μπορούν να αντιμετωπιστούν από τον ίδιο τον όμιλο». Κατά μείζονα λόγο, πρέπει να αποφεύγεται η χρηματοδότηση με δημόσιους πόρους, μέσω τεχνητής τμηματοποίησης των δραστηριοτήτων, μιας ζημιογόνου δραστηριότητας στο εσωτερικό συγκεκριμένης επιχείρησης.

(64)

Ωστόσο, η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ θεωρεί ότι ο τομέας των σιδηροδρομικών εμπορευματικών μεταφορών στην Ευρώπη βρίσκεται σήμερα σε μία εντελώς ιδιαίτερη κατάσταση, κατά την οποία, προς το κοινό συμφέρον, οι ενισχύσεις που χορηγούνται σε σιδηροδρομική επιχείρηση για την επανόρθωση προβληματικής κατάστασης, όσον αφορά τις δραστηριότητες των εμπορευματικών μεταφορών της εν λόγω επιχείρησης, μπορούν, υπό ορισμένες προϋποθέσεις, να θεωρηθούν ότι συμβιβάζονται με την κοινή αγορά.

(65)

Στον σιδηροδρομικό τομέα η ανταγωνιστική κατάσταση των δραστηριοτήτων των εμπορευματικών μεταφορών είναι σήμερα πολύ διαφορετική από εκείνη των επιβατικών μεταφορών. Οι εθνικές αγορές εμπορευματικών μεταφορών είναι ανοικτές στον ανταγωνισμό, ενώ οι αγορές των σιδηροδρομικών επιβατικών μεταφορών δεν θα ανοίξουν στον ανταγωνισμό πριν από την 1η Ιανουαρίου 2010.

(66)

Η κατάσταση αυτή έχει οικονομικό αντίκτυπο στο μέτρο που οι εμπορευματικές μεταφορές διέπονται καταρχήν μόνο από τις εμπορικές σχέσεις μεταξύ των αποστολέων φορτίου και των μεταφορέων. Αντίθετα, η οικονομική ισορροπία της δραστηριότητας μεταφοράς επιβατών μπορεί επίσης να εξαρτάται από την παρέμβαση των δημοσίων αρχών μέσω αντισταθμίσεων για την παροχή δημόσιας υπηρεσίας.

(67)

Πολλές σιδηροδρομικές επιχειρήσεις, ωστόσο, δεν έχουν διαχωρίσει νομικά τις δραστηριότητες των επιβατικών από εκείνες των εμπορευματικών μεταφορών ή η διάκριση αυτή έχει γίνει πρόσφατα. Η ισχύουσα νομοθεσία ΕΟΧ δεν προβλέπει, εξάλλου, την υποχρέωση τέτοιας νομικής διάκρισης.

(68)

Επιπλέον, η ανασυγκρότηση του τομέα των σιδηροδρομικών εμπορευματικών μεταφορών αποτελεί επί πολλά έτη μία από τις βασικές προτεραιότητες της ευρωπαϊκής πολιτικής μεταφορών. Οι σχετικοί λόγοι υπενθυμίζονται στο κεφάλαιο 1 των παρουσών κατευθυντήριων γραμμών.

(69)

Από αυτή την ιδιαιτερότητα των εν λόγω δραστηριοτήτων προκύπτει η ανάγκη μιας κατάλληλης προσέγγισης, η οποία έχει γίνει αποδεκτή στην πρακτική λήψης αποφάσεων (59) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής βάσει των κοινοτικών κατευθυντήριων γραμμών του 1999 (60) για τις κρατικές ενισχύσεις σχετικά με τη διάσωση και την αναδιάρθρωση των προβληματικών επιχειρήσεων.

(70)

Στόχος του παρόντος κεφαλαίου είναι να επισημάνει, βάσει της εν λόγω πρακτικής λήψης αποφάσεων της Εποπτεύουσας Αρχής της ΕΖΕΣ και των τροποποιήσεων που επέφεραν οι κατευθυντήριες γραμμές του 2004 για τις ενισχύσεις σχετικά με την αναδιάρθρωση στις αντίστοιχες κατευθυντήριες γραμμές του 1999, τον τρόπο με τον οποίο η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ σκοπεύει να εφαρμόσει την προσέγγιση αυτή στο μέλλον.

(71)

Ενόψει των κινδύνων που υπογραμμίζονται ανωτέρω, η προσέγγιση αυτή είναι περιστασιακή και ισχύει μόνο για τον κλάδο των εμπορευματικών μεταφορών των σιδηροδρομικών επιχειρήσεων και για μεταβατική περίοδο, συγκεκριμένα για τις αναδιαρθρώσεις που κοινοποιήθηκαν πριν την 1η Ιανουαρίου 2010, ημερομηνία για το άνοιγμα των αγορών σιδηροδρομικών επιβατικών μεταφορών στον ανταγωνισμό.

(72)

Επιπλέον, η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ επιθυμεί να ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι, σ’ έναν αυξανόμενο αριθμό κρατών ΕΟΧ, οι σιδηροδρομικές επιχειρήσεις έχουν προσαρμόσει την οργάνωσή τους στις ειδικές εξελίξεις των δραστηριοτήτων εμπορευματικών και επιβατικών μεταφορών προβαίνοντας στον νομικό διαχωρισμό των δραστηριοτήτων εμπορευματικών μεταφορών. Η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ θα απαιτεί, συνεπώς, στο πλαίσιο της αναδιάρθρωσης και πριν από τη χορήγηση της ενίσχυσης, τον νομικό διαχωρισμό του σχετικού κλάδου εμπορευματικών μεταφορών με τη μετατροπή του σε εμπορική επιχείρηση κοινού εμπορικού δικαίου. Η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ επισημαίνει ότι ένας τέτοιος διαχωρισμός συμβάλλει σημαντικά, μαζί με άλλα κατάλληλα μέτρα, στην υλοποίηση ενός διττού στόχου, δηλαδή αποκλείει κάθε διασταυρούμενη επιδότηση μεταξύ του διαρθρωμένου κλάδου και του υπόλοιπου της επιχείρησης και διασφαλίζει ότι όλες οι χρηματοδοτικές σχέσεις μεταξύ των δύο αυτών δραστηριοτήτων διαμορφώνονται διαρκώς σε εμπορική βάση.

(73)

Για την αποφυγή κάθε αμφιβολίας, οι κατευθυντήριες γραμμές του 2004 για τις κρατικές ενισχύσεις σχετικά με την αναδιάρθρωση εξακολουθούν να εφαρμόζονται πλήρως κατά την εξέταση των ενισχύσεων που αναφέρονται στο παρόν κεφάλαιο, εκτός από τις παρεκκλίσεις που προβλέπονται ρητά κατωτέρω.

(74)

Το κριτήριο της επιλεξιμότητας πρέπει να προσαρμοστεί προκειμένου να συμπεριληφθεί η κατάσταση κατά την οποία κλάδος εμπορευματικών μεταφορών μιας σιδηροδρομικής επιχείρησης συνιστά ορθολογικά συγκροτημένη και βιώσιμη οικονομική μονάδα, η οποία θα χωριστεί νομικά από το υπόλοιπο της επιχείρησης κατά την διαδικασία αναδιάρθρωσης πριν από τη χορήγηση της ενίσχυσης, και αντιμετωπίζει δυσχέρειες τέτοιες που, αν αυτός ο κλάδος εμπορευματικών μεταφορών είχε χωριστεί από τη σιδηροδρομική επιχείρηση, θα συνιστούσε «προβληματική επιχείρηση» κατά την έννοια των κατευθυντήριων γραμμών του 2004 για τις κρατικές ενισχύσεις σχετικά με την αναδιάρθρωση.

(75)

Αυτό σημαίνει ιδίως ότι ο σχετικός κλάδος της επιχείρησης αντιμετωπίζει σοβαρές εγγενείς δυσχέρειες, οι οποίες δεν είναι το αποτέλεσμα αυθαίρετης κατανομής των δαπανών στο εσωτερικό της σιδηροδρομικής επιχείρησης.

(76)

Ο κλάδος που χρήζει αναδιάρθρωσης, προκειμένου να αποτελεί ορθολογικά συγκροτημένη και βιώσιμη οικονομική μονάδα, πρέπει να συγκεντρώνει το σύνολο των δραστηριοτήτων εμπορευματικών μεταφορών της σιδηροδρομικής επιχείρησης, από βιομηχανική, εμπορική, λογιστική και οικονομική άποψη. Επίσης, πρέπει να είναι δυνατό να κατανεμηθεί στον κλάδο αυτό ένα επίπεδο ζημιών και ένα επίπεδο ιδίων πόρων ή κεφαλαίου που να αντικατοπτρίζουν ικανοποιητικά την οικονομική πραγματικότητα της κατάστασης την οποία αντιμετωπίζει ο εν λόγω κλάδος για να εκτιμηθεί συνεκτικότερα το κριτήριο που καθορίζεται στο σημείο 9 των κατευθυντήριων γραμμών του 2004 για τις κρατικές ενισχύσεις σχετικά με την αναδιάρθρωση (61).

(77)

Για να εκτιμηθεί αν ένας κλάδος είναι προβληματικός κατά την έννοια που αναφέρεται ανωτέρω, η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ θα λάβει επίσης υπόψη την ικανότητα του υπόλοιπου της σιδηροδρομικής επιχείρησης να διασφαλίσει την ανάκαμψη του προς αναδιάρθρωση κλάδου.

(78)

Η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ θεωρεί ότι, μολονότι η κατάσταση που περιγράφεται ανωτέρω δεν καλύπτεται άμεσα από τις κατευθυντήριες γραμμές του 2004 για τις κρατικές ενισχύσεις σχετικά με την αναδιάρθρωση, οι οποίες, στο σημείο 11 αποκλείουν από το πεδίο εφαρμογής τους τις νεοϊδρυθείσες επιχειρήσεις, στο πλαίσιο αυτό μπορούν να χορηγούνται ενισχύσεις αναδιάρθρωσης, έτσι ώστε η θυγατρική που ιδρύεται με αυτόν τον νομικό διαχωρισμό να μπορεί να δραστηριοποιείται με όρους βιωσιμότητας στην αγορά. Εν προκειμένω, προβλέπονται μόνο οι καταστάσεις κατά τις οποίες η θυγατρική που πρόκειται να ιδρυθεί μετά από νομικό διαχωρισμό συγκεντρώνει το σύνολο του κλάδου εμπορευματικών μεταφορών, όπως περιγράφεται από τον λογιστικό διαχωρισμό που θεσπίζεται σύμφωνα με το άρθρο 9 της οδηγίας 91/440/ΕΟΚ, και περιλαμβάνει το σύνολο του ενεργητικού, του παθητικού, του κεφαλαίου, των εκτός ισολογισμού υποχρεώσεων και του εργατικού δυναμικού του κλάδου.

(79)

Η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ επισημαίνει ότι, για τους ίδιους λόγους, όταν μια σιδηροδρομική επιχείρηση η οποία έχει πρόσφατα χωρίσει νομικά τον κλάδο εμπορευματικών μεταφορών της, ενώ ο εν λόγω κλάδος πληρούσε τα κριτήρια που καθορίζονται ανωτέρω, η σχετική θυγατρική δεν πρέπει να θεωρείται νεοϊδρυθείσα επιχείρηση κατά την έννοια του σημείου 11 των κατευθυντήριων γραμμών του 2004 για τις κρατικές ενισχύσεις σχετικά με την αναδιάρθρωση, και συνεπώς δεν αποκλείεται από το πεδίο εφαρμογής των εν λόγω κατευθυντήριων γραμμών.

(80)

Η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ θα διασφαλίζει όχι μόνο ότι πληρούνται οι προϋποθέσεις επιστροφής στη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα που τίθενται από τις κατευθυντήριες γραμμές του 2004 για τις κρατικές ενισχύσεις σχετικά με την αναδιάρθρωση (62), αλλά ακόμη ότι η αναδιάρθρωση θα επιτρέψει να διασφαλιστεί η μετατροπή της δραστηριότητας εμπορευματικών μεταφορών μιας προστατευόμενης δραστηριότητας που απολαύει αποκλειστικών δικαιωμάτων σε ανταγωνιστική δραστηριότητα στο πλαίσιο της ανοικτής αγοράς. Η αναδιάρθρωση αυτή θα πρέπει επομένως να αφορά το σύνολο των πτυχών της δραστηριότητας εμπορευματικών μεταφορών, από βιομηχανική, εμπορική και οικονομική άποψη. Το σχέδιο αναδιάρθρωσης που απαιτείται από τις κατευθυντήριες γραμμές (63) σχετικά με την αναδιάρθρωση πρέπει να διασφαλίζει ένα επίπεδο ποιότητας, αξιοπιστίας και παροχής υπηρεσιών σύμφωνο προς τις απαιτήσεις των πελατών.

(81)

Ενόψει της απαιτούμενης αποφυγής κάθε υπερβολικής στρέβλωσης του ανταγωνισμού, όπως προβλέπεται στις κατευθυντήριες γραμμές του 2004 για τις κρατικές ενισχύσεις σχετικά με την αναδιάρθρωση, η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ θα βασίζεται επίσης στα ακόλουθα στοιχεία:

(82)

Για τον έλεγχο της τήρησης αυτού του κριτηρίου εφαρμόζονται οι διατάξεις των κατευθυντήριων γραμμών του 2004 για τις κρατικές ενισχύσεις σχετικά με την αναδιάρθρωση. Προς τον σκοπό αυτό, η ίδια συνεισφορά της επιχείρησης θα συμπεριλάβει τη συνεισφορά του κλάδου εμπορευματικών μεταφορών, ο οποίος θα χωριστεί νομικά από τη σιδηροδρομική επιχείρηση. Ωστόσο, η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ θεωρεί ότι η εντελώς ιδιαίτερη κατάσταση που γνωρίζει ο τομέας των ευρωπαϊκών σιδηροδρομικών εμπορευματικών μεταφορών, και ο οποίος περιγράφεται ανωτέρω, μπορεί να αποτελέσει εξαιρετική περίσταση κατά την έννοια του σημείου 43 των εν λόγω κατευθυντήριων γραμμών. Συνεπώς, θα μπορεί να δεχτεί χαμηλότερες ίδιες συνεισφορές από εκείνες που προβλέπονται στις κατευθυντήριες γραμμές για τις κρατικές ενισχύσεις του 2004 σχετικά με την αναδιάρθρωση, υπό την προϋπόθεση ότι η ίδια συνεισφορά του κλάδου εμπορευματικών μεταφορών είναι όσο το δυνατό υψηλότερη χωρίς να θέτει σε κίνδυνο τη βιωσιμότητα της δραστηριότητας.

(83)

Όσον αφορά την αρχή της «εφάπαξ ενίσχυσης», αυτή εφαρμόζεται στη θυγατρική η οποία έχει χωριστεί νομικά, λαμβανομένης υπόψη της ενίσχυσης αναδιάρθρωσης που κοινοποιείται ως πρώτη ενίσχυση αναδιάρθρωσης προς την εν λόγω επιχείρηση. Αντίθετα, η ενίσχυση αναδιάρθρωσης που επιτρέπεται να χορηγείται υπό τις προϋποθέσεις που αναφέρονται στο παρόν κεφάλαιο δεν επηρεάζει την εφαρμογή της αρχής της εφάπαξ ενίσχυσης όσον αφορά το υπόλοιπο της σιδηροδρομικής επιχείρησης.

(84)

Για την αποφυγή κάθε αμφιβολίας, εάν η σιδηροδρομική επιχείρηση στο σύνολό της έχει ήδη λάβει ενισχύσεις αναδιάρθρωσης, η αρχή της εφάπαξ ενίσχυσης αντιτάσσεται στη χορήγηση ενισχύσεων αναδιάρθρωσης του κλάδου εμπορευματικών μεταφορών, όπως προβλέπονται στο παρόν κεφάλαιο.

(85)

Όπως επισημάνθηκε ήδη, το άρθρο 49 της συμφωνίας ΕΟΧ εφαρμόστηκε μέσω του κανονισμού (ΕΟΚ) αριθ. 1191/69 και του κανονισμού (ΕΟΚ) αριθ. 1107/70, οι οποίοι θα καταργηθούν με τον κανονισμό ΥΔΥ. Ωστόσο, ο κανονισμός ΥΔΥ θα εφαρμόζεται μόνο στις χερσαίες μεταφορές επιβατών. Δεν θα καλύπτει τις σιδηροδρομικές εμπορευματικές μεταφορές, για τις οποίες οι ενισχύσεις για τον συντονισμό των μεταφορών θα συνεχίσουν να υπόκεινται μόνο στο άρθρο 49 της συμφωνίας ΕΟΧ.

(86)

Εξάλλου, οι διατάξεις του άρθρου 9 του κανονισμού ΥΔΥ σχετικά με τις ενισχύσεις για τον συντονισμό των μεταφορών και τις ενισχύσεις έρευνας και ανάπτυξης εφαρμόζονται ρητά με την επιφύλαξη του άρθρου 49 της συμφωνίας ΕΟΧ, το οποίο θα μπορούσε επομένως να χρησιμοποιηθεί άμεσα για να δικαιολογήσει το συμβιβάσιμο των ενισχύσεων για τον συντονισμό των σιδηροδρομικών επιβατικών μεταφορών.

(87)

Συνεπώς, στόχος του κεφαλαίου αυτού είναι να καθοριστούν τα κριτήρια που θα επιτρέψουν στην Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ να εξετάσει το συμβιβάσιμο, βάσει του άρθρου 49 της συμφωνίας ΕΟΧ, των ενισχύσεων για τον συντονισμό των μεταφορών, τόσο σε γενικό επίπεδο (τμήμα 6.2) όσο και σχετικά με ορισμένα συγκεκριμένα είδη ενισχύσεων (τμήμα 6.3). Η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ υπενθυμίζει ότι, μολονότι οι γενικές αρχές εφαρμογής του άρθρου 49 της συμφωνίας είναι αναμφισβήτητα σημαντικές κατά την εκτίμηση των κρατικών ενισχύσεων υπό το πρίσμα του κανονισμού ΥΔΥ, οι παρούσες κατευθυντήριες γραμμές δεν καλύπτουν τους λεπτομερείς κανόνες για την εφαρμογή του εν λόγω εκδοθέντος κανονισμού.

(88)

Το άρθρο 49 της συμφωνίας ΕΟΧ προβλέπει το συμβιβάσιμο των ενισχύσεων που ανταποκρίνονται στις ανάγκες συντονισμού των μεταφορών. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο απεφάνθη ότι το εν λόγω άρθρο «δέχεται ότι οι ενισχύσεις στις μεταφορές συμβιβάζονται μόνο σε περιπτώσεις σαφώς καθορισμένες και μη συνεπαγόμενες βλάβη των γενικών συμφερόντων της Κοινότητας» (64).

(89)

Η έννοια «συντονισμός των μεταφορών» που χρησιμοποιείται στο άρθρο 49 της συμφωνίας ΕΟΧ εμπεριέχει σημασία η οποία υπερβαίνει την απλή διευκόλυνση της ανάπτυξης οικονομικής δραστηριότητας. Συνεπάγεται παρέμβαση των δημόσιων αρχών η οποία αποσκοπεί να προσανατολίσει την εξέλιξη του τομέα των μεταφορών προς το κοινό συμφέρον.

(90)

Η πρόοδος της ελευθέρωσης στον τομέα των χερσαίων μεταφορών έχει μειώσει σημαντικά, από ορισμένες απόψεις, τις ανάγκες συντονισμού. Καταρχήν, σε έναν αποτελεσματικό ελευθερωμένο κλάδο, ο συντονισμός μπορεί να απορρέει από τη δράση των δυνάμεων της αγοράς. Ωστόσο, όπως αναφέρθηκε ανωτέρω, παραμένει γεγονός ότι οι επενδύσεις στην ανάπτυξη υποδομών εξακολουθούν να πραγματοποιούνται, σε πολλές περιπτώσεις, από τις δημόσιες αρχές. Επιπλέον, ακόμη και μετά την ελευθέρωση του τομέα μπορεί να εξακολουθήσουν να υφίστανται διάφορες ανεπάρκειες της αγοράς. Αυτές είναι κυρίως οι ανεπάρκειες που δικαιολογούν την παρέμβαση των δημόσιων αρχών στον εν λόγω κλάδο.

(91)

Πρώτον, ο τομέας των μεταφορών συνεπάγεται σημαντικά αρνητικά εξωτερικά επακόλουθα, για παράδειγμα για τους ίδιους τους χρήστες (συμφόρηση) ή για το σύνολο της κοινωνίας (ρύπανση). Τα εξωτερικά αυτά επακόλουθα είναι δύσκολο να ληφθούν υπόψη, ιδίως λόγω των περιορισμένων δυνατοτήτων να συμπεριληφθούν τα εξωτερικά στοιχεία κόστους, ή ακόμη απλώς το άμεσο κόστος χρήσης, στην τιμολόγηση πρόσβασης στις υποδομές μεταφορών. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε ανισότητες μεταξύ των διαφόρων τρόπων μεταφοράς, οι οποίες πρέπει να διορθωθούν με τη στήριξη των δημόσιων αρχών στους τρόπους μεταφοράς με το χαμηλότερο εξωτερικό κόστος.

(92)

Δεύτερον, ο τομέας των μεταφορών μπορεί να αντιμετωπίζει δυσκολίες «συντονισμού» κατά την οικονομική έννοια του όρου, για παράδειγμα, στην έγκριση ενός κοινού προτύπου διαλειτουργικότητας για τις σιδηροδρομικές μεταφορές, ή στις συνδέσεις μεταξύ διαφόρων δικτύων μεταφορών.

(93)

Τρίτον, οι σιδηροδρομικές επιχειρήσεις ενδέχεται να μην είναι σε θέση να αποκομίσουν όλα τα οφέλη των προσπαθειών τους σε θέματα έρευνας, ανάπτυξης και καινοτομίας (θετικά εξωτερικά επακόλουθα), γεγονός που συνιστά επίσης ανεπάρκεια της αγοράς.

(94)

Η ύπαρξη ειδικής διάταξης στη συμφωνία ΕΟΧ η οποία επιτρέπει να χορηγούνται ενισχύσεις που ανταποκρίνονται στις ανάγκες συντονισμού των μεταφορών καταδεικνύει τη σημασία αυτών των κινδύνων ανεπάρκειας της αγοράς, και τον αρνητικό αντίκτυπο που έχουν στην ανάπτυξη του ΕΟΧ.

(95)

Κατ’ αρχήν, οι ενισχύσεις που ανταποκρίνονται στις ανάγκες συντονισμού των μεταφορών πρέπει να θεωρούνται συμβιβάσιμες με τη συμφωνία ΕΟΧ.

(96)

Ωστόσο, για να μπορεί μια συγκεκριμένη ενίσχυση να θεωρηθεί ότι «ανταποκρίνεται στις ανάγκες» συντονισμού των μεταφορών, πρέπει να είναι αναγκαία και ανάλογη προς τον επιδιωκόμενο στόχο. Επιπλέον, η εγγενής στην ενίσχυση στρέβλωση του ανταγωνισμού δεν πρέπει να θίγει τα γενικά συμφέροντα του ΕΟΧ. Για παράδειγμα, ενίσχυση που θα μετέστρεφε την κίνηση από τις θαλάσσιες μεταφορές μικρής απόστασης στις σιδηροδρομικές μεταφορές δεν θα καλύπτει τα κριτήρια αυτά.

(97)

Τέλος, ενόψει της ραγδαίας εξέλιξης του τομέα των μεταφορών, και συνεπώς των αναγκών συντονισμού που τον αφορούν, κάθε ενίσχυση η οποία κοινοποιείται στην Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ για να την κηρύξει συμβιβάσιμη με τη συμφωνία ΕΟΧ βάσει του άρθρου της 49, πρέπει να περιορίζεται (65) σε 5 έτη κατ' ανώτατο όριο, έτσι ώστε να μπορεί η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ να την επανεξετάσει βάσει των αποτελεσμάτων που έχουν επιτευχθεί και, ενδεχομένως, να επιτρέψει την ανανέωσή της (66).

(98)

Όσον αφορά πιο συγκεκριμένα τον σιδηροδρομικό τομέα, οι ενισχύσεις για τις ανάγκες συντονισμού των μεταφορών μπορούν να λάβουν διάφορες μορφές:

(99)

Στα επόμενα τμήματα, η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ θα διευκρινίσει τους όρους οι οποίοι, βάσει της πρακτικής που εφαρμόζει για τη λήψη αποφάσεων, διασφαλίζουν ότι τα διάφορα είδη ενισχύσεων για τον συντονισμό των μεταφορών πληρούν τους όρους του συμβιβάσιμου βάσει του άρθρου 49 της συμφωνίας ΕΟΧ. Λόγω της ειδικής φύσης των ενισχύσεων για την έρευνα και ανάπτυξη, τα κριτήρια που εφαρμόζονται σ’αυτό το είδος μέτρων εξετάζονται χωριστά.

(100)

Η εκτίμηση του κατά πόσο οι ενισχύσεις για τη χρήση των υποδομών, τη μείωση του εξωτερικού κόστους και τη διαλειτουργικότητα συμβιβάζονται με το άρθρο 49 της συμφωνίας ΕΟΧ αντιστοιχεί στην πρακτική λήψης αποφάσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σε σχέση με την εφαρμογή του άρθρου 3 παράγραφος 1 στοιχείο β) του κανονισμού (ΕΟΚ) αριθ. 1107/70. Με βάση την εν λόγω πρακτική, οι λεπτομερείς όροι που παρατίθενται κατωτέρω φαίνονται επαρκείς προκειμένου να συναχθεί συμπέρασμα σχετικά με το συμβιβάσιμο της ενίσχυσης.

(101)

Οι επιλέξιμες δαπάνες καθορίζονται βάσει των ακόλουθων στοιχείων.

(102)

Όσον αφορά τις ενισχύσεις για τη χρήση των σιδηροδρομικών υποδομών, επιλέξιμες δαπάνες είναι οι πρόσθετες δαπάνες για τη χρήση των υποδομών οι οποίες βαρύνουν τις σιδηροδρομικές μεταφορές, αλλά όχι τους άλλους περισσότερο ρυπογόνους ανταγωνιστικούς τρόπους μεταφοράς.

(103)

Όσον αφορά τις ενισχύσεις για τη μείωση του εξωτερικού κόστους, επιλέξιμες δαπάνες είναι εκείνες που αφορούν το μέρος του εξωτερικού κόστους το οποίο οι σιδηροδρομικές μεταφορές βοηθούν να αποφευχθεί σε σχέση με τους άλλους ανταγωνιστικούς τρόπους μεταφοράς.

(104)

Ως προς το θέμα αυτό, είναι σκόπιμο να υπενθυμιστεί ότι το άρθρο 10 της οδηγίας 2001/14/ΕΚ παρέχει ρητά τη δυνατότητα στα κράτη ΕΟΧ να καθιερώσουν σύστημα αντιστάθμισης για το περιβαλλοντικό κόστος, το κόστος ατυχημάτων και το κόστος υποδομής σε σχέση με τους ανταγωνιστικούς τρόπους μεταφοράς, εφόσον το κόστος αυτό αποδεικνύεται ότι υπερβαίνει το αντίστοιχο κόστος των σιδηροδρόμων. Εάν δεν υπάρχει ακόμη νομοθεσία ΕΟΧ η οποία να εναρμονίζει τις μεθόδους υπολογισμού των τελών πρόσβασης στις υποδομές μεταξύ των διαφόρων τρόπων χερσαίων μεταφορών, η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ θα λάβει υπόψη την εξέλιξη των κανόνων που διέπουν τον καταλογισμό του κόστους υποδομής και του εξωτερικού κόστους κατά την εφαρμογή αυτών των κατευθυντηρίων γραμμών (67).

(105)

Τόσο όσον αφορά τις ενισχύσεις για τη χρήση των σιδηροδρομικών υποδομών όσο και τις ενισχύσεις για τη μείωση του εξωτερικού κόστους, το κράτος ΕΖΕΣ πρέπει να παρέχει συγκριτική, διαφανή, αιτιολογημένη και ποσοτικοποιημένη ανάλυση του κόστους των σιδηροδρομικών μεταφορών σε σύγκριση με το κόστος εναλλακτικών επιλογών που βασίζονται σε άλλους τρόπους μεταφοράς (68). Η μέθοδος που χρησιμοποιήθηκε και οι υπολογισμοί που πραγματοποιήθηκαν πρέπει να δημοσιοποιούνται (69).

(106)

Όσον αφορά τις ενισχύσεις διαλειτουργικότητας, οι επιλέξιμες δαπάνες καλύπτουν, στο βαθμό που συμβάλλουν στον στόχο συντονισμού των μεταφορών, όλες τις επενδύσεις σχετικά με την εγκατάσταση συστημάτων ασφάλειας και διαλειτουργικότητας (70), ή τη μείωση του θορύβου, τόσο στις σιδηροδρομικές υποδομές όσο και στο τροχαίο υλικό. Ειδικότερα, καλύπτουν τις επενδύσεις που συνδέονται με την καθιέρωση του ERTMS (European Rail Traffic Management System — Ευρωπαϊκό Σύστημα Διαχείρισης της Σιδηροδρομικής Κυκλοφορίας) και κάθε άλλο παρόμοιο μέτρο που μπορεί να συμβάλει στην κατάργηση των τεχνικών εμποδίων στην ευρωπαϊκή αγορά παροχής υπηρεσιών σιδηροδρομικών μεταφορών (71).

(107)

Κατά την άποψη της Εποπτεύουσας Αρχής της ΕΖΕΣ, η ενίσχυση μπορεί να θεωρηθεί ότι είναι αναγκαία και ανάλογη όταν η έντασή της παραμένει κατώτερη από τις ακόλουθες τιμές:

(108)

Για όσες ενισχύσεις υπερβαίνουν τα όρια αυτά, εναπόκειται στα κράτη ΕΖΕΣ να αποδείξουν την ανάγκη και την αναλογικότητα των σχετικών μέτρων (75).

(109)

Όσον αφορά τις ενισχύσεις σχετικά με τη χρήση των σιδηροδρομικών υποδομών και τις ενισχύσεις σχετικά με τη μείωση του εξωτερικού κόστους, οι ενισχύσεις πρέπει να περιορίζονται αυστηρά στην αντιστάθμιση των ευκαιριακών δαπανών που συνδέονται με τη χρήση των σιδηροδρομικών μεταφορών αντί άλλων πιο ρυπογόνων τρόπων μεταφοράς. Όταν υπάρχουν διάφορες ανταγωνιστικές επιλογές που ρυπαίνουν περισσότερο το περιβάλλον από ό,τι οι σιδηροδρομικές μεταφορές, το όριο που επιλέγεται αντιστοιχεί στη διαφορά του υψηλότερου κόστους μεταξύ των διαφόρων αυτών επιλογών. Όταν τηρούνται τα όρια έντασης που αναφέρονται στο σημείο 107, μπορεί να θεωρηθεί ότι πληρούται το κριτήριο «αποφυγής της υπεραντιστάθμισης».

(110)

Σε κάθε περίπτωση, όταν ο αποδέκτης της ενίσχυσης είναι σιδηροδρομική επιχείρηση, πρέπει να αποδειχθεί ότι η ενίσχυση οδήγησε πράγματι σε μετατόπιση του τρόπου μεταφοράς προς τις σιδηροδρομικές μεταφορές. Κατ’ αρχήν, αυτό θα επιβάλλει η ενίσχυση να αντανακλάται στην τιμή που απαιτείται από τον επιβάτη ή από τον αποστολέα φορτίου, δεδομένου ότι σ' αυτό το επίπεδο πραγματοποιείται η επιλογή μεταξύ της σιδηροδρομικής μεταφοράς και των πιο ρυπογόνων τρόπων μεταφοράς, όπως οι οδικές μεταφορές (76).

(111)

Τέλος, όσον αφορά συγκεκριμένα τις ενισχύσεις για τη χρήση της υποδομής και τη μείωση του εξωτερικού κόστους, πρέπει να υπάρχουν ρεαλιστικές προοπτικές διατήρησης της κυκλοφορίας που μετατοπίστηκε προς τη σιδηροδρομική μεταφορά προκειμένου η ενίσχυση να οδηγήσει σε διατηρήσιμη μετατόπιση της κυκλοφορίας.

(112)

Οι ενισχύσεις για τη χρήση της σιδηροδρομικής υποδομής, τη μείωση του εξωτερικού κόστους και τη διαλειτουργικότητα, οι οποίες είναι αναγκαίες και ανάλογες και συνεπώς δεν στρεβλώνουν τον ανταγωνισμό κατά τρόπο που αντιβαίνει προς το κοινό συμφέρον, πρέπει να θεωρηθούν συμβιβάσιμες βάσει του άρθρου 49 της συμφωνίας ΕΟΧ.

(113)

Στον τομέα των χερσαίων μεταφορών, το άρθρο 3 παράγραφος 1 στοιχείο γ) του κανονισμού (ΕΟΚ) αριθ. 1107/70, που εκδόθηκε βάσει του άρθρου 73 της συνθήκης ΕΚ, προβλέπει τη δυνατότητα χορήγησης ενισχύσεων για την έρευνα και ανάπτυξη. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανέπτυξε πρόσφατα πρακτική για την εφαρμογή αυτής της διάταξης (77).

(114)

Το άρθρο 9 παράγραφος 2 στοιχείο β) του κανονισμού ΥΔΥ επαναλαμβάνει το κείμενο του άρθρου 3 παράγραφος 1 στοιχείο γ) του κανονισμού (ΕΟΚ) αριθ. 1107/70. Βάσει της εν λόγω διάταξης, οι ενισχύσεις οι οποίες έχουν σκοπό να διευκολύνουν την έρευνα ή την ανάπτυξη μορφών και τεχνικών σιδηροδρομικής μεταφοράς επιβατών οικονομικότερων για τον ΕΟΧ γενικότερα, περιορίζονται στο πειραματικό στάδιο και δεν αφορούν τη φάση της εμπορικής εκμετάλλευσης των εν λόγω μορφών και τεχνικών, πρέπει να θεωρείται ότι ανταποκρίνονται στις ανάγκες συντονισμού των μεταφορών.

(115)

Το άρθρο 9 παράγραφος 2 στοιχείο β) του κανονισμού ΥΔΥ εφαρμόζεται με την επιφύλαξη του άρθρου 61 της συμφωνίας ΕΟΧ. Οι ενισχύσεις για την έρευνα, την ανάπτυξη και την καινοτομία στον τομέα των επιβατικών μεταφορών, εφόσον δεν καλύπτονται από το άρθρο 9 του κανονισμού ΥΔΥ καθώς και οι ενισχύσεις που αφορούν μόνο τις εμπορευματικές μεταφορές, μπορούν να θεωρηθούν συμβιβάσιμες βάσει του άρθρου 61 παράγραφος 3 στοιχείο γ) της συμφωνίας ΕΟΧ.

(116)

Ως προς το θέμα αυτό, η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ, στις κατευθυντήριες γραμμές για τις ενισχύσεις σχετικά με την έρευνα, την ανάπτυξη και την καινοτομία (78) (εφεξής οι «κατευθυντήριες γραμμές ΕΑΚ») καθόρισε τους όρους υπό τους οποίους θα κηρύττει συμβιβάσιμες με τον ΕΟΧ τις ενισχύσεις αυτού του είδους, βάσει του άρθρου 61 παράγραφος 3 στοιχείο γ) της συμφωνίας ΕΟΧ. Οι κατευθυντήριες γραμμές ΕΑΚ εφαρμόζονται στις «ενισχύσεις για την έρευνα, ανάπτυξη και καινοτομία σε όλους τους τομείς που διέπονται από τη συμφωνία ΕΟΧ. Εφαρμόζονται επίσης και στους τομείς που υπόκεινται σε ειδικούς κοινοτικούς κανόνες κρατικών ενισχύσεων, εκτός εάν προβλέπεται διαφορετικά από τους κανόνες αυτούς» (79). Οι κατευθυντήριες γραμμές ΕΑΚ εφαρμόζονται επομένως στις ενισχύσεις για την έρευνα, την ανάπτυξη και την καινοτομία στον τομέα των σιδηροδρομικών μεταφορών οι οποίες δεν εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του άρθρου 3 παράγραφος 1 στοιχείο γ) του κανονισμού (ΕΟΚ) αριθ. 1107/70 ή του άρθρου 9 του κανονισμού ΥΔΥ (μετά την έναρξη ισχύος του εν λόγω κανονισμού).

(117)

Δεν αποκλείεται το συμβιβάσιμο των ενισχύσεων για την έρευνα και την ανάπτυξη να μπορεί να αναλυθεί άμεσα βάσει του άρθρου 49 της συμφωνίας ΕΟΧ, όταν η ενίσχυση αποσκοπεί στην επίτευξη στόχου που ανταποκρίνεται στην ανάγκη συντονισμού των μεταφορών. Στην περίπτωση αυτή είναι σκόπιμο να ελέγχεται ότι πληρούνται οι προαναφερόμενοι όροι, ιδίως το γεγονός ότι η ενίσχυση πρέπει να είναι αναγκαία και ανάλογη προς τον επιδιωκόμενο στόχο, και να μη θίγει τα γενικά συμφέροντα του ΕΟΧ. Η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ θεωρεί ότι οι γενικές αρχές που διατυπώνονται στις κατευθυντήριες γραμμές ΕΑΚ είναι πρόσφορες για την ανάλυση των διαφόρων αυτών κριτηρίων.

(118)

Οι κατευθυντήριες γραμμές της Εποπτεύουσας Αρχής της ΕΖΕΣ για τις κρατικές εγγυήσεις (80) ορίζουν τις νομικές απαιτήσεις που εφαρμόζονται στις κρατικές εγγυήσεις, καθώς και στον τομέα των σιδηροδρομικών μεταφορών.

(119)

Αυτές οι κατευθυντήριες γραμμές, στο σημείο 1.2, προβλέπουν ότι η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ «θεωρεί ως ενίσχυση με τη μορφή εγγύησης τους ευνοϊκότερους όρους χρηματοδότησης που εξασφαλίζουν επιχειρήσεις των οποίων το νομικό καθεστώς αποκλείει την πτώχευση ή άλλες διαδικασίες αφερεγγυότητας ή προβλέπει ρητώς την παροχή κρατικής εγγύησης ή την κάλυψη ζημιών από το δημόσιο».

(120)

Πάγια τακτική της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ είναι να θεωρούν ότι οι απεριόριστες εγγυήσεις σε έναν τομέα ανοικτό στον ανταγωνισμό είναι ασυμβίβαστες με τη συνθήκη ΕΚ και τη συμφωνία ΕΟΧ, αντίστοιχα. Σύμφωνα με την αρχή της αναλογικότητας, οι απεριόριστες εγγυήσεις δεν μπορούν να δικαιολογούνται ιδιαίτερα από καθήκοντα γενικού συμφέροντος. Στην περίπτωση απεριόριστης εγγύησης καθίσταται αδύνατο να ελεγχθεί εάν το ποσό της ενίσχυσης υπερβαίνει τα καθαρά έξοδα παροχής της δημόσιας υπηρεσίας (81).

(121)

Όταν οι κρατικές εγγυήσεις χορηγούνται σε επιχειρήσεις οι οποίες δραστηριοποιούνται τόσο σε ανταγωνιστικές όσο και σε μη ανταγωνιστικές αγορές, είναι πρακτική της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Εποπτεύουσας Αρχής της ΕΖΕΣ να απαιτούν την πλήρη κατάργηση της απεριόριστης εγγύησης που χορηγήθηκε στην επιχείρηση ως σύνολο (82).

(122)

Πολλές σιδηροδρομικές επιχειρήσεις λαμβάνουν απεριόριστες εγγυήσεις. Οι εγγυήσεις αυτές είναι εν γένει κληρονομιά ειδικών περιπτώσεων ιστορικών μονοπωλιακών καθεστώτων τα οποία είχαν καθιερωθεί για τις σιδηροδρομικές επιχειρήσεις πριν από την έναρξη ισχύος της συμφωνίας ΕΟΧ ή πριν από το άνοιγμα της αγοράς υπηρεσιών σιδηροδρομικών μεταφορών στον ανταγωνισμό.

(123)

Σύμφωνα με τις πληροφορίες που έχουν στη διάθεσή τους η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ, οι εγγυήσεις αυτές συνιστούν σε μεγάλο βαθμό υφιστάμενες ενισχύσεις. Τα ενδιαφερόμενα κράτη ΕΖΕΣ καλούνται να ενημερώσουν την Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ για τους όρους εφαρμογής των εν λόγω υφιστάμενων καθεστώτων ενισχύσεων, καθώς και για τα μέτρα που προβλέπονται για την κατάργησή τους, σύμφωνα με τη διαδικασία που ορίζεται στο τμήμα 8.3.

(124)

Τα ανώτατα όρια ενίσχυσης που καθορίζονται στις παρούσες κατευθυντήριες γραμμές ισχύουν ανεξάρτητα από το κατά πόσο η εξεταζόμενη ενίσχυση χρηματοδοτείται εξ ολοκλήρου ή εν μέρει από κρατικούς ή από κοινοτικούς πόρους. Οι ενισχύσεις που εγκρίνονται βάσει αυτών των κατευθυντήριων γραμμών δεν μπορούν να σωρευθούν με άλλες κρατικές ενισχύσεις κατά την έννοια του άρθρου 61 παράγραφος 1 της συμφωνίας ΕΟΧ ούτε με άλλες κοινοτικές χρηματοδοτήσεις, εάν από τη σώρευση αυτή προκύπτει ποσό ενίσχυσης που υπερβαίνει το ποσό που προβλέπεται από τις παρούσες κατευθυντήριες γραμμές.

(125)

Σε περίπτωση ενισχύσεων για διαφορετικούς σκοπούς που αφορούν τις ίδιες επιλέξιμες δαπάνες, εφαρμόζεται το πλέον ευνοϊκό ανώτατο όριο ενίσχυσης.

(126)

Η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ εφαρμόζει τις παρούσες κατευθυντήριες γραμμές από την ημερομηνία δημοσίευσής τους στην Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και στο Συμπλήρωμα ΕΟΧ.

Η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ εφαρμόζει τις παρούσες κατευθυντήριες γραμμές σε όλες τις κοινοποιηθείσες ή μη κοινοποιηθείσες ενισχύσεις για τις οποίες θα λάβει απόφαση μετά την ημερομηνία δημοσίευσης των εν λόγω κατευθυντήριων γραμμών.

(127)

Σύμφωνα με το άρθρο 62 παράγραφος 1 της συμφωνίας ΕΟΧ, η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ προτείνει στα κράτη ΕΖΕΣ να τροποποιήσουν τα ισχύοντα καθεστώτα ενισχύσεων που σχετίζονται με τις κρατικές ενισχύσεις που καλύπτονται από τις παρούσες κατευθυντήριες γραμμές, ώστε να συμμορφωθούν προς αυτές το αργότερο δύο έτη μετά τη δημοσίευσή τους στην Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και στο Συμπλήρωμα ΕΟΧ, και με την επιφύλαξη των ειδικών διατάξεων που προβλέπονται στο κεφάλαιο για τις κρατικές εγγυήσεις. Τα κράτη ΕΖΕΣ καλούνται να επιβεβαιώσουν γραπτώς ότι αποδέχονται τις εν λόγω προτάσεις για τη λήψη κατάλληλων μέτρων το αργότερο ένα έτος μετά την ημερομηνία δημοσίευσής τους στην Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και στο Συμπλήρωμα ΕΟΧ.

(128)

Εφόσον ένα κράτος ΕΖΕΣ δεν επιβεβαιώσει την αποδοχή του γραπτώς έως την ανωτέρω ημερομηνία, η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ θέτει σε εφαρμογή το άρθρο 19 παράγραφος 2 του Μέρους ΙΙ του Πρωτοκόλλου 3 της συμφωνίας μεταξύ των κρατών ΕΖΕΣ για την ίδρυση Εποπτεύουσας Αρχής και Δικαστηρίου και, εάν είναι αναγκαίο, κινεί τις διαδικασίες που προβλέπονται στη διάταξη αυτή.

(129)

Η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ διατηρεί το δικαίωμα να τροποποιήσει αυτές τις κατευθυντήριες γραμμές. Προς τούτο, υποβάλλει έκθεση σχετικά με την εφαρμογή τους πριν από οποιαδήποτε τροποποίηση και, το αργότερο, πέντε έτη μετά την ημερομηνία της δημοσίευσής τους.

α)

αν πρόκειται για εταιρεία περιορισμένης ευθύνης, εφόσον έχει απολεσθεί πάνω από το μισό του εγγεγραμμένου της κεφαλαίου και άνω του ενός τετάρτου του κεφαλαίου αυτού έχει απολεσθεί κατά τη διάρκεια των δώδεκα τελευταίων μηνών:» ή

«β)

αν πρόκειται για εταιρεία στην οποία τουλάχιστον ορισμένα μέλη έχουν απεριόριστη ευθύνη για τα χρέη της εταιρείας, εφόσον έχει απολεσθεί το ήμισυ και πλέον του κεφαλαίου της, όπως εμφανίζεται στους λογαριασμούς της εταιρείας, και άνω του ενός τετάρτου του κεφαλαίου αυτού έχει απολεσθεί κατά τη διάρκεια των δώδεκα τελευταίων μηνών,» ή

«γ)

ανεξάρτητα από τη μορφή της, εφόσον η σχετική εταιρεία πληροί τις προϋποθέσεις της εγχώριας νομοθεσίας, ώστε να υπαχθεί σε συλλογική πτωχευτική διαδικασία».

1.

Η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ (εφεξής «η Αρχή») είναι αποφασισμένη να τηρήσει αυστηρή στάση όσον αφορά τις παράνομες ενισχύσεις. Βάσει του Πρωτοκόλλου 3 της συμφωνίας μεταξύ των κρατών ΕΖΕΣ για την ίδρυση Εποπτεύουσας Αρχής και Δικαστηρίου (εφεξής καλούμενο «Πρωτόκολλο 3») (2) η Αρχή διατάσσει συστηματικά τα κράτη ΕΖΕΣ να ανακτούν κάθε παράνομη ενίσχυση που διαπιστώνεται ότι είναι ασυμβίβαστη με τη λειτουργία της συμφωνίας για τον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο (εφεξής καλούμενη «η συμφωνία ΕΟΧ»), εκτός και αν κρίνει ότι αυτό θα ήταν αντίθετο με τη γενική αρχή του δικαίου ΕΟΧ. Η Αρχή έχει εκδώσει 6 αποφάσεις ανάκτησης αυτής της μορφής.

2.

Έχει καθοριστική σημασία για την αξιοπιστία του συστήματος κρατικών ενισχύσεων οι αποφάσεις αυτές με τις οποίες τα κράτη ΕΖΕΣ διατάσσονται να ανακτούν τις παράνομες ενισχύσεις (εφεξής «αποφάσεις ανάκτησης») να εκτελούνται με αποτελεσματικό και άμεσο τρόπο. Από την εμπειρία της Αρχής κατά τα τελευταία έτη προκύπτει ότι υπάρχουν λόγοι που προκαλούν σοβαρές ανησυχίες ως προς το θέμα αυτό. Οι πίνακες αποτελεσμάτων για τις κρατικές ενισχύσεις που υποβλήθηκαν το φθινόπωρο του 2008 (3) σχετικά με τα κράτη ΕΖΕΣ δείχνουν επίσης ότι από τις 6 αποφάσεις ανάκτησης που εξέδωσε η Αρχή, μόνο μία εφαρμόστηκε πλήρως από το εν λόγω κράτος ΕΖΕΣ (4).

3.

Το 2004, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (εφεξής καλούμενη «η Επιτροπή») διέταξε τη διεξαγωγή συγκριτικής μελέτης για την εφαρμογή της πολιτικής κρατικών ενισχύσεων της ΕΕ σε διάφορα κράτη μέλη (εφεξής καλούμενη «μελέτη εφαρμογής») (5). Ένας από τους στόχους της μελέτης ήταν να αξιολογηθεί η αποτελεσματικότητα των διαδικασιών και πρακτικών ανάκτησης σε ορισμένα κράτη μέλη. Οι συντάκτες της μελέτης διαπίστωσαν ότι το κοινό χαρακτηριστικό όλων των εθνικών εκθέσεων ήταν η υπερβολικά μεγάλη διάρκεια των διαδικασιών ανάκτησης.

4.

Με βάση την εμπειρία της, η Αρχή επισήμανε ότι η ανάκτηση παράνομων και ασυμβίβαστων ενισχύσεων αντιμετωπίζει διάφορα εμπόδια και στα κράτη ΕΖΕΣ. Οι διαδικασίες ανάκτησης, στις οποίες εφαρμόζονται οι διατάξεις του εθνικού δικαίου, έχουν υπερβολικά μεγάλη διάρκεια, και, στην πράξη, καμία ανάκτηση δεν ολοκληρώθηκε εντός των προθεσμιών που προβλέπονται στις αποφάσεις της Αρχής. Ως εκ τούτου, η Αρχή επιθυμεί να υπογραμμίσει την ανάγκη αποτελεσματικής εκτέλεσης αποφάσεων ανάκτησης. Είναι σαφές ότι η εφαρμογή των αποφάσεων αυτών αποτελεί κοινή ευθύνη τόσο της Αρχής όσο και των κρατών ΕΖΕΣ, και η επιτυχία της απαιτεί σημαντικές προσπάθειες και από τα δύο μέρη.

5.

Σκοπός του παρόντος κεφαλαίου είναι να διευκρινιστεί η πολιτική της Αρχής όσον αφορά την εκτέλεση αποφάσεων ανάκτησης. Δεν εξετάζονται οι επιπτώσεις για τα εθνικά δικαστήρια μιας ενδεχόμενης μη τήρησης της υποχρέωσης κοινοποίησης και μη εφαρμογής των σχεδιαζόμενων μέτρων, που προβλέπεται στο άρθρο 1 παράγραφος 3 του μέρους Ι του Πρωτοκόλλου 3. Η Αρχή θεωρεί σκόπιμο να διευκρινίσει τα μέτρα που σκοπεύει να λάβει για να διευκολύνει την εκτέλεση αποφάσεων ανάκτησης και να προσδιορίσει τις ενέργειες που θα μπορούσαν να αναλάβουν τα κράτη ΕΖΕΣ για να εξασφαλίσουν ότι θα επιτευχθεί η πλήρης συμμόρφωση με τους κανόνες και τις αρχές που θεσπίζονται από το σύνολο του δικαίου ΕΟΧ και, ιδίως, τη νομολογία των δικαστηρίων των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων και του Δικαστηρίου ΕΖΕΣ. Για τον σκοπό αυτό, το παρόν κεφάλαιο θα υπενθυμίσει καταρχάς τον σκοπό της ανάκτησης και τις βασικές αρχές στις οποίες στηρίζεται η εκτέλεση αποφάσεων ανάκτησης. Στη συνέχεια, θα παρουσιάσει τις πρακτικές συνέπειες αυτών των βασικών αρχών για καθέναν από τους φορείς που συμμετέχουν στη διαδικασία ανάκτησης.

6.

Το άρθρο 1 παράγραφος 3 του μέρους Ι του Πρωτοκόλλου 3 ορίζει ότι «η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ ενημερώνεται εγκαίρως περί των σχεδίων που αποβλέπουν να θεσπίσουν ή να τροποποιήσουν τις ενισχύσεις, ώστε να δύναται να υποβάλει τις παρατηρήσεις της. […] Το ενδιαφερόμενο κράτος δεν δύναται να εφαρμόσει τα σχεδιαζόμενα μέτρα πριν η διαδικασία αυτή καταλήξει σε τελική απόφαση.»

7.

Στις περιπτώσεις που το κράτος ΕΖΕΣ δεν έχει κοινοποιήσει στην Αρχή τα σχέδιά του για τη χορήγηση ή την τροποποίηση ενίσχυσης πριν η ενίσχυση αυτή τεθεί σε εφαρμογή, η ενίσχυση είναι παράνομη σε σχέση με το δίκαιο ΕΟΧ από τη στιγμή κατά την οποία χορηγείται.

8.

Στην απόφασή του «Kohlegesetz» (6) του 1973, το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (εφεξής ΔΕΚ) επιβεβαίωσε για πρώτη φορά ότι η Επιτροπή είχε την εξουσία να ανακτήσει παράνομες και ασυμβίβαστες κρατικές ενισχύσεις. Το Δικαστήριο αποφάνθηκε ότι η Επιτροπή είχε την αρμοδιότητα να αποφασίσει ότι ένα κράτος μέλος έπρεπε να τροποποιήσει ή να καταργήσει κρατική ενίσχυση η οποία ήταν ασυμβίβαστη με την κοινή αγορά. Συνεπώς, πρέπει επίσης να έχει το δικαίωμα να απαιτήσει την επιστροφή της ενίσχυσης αυτής (7).

9.

Το 2001, το Πρωτόκολλο 3 τροποποιήθηκε μεταξύ άλλων με την ενσωμάτωση του μέρους II το οποίο περιλάμβανε επίσης ορισμένους βασικούς κανόνες ανάκτησης (8). Στην απόφαση αριθ. 195/04/COL της 14ης Ιουλίου 2004, όπως τροποποιήθηκε (9), συμπεριλήφθηκαν και άλλες διατάξεις εφαρμογής.

10.

Το άρθρο 14 παράγραφος 1 του μέρους ΙΙ του Πρωτοκόλλου 3 επιβεβαιώνει την πάγια νομολογία του ΔΕΚ (10) και θεσπίζει την υποχρέωση της Αρχής να διατάσσει την ανάκτηση παράνομων και ασυμβίβαστων ενισχύσεων, εκτός εάν αυτό αντίκειται σε κάποια γενική αρχή του δικαίου. Το άρθρο αυτό προβλέπει επίσης ότι το οικείο κράτος ΕΖΕΣ λαμβάνει όλα τα αναγκαία μέτρα για την ανάκτηση της παράνομης ενίσχυσης η οποία έχει διαπιστωθεί ότι είναι ασυμβίβαστη. Το άρθρο 14 παράγραφος 2 ορίζει ότι το ποσό της ενίσχυσης πρέπει να ανακτηθεί περιλαμβανομένων και των σχετικών τόκων οι οποίοι υπολογίζονται από την ημερομηνία κατά την οποία η παράνομη ενίσχυση ετέθη στη διάθεση του δικαιούχου μέχρι την ημερομηνία της πραγματικής ανάκτησής της. Η απόφαση αριθ. 195/04/COL προσδιορίζει τις μεθόδους που πρέπει να χρησιμοποιούνται για τον υπολογισμό του επιτοκίου που εφαρμόζεται για την ανάκτηση. Τέλος, το άρθρο 14 παράγραφος 3 ορίζει ότι «[…] η ανάκτηση πραγματοποιείται αμελλητί και σύμφωνα με τις διαδικασίες της εθνικής νομοθεσίας του οικείου κράτους ΕΖΕΣ, εφόσον αυτές επιτρέπουν την άμεση και πραγματική εκτέλεση της απόφασης της Εποπτεύουσας Αρχής της ΕΖΕΣ. […]».

11.

Σε μια σειρά πρόσφατων αποφάσεων, το ΔΕΚ διευκρίνισε περαιτέρω το πεδίο εφαρμογής και την ερμηνεία του άρθρου 14 παράγραφος 3 του κανονισμού αριθ. 659/1999 του Συμβουλίου (το οποίο ανταποκρίνεται στο άρθρο 14 παράγραφος 3 του μέρους II του Πρωτοκόλλου 3), τονίζοντας την ανάγκη της άμεσης και αποτελεσματικής εκτέλεσης αποφάσεων ανάκτησης (11). Επιπλέον, η Αρχή άρχισε επίσης να εφαρμόζει συστηματικά τη νομολογία Deggendorf  (12). Η νομολογία αυτή επιτρέπει στην Αρχή, εφόσον πληρούνται ορισμένες προϋποθέσεις, να διατάξει τα κράτη ΕΖΕΣ να αναστείλουν την καταβολή νέας ασυμβίβαστης ενίσχυσης σε επιχείρηση μέχρις ότου η επιχείρηση επιστρέψει την παλαιότερη παράνομη και ασυμβίβαστη ενίσχυση που αποτελεί αντικείμενο απόφασης ανάκτησης.

12.

Το ΔΕΚ έχει αποφανθεί επανειλημμένα ότι σκοπός της ανάκτησης είναι η επαναφορά της κατάστασης που υπήρχε στην αγορά πριν από τη χορήγηση της ενίσχυσης. Αυτό είναι απαραίτητο για να εξασφαλιστεί ότι διατηρούνται ισότιμοι όροι ανταγωνισμού στην εσωτερική αγορά. Στο πλαίσιο αυτό, το ΔΕΚ υπογράμμισε ότι η ανάκτηση παράνομης και ασυμβίβαστης ενίσχυσης δεν αποτελεί κύρωση (13), αλλά τη λογική συνέπεια της διαπίστωσης ότι η ενίσχυση είναι παράνομη (14). Συνεπώς, δεν μπορεί να θεωρηθεί δυσανάλογη σε σχέση με τους στόχους της συνθήκης ΕΚ για τις κρατικές ενισχύσεις (15).

13.

Σύμφωνα με το ΔΕΚ, η «επαναφορά των πραγμάτων στην προτέρα κατάσταση επιτυγχάνεται εφόσον οι επίμαχες ενισχύσεις επιστραφούν από τον λαβόντα ο οποίος χάνει πράγματι το πλεονέκτημα του οποίου απολάμβανε στην αγορά σε σχέση με τους ανταγωνιστές του και επανέρχονται τα πράγματα στην προ της καταβολής κατάσταση» (16). Για να εξαλειφθούν τυχόν χρηματοπιστωτικά οφέλη που συνδέονται με την παράνομη ενίσχυση, πρέπει να επιβληθούν τόκοι στα ποσά που χορηγήθηκαν παράνομα. Οι τόκοι αυτοί πρέπει να ισοδυναμούν με τα οικονομικά οφέλη που αποκόμισε ο αποδέκτης έχοντας στη διάθεσή του δωρεάν ένα ορισμένο ποσό επί ορισμένο χρονικό διάστημα (17).

14.

Επιπλέον, το ΔΕΚ τόνισε ότι για να εκτελεστεί πλήρως απόφαση ανάκτησης, οι ενέργειες που αναλαμβάνονται από τα κράτη μέλη πρέπει να οδηγούν σε συγκεκριμένα αποτελέσματα όσον αφορά την ανάκτηση (18) και ότι η ανάκτηση πρέπει να είναι άμεση (19). Για την επίτευξη του στόχου της ανάκτησης, είναι απαραίτητο η επιστροφή της ενίσχυσης να πραγματοποιείται χωρίς καθυστέρηση.

15.

Το άρθρο 14 παράγραφος 1 του μέρους ΙΙ του Πρωτοκόλλου 3 ορίζει ότι «σε περίπτωση αρνητικής απόφασης για υπόθεση παράνομων ενισχύσεων, η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ αποφασίζει την εκ μέρους του οικείου κράτους ΕΖΕΣ λήψη όλων των αναγκαίων μέτρων για την ανάκτηση της ενίσχυσης από τον δικαιούχο».

16.

Οι διατάξεις του Πρωτοκόλλου 3 επιβάλλουν δύο όρια στην εξουσία της Αρχής να διατάξει την ανάκτηση παράνομων και ασυμβίβαστων ενισχύσεων. Το άρθρο 14 παράγραφος 1 του μέρους ΙΙ του Πρωτοκόλλου 3 προβλέπει ότι η Αρχή δεν απαιτεί ανάκτηση της ενίσχυσης εάν αυτό αντίκειται σε κάποια γενική αρχή του δικαίου. Οι γενικές αρχές του δικαίου που προβάλλονται συχνότερα σ’ αυτό το πλαίσιο είναι οι αρχές της προστασίας της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης (20) και της ασφάλειας δικαίου (21). Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι το ΔΕΚ έχει δώσει πολύ περιοριστική ερμηνεία αυτών των αρχών στο πλαίσιο της ανάκτησης. Το άρθρο 15 του μέρους ΙΙ του Πρωτοκόλλου 3 ορίζει ότι οι εξουσίες της Αρχής όσον αφορά την ανάκτηση ενίσχυσης υπόκεινται σε δεκαετή προθεσμία παραγραφής (εφεξής «προθεσμία παραγραφής»). Η προθεσμία αυτή αρχίζει να προσμετράται από την ημέρα κατά την οποία η παράνομη ενίσχυση χορηγείται στο δικαιούχο είτε ως ατομική ενίσχυση είτε ως ενίσχυση βάσει καθεστώτος ενισχύσεων. Κάθε μέτρο που λαμβάνει η Αρχή ή η Επιτροπή (22) ή κράτος ΕΖΕΣ που ενεργεί κατόπιν αιτήσεως της ΕΖΕΣ, σε σχέση με την παράνομη ενίσχυση, διακόπτει την περίοδο παραγραφής.

17.

Συνεπώς, το κράτος ΕΖΕΣ προς το οποίο απευθύνεται απόφαση ανάκτησης είναι υποχρεωμένο να εκτελέσει την απόφαση αυτή (23). Το ΔΕΚ αναγνώρισε μόνο μία εξαίρεση σε σχέση με την υποχρέωση των κρατών μελών να εφαρμόζουν αποφάσεις ανάκτησης που απευθύνονται σε αυτά, και συγκεκριμένα την ύπαρξη εξαιρετικών περιστάσεων που συνεπάγονται απόλυτη αδυναμία ορθής εκτελέσεως (24) της αποφάσεως από το οικείο κράτος μέλος.

18.

Σύμφωνα με το ΔΕΚ, η απόλυτη αδυναμία δεν μπορεί, ωστόσο, να στηρίζεται απλώς σε υποθέσεις. Το κράτος μέλος πρέπει να αποδείξει ότι κατέβαλε καλή τη πίστει προσπάθειες για την ανάκτηση της παράνομης ενίσχυσης και πρέπει να συνεργάζεται με την Επιτροπή σύμφωνα με το άρθρο 10 της συνθήκης ΕΚ, με σκοπό την αντιμετώπιση των δυσχερειών που έχουν ανακύψει (25).

19.

Από την επισκόπηση της νομολογίας προκύπτει ότι το ΔΕΚ έχει ερμηνεύσει την έννοια της «απόλυτης αδυναμίας» με πολύ περιοριστικό τρόπο. Το Δικαστήριο έχει επιβεβαιώσει επανειλημμένα ότι τα κράτη μέλη δεν μπορούν να επικαλούνται απαιτήσεις της εθνικής νομοθεσίας τους όπως εθνικούς κανόνες παραγραφής (26) ή την απουσία τίτλου ανάκτησης βάσει της εθνικής νομοθεσίας (27) προκειμένου να αιτιολογήσουν την παράλειψη συμμόρφωσής τους με την απόφαση ανάκτησης (28). Κατά τον ίδιο τρόπο, το ΔΕΚ έχει αποφανθεί ότι η υποχρέωση ανάκτησης δεν επηρεάζεται από περιστάσεις που συνδέονται με την οικονομική κατάσταση του αποδέκτη. Διευκρίνισε ότι το γεγονός ότι μια επιχείρηση αντιμετωπίζει οικονομικές δυσχέρειες δεν αποτελεί απόδειξη ότι η ανάκτηση είναι αδύνατη (29). Όταν συντρέχουν τέτοιες περιστάσεις, το Δικαστήριο επισήμανε ότι η έλλειψη ανακτήσιμων στοιχείων ενεργητικού αποτελεί το μοναδικό μέσο με το οποίο το κράτος μέλος μπορεί να αποδείξει την απόλυτη αδυναμία να ανακτηθεί η ενίσχυση (30). Σε ορισμένες υποθέσεις, τα κράτη μέλη ισχυρίστηκαν ότι δεν ήταν σε θέση να εκτελέσουν την απόφαση ανάκτησης λόγω διοικητικών ή τεχνικών δυσχερειών (π.χ. λόγω του πολύ υψηλού αριθμού των εμπλεκόμενων αποδεκτών). Το Δικαστήριο έχει αρνηθεί συστηματικά να δεχθεί ότι οι δυσχέρειες αυτές αποτελούν απόλυτη αδυναμία ανάκτησης (31). Τέλος, η προβολή ακόμη και ανυπέρβλητων εσωτερικών δυσχερειών δεν μπορεί να δικαιολογήσει την παράλειψη ενός κράτους μέλους να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις που υπέχει βάσει της κοινοτικής νομοθεσίας (32).

20.

Το άρθρο 14 παράγραφος 3 του μέρους ΙΙ του Πρωτοκόλλου 3 ορίζει ότι «η ανάκτηση πραγματοποιείται αμελλητί και σύμφωνα με τις διαδικασίες της εθνικής νομοθεσίας του οικείου κράτους ΕΖΕΣ, εφόσον αυτές επιτρέπουν την άμεση και πραγματική εκτέλεση της απόφασης της Εποπτεύουσας Αρχής της ΕΖΕΣ».

21.

Εάν τα κράτη ΕΖΕΣ έχουν την ευχέρεια να επιλέξουν, σύμφωνα με την εθνική νομοθεσία τους, τα μέσα με τα οποία μπορούν να εκτελέσουν τις αποφάσεις ανάκτησης, τα μέτρα που επιλέγονται θα πρέπει να επιτρέπουν να εφαρμοστεί πλήρως η απόφαση ανάκτησης. Συνεπώς, είναι απαραίτητο τα εθνικά μέτρα που λαμβάνονται από τα κράτη ΕΖΕΣ να οδηγούν στην πραγματική και άμεση εκτέλεση της απόφασης της Αρχής.

22.

Στην απόφασή του σχετικά με την Ολυμπιακή Αεροπορία  (33), το ΔΕΚ υπογράμμισε ότι τα μέτρα εφαρμογής που λαμβάνονται από το κράτος μέλος πρέπει να είναι αποτελεσματικά και να παράγουν συγκεκριμένα αποτελέσματα όσον αφορά την ανάκτηση. Οι ενέργειες που αναλαμβάνονται από το δημόσιο πρέπει να οδηγούν στην πραγματική ανάκτηση των ποσών που οφείλονται από τον αποδέκτη. Στην απόφασή του στην υπόθεση Scott  (34), το ΔΕΚ επιβεβαίωσε την προσέγγιση αυτή και τόνισε ότι οι εθνικές διαδικασίες που δεν πληρούν τις προϋποθέσεις που ορίζονται στο άρθρο 14 παράγραφος 3 του διαδικαστικού κανονισμού (το οποίο ανταποκρίνεται στο άρθρο 14 παράγραφος 3 του μέρους II του Πρωτοκόλλου 3) θα πρέπει να παραμένουν ανεφάρμοστες. Ειδικότερα, αντέκρουσε το επιχείρημα του κράτους μέλους ότι είχε λάβει όλα τα αναγκαία μέτρα που διέθετε στο αντίστοιχο νομικό του σύστημα και υπογράμμισε ότι τα μέτρα αυτά πρέπει επίσης να οδηγούν σε συγκεκριμένα αποτελέσματα όσον αφορά την ανάκτηση, και τούτο εντός της προθεσμίας που έχει ταχθεί από την Επιτροπή.

23.

Το άρθρο 14 παράγραφος 3 του μέρους ΙΙ του Πρωτοκόλλου 3 απαιτεί οι αποφάσεις ανάκτησης να εφαρμόζονται με τρόπο αποτελεσματικό και άμεσο. Στην υπόθεση Scott, το ΔΕΚ τόνισε τη σημασία που έχει η χρονική διάσταση στη διαδικασία ανάκτησης. Το Δικαστήριο διευκρίνισε ότι η εφαρμογή των εθνικών διαδικασιών δεν θα πρέπει να παρεμποδίζει την αποκατάσταση του αποτελεσματικού ανταγωνισμού παρεμποδίζοντας την άμεση και πραγματική εκτέλεση της απόφασης της Επιτροπής. Οι εθνικές διαδικασίες οι οποίες παρεμποδίζουν την άμεση επαναφορά των πραγμάτων στην προηγούμενη κατάσταση και παρατείνουν το πλεονέκτημα αθέμιτου ανταγωνισμού που προκύπτει από την παράνομη και ασυμβίβαστη ενίσχυση δεν πληρούν τις προϋποθέσεις που ορίζονται στο άρθρο 14 παράγραφος 3 του μέρους ΙΙ του Πρωτοκόλλου 3.

24.

Στο πλαίσιο αυτό, είναι σημαντικό να υπενθυμίσουμε ότι η άσκηση προσφυγής για την ακύρωση απόφασης ανάκτησης βάσει του άρθρου 36 της συμφωνίας μεταξύ των κρατών ΕΖΕΣ για την ίδρυση Εποπτεύουσας Αρχής και Δικαστηρίου (εφεξής συμφωνία περί Εποπτείας και Δικαστηρίου) δεν έχει ανασταλτικό αποτέλεσμα. Στο πλαίσιο μιας τέτοιας προσφυγής, ο αποδέκτης της ενίσχυσης μπορεί, ωστόσο, να υποβάλει αίτηση για την αναστολή της εκτέλεσης της απόφασης ανάκτησης σύμφωνα με το άρθρο 40 της συμφωνίας περί Εποπτείας και Δικαστηρίου. Οι αιτήσεις αναστολής θα πρέπει να προσδιορίζουν τα περιστατικά από τα οποία προκύπτει το επείγον και πρέπει να περιλαμβάνουν τους πραγματικούς και νομικούς ισχυρισμούς που δικαιολογούν, εκ πρώτης όψεως, τη λήψη ασφαλιστικών μέτρων (35). Το Δικαστήριο ΕΖΕΣ μπορεί τότε, εάν κρίνει ότι το απαιτούν οι περιστάσεις, να διατάξει την αναστολή της εκτέλεσης της προσβαλλόμενης απόφασης.

25.

Το άρθρο 3 της συμφωνίας ΕΟΧ υποχρεώνει τα κράτη ΕΖΕΣ να διευκολύνουν την εκπλήρωση των στόχων ΕΟΧ και επιβάλλει υποχρέωση αμοιβαίας συνεργασίας μεταξύ των οργάνων του ΕΟΧ και των κρατών ΕΖΕΣ, έτσι ώστε να επιτευχθούν οι στόχοι της συμφωνίας ΕΟΧ.

26.

Συνεπώς, στο πλαίσιο της εκτέλεση αποφάσεων ανάκτησης, η Αρχή και οι αρχές των κρατών ΕΖΕΣ πρέπει να συνεργάζονται για την επίτευξη του στόχου αποκατάστασης ανταγωνιστικών συνθηκών στην εσωτερική αγορά.

27.

Εάν ένα κράτος ΕΖΕΣ αντιμετωπίζει απρόβλεπτες ή μη δυνάμενες να προβλεφθούν δυσχέρειες για την εκτέλεση απόφασης ανάκτησης εντός της ταχθείσας προθεσμίας ή αντιλαμβάνεται ότι θα υπάρξουν συνέπειες που δεν είχε προβλέψει η Αρχή, οφείλει να θέσει τα προβλήματα αυτά στην κρίση της Αρχής, προτείνοντας κατάλληλες τροποποιήσεις (36) της επίδικης αποφάσεως. Σε μια τέτοια περίπτωση, η Αρχή και το οικείο κράτος ΕΖΕΣ πρέπει να συνεργαστούν καλή τη πίστει για να υπερπηδήσουν τις δυσχέρειες, μεριμνώντας συγχρόνως για την πλήρη εφαρμογή των διατάξεων της συμφωνίας ΕΟΧ (37). Επίσης, η αρχή της καλή τη πίστει συνεργασίας απαιτεί από τα κράτη ΕΖΕΣ να παρέχουν στην Αρχή όλες τις πληροφορίες που της επιτρέπουν να διαπιστώσει ότι τα μέτρα που έχουν επιλεγεί αποτελούν κατάλληλη εφαρμογή της απόφασης (38).

28.

Ωστόσο, η ενημέρωση της Αρχής σχετικά με τις τεχνικές και νομικές δυσχέρειες που προκύπτουν κατά την εφαρμογή απόφασης ανάκτησης δεν απαλλάσσει τα κράτη ΕΖΕΣ από την υποχρέωση να λάβουν όλα τα αναγκαία δυνατά μέτρα προκειμένου να ανακτήσουν την ενίσχυση από τη σχετική επιχείρηση και να προτείνουν στην Αρχή κατάλληλες ρυθμίσεις για την εφαρμογή της απόφασης (39).

29.

Τόσο η Αρχή όσο και τα κράτη ΕΖΕΣ διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην εκτέλεση αποφάσεων ανάκτησης και μπορούν να συμβάλουν στην αποτελεσματική εφαρμογή της πολιτικής για την ανάκτηση.

30.

Οι αποφάσεις ανάκτησης της Αρχής επιβάλλουν υποχρέωση ανάκτησης στα σχετικά κράτη ΕΖΕΣ. Απαιτούν από τα σχετικά κράτη ΕΖΕΣ να ανακτήσουν ένα ορισμένο ποσό ενίσχυσης από ένα ή πολλούς αποδέκτες εντός δεδομένης προθεσμίας. Η πείρα δείχνει ότι η ταχύτητα με την οποία εκτελείται μια απόφαση ανάκτησης επηρεάζεται από τον βαθμό ακρίβειας ή την πληρότητα της απόφασης αυτής. Συνεπώς, η Αρχή θα εξακολουθήσει να καταβάλλει προσπάθειες, έτσι ώστε οι αποφάσεις ανάκτησης που εκδίδει να προσδιορίζουν με σαφήνεια το ποσό ή τα ποσά της ενίσχυσης που πρέπει να ανακτηθεί(-ούν), την επιχείρηση ή τις επιχειρήσεις από τις οποίες πρέπει να ανακτηθεί η ενίσχυση και την προθεσμία εντός της οποίας πρέπει να ολοκληρωθεί η ανάκτηση.

31.

Οι παράνομες και ασυμβίβαστες ενισχύσεις πρέπει να ανακτώνται από τις επιχειρήσεις οι οποίες πράγματι επωφελήθηκαν από αυτές (40). Η Αρχή θα εξακολουθήσει τη σημερινή πρακτική του προσδιορισμού στις αποφάσεις ανάκτησης, στο μέτρο του δυνατού, της ταυτότητας της ή των επιχειρήσεων από τις οποίες πρέπει να ανακτηθεί η ενίσχυση. Εάν, στο στάδιο της εφαρμογής, διαπιστωθεί ότι η ενίσχυση μεταβιβάστηκε σε άλλες οντότητες, το κράτος ΕΖΕΣ ενδέχεται να χρειαστεί να επεκτείνει την ανάκτηση προκειμένου να συμπεριληφθούν όλοι οι πραγματικοί αποδέκτες, έτσι ώστε να εξασφαλιστεί ότι δεν παρακάμπτεται η υποχρέωση ανάκτησης.

32.

Το ΔΕΚ έχει δώσει ορισμένες κατευθύνσεις για τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες η υποχρέωση ανάκτησης πρέπει να επεκτείνεται σε επιχειρήσεις εκτός από τον αρχικό αποδέκτη της παράνομης και ασυμβίβαστης ενίσχυσης. Σύμφωνα με το ΔΕΚ, μεταβίβαση του αθέμιτου πλεονεκτήματος μπορεί να υπάρχει όταν τα περιουσιακά στοιχεία του αρχικού αποδέκτη της ενίσχυσης μεταβιβάζονται σε τρίτο μέρος σε τιμή η οποία είναι χαμηλότερη από την αγοραία αξία τους, μερικές φορές σε διάδοχο επιχείρηση που έχει συσταθεί με σκοπό την παράκαμψη της εντολής ανάκτησης (41). Σύμφωνα με τη νομολογία αυτή, εναπόκειται στην Αρχή να αποδείξει ότι τα περιουσιακά στοιχεία πωλήθηκαν σε τιμή η οποία είναι χαμηλότερη από την αγοραία αξία τους, ιδίως σε διάδοχο επιχείρηση που έχει συσταθεί προκειμένου να παρακαμφθεί η εντολή ανάκτησης. Στην περίπτωση αυτή, η εντολή ανάκτησης μπορεί να επεκταθεί στο εν λόγω τρίτο μέρος. Τυπικές περιπτώσεις παράκαμψης είναι εκείνες στις οποίες η μεταβίβαση δεν αποτελεί απόρροια οποιασδήποτε οικονομικής λογικής εκτός από την καταστρατήγηση της εντολής ανάκτησης (42).

33.

Όσον αφορά τη μεταβίβαση μετοχών επιχείρησης η οποία πρέπει να επιστρέψει παράνομη και ασυμβίβαστη ενίσχυση (συμφωνίες μεταβίβασης μετοχών), το ΔΕΚ αποφάνθηκε (43) ότι η πώληση μετοχών της επιχείρησης αυτής σε τρίτο μέρος δεν επηρεάζει την υποχρέωση του αποδέκτη να επιστρέψει την ενίσχυση (44). Όταν μπορεί να διαπιστωθεί ότι ο αγοραστής των μετοχών έχει καταβάλει την τιμή που επικρατεί στην αγορά για τις μετοχές της επιχείρησης αυτής, δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι έχει επωφεληθεί από πλεονέκτημα που θα συνιστούσε κρατική ενίσχυση (45).

34.

Όταν εκδίδει απόφαση ανάκτησης σχετικά με καθεστώτα ενισχύσεων, η Αρχή δεν είναι κανονικά σε θέση να προσδιορίσει, στην ίδια την απόφαση, όλες τις επιχειρήσεις που έχουν λάβει παράνομες και ασυμβίβαστες ενισχύσεις. Αυτό θα πρέπει να γίνει κατά την έναρξη της διαδικασίας εφαρμογής της απόφασης από το οικείο κράτος ΕΖΕΣ, που θα πρέπει να εξετάσει την επιμέρους κατάσταση όλων των εμπλεκόμενων επιχειρήσεων (46).

35.

Ο στόχος της ανάκτησης επιτυγχάνεται «εφόσον οι επίμαχες ενισχύσεις, προσαυξημένες ενδεχομένως με τόκους υπερημερίας, επιστραφούν από το αποδέκτη ή, με άλλα λόγια, από τις επιχειρήσεις που απολάμβαναν το πλεονέκτημα. Με την ανάκτηση της ενίσχυσης, ο αποδέκτης χάνει το πλεονέκτημα που διέθετε στην αγορά έναντι των ανταγωνιστών του και αποκαθίσταται η κατάσταση που επικρατούσε πριν από τη χορήγηση της ενίσχυσης» (47).

36.

Όπως και στο παρελθόν, η Αρχή θα προσδιορίζει με σαφήνεια τα παράνομα και ασυμβίβαστα μέτρα ενισχύσεων που πρέπει να ανακτηθούν στις σχετικές αποφάσεις της. Όταν έχει στη διάθεσή της τα απαραίτητα στοιχεία, η Αρχή προσπαθεί επίσης να παρέχει μια ακριβή ένδειξη του ποσού της ενίσχυσης που πρέπει να ανακτηθεί. Ωστόσο, είναι σαφές ότι η Αρχή δεν μπορεί ούτε έχει τη νομική υποχρέωση να ορίσει το ακριβές ποσό που πρέπει να ανακτηθεί. Αρκεί η απόφαση της Αρχής να περιλαμβάνει τις πληροφορίες που θα επιτρέπουν στα κράτη ΕΖΕΣ να προσδιορίσουν το ποσό χωρίς ιδιαίτερες δυσκολίες (48).

37.

Στην περίπτωση παράνομου και ασυμβίβαστου καθεστώτος ενισχύσεων, η Αρχή δεν είναι σε θέση να προσδιορίσει ποσοτικά το ύψος της ασυμβίβαστης ενίσχυσης που πρέπει να ανακτηθεί από κάθε αποδέκτη. Αυτό θα απαιτούσε από το κράτος ΕΖΕΣ να πραγματοποιήσει λεπτομερή ανάλυση των ενισχύσεων που χορηγήθηκαν σε κάθε μεμονωμένη περίπτωση με βάση το επίμαχο καθεστώς. Συνεπώς, η Αρχή προσδιορίζει στην απόφασή της ότι τα κράτη ΕΖΕΣ θα πρέπει να ανακτήσουν κάθε ενίσχυση που χορηγήθηκε, εκτός εάν χορηγήθηκε για συγκεκριμένο σχέδιο, το οποίο, κατά τη χρονική στιγμή της χορήγησης, πληρούσε όλες τις προϋποθέσεις των κανονισμών απαλλαγής κατά κατηγορία ή καθεστώτος ενισχύσεων που είχε εγκριθεί από την Αρχή.

38.

Σύμφωνα με το άρθρο 14 παράγραφος 2 του μέρους ΙΙ του Πρωτοκόλλου 3, το ποσό που πρέπει να ανακτηθεί δυνάμει απόφασης ανάκτησης περιλαμβάνει και τους σχετικούς τόκους, υπολογιζόμενους με το δέον επιτόκιο που ορίζει η Αρχή. Οι τόκοι πρέπει να καταβληθούν από την ημερομηνία κατά την οποία η παράνομη ενίσχυση ετέθη στη διάθεση του δικαιούχου μέχρι την ημερομηνία της ανάκτησής της (49). Η απόφαση αριθ. 195/04/COL ορίζει ότι το επιτόκιο εφαρμόζεται με τη μέθοδο του ανατοκισμού μέχρι την ημερομηνία ανάκτησης της ενίσχυσης (50).

39.

Στο παρελθόν, οι αποφάσεις ανάκτησης της Επιτροπής όριζαν μια και μόνη προθεσμία δύο μηνών, εντός της οποίας το οικείο κράτος μέλος έπρεπε να κοινοποιήσει στην Επιτροπή τα μέτρα που είχε λάβει για να συμμορφωθεί με μια δεδομένη απόφαση. Το ΔΕΚ αναγνώρισε ότι η προθεσμία αυτή πρέπει να θεωρηθεί ως η προθεσμία για την εκτέλεση της ίδιας της απόφασης (51).

40.

Το ΔΕΚ κατέληξε περαιτέρω στο συμπέρασμα ότι οι επαφές και οι διαπραγματεύσεις μεταξύ της Επιτροπής και του κράτους μέλους, στο πλαίσιο της εκτέλεσης της απόφασης της Επιτροπής, δεν απαλλάσσουν το κράτος μέλος από την υποχρέωση να λάβει όλα τα αναγκαία μέτρα για την εκτέλεση της απόφασης εντός της ταχθείσας προθεσμίας (52).

41.

Η Αρχή αναγνωρίζει ότι η προθεσμία των δύο μηνών για την εκτέλεση των αποφάσεων της Επιτροπής είναι υπερβολικά σύντομη για την πλειοψηφία των περιπτώσεων. Ως εκ τούτου, η προθεσμία για την εκτέλεση αποφάσεων ανάκτησης παρατείνεται σε τέσσερις μήνες. Στο εξής, η Αρχή θα προσδιορίζει δύο διαφορετικές προθεσμίες στις αποφάσεις της:

42.

Εάν ένα κράτος ΕΖΕΣ αντιμετωπίζει σοβαρές δυσχέρειες που το εμποδίζουν να τηρήσει μια από τις προθεσμίες αυτές, πρέπει να ενημερώσει σχετικά την Αρχή, παρέχοντας την κατάλληλη αιτιολόγηση. Η Αρχή δύναται τότε να παρατείνει την προθεσμία σύμφωνα με την αρχή της καλή τη πίστει συνεργασίας (53).

43.

Το κράτος ΕΖΕΣ είναι υπεύθυνο για την εκτέλεση της απόφασης ανάκτησης. Το άρθρο 14 παράγραφος 1 του μέρους ΙΙ του Πρωτοκόλλου 3 προβλέπει ότι το οικείο κράτος ΕΖΕΣ λαμβάνει όλα τα αναγκαία μέτρα για την ανάκτηση της ενίσχυσης από τον αποδέκτη.

44.

Στο πλαίσιο αυτό, είναι σημαντικό να λαμβάνεται υπόψη ότι το ΔΕΚ έχει υπενθυμίσει επανειλημμένα ότι μια απόφαση της Επιτροπής που απευθύνεται σε κράτος μέλος είναι δεσμευτική για όλα τα όργανα του εν λόγω κράτους, περιλαμβανομένων των δικαστηρίων του (54). Αυτό συνεπάγεται ότι κάθε κράτος ΕΖΕΣ που συμμετέχει στην εφαρμογή απόφασης ανάκτησης πρέπει να λαμβάνει τα αναγκαία μέτρα για να εξασφαλίσει την άμεση και αποτελεσματική εκτέλεση της απόφασης αυτής.

45.

Το δίκαιο ΕΟΧ δεν καθορίζει ποιο όργανο του κράτους ΕΖΕΣ έχει την αρμοδιότητα για την πρακτική εφαρμογή μιας απόφασης ανάκτησης. Εναπόκειται στο εθνικό νομοθετικό σύστημα κάθε κράτους ΕΖΕΣ να προσδιορίσει τους φορείς που θα είναι υπεύθυνοι για την εκτέλεση της απόφασης ανάκτησης. Γενικά, τα κράτη ΕΖΕΣ έχουν την επιλογή να ορίζουν έναν κεντρικό φορέα (για παράδειγμα ένα υπουργείο) το οποίο έχει αναλάβει την παρακολούθηση της διαδικασίας ανάκτησης και είναι σε σταθερή επικοινωνία με την Αρχή (55).

46.

Το άρθρο 14 παράγραφος 3 του μέρους ΙΙ του Πρωτοκόλλου 3 υποχρεώνει τα κράτη ΕΖΕΣ να θέτουν αμέσως σε εφαρμογή τις διαδικασίες ανάκτησης. Όπως αναφέρθηκε ανωτέρω στο τμήμα 3.1, η απόφαση ανάκτησης θα προσδιορίζει την προθεσμία εντός της οποίας το κράτος ΕΖΕΣ πρέπει να υποβάλει ακριβείς πληροφορίες για τα μέτρα που έχει λάβει και σχεδιάζει να λάβει για την εκτέλεση της απόφασης. Ειδικότερα, το κράτος ΕΖΕΣ θα πρέπει να παρέχει πλήρεις πληροφορίες για την ταυτότητα των αποδεκτών της παράνομης και ασυμβίβαστης ενίσχυσης, το ύψος της επίμαχης ενίσχυσης και την εθνική διαδικασία που εφαρμόζεται για να πραγματοποιηθεί η ανάκτηση. Επιπλέον, το κράτος ΕΖΕΣ θα πρέπει να παρέχει αποδεικτικά στοιχεία τα οποία να τεκμηριώνουν ότι κοινοποίησε στον αποδέκτη την υποχρέωσή του να επιστρέψει την ενίσχυση.

47.

Η απόφαση ανάκτησης δεν μπορεί πάντοτε να περιέχει πλήρεις πληροφορίες για την ταυτότητα των αποδεκτών ούτε για τα ποσά της ενίσχυσης που πρέπει να ανακτηθούν. Σε τέτοιες περιπτώσεις, το κράτος ΕΖΕΣ πρέπει να αναφέρει χωρίς καθυστέρηση τις επιχειρήσεις τις οποίες αφορά η απόφαση και να προσδιορίζει με αριθμητικά στοιχεία το ακριβές ποσό της ενίσχυσης που πρέπει να ανακτηθεί από κάθε επιχείρηση.

48.

Στην περίπτωση παράνομου και ασυμβίβαστου καθεστώτος ενισχύσεων, το κράτος ΕΖΕΣ πρέπει να προβαίνει σε λεπτομερή εξέταση κάθε ατομικής ενίσχυσης που έχει χορηγηθεί βάσει του εν λόγω καθεστώτος. Για τον καθορισμό του ακριβούς ποσού της υπό ανάκτηση ενίσχυσης από κάθε μεμονωμένο αποδέκτη βάσει του καθεστώτος, το κράτος ΕΖΕΣ πρέπει να προσδιορίζει το βαθμό στον οποίο η ενίσχυση χορηγήθηκε σε συγκεκριμένο σχέδιο, το οποίο κατά το χρόνο που χορηγήθηκε η ενίσχυση πληρούσε όλες τις προϋποθέσεις των κανονισμών απαλλαγής κατά κατηγορία ή σε καθεστώς ενισχύσεων που έχει εγκριθεί από την Αρχή. Σε τέτοιες περιπτώσεις, το κράτος ΕΖΕΣ μπορεί επίσης να εφαρμόζει τα ουσιαστικά ελάχιστα κριτήρια που ίσχυαν κατά το χρόνο που χορηγήθηκε η παράνομη και ασυμβίβαστη ενίσχυση που αποτελεί αντικείμενο της απόφασης ανάκτησης.

49.

Οι εθνικές αρχές δύνανται να λαμβάνουν υπόψη τις επιπτώσεις του φορολογικού συστήματος για τον προσδιορισμό του ποσού που πρέπει να επιστραφεί. Όταν ο αποδέκτης της παράνομης και ασυμβίβαστης ενίσχυσης έχει καταβάλει φόρο επί της ληφθείσας ενίσχυσης, οι εθνικές αρχές δύνανται, σύμφωνα με τους εθνικούς φορολογικούς κανόνες τους, να λαμβάνουν υπόψη το ποσό του φόρου που καταβλήθηκε σε προγενέστερο στάδιο ζητώντας την ανάκτηση μόνο του καθαρού ποσού που έλαβε ο αποδέκτης (56). Η Αρχή θεωρεί ότι σε τέτοιες περιπτώσεις οι εθνικές αρχές θα πρέπει να εξασφαλίζουν ότι ο αποδέκτης δεν θα είναι σε θέση να επωφεληθεί από περαιτέρω φορολογική έκπτωση ισχυριζόμενος ότι η επιστροφή έχει μειώσει το φορολογητέο εισόδημά του, δεδομένου ότι αυτό θα σήμαινε ότι το καθαρό ποσό της ανάκτησης θα ήταν χαμηλότερο από το καθαρό ποσό που λήφθηκε αρχικά.

50.

Το δίκαιο ΕΟΧ δεν προσδιορίζει τη διαδικασία που πρέπει να εφαρμόζουν τα κράτη ΕΖΕΣ για την εκτέλεση απόφασης ανάκτησης. Ωστόσο, τα κράτη ΕΖΕΣ πρέπει να γνωρίζουν ότι η επιλογή και η εφαρμογή μιας εθνικής διαδικασίας προϋποθέτει ότι η διαδικασία αυτή επιτρέπει την άμεση και αποτελεσματική εκτέλεση της απόφασης της Αρχής. Αυτό σημαίνει ότι οι υπεύθυνες αρχές θα πρέπει να εξετάζουν προσεκτικά το πλήρες φάσμα των μέσων ανάκτησης που διαθέτουν βάσει της εθνικής νομοθεσίας τους και να επιλέγουν τη διαδικασία που έχει τις περισσότερες πιθανότητες να εξασφαλίσει την άμεση εκτέλεση της απόφασης. Θα πρέπει να χρησιμοποιούν ταχείες διαδικασίες όταν αυτό είναι δυνατό βάσει της εθνικής νομοθεσίας. Σύμφωνα με την αρχή της ισοδυναμίας και της αποτελεσματικότητας, οι διαδικασίες αυτές δεν πρέπει να είναι λιγότερο ευνοϊκές από εκείνες που διέπουν παρόμοιες διαδικασίες εσωτερικής έννομης τάξεως και δεν πρέπει να καθιστούν αδύνατη ή υπερβολικά δυσχερή την άσκηση των δικαιωμάτων που απονέμει το δίκαιο ΕΟΧ (57).

51.

Γενικότερα, τα κράτη ΕΖΕΣ δεν πρέπει να είναι σε θέση να αντιτάξουν εμπόδια στον τρόπο εκτέλεσης μιας απόφασης ανάκτησης (58). Κατά συνέπεια, οι αρχές των κρατών ΕΖΕΣ έχουν την υποχρέωση να παρέχουν προτεραιότητα στην απόφαση της Επιτροπής έναντι οποιωνδήποτε διατάξεων της εθνικής νομοθεσίας οι οποίες ενδέχεται να παρεμποδίζουν την άμεση εκτέλεση της απόφασης ανάκτησης (59).

52.

Από τη στιγμή που προσδιοριστούν ο αποδέκτης, το προς ανάκτηση ποσό και η εφαρμοστέα διαδικασία, οι εντολές ανάκτησης πρέπει να αποσταλούν στους αποδέκτες της παράνομης και ασυμβίβαστης ενίσχυσης χωρίς καθυστέρηση και εντός της προθεσμίας που τάσσεται στην απόφαση της Αρχής. Οι αρχές που είναι υπεύθυνες για την πραγματοποίηση της ανάκτησης πρέπει να διασφαλίσουν ότι οι εντολές ανάκτησης τίθενται σε εφαρμογή και ότι η ανάκτηση ολοκληρώνεται εντός της προθεσμίας που προσδιορίζεται στην απόφαση. Στην περίπτωση που ένας αποδέκτης δεν συμμορφώνεται με εντολή την ανάκτησης, το κράτος ΕΖΕΣ θα πρέπει να επιδιώξει την άμεση εφαρμογή των απαιτήσεων ανάκτησης βάσει της εθνικής νομοθεσίας του.

53.

Η εκτέλεση αποφάσεων ανάκτησης μπορεί να οδηγήσει σε διαφορές που φέρονται ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων. Μπορούν να διακριθούν δύο βασικές κατηγορίες διαφορών που συνδέονται με ανακτήσεις: προσφυγές από μέρους της αρχής ανάκτησης που επιδιώκει την έκδοση δικαστικής εντολής για να υποχρεώσει αποδέκτη που δεν συμμορφώνεται με την εντολή ανάκτησης να επιστρέψει την παράνομη και ασυμβίβαστη ενίσχυση, και προσφυγές που υποβάλλονται από αποδέκτες που αμφισβητούν το κύρος της εντολής ανάκτησης.

54.

Η εκτέλεση απόφασης ανάκτησης μπορεί να καθυστερήσει επί σειρά ετών όταν τα εθνικά μέτρα που λαμβάνονται για την εφαρμογή απόφασης ανάκτησης προσβάλλονται ενώπιον δικαστηρίου. Αυτό ισχύει κατά μείζονα λόγο όταν υποβάλλεται προσφυγή κατά της απόφασης ανάκτησης ενώπιον του Δικαστηρίου ΕΖΕΣ και ζητείται από τους εθνικούς δικαστές να αναστείλουν την εφαρμογή των εθνικών μέτρων μέχρις ότου το Δικαστήριο ΕΖΕΣ αποφανθεί επί του κύρους της απόφασης ανάκτησης.

55.

Σύμφωνα με τη νομολογία του ΔΕΚ, ο αποδέκτης ενίσχυσης ο οποίος είχε αναμφίβολα το δικαίωμα προσβολής της απόφασης ανάκτησης ενώπιον του Δικαστηρίου ΕΖΕΣ βάσει του άρθρου 36 της συμφωνίας περί Εποπτείας και Δικαστηρίου δεν μπορεί πλέον να αμφισβητήσει τη νομιμότητά της ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων με το σκεπτικό ότι η απόφαση ήταν παράνομη (60). Απόρροια της απόφασης αυτής είναι ότι ο αποδέκτης ενίσχυσης ο οποίος θα μπορούσε να είχε ζητήσει τη λήψη προσωρινών μέτρων από το Δικαστήριο ΕΖΕΣ σύμφωνα με τα άρθρα 40 και 41 της συμφωνίας περί Εποπτείας και Δικαστηρίου και δεν το έπραξε, δεν μπορεί να ζητήσει την αναστολή των μέτρων που έχουν ληφθεί από εθνικές αρχές για την εφαρμογή της απόφασης αυτής για λόγους που συνδέονται με το κύρος της εν λόγω απόφασης.

56.

Ωστόσο, στις περιπτώσεις που δεν είναι αυτονόητο ότι μια προσφυγή ακυρώσεως που υποβάλλεται από τον αποδέκτη κατά της προσβαλλόμενης απόφασης θα ήταν παραδεκτή, πρέπει να χορηγηθεί η δέουσα νομική προστασία στον αποδέκτη της ενίσχυσης. Στην περίπτωση που ο αποδέκτης της ενίσχυσης προσβάλει την εφαρμογή της απόφασης σε διαδικασία ενώπιον εθνικού δικαστηρίου στηριζόμενος στην έλλειψη νομιμότητας της απόφασης ανάκτησης, ο εθνικός δικαστής πρέπει να στηριχθεί στη διαδικασία που προβλέπεται στο άρθρο 34 της συμφωνίας περί Εποπτείας και Δικαστηρίου (61).

57.

Στην περίπτωση που ο αποδέκτης ζητεί επίσης τη λήψη προσωρινών μέτρων όσον αφορά τα εθνικά μέτρα που εκδόθηκαν για την εφαρμογή της απόφασης ανάκτησης λόγω της εικαζόμενης έλλειψης νομιμότητας της απόφασης ανάκτησης της Αρχής, ο εθνικός δικαστής θα πρέπει να αξιολογήσει κατά πόσο η εξεταζόμενη υπόθεση πληροί τις προϋποθέσεις που καθορίστηκαν από το ΔΕΚ στις υποθέσεις Zuckerfabrik  (62) και Atlanta  (63). Αυτό σημαίνει ότι ένα εθνικό δικαστήριο πρέπει να εκδώσει προσωρινά μέτρα:

58.

Ως προκαταρκτική παρατήρηση, έχει σημασία να υπενθυμίσουμε ότι, σύμφωνα με την πάγια νομολογία του ΔΕΚ, το γεγονός ότι ένας αποδέκτης ενίσχυσης είναι αφερέγγυος ή υποβλήθηκε σε πτωχευτική διαδικασία δεν επηρεάζει την υποχρέωση επιστροφής της παράνομης και ασυμβίβαστης ενίσχυσης (65).

59.

Στην πλειοψηφία των υποθέσεων που περιλαμβάνουν αφερέγγυο αποδέκτη ενίσχυσης, δεν είναι δυνατό να ανακτηθεί το πλήρες ποσό της παράνομης και ασυμβίβαστης ενίσχυσης (περιλαμβανομένων των τόκων), δεδομένου ότι τα περιουσιακά στοιχεία του αποδέκτη δεν θα επαρκούν για την ικανοποίηση των απαιτήσεων όλων των πιστωτών. Κατά συνέπεια, δεν είναι δυνατό να αποκατασταθεί πλήρως η προηγούμενη κατάσταση με τον συνηθισμένο τρόπο. Δεδομένου ότι ο τελικός στόχος της ανάκτησης είναι να σταματήσει η στρέβλωση του ανταγωνισμού, το ΔΕΚ έχει αποφανθεί ότι, σε τέτοιες περιπτώσεις, η θέση υπό εκκαθάριση του αποδέκτη μπορεί να θεωρηθεί ως αποδεκτή επιλογή έναντι της ανάκτησης (66). Η Αρχή πιστεύει, συνεπώς, ότι μια απόφαση με την οποία το κράτος ΕΖΕΣ διατάσσεται να ανακτήσει την παράνομη και ασυμβίβαστη ενίσχυση από αφερέγγυο αποδέκτη μπορεί να θεωρηθεί ότι έχει εκτελεστεί ορθά είτε όταν ολοκληρωθεί η πλήρης ανάκτηση της ενίσχυσης είτε, στην περίπτωση μερικής ανάκτησης, όταν η επιχείρηση εκκαθαριστεί και τα περιουσιακά στοιχεία της πωληθούν με βάση τους όρους της αγοράς.

60.

Όταν εφαρμόζουν αποφάσεις ανάκτησης που αφορούν αφερέγγυους αποδέκτες, οι αρχές του κράτους ΕΖΕΣ θα πρέπει να εξασφαλίζουν ότι, καθόλη της διάρκεια της διαδικασίας πτώχευσης, λαμβάνονται δεόντως υπόψη τα συμφέροντα του ΕΟΧ, και ειδικότερα η ανάγκη να τερματιστεί αμέσως η στρέβλωση του ανταγωνισμού που προκαλείται από τη χορήγηση παράνομης και ασυμβίβαστης ενίσχυσης.

61.

Ωστόσο, η απλή καταχώριση απαιτήσεων στο πλαίσιο διαδικασίας πτώχευσης ενδέχεται να μην αρκεί πάντοτε για την εξασφάλιση της άμεσης και αποτελεσματικής εκτέλεσης αποφάσεων ανάκτησης της Αρχής. Η εφαρμογή ορισμένων διατάξεων των εθνικών πτωχευτικών νομοθεσιών θα μπορούσε να υπονομεύσει τον σκοπό που επιδιώκουν οι αποφάσεις ανάκτησης επιτρέποντας στην επιχείρηση να συνεχίζει τις δραστηριότητές της παρόλο που δεν έχει επιστρέψει στο ακέραιο την ενίσχυση, με αποτέλεσμα να συνεχίζεται η στρέβλωση του ανταγωνισμού. Συνεπώς, η Αρχή θεωρεί ότι είναι απαραίτητο να προσδιοριστούν οι υποχρεώσεις των κρατών ΕΖΕΣ κατά τα διάφορα στάδια της διαδικασίας πτώχευσης.

62.

Το κράτος ΕΖΕΣ πρέπει να καταχωρίσει αμέσως τις απαιτήσεις του στο πλαίσιο της διαδικασίας πτώχευσης (67). Σύμφωνα με τη νομολογία του ΔΕΚ, η ανάκτηση πραγματοποιείται σύμφωνα με τις διατάξεις των εθνικών πτωχευτικών νομοθεσιών (68). Συνεπώς, τα χρέη που απορρέουν από την εντολή ανάκτησης θα εξοφλούνται βάσει του καθεστώτος που τους απονέμεται δυνάμει της εθνικής νομοθεσίας.

63.

Στο παρελθόν, υπήρξαν περιπτώσεις, που εξέτασε η Επιτροπή, στις οποίες ο σύνδικος της πτώχευσης αρνήθηκε να καταχωρίσει την απαίτηση ανάκτησης στη διαδικασία πτώχευσης, και τούτο λόγω της μορφής της παράνομης και ασυμβίβαστης ενίσχυσης που χορηγήθηκε (παραδείγματος χάρη, όταν η ενίσχυση χορηγήθηκε με τη μορφή εισφοράς κεφαλαίου). Η κατάσταση αυτή είναι προβληματική, ιδίως όταν η άρνηση αυτή στερήσει από τις αρχές που είναι αρμόδιες για την εκτέλεση της απόφασης ανάκτησης κάθε μέσο που εξασφαλίζει ότι λαμβάνεται δεόντως υπόψη το συμφέρον της Κοινότητας και του ΕΟΧ στο πλαίσιο διαδικασίας πτώχευσης. Συνεπώς, η Αρχή θεωρεί ότι το κράτος ΕΖΕΣ πρέπει να αντιταχθεί σε οποιαδήποτε άρνηση από τον σύνδικο της πτώχευσης να καταχωρίσει την απαίτηση ανάκτησης (69).

64.

Η Αρχή θεωρεί ότι, για να εξασφαλιστεί η άμεση και αποτελεσματική εκτέλεση αποφάσεων ανάκτησης, οι αρχές που είναι αρμόδιες για την εκτέλεσή τους πρέπει επίσης να ασκήσουν προσφυγή κατά οποιασδήποτε απόφασης του συνδίκου της πτώχευσης ή του πτωχευτικού δικαστηρίου που επιτρέπει τη συνέχιση της δραστηριότητας του αφερέγγυου αποδέκτη πέρα από τα χρονικά όρια που προσδιορίζονται στην απόφαση ανάκτησης. Επίσης, τα εθνικά δικαστήρια, όταν αντιμετωπίζουν τέτοια αιτήματα, θα πρέπει να λαμβάνουν πλήρως υπόψη το συμφέρον του ΕΟΧ, και ιδίως την ανάγκη να εξασφαλιστεί ότι η εκτέλεση της απόφασης της Αρχής είναι άμεση και ότι τερματίζεται το ταχύτερο δυνατό η στρέβλωση του ανταγωνισμού που προκαλείται από την παράνομη και ασυμβίβαστη ενίσχυση. Η Αρχή θεωρεί, συνεπώς, ότι τα εθνικά δικαστήρια δεν πρέπει να επιτρέπουν τη συνέχιση της δραστηριότητας του αφερέγγυου αποδέκτη αν δεν έχει ανακτηθεί στο ακέραιο η ενίσχυση.

65.

Στην περίπτωση που προτείνεται σχέδιο συνέχισης της λειτουργίας στην επιτροπή πιστωτών που συνεπάγεται τη συνέχιση της επιχειρηματικής δραστηριότητας του αποδέκτη, οι εθνικές αρχές που είναι αρμόδιες για την εκτέλεση της απόφασης ανάκτησης μπορούν να υποστηρίξουν ένα τέτοιο σχέδιο μόνο εάν εξασφαλίζει ότι η ενίσχυση επιστρέφεται στο ακέραιο εντός των προθεσμιών που προβλέπονται στην απόφαση ανάκτησης της Αρχής. Ειδικότερα, τα κράτη ΕΖΕΣ δεν μπορούν να παραιτηθούν από μέρος της απαίτησής τους για την ανάκτηση της ενίσχυσης, ούτε μπορούν να αποδεχθούν οποιαδήποτε άλλη λύση που δεν θα οδηγούσε στον άμεσο τερματισμό της δραστηριότητας του αποδέκτη. Εάν δεν πραγματοποιηθεί πλήρης και άμεση επιστροφή της παράνομης και ασυμβίβαστης ενίσχυσης, οι αρχές που είναι αρμόδιες για την εκτέλεση της απόφασης ανάκτησης πρέπει να λάβουν όλα τα μέτρα που διαθέτουν για να αντιταχθούν στην υιοθέτηση σχεδίου συνέχισης της δραστηριότητας και πρέπει να επιμείνουν στην παύση της δραστηριότητας του αποδέκτη εντός της προθεσμίας που ορίζεται στην απόφαση ανάκτησης.

66.

Σε περίπτωση εκκαθάρισης, εφόσον η ενίσχυση δεν έχει πλήρως ανακτηθεί, το κράτος ΕΖΕΣ θα πρέπει να αντιταχθεί σε οποιαδήποτε μεταβίβαση των περιουσιακών στοιχείων που δεν πραγματοποιείται με βάση τους όρους της αγοράς ή/και οργανώνεται έτσι ώστε να παρακαμφθεί η απόφαση ανάκτησης. Για να επιτευχθεί η «ορθή μεταβίβαση των περιουσιακών στοιχείων», το κράτος ΕΖΕΣ πρέπει να εξασφαλίσει ότι το αδικαιολόγητο πλεονέκτημα που δημιουργήθηκε λόγω της ενίσχυσης δεν μεταβιβάζεται στον αγοραστή των περιουσιακών στοιχείων. Αυτό μπορεί να συμβαίνει εάν τα περιουσιακά στοιχεία του αρχικού αποδέκτη της ενίσχυσης μεταβιβάζονται σε τρίτο σε τιμή χαμηλότερη από την αγοραία αξία τους ή σε διάδοχο επιχείρηση που έχει συσταθεί με σκοπό να παρακαμφθεί η εντολή ανάκτησης. Σε μια τέτοια περίπτωση, η εντολή ανάκτησης πρέπει να επεκταθεί στο εν λόγω τρίτο μέρος (70).

67.

Το κράτος ΕΖΕΣ θεωρείται ότι έχει συμμορφωθεί με την απόφαση ανάκτησης, όταν η ενίσχυση έχει επιστραφεί πλήρως εντός της ταχθείσας προθεσμίας ή, στην περίπτωση αφερέγγυου αποδέκτη, όταν η επιχείρηση έχει εκκαθαριστεί σύμφωνα με τους όρους της αγοράς.

68.

Η Αρχή δύναται επίσης, σε δεόντως αιτιολογημένες περιπτώσεις, να δεχθεί προσωρινή εκτέλεση της απόφασης όταν αποτελεί αντικείμενο διαφοράς ενώπιον εθνικού δικαστηρίου ή του Δικαστηρίου ΕΖΕΣ (π.χ. την καταβολή του πλήρους ποσού της παράνομης και ασυμβίβαστης ενίσχυσης σε δεσμευμένο λογαριασμό (71). Το κράτος ΕΖΕΣ πρέπει να εξασφαλίσει ότι δεν θα είναι πλέον στη διάθεση της επιχείρησης (72) το πλεονέκτημα που συνδέεται με την παράνομη και ασυμβίβαστη ενίσχυση. Το κράτος ΕΖΕΣ πρέπει να υποβάλει, προς έγκριση από την Αρχή, κατάλληλη αιτιολογία για την υιοθέτηση τέτοιων προσωρινών μέτρων και πλήρη περιγραφή του προβλεπόμενου προσωρινού μέτρου.

69.

Όταν το οικείο κράτος ΕΖΕΣ δεν έχει συμμορφωθεί με την απόφαση ανάκτησης, και δεν είναι σε θέση να αποδείξει την ύπαρξη απόλυτης αδυναμίας ανάκτησης, η Αρχή μπορεί να κινήσει διαδικασία επί παραβάσει. Επιπλέον, εάν πληρούνται ορισμένες προϋποθέσεις, μπορεί να απαιτήσει από το οικείο κράτος ΕΖΕΣ να αναστείλει την καταβολή νέων συμβιβάσιμων ενισχύσεων στον αποδέκτη ή τους αποδέκτες κατ’ εφαρμογή της αρχής Deggendorf.

70.

Εάν το σχετικό κράτος ΕΖΕΣ δεν συμμορφωθεί με την απόφαση ανάκτησης εντός της ταχθείσας προθεσμίας και δεν είναι σε θέση να αποδείξει την ύπαρξη απόλυτης αδυναμίας, η Αρχή ή οποιοδήποτε άλλο ενδιαφερόμενο κράτος ΕΖΕΣ, δύναται να παραπέμψει απευθείας το θέμα στο Δικαστήριο ΕΖΕΣ σύμφωνα με το άρθρο 1 παράγραφος 2 του μέρους Ι σε συνδυασμό με το άρθρο 23 παράγραφος 1 του μέρους ΙΙ του Πρωτοκόλλου 3. Η Αρχή μπορεί να επικαλεσθεί επιχειρήματα σχετικά με τη συμπεριφορά των εκτελεστικών, νομοθετικών ή δικαστικών οργάνων του οικείου κράτους ΕΖΕΣ, δεδομένου ότι το κράτος ΕΖΕΣ πρέπει να εξετάζεται στο σύνολό του (73).

71.

Σύμφωνα με το άρθρο 33 της συμφωνίας περί Εποπτείας και Δικαστηρίου, τα ενδιαφερόμενα κράτη ΕΖΕΣ πρέπει να λάβουν τα αναγκαία μέτρα, ώστε να συμμορφωθούν με τις αποφάσεις του Δικαστηρίου ΕΖΕΣ.

72.

Εάν η Αρχή θεωρεί ότι το ενδιαφερόμενο κράτος ΕΖΕΣ δεν έχει συμμορφωθεί με την απόφαση του Δικαστηρίου ΕΖΕΣ, μπορεί να παραπέμψει άμεσα το ζήτημα στο Δικαστήριο ΕΖΕΣ σύμφωνα με το άρθρο 1 παράγραφος 2 του μέρους ΙΙ σε συνδυασμό με το άρθρο 23 παράγραφος 2 του μέρους ΙΙ του Πρωτοκόλλου 3.

73.

Στην απόφασή του στην υπόθεση Deggendorf, το Πρωτοδικείο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων αποφάνθηκε ότι, «η Επιτροπή, όταν εξετάζει το ασυμβίβαστο κρατικής ενισχύσεως με την κοινή αγορά, πρέπει να λαμβάνει υπόψη όλα τα στοιχεία που ασκούν επιρροή, περιλαμβανομένων, αν παρίσταται ανάγκη, του πλαισίου που έχει ήδη αξιολογηθεί σε προηγούμενη απόφαση, καθώς και των υποχρεώσεων που αυτή η προηγούμενη απόφαση επέβαλε σε κράτος μέλος. Επομένως, η Επιτροπή είχε την εξουσία να λάβει υπόψη, αφενός, το ενδεχόμενο σωρευτικό αποτέλεσμα των παλαιών ενισχύσεων […] και των νέων ενισχύσεων […] και, αφετέρου, το ότι οι [παλαιές] ενισχύσεις που κηρύχθηκαν παράνομες […] δεν είχαν επιστραφεί» (74). Κατ’ εφαρμογή της απόφασης αυτής, και για να αποφεύγεται η στρέβλωση του ανταγωνισμού που αντιβαίνει το κοινό συμφέρον, η Αρχή μπορεί να διατάξει κράτος ΕΖΕΣ να αναστείλει την πληρωμή νέας συμβιβάσιμης ενίσχυσης σε επιχείρηση η οποία έχει στη διάθεσή της παράνομη και ασυμβίβαστη ενίσχυση που υπόκειται σε προηγούμενη απόφαση ανάκτησης, και τούτο μέχρις ότου το κράτος ΕΖΕΣ πειστεί ότι η εν λόγω επιχείρηση έχει επιστρέψει την παλαιά παράνομη και ασυμβίβαστη ενίσχυση.

74.

Στην πράξη, κατά τη διάρκεια της προκαταρκτικής εξέτασης ενός μέτρου ενίσχυσης, η Αρχή ζητεί από το σχετικό κράτος ΕΖΕΣ να αναλάβει τη δέσμευση ότι θα αναστείλει την καταβολή νέας ενίσχυσης σε οποιονδήποτε αποδέκτη οφείλει να επιστρέψει παράνομη και ασυμβίβαστη ενίσχυση που υπόκειται σε προηγούμενη απόφαση ανάκτησης. Εάν το κράτος ΕΖΕΣ δεν αναλάβει τη δέσμευση αυτή ή/και εάν δεν υπάρχουν σαφή στοιχεία για τα μέτρα ενίσχυσης που υπεισέρχονται (75) και που εμποδίζουν την Αρχή να αξιολογήσει τη συνολική επίπτωση της παλαιάς και της νέας ενίσχυσης στον ανταγωνισμό, η Αρχή λαμβάνει τελική απόφαση υπό όρους βάσει του άρθρου 7 παράγραφος 4 του μέρους ΙΙ του Πρωτοκόλλου 3 απαιτώντας από το σχετικό κράτος ΕΖΕΣ να αναστείλει την καταβολή νέας ενίσχυσης μέχρις ότου πεισθεί ότι ο σχετικός δικαιούχος έχει επιστρέψει την παλαιά παράνομη και ασυμβίβαστη ενίσχυση, περιλαμβανομένων τυχόν οφειλόμενων τόκων στο πλαίσιο της ανάκτησης.

75.

Η αρχή Deggendorf έχει ενσωματωθεί στο κεφάλαιο των κατευθυντήριων γραμμών της Αρχής για τις κρατικές ενισχύσεις σχετικά με τη διάσωση και την αναδιάρθρωση προβληματικών επιχειρήσεων (76), στην απόφαση αριθ. 195/04/COL και στους κανονισμούς απαλλαγής κατά κατηγορία που έχουν ενσωματωθεί στη συμφωνία ΕΟΧ (77). Η Αρχή σκοπεύει να ενσωματώσει την αρχή αυτή σε όλους τους προσεχείς κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις και τις σχετικές αποφάσεις.

76.

Η διατήρηση ενός συστήματος ελεύθερου και ανόθευτου ανταγωνισμού αποτελεί έναν από τους ακρογωνιαίους λίθους του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου. Στο πλαίσιο της πολιτικής ανταγωνισμού του ΕΟΧ, η πειθαρχία στον τομέα των κρατικών ενισχύσεων έχει καθοριστική σημασία για να εξασφαλιστεί ότι η εσωτερική αγορά λειτουργεί με ισότιμους όρους για όλους τους οικονομικούς φορείς της Ευρώπης. Πρόκειται για ένα μέλημα πρωταρχικής σημασίας, και η Αρχή και τα κράτη ΕΖΕΣ έχουν από κοινού την ευθύνη για την εξασφάλιση της πειθαρχίας στον τομέα των κρατικών ενισχύσεων και ιδίως όσον αφορά τις αποφάσεις ανάκτησης.

77.

Με τη δημοσίευση του παρόντος κεφαλαίου, η Αρχή επιθυμεί να καταστήσει ευρύτερα γνωστές τις αρχές της πολιτικής που εφαρμόζει στον τομέα της ανάκτησης των ενισχύσεων όπως προσδιορίστηκαν από τα δικαστήρια των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων και το Δικαστήριο ΕΖΕΣ και να διευκρινίσει την πρακτική της όσον αφορά την πολιτική ανάκτησης. Η Αρχή αναλαμβάνει τη δέσμευση να ενεργεί με βάση τις αρχές που συνοψίστηκαν ανωτέρω και καλεί τα κράτη ΕΖΕΣ να ζητούν καθοδήγηση όταν αντιμετωπίζουν δυσχέρειες κατά την εκτέλεση αποφάσεων ανάκτησης. Οι υπηρεσίες της Αρχής παραμένουν στη διάθεση των κρατών ΕΖΕΣ για την παροχή περαιτέρω καθοδήγησης και συνδρομής εφόσον αυτό απαιτείται.

78.

Η Αρχή αναμένει με τη σειρά της ότι τα κράτη ΕΖΕΣ θα τηρούν τις αρχές της πολιτικής για την ανάκτηση. Μόνο με την κοινή προσπάθεια τόσο της Αρχής όσο και των κρατών ΕΖΕΣ μπορεί να εξασφαλιστεί πειθαρχία στον τομέα των κρατικών ενισχύσεων και να επιτευχθεί το επιθυμητό αποτέλεσμα, δηλαδή η διατήρηση ενός ανόθευτου ανταγωνισμού εντός της εσωτερικής αγοράς.

1.

Τα οπτικοακουστικά έργα, και ιδίως ο κινηματογράφος, διαδραματίζουν σημαντικότατο ρόλο στη διαμόρφωση της ταυτότητας των Ευρωπαίων, τόσο σε σχέση με κοινές πτυχές που συναντούμε σε όλη την Ευρώπη όσο και σε σχέση με την πολιτιστική ποικιλομορφία που χαρακτηρίζει τις διαφορετικές μας παραδόσεις και το διαφορετικό ιστορικό παρελθόν μας. Τα έργα αυτά αποτελούν ουσιαστικό στοιχείο για την καλή λειτουργία των δημοκρατιών μας λόγω της μεγάλης επιρροής τους στην κοινωνία. Βρίσκονται επίσης στην καρδιά των μεταβολών που οφείλονται στην εξέλιξη της κοινωνίας της πληροφορίας: οι νέες τεχνολογικές εξελίξεις προσφέρουν νέες ευκαιρίες για την προώθηση της συντήρησης της πολιτιστικής μας κληρονομιάς και για την αύξηση της αμοιβαίας κατανόησης στην ευρωπαϊκή επικράτεια.

2.

Τα οπτικοακουστικά έργα έχουν μοναδικά χαρακτηριστικά λόγω της διπλής τους φύσης: είναι οικονομικά αγαθά τα οποία προσφέρουν σημαντικές ευκαιρίες για τη δημιουργία ευμάρειας και απασχόλησης. Είναι επίσης πολιτιστικά αγαθά που ταυτόχρονα αντανακλούν και διαμορφώνουν τις κοινωνίες μας. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η ανάπτυξη του τομέα αυτού δεν αφέθηκε ποτέ στον έλεγχο των δυνάμεων της αγοράς και μόνον.

3.

Μεταξύ των οπτικοακουστικών έργων, τα κινηματογραφικά κατέχουν εξέχουσα θέση λόγω του κόστους παραγωγής τους και της πολιτιστικής τους σημασίας: οι προϋπολογισμοί των παραγωγών κινηματογραφικών ταινιών είναι πολύ υψηλότεροι από ό,τι εκείνοι που προορίζονται για έργα άλλου οπτικοακουστικού περιεχομένου, αναλαμβάνονται πιο συχνά από διεθνείς συμπαραγωγές και η διάρκεια εκμετάλλευσης των δικαιωμάτων των έργων αυτών είναι μεγαλύτερη καθώς υπάρχει η δυνατότητα χρησιμοποίησης όλων των δικτύων διανομής, δηλαδή των κινηματογράφων, των DVD, των βιντεοκασετών (για πώληση ή για ενοικίαση), της μεταφόρτωσης από το διαδίκτυο και της τηλεόρασης (χρέωση ανά θέαμα, χρέωση ανά κανάλι, ή ατελής μετάδοση). Τα κινηματογραφικά έργα αντιμετωπίζουν σκληρό ανταγωνισμό από τα κινηματογραφικά έργα μη ευρωπαϊκής προέλευσης (1).

4.

Οι παρούσες κατευθυντήριες γραμμές ορίζουν τις αρχές που πρέπει να εφαρμόζονται στο πλαίσιο της εφαρμογής κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις που προορίζονται για την κινηματογραφική και τηλεοπτική παραγωγή. Βασίζονται στο κεφάλαιο 2 της ανακοίνωσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με ορισμένες νομικές πτυχές που αφορούν τα κινηματογραφικά και τα άλλα οπτικοακουστικά έργα (2). Το κεφάλαιο 2 ορίζει τον γενικό προσανατολισμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τις κρατικές ενισχύσεις στον κινηματογραφικό τομέα.

5.

Τα κινηματογραφικά και τα τηλεοπτικά προγράμματα αποτελούν δύο από τα πιο καθολικά μέσα ψυχαγωγίας, με ισχυρό αντίκτυπο σε μεγάλο αριθμό ανθρώπων διεθνώς. Το σημερινό επίπεδο ανάπτυξης και τα ειδικά χαρακτηριστικά των οπτικοακουστικών παραγωγών στον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο δείχνουν ότι είναι δύσκολο για τους παραγωγούς να φτάσουν σε επαρκές επίπεδο οικονομικής υποστήριξης εξαρχής, ώστε να συγκεντρώσουν τον προϋπολογισμό που απαιτείται για να ξεκινήσει η παραγωγή. Υπό τις συνθήκες αυτές, η ενίσχυση της οπτικοακουστικής παραγωγής από τα κράτη ΕΟΧ διαδραματίζει σημαντικό ρόλο για την εξασφάλιση της έκφρασης της εθνικής τους πολιτιστικής παράδοσης και της δημιουργικότητάς τους, αντανακλώντας την ποικιλομορφία και τον πλούτο του ευρωπαϊκού πολιτισμού.

6.

Στον κοινοτικό πυλώνα, η συνθήκη του Μάαστριχτ αναγνώρισε σε κοινοτικό επίπεδο την ύψιστη σημασία που έχει η προώθηση του πολιτισμού για την Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη μέλη που την απαρτίζουν ενσωματώνοντας τον πολιτισμό στις κοινοτικές πολιτικές για τον οποίο γίνεται ειδική μνεία στη συνθήκη ΕΚ (βλ. άρθρο 151). Ταυτόχρονα, στο άρθρο 87 παράγραφος 3 στοιχείο δ) της συνθήκης ΕΚ συμπεριέλαβε μια νέα ειδική δυνατότητα παρέκκλισης από τη γενική αρχή του ασυμβίβαστου του άρθρου 87 παράγραφος 1 της συνθήκης ΕΚ για τη ενίσχυση που χορηγείται από τα κράτη μέλη για την προώθηση του πολιτισμού.

7.

Η συμφωνία ΕΟΧ, στο άρθρο 13 του Πρωτοκόλλου 31, αναγνωρίζει επίσης ότι είναι ανάγκη να ενισχυθεί η πολιτιστική συνεργασία. Η συμφωνία ΕΟΧ δεν περιέχει «πολιτιστική εξαίρεση» παρόμοια με αυτή του άρθρου 87 παράγραφος 3 στοιχείο δ) της συνθήκης ΕΚ. Ωστόσο, η Αρχή θεωρεί ότι, σύμφωνα με συνήθη πρακτική (3), μέτρα υποστήριξης της κινηματογραφικής και τηλεοπτικής παραγωγής ενδέχεται να εγκρίνονται για πολιτιστικούς λόγους βάσει του άρθρου 61 παράγραφος 3 στοιχείο γ) της συμφωνίας ΕΟΧ. Στην αξιολόγησή της, η Αρχή εφαρμόζει τα ίδια κριτήρια με αυτά που εφαρμόζονται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τους σκοπούς του άρθρου 87 παράγραφος 3 στοιχείο δ) της συνθήκης ΕΚ.

8.

Τα κράτη ΕΟΧ εφαρμόζουν ευρύ φάσμα μέτρων στήριξης της οπτικοακουστικής παραγωγής ταινιών και τηλεοπτικών προγραμμάτων. Η ενίσχυση αυτή επικεντρώνεται στη δημιουργία και στα στάδια παραγωγής ταινιών και γενικά παίρνει τη μορφή επιχορηγήσεων ή επιστρεπτέων προκαταβολών. Το σκεπτικό πίσω από τα μέτρα αυτά βασίζεται σε παράγοντες που αφορούν τόσο τον πολιτισμό όσο και τη βιομηχανία. Πρωταρχικός τους πολιτιστικός στόχος είναι η εξασφάλιση του ότι οι εθνικές και περιφερειακές πολιτιστικές παραδόσεις και το δημιουργικό δυναμικό θα εκφράζονται στα οπτικοακουστικά μέσα του κινηματογράφου και της τηλεόρασης. Από την άλλη πλευρά έχουν ως στόχο να δημιουργήσουν την κρίσιμη μάζα απαιτούμενης δραστηριότητας για τη δημιουργία του δυναμικού ανάπτυξης και εδραίωσης του κλάδου μέσω της δημιουργίας εταιρειών παραγωγής με υγιείς βάσεις και της ανάπτυξης μόνιμης δεξαμενής προσόντων και εμπειρίας.

9.

Οι παρούσες κατευθυντήριες γραμμές δεν καλύπτουν την εφαρμογή των άρθρων 53 και 54 της συμφωνίας ΕΟΧ (πρακτικές επιχειρήσεων που νοθεύουν τον ανταγωνισμό) στον οπτικοακουστικό τομέα (4).

10.

Οι βασικοί κανόνες που διέπουν τις κρατικές ενισχύσεις βάσει της συμφωνίας ΕΟΧ είναι οι ακόλουθοι: το άρθρο 1 παράγραφος 3 του μέρους Ι του Πρωτοκόλλου 3 της συμφωνίας περί Εποπτείας και Δικαστηρίου προβλέπει ότι τα κράτη ΕΖΕΣ (5) υποχρεούνται να ενημερώνουν την Αρχή σχετικά με σχέδια για τη χορήγηση ή την τροποποίηση ενισχύσεων πριν από τη χορήγησή τους. Το άρθρο 61 παράγραφος 1 της συμφωνίας ΕΟΧ απαγορεύει ενισχύσεις που χορηγούνται από το δημόσιο ή με κρατικούς πόρους και που νοθεύουν ή απειλούν να νοθεύσουν τον ανταγωνισμό και τις συναλλαγές μεταξύ των κρατών ΕΟΧ. Ωστόσο, η Αρχή μπορεί να εξαιρέσει ορισμένα είδη κρατικής ενίσχυσης από την απαγόρευση αυτή. Ιδιαίτερα, το άρθρο 61 παράγραφος 3 της συμφωνίας ΕΟΧ απαριθμεί ορισμένα είδη ενισχύσεων τα οποία μπορεί να επιτρέψει η Αρχή λόγω των αποτελεσμάτων τους. Μια από τις εξαιρέσεις είναι το άρθρο 61 παράγραφος 3 στοιχείο γ) της συμφωνίας ΕΟΧ για την προώθηση της ανάπτυξης ορισμένων οικονομικών δραστηριοτήτων, εφόσον οι ενισχύσεις αυτές δεν επηρεάζουν τον ανταγωνισμό και τους όρους των συναλλαγών κατά τρόπο που αντίκειται στο κοινό συμφέρον. Με βάση τη διάταξη αυτή, η Αρχή, κατά την πάγια πρακτική της, ενέκρινε τη στήριξη της τηλεοπτικής και κινηματογραφικής παραγωγής για την προώθηση του πολιτισμού, λαμβάνοντας υπόψη τα κριτήρια που ανέπτυξε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

11.

Κατά την αξιολόγηση των καθεστώτων για τη χορήγηση ενίσχυσης στις κινηματογραφικές και τηλεοπτικές παραγωγές, η Αρχή πρέπει να εξακριβώνει τα ακόλουθα:

Η δεύτερη προϋπόθεση αφορά ειδικά τα καθεστώτα ενίσχυσης των κινηματογραφικών και τηλεοπτικών παραγωγών, ενώ οι υπόλοιπες είναι ο πάγιος έλεγχος που γίνεται σε όλα τα καθεστώτα ενίσχυσης, ανεξαρτήτως κλάδου.

12.

Η Αρχή εξακριβώνει ότι οι προϋποθέσεις επιλεξιμότητας των καθεστώτων κρατικών ενισχύσεων δεν περιέχουν ρήτρες που αντίκεινται στις διατάξεις της συμφωνίας ΕΟΧ σε τομείς άλλους από αυτούς των κρατικών ενισχύσεων. Η Αρχή εξασφαλίζει, μεταξύ άλλων, ότι έχουν τηρηθεί οι αρχές της συνθήκης ΕΚ για την απαγόρευση των διακρίσεων που βασίζονται στην εθνικότητα, στο δικαίωμα εγκατάστασης, στην ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων και στην ελεύθερη παροχή υπηρεσιών (άρθρα 4, 11, 13, 28, 31, 34 και 36 της συμφωνίας ΕΟΧ). Η Αρχή επιβάλλει την τήρηση των αρχών αυτών σε συνδυασμό με την εφαρμογή κανόνων περί ανταγωνισμού όταν οι διατάξεις που αντιβαίνουν στις αρχές αυτές είναι αναπόσπαστες από τη λειτουργία του καθεστώτος ενίσχυσης.

13.

Σύμφωνα με τις προαναφερόμενες αρχές τα καθεστώτα ενίσχυσης δεν πρέπει: π.χ., να χορηγούν την ενίσχυση αποκλειστικά σε υπηκόους του εν λόγω κράτους μέλους, να απαιτούν από τους δικαιούχους να έχουν το καθεστώς κρατικής επιχείρησης η οποία έχει συσταθεί βάσει του εθνικού εμπορικού δικαίου (επιχειρήσεις που έχουν συσταθεί σε ένα κράτος ΕΟΧ και λειτουργούν σε ένα άλλο μέσω μόνιμου υποκαταστήματος ή γραφείου πρέπει να είναι επιλέξιμες για ενίσχυση. Επίσης, η απαίτηση ύπαρξης επί τόπου γραφείου πρέπει να επιβάλλεται μόνον ύστερα από την καταβολή της ενίσχυσης), να απαιτούν από εργαζομένους αλλοδαπών εταιρειών που προσφέρουν υπηρεσίες στον τομέα του κινηματογράφου να πληρούν εθνικές προδιαγραφές εργασίας.

14.

Ορισμένα καθεστώτα ενισχύσεων προς κινηματογραφικές και τηλεοπτικές παραγωγές χρηματοδοτούνται από επιβαρύνσεις εξομοιούμενες με φόρους. Σύμφωνα με την απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και τη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, όταν από τα καθεστώτα αυτά ωφελούνται οι εθνικοί παραγωγοί αποκλειστικά ή σε μεγαλύτερο βαθμό από ό,τι οι ανταγωνιστές τους σε άλλα κράτη ΕΟΧ, για να είναι συμβατά με τη συμφωνία ΕΟΧ, η Επιτροπή απαιτεί να μην φορολογούνται τα εισαγόμενα προϊόντα και η εθνική παραγωγή να μην απολαύει χαμηλότερης φορολόγησης κατά την εξαγωγή.

15.

Τα ειδικά κριτήρια βάσει των οποίων η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αξιολογεί σήμερα τις κρατικές ενισχύσεις στην κινηματογραφική και τηλεοπτική παραγωγή στο πλαίσιο της παρέκκλισης που αφορά τον πολιτισμό σύμφωνα με το άρθρο 87 παράγραφος 3 στοιχείο δ) της συνθήκης ΕΚ ορίστηκαν στην απόφαση που εξέδωσε τον Ιούνιο του 1998 σχετικά με το γαλλικό καθεστώς αυτόματης ενίσχυσης στην κινηματογραφική παραγωγή. Αυτά τα ειδικά κριτήρια, τα οποία θα εφαρμόζει η Αρχή κατά την εξέταση παρόμοιων περιπτώσεων βάσει του άρθρου 61 παράγραφος 3 στοιχείο γ) της συμφωνίας ΕΟΧ, έχουν ως εξής:

16.

Η Αρχή θεωρεί ότι η ενίσχυση πρέπει να χορηγείται επί του συνολικού προϋπολογισμού ενός συγκεκριμένου σχεδίου γυρίσματος ταινίας και ότι ο παραγωγός πρέπει να είναι ελεύθερος να επιλέξει τα κονδύλια του προϋπολογισμού που θα δαπανηθούν σε άλλα κράτη ΕΟΧ. Οι επιχειρήσεις στον τομέα της κινηματογραφικής και τηλεοπτικής παραγωγής μπορούν επίσης να ενισχυθούν από άλλα είδη ενίσχυσης που χορηγούνται βάσει εθνικών καθεστώτων οριζόντιας ενίσχυσης που εγκρίνονται από την Αρχή βάσει των παρεκκλίσεων που προβλέπει το άρθρο 61 παράγραφος 3 στοιχεία α) και γ) της συμφωνίας ΕΟΧ (π.χ. περιφερειακές ενισχύσεις, ενισχύσεις σε ΜΜΕ, ενισχύσεις στην έρευνα και ανάπτυξη, ενισχύσεις στην κατάρτιση, ενισχύσεις στην απασχόληση).

17.

Η Αρχή αποδέχτηκε ότι τα κράτη ΕΖΕΣ μπορεί να απαιτήσουν κάποιο συγκεκριμένο μέρος του προϋπολογισμού της κινηματογραφικής παραγωγής να δαπανάται στο έδαφός τους ως κριτήριο επιλεξιμότητας για παροχή ενίσχυσης. Αυτό βασίζεται στο συλλογισμό ότι ίσως είναι αναγκαίος κάποιος βαθμός «εδαφικότητας» της δαπάνης για την εξασφάλιση της συνεχούς παρουσίας των απαιτούμενων προσόντων και της απαιτούμενης τεχνικής εμπειρογνωμοσύνης για την πολιτιστική δημιουργία. Αυτό πρέπει να περιορίζεται στον ελάχιστο απαιτούμενο βαθμό για την προαγωγή των πολιτιστικών στόχων.

18.

Επιπλέον, δεδομένων των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της κινηματογραφικής παραγωγής η Αρχή εκτιμά ότι ο συνολικός προϋπολογισμός μιας οπτικοακουστικής παραγωγής είναι τα αναγκαία έξοδα που ρισκάρει ο παραγωγός για τη δημιουργία της και συνεπώς παραδέχεται ότι το σημείο αναφοράς για τον υπολογισμό της ενίσχυσης είναι αυτός ο συνολικός προϋπολογισμός, ανεξάρτητα από τη φύση των επιμέρους δαπανών στις οποίες συνίσταται. Η χορήγηση ενισχύσεων σε ειδικές επιμέρους δαπάνες του προϋπολογισμού μιας κινηματογραφικής παραγωγής μπορεί να μεταβάλει τις ενισχύσεις αυτές σε εθνική προτίμηση για τους δικαιούχους τους, κάτι που θα ήταν ασυμβίβαστο με τον προηγούμενο συλλογισμό.

19.

Τα κονδύλια που προέρχονται απευθείας από κοινοτικά προγράμματα όπως το MEDIA 2007, δεν συνυπολογίζονται στους σκοπούς της τήρησης του ανώτατου ορίου ενίσχυσης του 50 %. Η ενίσχυση αυτή προάγει τη διανομή εθνικών κινηματογραφικών έργων στο εξωτερικό και συνεπώς τα αποτελέσματά της δεν προστίθενται σε εκείνα των εθνικών σχεδίων που επικεντρώνονται στην εθνική παραγωγή και διανομή.

20.

Οι νομικές υποχρεώσεις που επιβάλλονται από κράτη ΕΖΕΣ σε τηλεοπτικούς παραγωγούς για την επένδυση στην οπτικοακουστική παραγωγή δεν αποτελούν κρατική ενίσχυση, όταν οι επενδύσεις αυτές προσφέρουν ικανοποιητική αποζημίωση στους ραδιοτηλεοπτικούς οργανισμούς. Ο βαθμός στον οποίο αυτές οι νομικές υποχρεώσεις μπορεί να θεωρηθούν κρατική ενίσχυση πρέπει να εκτιμηθεί βάσει της εξέλιξης της νομολογίας του Δικαστηρίου ύστερα από την απόφασή του της 13.3.2001 στην υπόθεση C-379/98 (PreussenElektra).

21.

Η Αρχή εκτιμά πως τα προαναφερόμενα κριτήρια εξισορροπούν επαρκώς τους στόχους της καλλιτεχνικής δημιουργίας, της ανάπτυξης της οπτικοακουστικής παραγωγής στον ΕΟΧ και της τήρησης των κανόνων του ΕΟΧ για τις κρατικές ενισχύσεις.