1.

«Η μετάβαση από τις νομικές κατηγορίες της συμβάσεως και της αδικοπραξίας στην ευθύνη εκ συμβάσεως και την αδικοπρακτική ευθύνη, όπως επισήμανε κάποτε ο δικαστής της βικτωριανής εποχής Lord Justice Bramwell, συνιστά μετάβαση από απλούς όρους της αγγλικής γλώσσας σε εξειδικευμένους. […] Ο δικαστής εκείνος είχε κατά νου την εμπειρική προσέγγιση του common law η οποία βασίζεται σε σύνολα πραγματικών καταστάσεων που δημιουργούνται από διαφορετικά είδη αγωγών, στοιχείο που έπρεπε να αντιπαραβληθεί με την ιδιαιτέρως ορθολογική συστηματοποίηση των εννόμων σχέσεων στην οποία βασίζεται το ρωμαϊκό ενοχικό δίκαιο. [Στο common law] μια αγωγή που βασίζεται σε σύμβαση ή αδικοπραξία αποτελεί αγωγή η οποία έχει ως βάση ένα ιδιαίτερο σύνολο πραγματικών περιστατικών –“την ουσία της υποθέσεως”–, ενώ [στο ηπειρωτικό αστικό δίκαιο] μια αγωγή λόγω ευθύνης εκ συμβάσεως ή λόγω αδικοπρακτικής ευθύνης αποτελεί αγωγή που ορίζεται από ένα τυπικό σύστημα εννόμων σχέσεων. […] Το αγγλικό ενοχικό δίκαιο […] ενδιαφέρεται ελάχιστα για τις τυποποιημένες έννομες σχέσεις· η ευθύνη είναι απλώς ζήτημα “πραγματικής κατάστασης της οποίας η ύπαρξη παρέχει σε ένα πρόσωπο τη δυνατότητα να ασκήσει ενώπιον δικαστηρίου ένδικο βοήθημα με αίτημα να υποχρεωθεί άλλο πρόσωπο σε αποκατάσταση της ζημίας”. […] Το αστικό δίκαιο, αντιθέτως, θεωρεί την ευθύνη μη εκπλήρωση προϋπάρχουσας και δεσμευτικής υποχρεώσεως. Στο δίκαιο αυτό η ευθύνη είναι ζήτημα μη εκτελέσεως του vinculum iuris. Στην πραγματικότητα, η κατάσταση είναι ακόμη πιο περίπλοκη […]. Ο όρος ενδοσυμβατική ευθύνη προϋποθέτει την εισαγωγή στη σύμβαση της έννοιας του “γενεσιουργού της ζημίας γεγονότος (αδικοπραξίας και οιονεί αδικοπραξίας) που θεμελιώνει την αστική ευθύνη”, στοιχείο που είχε ως αποτέλεσμα να υπαχθεί η έννοια της “μη εκπληρώσεως συμβατικής υποχρεώσεως” στο καθεστώς της ευθύνης λόγω υπαιτιότητας» ( 2 ).

2.

Το απόσπασμα αυτό παρέχει τη δυνατότητα να αποσαφηνιστεί και να κατανοηθεί καλύτερα η έκταση των διαφορών μεταξύ των ρυθμίσεων και των πρακτικών των διαφόρων κρατών μελών όσον αφορά τα οργανωμένα ταξίδια. Προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι διαφορές αυτές, ο νομοθέτης της Ένωσης θέσπισε κοινούς κανόνες, οι οποίοι κατέστησαν δυνατόν όχι μόνο στους φορείς κράτους μέλους να παρέχουν τις υπηρεσίες τους σε άλλα κράτη μέλη, αλλά και στους καταναλωτές της Ένωσης να επωφελούνται από συγκρίσιμους όρους ανεξάρτητα από το κράτος μέλος στο οποίο αγοράζουν το πακέτο οργανωμένου ταξιδίου ( 3 ).

3.

Η υπό κρίση αίτηση προδικαστικής αποφάσεως, που υποβλήθηκε στο Δικαστήριο από το Supreme Court of the United Kingdom (Ανώτατο Δικαστήριο του Ηνωμένου Βασιλείου), αφορά την ερμηνεία του άρθρου 5, παράγραφος 2, τρίτη περίπτωση, δεύτερο μέρος, της οδηγίας 90/314.

4.

Η αίτηση αυτή υποβλήθηκε στο πλαίσιο διαφοράς μεταξύ της X, ταξιδιώτισσας που διαμένει στο Ηνωμένο Βασίλειο, και της Kuoni Travel Ltd (στο εξής: Kuoni), διοργανώτριας ταξιδίων εγκατεστημένης στο Ηνωμένο Βασίλειο, σχετικά με αξίωση αποζημιώσεως λόγω ζημίας που προέκυψε από την πλημμελή εκτέλεση συμβάσεως οργανωμένου ταξιδίου που συνήφθη μεταξύ της X και της Kuoni.

5.

Το αιτούν δικαστήριο ερωτά, κατ’ ουσίαν, αν ένας διοργανωτής ταξιδίων μπορεί να τύχει της απαλλαγής από την ευθύνη που προβλέπεται στο άρθρο 5, παράγραφος 2, τρίτη περίπτωση, δεύτερο μέρος, της οδηγίας 90/314, σε περίπτωση κατά την οποία η μη εκτέλεση ή η πλημμελής εκτέλεση της συμβάσεως την οποία συνήψε ο διοργανωτής αυτός με καταναλωτή οφείλεται σε πράξεις υπαλλήλου παρόχου υπηρεσιών που εκτελεί τη σύμβαση αυτή.

6.

Έτσι, η υπόθεση αυτή παρέχει στο Δικαστήριο τη δυνατότητα να διευκρινίσει τις προϋποθέσεις θεμελιώσεως της ευθύνης διοργανωτή ταξιδίων, όταν υπάλληλος παρόχου υπηρεσιών του διοργανωτή αυτού διαπράττει επίθεση και βιασμό σε βάρος προσώπου που έχει συνάψει σύμβαση οργανωμένου ταξιδίου με τον εν λόγω διοργανωτή.

7.

Το άρθρο 2, σημεία 2 και 4, της οδηγίας 90/314 ορίζει τα εξής:

«Για τους σκοπούς της παρούσας οδηγίας, νοούνται ως:

[…]

[…]

[…]»

8.

Το άρθρο 4, παράγραφος 6, δεύτερο εδάφιο, της οδηγίας αυτής ορίζει τα ακόλουθα:

«Στις περιπτώσεις [που ο καταναλωτής καταγγείλει τη σύμβαση σύμφωνα με την παράγραφο 5 ή, για οιονδήποτε λόγο, άνευ υπαιτιότητας του καταναλωτή, ο διοργανωτής ματαιώσει το οργανωμένο ταξίδι πριν από τη συμφωνηθείσα ημερομηνία αναχώρησης], δικαιούται, εφόσον αυτό είναι δικαιολογημένο, να ζητήσει ενδεχομένως αποζημίωση είτε από τον διοργανωτή είτε από τον πωλητή για μη πλήρωση της σύμβασης, ανάλογα με τη σχετική νομοθεσία του συγκεκριμένου κράτους μέλους, εκτός εάν:

[…]

9.

Το άρθρο 5, παράγραφοι 1 έως 3, της εν λόγω οδηγίας προβλέπει:

«1.   Τα κράτη μέλη λαμβάνουν τα αναγκαία μέτρα ώστε ο διοργανωτής ή/και ο πωλητής, που είναι συμβαλλόμενα μέρη στη σύμβαση, να φέρουν ευθύνη έναντι του καταναλωτή για την καλή εκπλήρωση των υποχρεώσεων που απορρέουν από την εν λόγω σύμβαση, ασχέτως του αν οι υποχρεώσεις αυτές πρόκειται να εκτελεσθούν από τους ίδιους ή από άλλους παρέχοντες υπηρεσίες, και με την επιφύλαξη του δικαιώματος του διοργανωτή ή/και του πωλητή να στραφεί κατ’ αυτών των παρεχόντων υπηρεσίες.

2.   Όσον αφορά τις ζημίες που προκύπτουν εις βάρος του καταναλωτή λόγω μη εκτελέσεως ή πλημμελούς εκτελέσεως της συμβάσεως, τα κράτη μέλη λαμβάνουν τα αναγκαία μέτρα ώστε ο διοργανωτής ή/και ο πωλητής να φέρουν ευθύνη, εκτός αν αυτή η μη εκτέλεση ή πλημμελής εκτέλεση δεν οφείλεται ούτε σε δική τους υπαιτιότητα ούτε σε υπαιτιότητα κάποιου άλλου παρέχοντος υπηρεσίες, διότι:

Στις περιπτώσεις που αναφέρονται στη δεύτερη και τρίτη περίπτωση, ο διοργανωτής ή/και ο πωλητής, που είναι συμβαλλόμενα μέρη στη σύμβαση, οφείλουν να επιδείξουν επιμέλεια προκειμένου να συνδράμουν τον καταναλωτή που βρίσκεται σε δύσκολη θέση.

Όσον αφορά τις ζημίες που προκύπτουν από τη μη εκτέλεση ή την πλημμελή εκτέλεση των παροχών του οργανωμένου ταξιδίου, τα κράτη μέλη μπορούν να προβλέπουν ότι η αποζημίωση θα περιορίζεται σύμφωνα με τις διεθνείς συμβάσεις οι οποίες διέπουν τις παροχές αυτές.

Όσον αφορά τις λοιπές ζημίες, εκτός των σωματικών βλαβών, που προκύπτουν από τη μη εκτέλεση ή την πλημμελή εκτέλεση των παροχών του οργανωμένου ταξιδίου, τα κράτη μέλη μπορούν να προβλέπουν ότι η αποζημίωση θα περιορίζεται δυνάμει της συμβάσεως. Ο περιορισμός αυτός πρέπει να είναι εύλογος.

3.   Με την επιφύλαξη της παραγράφου 2 τέταρτο εδάφιο, οι παράγραφοι 1 και 2 δεν μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο παρεκκλίσεως δυνάμει συμβατικής ρήτρας.»

10.

Η οδηγία 90/314 καταργήθηκε από την 1η Ιουλίου 2018 με την οδηγία (ΕΕ) 2015/2302 ( 4 ). Ωστόσο, η οδηγία 90/314 έχει εν προκειμένω εφαρμογή, δεδομένου του χρόνου των πραγματικών περιστατικών της διαφοράς της κύριας δίκης.

11.

Η Package Travel, Package Holidays and Package Tours Regulation 1992 (κανονιστική απόφαση του 1992 περί οργανωμένων ταξιδίων, διακοπών και περιηγήσεων), της 22ας Δεκεμβρίου 1992 ( 5 ) (στο εξής: κανονιστική απόφαση του 1992), μετέφερε την οδηγία 90/314 στην έννομη τάξη του Ηνωμένου Βασιλείου.

12.

Το άρθρο 15, παράγραφοι 1, 2 και 5, της κανονιστικής αποφάσεως του 1992 προβλέπει τα εξής:

«1.   Ο αντισυμβαλλόμενος ευθύνεται έναντι του καταναλωτή για την προσήκουσα εκπλήρωση των συμβατικών υποχρεώσεων ανεξαρτήτως αν υπεύθυνος για την εκπλήρωση των υποχρεώσεων αυτών είναι ο ίδιος ή άλλοι πάροχοι υπηρεσιών, χωρίς να αποκλείεται η ενδεχόμενη άσκηση οποιουδήποτε ενδίκου βοηθήματος ή προβολή αξιώσεως του αντισυμβαλλομένου εναντίον των ως άνω παρόχων υπηρεσιών.

2.   Ο αντισυμβαλλόμενος ευθύνεται έναντι του καταναλωτή για οποιαδήποτε ζημία προκληθεί σε αυτόν λόγω αθέτησης ή πλημμελούς εκπληρώσεως της συμβάσεως, εκτός εάν η αθέτηση ή η πλημμελής εκπλήρωση αυτών δεν οφείλονται σε υπαιτιότητα είτε δική του είτε των άλλων παρόχων υπηρεσιών, διότι:

[…]

5.   Με την επιφύλαξη των παραγράφων 3 και 4, η ευθύνη που απορρέει από τις παραγράφους 1 και 2 δεν μπορεί να αποκλειστεί με συμβατική απαλλακτική ρήτρα.»

13.

Σύμφωνα με το άρθρο 13 του Supply of Goods and Services Act (νόμος του 1982 περί προμήθειας αγαθών και παροχής υπηρεσιών) ( 6 ), της 13ης Ιουλίου 1982, όπως ίσχυε κατά τον χρόνο των πραγματικών περιστατικών της κύριας δίκης (στο εξής: νόμος του 1982), η Kuoni όφειλε να παρέχει τις συμβατικά προβλεπόμενες υπηρεσίες επιδεικνύοντας τη δέουσα μέριμνα και επιμέλεια.

14.

Την 1η Απριλίου 2010, η X και ο σύζυγός της συνήψαν σύμβαση με την Kuoni, βάσει της οποίας η εταιρία αυτή ανέλαβε την υποχρέωση παροχής πακέτου οργανωμένων διακοπών στη Σρι Λάνκα, το οποίο περιελάμβανε τις μετ’ επιστροφής πτήσεις από το Ηνωμένο Βασίλειο και δεκαπέντε διανυκτερεύσεις, συμπεριλαμβανομένων όλων των παροχών, σε ξενοδοχείο, από τις 8 έως τις 23 Ιουλίου 2010.

15.

Η ρήτρα 2.2, της συμβάσεως αυτής, σχετική με τους όρους κρατήσεως, προβλέπει τα ακόλουθα:

«Αντισυμβαλλόμενός σας είναι η [Kuoni]. Δεσμευόμαστε να σας παρασχεθούν όλες οι επιμέρους υπηρεσίες που αποτελούν το συνολικό πακέτο διακοπών για το οποίο συμβληθήκατε με την εταιρεία μας».

16.

Η ρήτρα 5.10, στοιχείο b, της εν λόγω συμβάσεως, σχετική, επίσης, με τους όρους κρατήσεως, έχει ως εξής:

«[…] στην περίπτωση που, λόγω δικής μας υπαιτιότητας ή λόγω υπαιτιότητας των αντιπροσώπων ή των παρόχων μας, οποιοδήποτε σκέλος των διακοπών σας, των οποίων η κράτηση ολοκληρώθηκε πριν από την αναχώρησή σας από το Ηνωμένο Βασίλειο, δεν ανταποκρίνεται ούτε στις περιγραφές του ενημερωτικού φυλλαδίου ούτε στις εύλογα προσδοκώμενες προδιαγραφές του ταξιδίου, καθώς και σε περίπτωση θανάτου ή τραυματισμού δικού σας ή προσώπου το οποίο σας συνοδεύει λόγω δραστηριότητας στο πλαίσιο του οργανωμένου πακέτου διακοπών, αναλαμβάνουμε την πλήρη ευθύνη. Αποποιούμαστε κάθε ευθύνη εάν, και στον βαθμό που, οποιαδήποτε πλημμέλεια ως προς την παροχή των ταξιδιωτικών υπηρεσιών σας, ο θάνατος ή η ζημία δεν οφείλεται σε υπαιτιότητα της εταιρίας ή οποιουδήποτε εκ των υπαλλήλων μας ή παρόχων, αλλά οφείλεται σε εσάς […] ή προκαλείται από απρόβλεπτες περιστάσεις τις οποίες, με κάθε δέουσα επιμέλεια, η εταιρία μας, οι υπάλληλοί μας ή οι πάροχοι δεν μπορούσαν να προβλέψουν ή να αποτρέψουν.»

17.

Το πρωί της 17ης Ιουλίου 2010, ενώ κατευθυνόταν προς την υποδοχή του ξενοδοχείου, διασχίζοντας τους κήπους του, η X συνάντησε τον Ν, ηλεκτρολόγο και υπάλληλο του ξενοδοχείου, ο οποίος ήταν σε υπηρεσία και φορούσε τη στολή μέλους του προσωπικού του ξενοδοχείου. Αφού προσφέρθηκε να δείξει στη Χ συντομότερη διαδρομή προς την υποδοχή, ο Ν την παρέσυρε σε χώρο του μηχανοστασίου όπου της επιτέθηκε και τη βίασε.

18.

Στο πλαίσιο της διαφοράς της κύριας δίκης, η X αξίωσε από την Kuoni την καταβολή αποζημιώσεως λόγω της επιθέσεως και του βιασμού που αυτή υπέστη, για τον λόγο ότι αυτά απέρρεαν από πλημμελή εκτέλεση της συμβάσεως που είχε συνάψει η X με την Kuoni καθώς και από παράβαση της κανονιστικής αποφάσεως του 1992. Η Kuoni αμφισβήτησε ότι η επίθεση και ο βιασμός που διέπραξε ο Ν συνιστούσαν παράβαση των υποχρεώσεων που υπείχε έναντι της Χ βάσει της συμβάσεως ή της κανονιστικής αποφάσεως του 1992. Προς στήριξη του ισχυρισμού αυτού, η Kuoni επικαλέστηκε τη ρήτρα 5.10, στοιχείο b, της συμβάσεως και το άρθρο 15, παράγραφος 2, στοιχείο c, σημείο ii, της κανονιστικής αποφάσεως του 1992.

19.

Το High Court (ανώτερο δικαστήριο, Ηνωμένο Βασίλειο) απέρριψε την αγωγή αποζημιώσεως της X για τον λόγο ότι οι «παροχές οργανωμένου ταξιδίου» της ρήτρας 5.10, στοιχείο b, της συμβάσεως δεν αφορούσαν μέλος του προσωπικού συντηρήσεως που συνοδεύει πελάτη στην υποδοχή. Εξάλλου, έκρινε, ως obiter dictum, ότι, εν πάση περιπτώσει, η Kuoni μπορούσε να επικαλεστεί την ρήτρα περί απαλλαγής από την ευθύνη που προβλέπεται στο άρθρο 15, παράγραφος 2, στοιχείο c, σημείο ii, της κανονιστικής αποφάσεως του 1992.

20.

Στην κατ’ έφεσην δίκη, το Court of Appeal (England & Wales) [εφετείο (Αγγλία και Ουαλία), Ηνωμένο Βασίλειο] απέρριψε και την έφεση της Χ. Η πλειοψηφία, την οποία αποτελούσαν οι δικαστές Sir Terence Etherton και Lady Justice Asplin, έκρινε ότι ένα μέλος του προσωπικού συντηρήσεως του ξενοδοχείου, το οποίο αναγνωρίστηκε ως τέτοιο από τον πελάτη και το οποίο συνόδευε τον εν λόγω πελάτη στην υποδοχή του ξενοδοχείου, δεν ενέπιπτε στο πεδίο εφαρμογής της ρήτρας 5.10, στοιχείο b, της συμβάσεως. Η εν λόγω πλειοψηφία έκρινε ότι η κανονιστική απόφαση του 1992 δεν αποσκοπεί στη διεύρυνση της δυνατότητας εγέρσεως αξιώσεων κατά του διοργανωτή ταξιδίων λόγω της παράνομης συμπεριφοράς υπαλλήλου του παρόχου υπηρεσιών, δεδομένου ότι η συμπεριφορά αυτή δεν εντάσσεται «στο πλαίσιο των καθηκόντων για την άσκηση των οποίων αυτός προσελήφθη», ο δε πάροχος υπηρεσιών δεν φέρει αντικειμενική ευθύνη για αλλότριες πράξεις είτε σύμφωνα με το εσωτερικό δίκαιο προστασίας του καταναλωτή είτε σύμφωνα με το εφαρμοστέο στην περίπτωσή του αλλοδαπό δίκαιο. Η εν λόγω πλειοψηφία έκλινε προς την άποψη, υπό τη μορφή obiter dictum, ότι η Kuoni δεν ευθυνόταν ούτε δυνάμει της ρήτρας 5.10, στοιχείο b, της συμβάσεως ούτε κατ’ εφαρμογήν του άρθρου 15 του κανονισμού του 1992, διότι ο N δεν ήταν «πάροχος» κατά την έννοια των διατάξεων αυτών.

21.

Το αιτούν δικαστήριο επισημαίνει ότι, μειοψηφώντας, ο δικαστής Lord Justice Longmore διατηρούσε αμφιβολίες ως προς το γεγονός ότι δεν θεμελιωνόταν ευθύνη του ξενοδοχείου, δυνάμει του αγγλικού δικαίου, για βιασμό που διαπράχθηκε από υπάλληλο φέροντα στολή, ο οποίος δημιουργεί στο κοινό την εντύπωση αξιόπιστου υπαλλήλου. Επισήμανε ότι, σύμφωνα με το αγγλικό δίκαιο, η κύρια αρχή είναι ότι πρόσωπο που αναλαμβάνει συμβατική ευθύνη εξακολουθεί να ευθύνεται προσωπικά για την εκτέλεση της συμβάσεως, ακόμη και αν αυτή εκπληρώνεται από τρίτο. Διευκρίνισε ότι η οδηγία 90/314 και η κανονιστική απόφαση του 1992 είχαν, κατ’ ουσίαν, ως σκοπό να παράσχουν στους παραθεριστές των οποίων οι διακοπές σημαδεύτηκαν από δυσάρεστα συμβάντα το δικαίωμα να στραφούν αγωγικώς κατά του αντισυμβαλλομένου τους. Κατά την άποψή του, πρέπει να επαφίεται στον διοργανωτή ταξιδίων η μέριμνα διευθέτησης των συνεπειών των εν λόγω προβληματικών διακοπών με τους δικούς τους αντισυμβαλλομένους, οι οποίοι θα μπορούσαν στη συνέχεια να επιλύσουν τα προβλήματα, είτε με τους υπαλλήλους τους είτε με τον εκάστοτε συνεργάτη υπεργολάβο. Επιπλέον, υποστήριξε ότι ουδόλως δικαιολογούνταν το συμπέρασμα ότι, σε περίπτωση εμπλοκής υπαλλήλου ή υπεργολάβου κατά την εκτέλεση της παροχής, η έννοια του «παρόχου» θα έπρεπε να περιορίζεται στην ξενοδοχειακή επιχείρηση. Πρόσθεσε ότι είναι αδιαμφισβήτητο ότι ορισμένοι εργαζόμενοι πρέπει να αντιμετωπίζονται ως πάροχοι υπηρεσιών.

22.

Επί της αιτήσεως αναιρέσεως, το Supreme Court of the United Kingdom (Ανώτατο Δικαστήριο του Ηνωμένου Βασιλείου) έκρινε ότι έπρεπε να αποφανθεί επί δύο βασικών ζητημάτων, ήτοι, πρώτον, αν η επίθεση και ο βιασμός που υπέστη η X συνιστούσαν πλημμελή εκπλήρωση των συμβατικών υποχρεώσεων της Kuoni, και, δεύτερον, σε περίπτωση καταφατικής απαντήσεως, κατά πόσον η Kuoni θα μπορούσε να απαλλαγεί από την ευθύνη της για τη συμπεριφορά του Ν, επικαλούμενη τη ρήτρα 5.10, στοιχείο b, της συμβάσεως και, ενδεχομένως, το άρθρο 15, παράγραφος 2, στοιχείο c, της κανονιστικής αποφάσεως του 1992.

23.

Προκειμένου να αποφανθεί επί του δεύτερου ζητήματος της αιτήσεως αναιρέσεως, το Supreme Court of the United Kingdom (Ανώτατο Δικαστήριο του Ηνωμένου Βασιλείου) έκρινε ότι έπρεπε να υποβληθούν προδικαστικά ερωτήματα στο Δικαστήριο. Για τους σκοπούς της υπό κρίση παραπομπής, το εν λόγω ανώτατο δικαστήριο ζητεί από το Δικαστήριο να κρίνει αν η συνοδεία της Χ στην υποδοχή από μέλος του προσωπικού του ξενοδοχείου αποτελούσε υπηρεσία που εμπίπτει στο πεδίο των «ταξιδιωτικών υπηρεσιών» που είχε αναλάβει να παράσχει η Kuoni, και αν η επίθεση και ο βιασμός που διαπράχθηκαν συνιστούν πλημμελή εκτέλεση της συμβάσεως.

24.

Στο πλαίσιο αυτό, το Supreme Court of the United Kingdom (Ανώτατο Δικαστήριο του Ηνωμένου Βασιλείου), με απόφαση της 24ης Ιουλίου 2019, η οποία περιήλθε στη Γραμματεία του Δικαστηρίου στις 30 Ιουλίου 2019, αποφάσισε να αναστείλει την ενώπιόν του διαδικασία και να υποβάλει στο Δικαστήριο τα ακόλουθα προδικαστικά ερωτήματα:

25.

Γραπτές παρατηρήσεις κατέθεσαν οι διάδικοι της κύριας δίκης ( 7 ) και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Το Δικαστήριο, σύμφωνα με το άρθρο 76, παράγραφος 2, του Κανονισμού Διαδικασίας, αποφάσισε να μη διεξαχθεί επ’ ακροατηρίου συζήτηση. Με μέτρο οργανώσεως της διαδικασίας της 31ης Μαρτίου 2020, το Δικαστήριο έθεσε ερωτήσεις προς γραπτή απάντηση στο σύνολο των διαδίκων της κύριας δίκης και των λοιπών ενδιαφερομένων μερών. Οι γραπτές παρατηρήσεις επί των ερωτήσεων που αποτέλεσαν αντικείμενο των ως άνω μέτρων οργανώσεως της διαδικασίας υποβλήθηκαν από τους εν λόγω διαδίκους και την Επιτροπή εντός της ταχθείσας προθεσμίας.

26.

Με το πρώτο προδικαστικό ερώτημα, το αιτούν δικαστήριο ερωτά, κατ’ ουσίαν, αν ο λόγος απαλλαγής από την ευθύνη που προβλέπεται στο άρθρο 5, παράγραφος 2, τρίτη περίπτωση, δεύτερο μέρος, της οδηγίας 90/314 για διοργανωτή ταξιδίων μπορεί να τύχει εφαρμογής σε περίπτωση κατά την οποία η μη εκτέλεση ή η πλημμελής εκτέλεση της συμβάσεως που συνήψε ο εν λόγω διοργανωτής με καταναλωτή οφείλεται σε πράξεις υπαλλήλου παρόχου υπηρεσιών που εκτελεί τη συγκεκριμένη σύμβαση. Σε περίπτωση καταφατικής απαντήσεως στο ερώτημα αυτό, το αιτούν δικαστήριο επιθυμεί να λάβει γνώση των κριτηρίων εφαρμογής της περιπτώσεως απαλλαγής που προβλέπεται στη διάταξη αυτή.

27.

Με το δεύτερο προδικαστικό ερώτημά του, το αιτούν δικαστήριο ζητεί να διευκρινισθεί αν ένας υπάλληλος παρόχου υπηρεσιών στο πλαίσιο σύμβασης οργανωμένου ταξιδίου πρέπει να χαρακτηρισθεί ως πάροχος υπηρεσιών κατά την έννοια του άρθρου 5, παράγραφος 2, τρίτη περίπτωση, δεύτερο μέρος, της οδηγίας 90/314 ( 8 ).

28.

Δεδομένου ότι η απάντηση στο πρώτο προδικαστικό ερώτημα, υπό στοιχείο αʹ, εξαρτάται από το περιεχόμενο της έννοιας του όρου «παρέχων υπηρεσίες» κατά το άρθρο 5 της οδηγίας 90/314, η οποία αποτελεί το αντικείμενο του δεύτερου ερωτήματος, θα εξετάσω τα εν λόγω δύο προδικαστικά ερωτήματα από κοινού.

29.

Για να απαντήσω σε αυτά τα προδικαστικά ερωτήματα, θεωρώ χρήσιμο να υπενθυμίσω, εκ προοιμίου, τον σκοπό της οδηγίας 90/314, προτού εξετάσω το εύρος του καθεστώτος ευθύνης που θεσπίζεται με την οδηγία αυτή. Στο πλαίσιο αυτό, αφού εξετάσω το περιεχόμενο της έννοιας του «παρέχοντος υπηρεσίες» κατά το άρθρο 5 της εν λόγω οδηγίας, θα εξετάσω εάν ο λόγος απαλλαγής που προβλέπεται στο άρθρο 5, παράγραφος 2, τρίτη περίπτωση, δεύτερο μέρος, της οδηγίας τυγχάνει εφαρμογής σε περίπτωση κατά την οποία η μη εκτέλεση ή η πλημμελής εκτέλεση της συμβάσεως οργανωμένων ταξιδίων οφείλεται σε ενέργειες υπαλλήλου παρόχου υπηρεσιών που εκτελεί τη σύμβαση αυτή. Τέλος, δεδομένου ότι προτείνω στο Δικαστήριο να δοθεί αρνητική απάντηση στο πρώτο ερώτημα, στοιχείο αʹ, θεωρώ ότι δεν πρέπει να δοθεί απάντηση στο πρώτο ερώτημα, στοιχείο βʹ, σχετικά με τα κριτήρια εφαρμογής του λόγου απαλλαγής που προβλέπεται στο άρθρο 5, παράγραφος 2, τρίτη περίπτωση, δεύτερο μέρος, της οδηγίας 90/314.

30.

Για να κατανοηθεί καλύτερα το πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται το καθεστώς ευθύνης του διοργανωτή ταξιδίων που θεσπίστηκε με την οδηγία 90/314, θεωρώ χρήσιμο να ξεκινήσω την ανάλυσή μου υπενθυμίζοντας τον σκοπό της οδηγίας αυτής.

31.

Για τον λόγο αυτόν, θα ήθελα να επισημάνω ευθύς εξαρχής ότι αυτή η οδηγία αποτελεί μέρος μιας σειράς πράξεων του δικαίου της Ένωσης σχετικά με την εναρμόνιση στον τομέα του ουσιαστικού ιδιωτικού δικαίου, οι οποίες εκδόθηκαν βάσει του άρθρου 100Α της Συνθήκης ΕΟΚ (νυν, κατόπιν τροποποιήσεων, άρθρο 114 ΣΛΕΕ). Εντός του νομοθετικού πλαισίου αυτού, η εν λόγω οδηγία λαμβάνει υπόψη τις ανάγκες προστασίας των καταναλωτών ( 9 ), συνδυάζοντάς τες με εκείνες που αποτελούν τη βάση, ιδίως, της ολοκληρώσεως της εσωτερικής αγοράς ( 10 ). Από την πρώτη έως την τρίτη αιτιολογική σκέψη της οδηγίας 90/314 προκύπτει ότι η θέσπιση κοινών κανόνων για τα πακέτα οργανωμένων διακοπών συμβάλλει στην εξάλειψη των εμποδίων στην ελεύθερη παροχή υπηρεσιών και των στρεβλώσεων του ανταγωνισμού μεταξύ φορέων εγκατεστημένων σε διαφορετικά κράτη μέλη, παρέχοντας ταυτόχρονα στους καταναλωτές τη δυνατότητα «να απολαύουν αναλόγων συνθηκών ανεξάρτητα από το κράτος μέλος στο οποίο αγοράζουν ένα οργανωμένο ταξίδι» ( 11 ).

32.

Συναφώς, το Δικαστήριο έχει κρίνει ότι το γεγονός ότι η οδηγία 90/314 σκοπεί στη διασφάλιση άλλων σκοπών δεν μπορεί να αποκλείσει ότι οι διατάξεις της σκοπούν επίσης στην προστασία των καταναλωτών ( 12 ). Επιβεβαίωσε, επομένως, με τη νομολογία του ότι η οδηγία αυτή εγγυάται υψηλό επίπεδο προστασίας των καταναλωτών ( 13 ).

33.

Αυτό είναι, επομένως, το πλαίσιο στο οποίο εντάσσονται, εν γένει, το καθεστώς ευθύνης του διοργανωτή ταξιδίων που θεσπίζεται με την εν λόγω οδηγία και, ειδικότερα, οι λόγοι απαλλαγής από την εν λόγω ευθύνη.

34.

Εκ προοιμίου θα ήθελα να υπενθυμίσω ότι το καθεστώς ευθύνης που θεσπίστηκε με την οδηγία 90/314 αποτελεί καθεστώς ενδοσυμβατικής ευθύνης, η γενική αρχή του οποίου είναι ότι ο οφειλέτης πρέπει να ευθύνεται για τη μη εκτέλεση ή την πλημμελή εκτέλεση της συμβάσεως που συνάπτεται μεταξύ των μερών. Στο πλαίσιο αυτό, η μη εκπλήρωση υποχρεώσεως γίνεται αντιληπτή εν ευρεία εννοία ως κάθε είδους παράβαση συμβατικής υποχρεώσεως. Αυτός ο ορισμός της μη εκπληρώσεως υποχρεώσεως αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο του συστήματος ενδοσυμβατικής ευθύνης βάσει του οποίου ένα συμβαλλόμενο μέρος μπορεί να ασκήσει αγωγή κατά του αντισυμβαλλομένου, εάν ο δεύτερος δεν εκπληρώνει όλες τις συμβατικές του υποχρεώσεις ( 14 ).

35.

Θα ήθελα επίσης να επισημάνω ότι από το άρθρο 1 και το άρθρο 2, σημεία 1 και 2, της οδηγίας 90/314 συνάγεται ότι η σύμβαση οργανωμένου ταξιδίου αποτελείται από διάφορα στοιχεία, συγκεκριμένα δε τη μεταφορά, τη διαμονή και άλλες τουριστικές υπηρεσίες που πωλούνται ή προσφέρονται προς πώληση ως σύνολο παροχών έναντι συνολικού αντιτίμου ( 15 ), πλην όμως οι οποίες παρέχονται από διαφόρους παρόχους υπηρεσιών εντός άλλου κράτους μέλους ή εντός τρίτου κράτους ( 16 ). Ο σύνθετος αυτός χαρακτήρας της συμβάσεως οργανωμένου ταξιδίου είναι, κατά τη γνώμη μου, ένας από τους παράγοντες που εξηγούν την προσοχή που αποδίδει ο νομοθέτης της Ένωσης στο υψηλό επίπεδο προστασίας των καταναλωτών στην οδηγία αυτή και, ως εκ τούτου, στη θέσπιση, με το άρθρο 5 της εν λόγω οδηγίας, καθεστώτος ευθύνης του διοργανωτή (ή/και του πωλητή). Συγκεκριμένα, προβλέποντας ένα σύνολο κανόνων σχετικά με την υποχρέωση αποκαταστάσεως των ζημιών που προκαλούνται στους καταναλωτές, το άρθρο αυτό αποσκοπεί να καταστήσει ευχερέστερη στους καταναλωτές τη στοιχειοθέτηση της ευθύνης του διοργανωτή ταξιδίων ( 17 ).

36.

Βάσει του άρθρου 5, παράγραφος 1, της οδηγίας 90/314, ο διοργανωτής (και/ή ο πωλητής) που είναι συμβαλλόμενο μέρος στη σύμβαση οργανωμένου ταξιδίου ευθύνεται έναντι του καταναλωτή για την προσήκουσα εκπλήρωση των υποχρεώσεων που απορρέουν από την εν λόγω σύμβαση, ανεξαρτήτως αν οι υποχρεώσεις αυτές πρόκειται να εκπληρωθούν από τον ίδιο ή από άλλους παρόχους υπηρεσιών, και με την επιφύλαξη του δικαιώματος του διοργανωτή (και/ή του πωλητή) να στραφεί κατ’ αυτών των παρόχων υπηρεσιών ( 18 ).

37.

Κατά την άποψή μου, από τη διατύπωση αυτής της διατάξεως προκύπτει σαφώς ότι ο διοργανωτής εξακολουθεί να είναι προσωπικά υπεύθυνος έναντι του καταναλωτή για την προσήκουσα εκτέλεση της συμβάσεως, ανεξαρτήτως αν η σύμβαση εκτελείται από «άλλο[ν] παρέχοντ[α] υπηρεσίες» ( 19 ). Όπως υποστήριξε ο γενικός εισαγγελέας A. Tizzano, «όσον αφορά ειδικότερα τη συμβατική ευθύνη, το περιεχόμενο της τριγωνικής σχέσεως μεταξύ του διοργανωτή και/ή του πωλητή, του καταναλωτή και του παρέχοντος υπηρεσίες καθορίζεται κατά τέτοιον τρόπο ώστε οι πρώτοι (ο διοργανωτής ή ο πωλητής) είναι, κατά κανόνα, οι μόνοι υπεύθυνοι έναντι του καταναλωτή για τη μη εκτέλεση ή την πλημμελή εκτέλεση της συμβάσεως» ( 20 ).

38.

Κατ’ ουσίαν, τούτο σημαίνει ότι ο καταναλωτής έχει τη δυνατότητα να ασκήσει αγωγή κατά του διοργανωτή που είναι συμβαλλόμενο μέρος στη σύμβαση ( 21 ). Εξάλλου, από το άρθρο 5, παράγραφος 3, της οδηγίας 90/314 προκύπτει ότι κηρύσσονται άκυρες οι συμβατικές ρήτρες με τις οποίες ο διοργανωτής απαλλάσσεται από την ευθύνη για μη εκτέλεση ή πλημμελή εκτέλεση της συμβάσεως από άλλους παρόχους υπηρεσιών ( 22 ).

39.

Επιπλέον, θεωρώ σημαντικό να επισημανθεί ότι, στο πλαίσιο του άρθρου 5, παράγραφος 1 της οδηγίας 90/314, η επιλογή του νομοθέτη της Ένωσης να επιτρέψει στον διοργανωτή να ασκήσει, ενδεχομένως, αγωγή κατά των «άλλ[ων] παρεχόντ[ων] υπηρεσίες», ανταποκρίνεται στην επιθυμία του να θεσπίσει υψηλό επίπεδο προστασίας των καταναλωτών, με σκοπό να αποτρέψει το ενδεχόμενο οι τελευταίοι, λόγω της προσχωρήσεως στους γενικούς όρους συναλλαγών της συμβάσεως οργανωμένου ταξιδίου, να αποθαρρύνονται από την άσκηση αγωγής για αποζημίωση ή να υποχρεούνται να ασκήσουν πλείονες διαφορετικές αγωγές για ζημίες που υφίστανται λόγω της μη εκτελέσεως ή της πλημμελούς εκτελέσεως της συμβάσεως.

40.

Όπως επισημαίνει η Επιτροπή στην απάντηση της σε ερώτηση του Δικαστηρίου, ο σκοπός του καθεστώτος ενδοσυμβατικής ευθύνης που θεσπίζεται με την εν λόγω οδηγία είναι να ενοποιηθεί η ευθύνη του διοργανωτή για όλες τις περιπτώσεις μη εκτελέσεως ή πλημμελούς εκτελέσεως της συμβάσεως, ώστε ο καταναλωτής να έχει, τουλάχιστον, έναν υποτιθέμενο εναγόμενο εναντίον του οποίου θα στραφεί αξιώνοντας αποζημίωση, στοιχείο που διασφαλίζει υψηλό επίπεδο προστασίας των καταναλωτών. Συγκεκριμένα, η ευθύνη του διοργανωτή κατά την έννοια της οδηγίας 90/314 βασίζεται στον σύνδεσμο μεταξύ, αφενός, της πράξης ή της παράλειψης στην οποία οφείλεται η απώλεια και η ζημία που προκλήθηκε στον καταναλωτή και, αφετέρου, των υποχρεώσεων που απορρέουν από τη σύμβαση οργανωμένου ταξιδίου, όπως ορίζει το άρθρο 2, σημείο 1, της εν λόγω οδηγίας ( 23 ).

41.

Συνεπώς, εγείρεται το θεμελιώδους σημασίας ζήτημα αν οι υποχρεώσεις που απορρέουν από τη σύμβαση οργανωμένου ταξιδίου κατά την έννοια του άρθρου 2, σημείο 5, της οδηγίας 90/314 έχουν εκπληρωθεί προσηκόντως κατά την έννοια του άρθρου 5, παράγραφος 1, της εν λόγω οδηγίας ( 24 ).

42.

Επισημαίνω, συναφώς, ότι πρέπει να προσδιοριστεί, αφενός, ποιες συμβατικές υποχρεώσεις απορρέουν από τη σύμβαση οργανωμένου ταξιδίου και, αφετέρου, πώς πρέπει να εκπληρωθούν αυτές οι υποχρεώσεις. Σύμφωνα με τους γενικούς κανόνες περί ενδοσυμβατικής ευθύνης, δεν έχει σημασία αν η ευθύνη για τη μη εκπλήρωση ή την πλημμελή εκπλήρωση των εν λόγω υποχρεώσεων οφείλεται στον διοργανωτή ή σε άλλον πάροχο υπηρεσιών: ο διοργανωτής εξακολουθεί να είναι υπεύθυνος έναντι του καταναλωτή. Πρόκειται, ως εκ τούτου, για αντικειμενική ευθύνη του διοργανωτή ταξιδίων έναντι του καταναλωτή ( 25 ).

43.

Ωστόσο, υπενθυμίζεται ότι το άρθρο 5, παράγραφος 1, της οδηγίας 90/314 ορίζει, μεταξύ άλλων, ότι τα «κράτη μέλη λαμβάνουν τα αναγκαία μέτρα ώστε ο διοργανωτής […], που είναι συμβαλλόμεν[ο] μέρ[ος] στη σύμβαση, να φέρ[ει] ευθύνη έναντι του καταναλωτή για την καλή εκπλήρωση των υποχρεώσεων που απορρέουν από την εν λόγω σύμβαση». Όπως ορθώς επισήμανε η Επιτροπή, το εύρος της ευθύνης του διοργανωτή καθορίζεται από το δίκαιο που εφαρμόζεται στη σύμβαση οργανωμένου ταξιδίου ( 26 ).

44.

Από την άποψη αυτή, πρέπει να διευκρινίσω ότι η ενδοσυμβατική ευθύνη οφειλέτη δεν είναι, κατ’ αρχήν, απόλυτη: ο τελευταίος μπορεί να απαλλαγεί από την ευθύνη του εάν πληρούνται ορισμένες προϋποθέσεις. Επομένως, στο πλαίσιο του καθεστώτος ευθύνης του διοργανωτή που θεσπίζεται με την οδηγία 90/314, σύμφωνα με το άρθρο της 5, παράγραφος 2, ο διοργανωτής δεν ευθύνεται για τη μη εκτέλεση ή την πλημμελή εκτέλεση της συμβάσεως, εάν αυτή δεν μπορεί να του καταλογιστεί. Η ευθύνη αυτή υπόκειται επίσης στους όρους περιορισμού της ευθύνης που προβλέπονται στο άρθρο 5, παράγραφος 2, τρίτο και τέταρτο εδάφιο, της οδηγίας 90/314 ( 27 ). Οι διατάξεις αυτές αφορούν τα όρια που μπορούν να θέσουν τα κράτη μέλη για την αποκατάσταση ζημιών που οφείλονται σε μη εκτέλεση ή πλημμελή εκτέλεση της συμβάσεως ( 28 ). Εξάλλου, υπενθυμίζω, επίσης, ότι, σύμφωνα με το άρθρο 5, παράγραφος 3, της εν λόγω οδηγίας, «οι παράγραφοι 1 και 2 [του εν λόγω άρθρου] δεν μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο παρεκκλίσεως δυνάμει συμβατικής ρήτρας» ( 29 ).

45.

Όπως μόλις εξέθεσα ανωτέρω, όχι μόνον η διατύπωση του άρθρου 5, παράγραφος 1, της οδηγίας 90/314, είναι σαφής και άνευ αμφισημίας ως προς την ευθύνη του διοργανωτή ταξιδίων, αλλά και η γραμματική της ερμηνεία επιρρωννύεται, επιπλέον, από την οικονομία και τον σκοπό της οδηγίας, καθώς και από τον σκοπό της εν λόγω διατάξεως ( 30 ).

46.

Από τα προεκτεθέντα συνάγεται ότι ο διοργανωτής φέρει ευθύνη έναντι του καταναλωτή και ότι, κατά συνέπεια, οι λόγοι απαλλαγής που προβλέπονται στο άρθρο 5, παράγραφος 2, της οδηγίας 90/314 μπορούν, κατ’ αρχήν, να τύχουν εφαρμογής ( 31 ).

47.

Στην προκειμένη περίπτωση, όσον αφορά το ερώτημα εάν οι υποχρεώσεις που απορρέουν από τη σύμβαση οργανωμένου ταξιδίου που συνήφθη μεταξύ Kuoni και X έχουν εκπληρωθεί προσηκόντως κατά την έννοια του άρθρου 5, παράγραφος 1, της οδηγίας 90/314, φαίνεται κρίσιμο να υπομνησθεί, στο παρόν στάδιο της ανάλυσης, ότι το αιτούν δικαστήριο ζητεί από το Δικαστήριο να κρίνει αν η συνοδεία της X προς την υποδοχή από μέλος του προσωπικού του ξενοδοχείου ήταν υπηρεσία που εμπίπτει στην έννοια των «ταξιδιωτικών υπηρεσιών» τις οποίες η Kuoni είχε αναλάβει την υποχρέωση να παρέχει και αν η επίθεση και ο βιασμός που διαπράχθηκαν κατά την παροχή της υπηρεσίας αυτής συνιστούσαν πλημμελή εκτέλεση της συμβάσεως ( 32 ).

48.

Ως εκ τούτου, είναι αναγκαίο να αναλυθεί κατά πόσον, υπό το πρίσμα του καθεστώτος ευθύνης που θεσπίζεται με την οδηγία 90/314, ένας υπάλληλος παρόχου υπηρεσιών στο πλαίσιο σύμβασης οργανωμένου ταξιδίου μπορεί να χαρακτηρισθεί ως πάροχος υπηρεσιών για τους σκοπούς της εφαρμογής του άρθρου 5, παράγραφος 2, τρίτη περίπτωση, δεύτερο μέρος, της εν λόγω οδηγίας.

49.

Για τον σκοπό αυτό, θα εξετάσω, στη συνέχεια, το περιεχόμενο της έννοιας του «παρέχοντος υπηρεσίες» κατά την οδηγία 90/314.

50.

Εκ προοιμίου επισημαίνω ότι οι X, Kuoni, ABTA και η Επιτροπή θεωρούν ότι ο ίδιος ο υπάλληλος του ξενοδοχείου δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί ως πάροχος υπηρεσιών. Η X υποστηρίζει, ωστόσο, ότι, σε ορισμένες ειδικές περιπτώσεις, ο εργαζόμενος που παρέχει πλημμελώς υπηρεσία μπορεί να θεωρηθεί πάροχος υπηρεσιών, εάν ένας άλλος νομικός χαρακτηρισμός θα στερούσε από τον καταναλωτή την προστασία που παρέχεται βάσει του άρθρου 5 της οδηγίας 90/314.

51.

Επισημαίνω ότι η έννοια του «παρέχοντος υπηρεσίες» δεν ορίζεται στην οδηγία 90/314 και ότι η οδηγία αυτή δεν παραπέμπει στο δίκαιο των κρατών μελών για τον καθορισμό της έννοιας και του περιεχομένου του όρου αυτού.

52.

Συναφώς, υπενθυμίζω ότι, κατά πάγια νομολογία του Δικαστηρίου, από τις επιταγές τόσο της ομοιόμορφης εφαρμογής του δικαίου της Ένωσης όσο και της αρχής της ισότητας συνάγεται ότι οι διατάξεις του δικαίου της Ένωσης που δεν περιέχουν ρητή παραπομπή στο δίκαιο των κρατών μελών για τον προσδιορισμό της έννοιας και του περιεχομένου τους πρέπει κατά κανόνα να τυγχάνουν, σε ολόκληρη την Ένωση, αυτοτελούς και ομοιόμορφης ερμηνείας με βάση το πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται η διάταξη και τον σκοπό που επιδιώκει η επίμαχη ρύθμιση ( 33 ).

53.

Πρέπει να υπενθυμίσω, κατ’ αρχάς, ότι, σε αντίθεση προς πάροχο υπηρεσιών που παρέχει υπηρεσίες έναντι αμοιβής, ένας υπάλληλος παρόχου υπηρεσιών παρέχει τις υπηρεσίες που προβλέπονται στη σύμβαση οργανωμένου ταξιδίου τελώντας σε σχέση εξαρτήσεως από τον εργοδότη του, η οποία δεν υφίσταται ως προς πάροχο υπηρεσιών, όπως είναι ένα ξενοδοχείο, ένα εστιατόριο, ένας ξεναγός ή ένας εκπαιδευτής φυσικής αγωγής, ανεξάρτητα από το αν είναι φυσικό ή νομικό πρόσωπο.

54.

Κατά την άποψή μου, το ισοδύναμο του όρου «παρέχ[ων] υπηρεσίες», που χρησιμοποιείται από τις διάφορες γλωσσικές αποδόσεις του άρθρου 5 της οδηγίας 90/314, αναφέρεται σε φυσικό ή νομικό πρόσωπο που παρέχει υπηρεσίες έναντι αμοιβής ( 34 ).

55.

Δεύτερον, θεωρώ χρήσιμο να επισημανθεί ότι μόνον το άρθρο 5 της οδηγίας 90/314 χρησιμοποιεί τον όρο «παρέχοντες υπηρεσίες» ( 35 ). Ως εκ τούτου, η έννοια αυτή χρησιμοποιείται μόνο στο πλαίσιο της ευθύνης των διοργανωτών (ή/και των πωλητών) για τη μη εκπλήρωση ή την πλημμελή εκπλήρωση των υποχρεώσεων οι οποίες απορρέουν από τη σύμβαση οργανωμένου ταξιδίου που συνάπτεται με τους καταναλωτές. Όπως προκύπτει από τον ορισμό του όρου «οργανωμένο ταξίδι» του άρθρου 2, σημείο 1, της εν λόγω οδηγίας, οι υποχρεώσεις αυτές αφορούν τις υπηρεσίες που προβλέπονται στη σύμβαση οργανωμένου ταξιδίου, δηλαδή τη μεταφορά, τη διαμονή ή άλλες τουριστικές υπηρεσίες (εκδρομές, μαθήματα, εστίαση κ.λπ.). Ωστόσο, καμία διάταξη της εν λόγω οδηγίας δεν αφορά τους υπαλλήλους των παρόχων υπηρεσιών. Εξάλλου, υπενθυμίζω ότι ενώ ο νομοθέτης της Ένωσης είχε τη βούληση να δοθεί η δυνατότητα στον διοργανωτή να στραφεί κατά παρόχου υπηρεσιών, δεν υφίσταται ίδια δυνατότητα του εν λόγω διοργανωτή να στραφεί κατά των υπαλλήλων των παρόχων υπηρεσιών.

56.

Ως εκ τούτου, φρονώ ότι, κατά την έννοια της οδηγίας 90/314, δεν είναι δυνατόν ένας υπάλληλος παρέχοντος υπηρεσίες να χαρακτηρισθεί ο ίδιος ως «παρέχ[ων] υπηρεσίες».

57.

Εντούτοις, εν προκειμένω, το ζήτημα δεν είναι εάν ένας υπάλληλος παρόχου υπηρεσιών μπορεί να χαρακτηρισθεί ο ίδιος ως πάροχος υπηρεσιών, αλλά αν, στο πλαίσιο του καθεστώτος ευθύνης που θεσπίζει το άρθρο 5 της οδηγίας 90/314, οι πράξεις ή παραλείψεις υπαλλήλου ενός παρόχου υπηρεσιών που εκτελεί τη σύμβαση μπορούν να εξομοιωθούν με εκείνες του εν λόγω παρόχου υπηρεσιών.

58.

Υπό το πρίσμα αυτό, προτείνω να εξεταστεί η δυνατότητα εφαρμογής του λόγου απαλλαγής που προβλέπεται στο άρθρο 5, παράγραφος 2, τρίτη περίπτωση, δεύτερο μέρος, της οδηγίας 90/314.

59.

Φρονώ ότι είναι σημαντικό να υπομνησθεί ότι κάθε πάροχος υπηρεσιών εκπληρώνει τις συμβατικές υποχρεώσεις χρησιμοποιώντας τη δική του οργανωτική δομή (κατανομή καθηκόντων μεταξύ εργαζομένων, εκπαιδευομένων κ.λπ.). Η δομή αυτή μπορεί να είναι πολύ διαφορετική για κάθε πάροχο, όπως συμβαίνει με ένα ξενοδοχείο πέντε αστέρων και ένα μικρό οικογενειακό ξενοδοχείο. Ως εκ τούτου, για να προσδιοριστεί η ευθύνη του διοργανωτή ή του παρόχου υπηρεσιών του, δεν είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε ποιος έχει εκπληρώσει συγκεκριμένα τις συμβατικές υποχρεώσεις.

60.

Επομένως, προκειμένου να διαπιστωθεί αν ο λόγος απαλλαγής που προβλέπεται στο άρθρο 5, παράγραφος 2, τρίτη περίπτωση, δεύτερο μέρος, της οδηγίας 90/314 τυγχάνει εφαρμογής σε περίπτωση όπως αυτή της κύριας δίκης, τίθεται το εξής ζήτημα: σε ποιες περιπτώσεις μπορούν οι πράξεις ή παραλείψεις υπαλλήλου παρόχου υπηρεσιών, συμπεριλαμβανομένων παρανόμων πράξεων που διαπράχθηκαν εκ προθέσεως, να καταλογιστούν στον εργοδότη του/πάροχο υπηρεσιών, λαμβανομένου υπόψη του καθεστώτος ευθύνης που θεσπίζεται με την οδηγία 90/314;

61.

Θα απαντήσω σε αυτή την ερώτηση στη συνέχεια.

62.

Εκ προοιμίου υπενθυμίζω ότι η ευθύνη του διοργανωτή, κατά την έννοια της οδηγίας 90/314, μπορεί να θεμελιωθεί μόνο στο πλαίσιο της εκπληρώσεως συμβατικών υποχρεώσεων. Όπως έχω ήδη επισημάνει, αυτή η ευθύνη βασίζεται στον σύνδεσμο μεταξύ, αφενός, της πράξεως ή της παραλείψεως στην οποία οφείλεται η απώλεια και η ζημία που προκλήθηκε στον καταναλωτή και, αφετέρου, των υποχρεώσεων που απορρέουν από τη σύμβαση οργανωμένου ταξιδίου ( 36 ). Ως εκ τούτου, η μη εκτέλεση ή η πλημμελής εκτέλεση της συμβάσεως που προκύπτει από πράξεις ή παραλείψεις που συνδέονται με τη ζημία που υπέστη ο καταναλωτής και διαπράχθηκαν από υπάλληλο κατά την εκπλήρωση των συμβατικών υποχρεώσεων πρέπει να καταλογιστούν στον διοργανωτή και στον εργοδότη/πάροχο υπηρεσιών. Σε αντίθετη περίπτωση, ο διοργανωτής θα μπορούσε πολύ εύκολα να απαλλαγεί από την ευθύνη για την προσήκουσα εκτέλεση της συμβάσεως οργανωμένου ταξιδίου αναθέτοντας την εκτέλεση της εν λόγω συμβάσεως σε πάροχο υπηρεσιών, του οποίου οι υπάλληλοι εκπληρώνουν ακριβώς τις υποχρεώσεις που απορρέουν από τη σύμβαση αυτή.

63.

Επισημαίνω, στη συνέχεια, ότι, σύμφωνα με το άρθρο 5, παράγραφος 1, της οδηγίας 90/314, ο διοργανωτής φέρει την ευθύνη, αφενός, για τις πράξεις και τις παραλείψεις υπαλλήλου του παρόχου υπηρεσιών κατά την εκπλήρωση των συμβατικών υποχρεώσεων που εξειδικεύονται στη σύμβαση, όπως αυτή ορίζεται στο άρθρο 2, παράγραφος 5, της εν λόγω οδηγίας, και, αφετέρου, για πράξεις και παραλείψεις του υπαλλήλου αυτού κατά την εκπλήρωση των υποχρεώσεων που θεωρούνται παρεπόμενες σε σχέση με τις υπηρεσίες που ορίζονται στο άρθρο 2, σημείο 1, στοιχείο βʹ της οδηγίας αυτής ( 37 ).

64.

Ειδικότερα, σύμφωνα με τον ορισμό του «οργανωμένο[υ] ταξ[ιδίου]» στο άρθρο 2, σημείο 1, στοιχείο βʹ, της οδηγίας 90/314, η υπηρεσία διαμονής είναι ένα από τα τρία στοιχεία που μπορούν να πωληθούν ή να προσφερθούν προς πώληση από τον διοργανωτή. Αυτή η υπηρεσία, που συνήθως παρέχεται από ένα ξενοδοχείο, παρέχεται μέσω των υπαλλήλων του, οι οποίοι εκπληρώνουν συμβατικές υποχρεώσεις έναντι του ξενοδοχείου κατά την εκτέλεση των συμβάσεων εργασίας τους. Οι υποχρεώσεις αυτές μπορεί να περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, τη μεταφορά αποσκευών, την εστίαση, την υπηρεσία σταθμεύσεως οχημάτων, το θυρωρείο, τις υπηρεσίες σερβιτόρου, τις υπηρεσίες δωματίου, την ενοικίαση ποδηλάτων, τις υπηρεσίες καθαρισμού ή συντήρησης. Ως εκ τούτου, οι υπηρεσίες αυτές είναι υπηρεσίες παρεπόμενες της υπηρεσίας διαμονής που παρέχεται από το ξενοδοχείο βάσει της συμβάσεως οργανωμένου ταξιδίου.

65.

Σε αυτό το πλαίσιο, είναι σαφές, κατά την άποψή μου, ότι ένας υπάλληλος του ξενοδοχείου μπορεί, κατ’ αρχήν, να θεωρηθεί ότι εκπληρώνει τις συμβατικές υποχρεώσεις που απορρέουν από τη σύμβαση οργανωμένου ταξιδίου σε περίπτωση κατά την οποία είναι εν υπηρεσία, φέρει τη στολή του προσωπικού του ξενοδοχείου και εμφανίζεται στους πελάτες/καταναλωτές, ως πρόσωπο εμπιστοσύνης, χωρίς να ασκεί επιρροή το αν οι υποχρεώσεις εκπληρώνονται στις εγκαταστάσεις του ξενοδοχείου ή εκτός αυτών, εφόσον πρόκειται για υποχρεώσεις που απορρέουν από τη σύμβαση οργανωμένου ταξιδίου ή για υποχρεώσεις που θεωρούνται ως παρεπόμενες σε σχέση με τις υπηρεσίες που πωλούνται ή προσφέρονται προς πώληση από τον διοργανωτή στο πλαίσιο της συμβάσεως αυτής ( 38 ).

66.

Επομένως, μολονότι η μεταφορά αποσκευών, η συντήρηση εγκαταστάσεων ή η συνοδεία πελατών στην υποδοχή είναι είτε υπηρεσίες παρεπόμενες σε σχέση με την υπηρεσία διαμονής είτε υπηρεσίες που άμεσα προβλέπονται από τη σύμβαση, ο διοργανωτής φέρει ευθύνη όταν ο ξενοδοχειακός υπάλληλος προκαλεί ζημίες στις αποσκευές ή τις χάνει, επιτίθεται στον πελάτη κατά την εκπλήρωση της υποχρεώσεως να τον συνοδεύσει στο δωμάτιό του ή στην υποδοχή, προκαλεί εγκαύματα στον πελάτη χύνοντας επάνω του σούπα ή επιτίθεται στον πελάτη όταν τον εξυπηρετεί στο τραπέζι.

67.

Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, επιβάλλεται η διαπίστωση ότι υπήρξε πλημμελής εκτέλεση της συμβάσεως και ότι, κατά συνέπεια, οι ενέργειες του υπαλλήλου του ξενοδοχείου πρέπει να καταλογιστούν στον πάροχο υπηρεσιών, στο πλαίσιο του καθεστώτος ευθύνης του διοργανωτή ταξιδίων του άρθρου 5 της οδηγίας 90/314.

68.

Αντιθέτως, ο διοργανωτής δεν μπορεί να γίνει δεκτό ότι φέρει ευθύνη για ζημίες έναντι του καταναλωτή, κατά την έννοια του άρθρου 5, παράγραφος 2, της οδηγίας αυτής, εάν ο υπάλληλος του ξενοδοχείου επιτίθεται σε πελάτη του ξενοδοχείου εκτός του ωραρίου εργασίας του ή σε ημέρα κατά την οποία ο εν λόγω υπάλληλος βρίσκεται σε άδεια. Στην περίπτωση αυτή, δεν πρόκειται για ζημίες που προκαλούνται στο πλαίσιο της εκπληρώσεως των συμβατικών υποχρεώσεων από τον πάροχο.

69.

Ως εκ τούτου, σύμφωνα με το άρθρο 5, παράγραφος 1, της οδηγίας 90/314, ο διοργανωτής φέρει ευθύνη, αφενός, για πράξεις και παραλείψεις υπαλλήλου παρόχου υπηρεσιών κατά την εκπλήρωση των συμβατικών υποχρεώσεων που εξειδικεύονται στη σύμβαση, όπως ορίζεται στο άρθρο 2, σημείο 5, της εν λόγω οδηγίας, και, αφετέρου, για πράξεις και παραλείψεις του υπαλλήλου αυτού κατά την εκπλήρωση των υποχρεώσεων που θεωρούνται παρεπόμενες σε σχέση με τις υπηρεσίες που αναφέρονται στο άρθρο 2, σημείο 1, στοιχείο βʹ, της οδηγίας αυτής.

70.

Δεδομένου ότι έχουν διευκρινιστεί οι περιστάσεις υπό τις οποίες οι πράξεις ή οι παραλείψεις ενός υπαλλήλου παρόχου υπηρεσιών μπορούν να καταλογιστούν στον εργοδότη του/πάροχο υπηρεσιών, λαμβανομένου υπόψη του καθεστώτος ευθύνης που θεσπίζεται με την οδηγία 90/314, πρέπει να εξεταστεί ένα τελευταίο ζήτημα: ποια είναι η διάκριση μεταξύ «λόγ[ων] ανωτέρας βίας» και «γεγονό[τος] που ούτε ο διοργανωτής […] ούτε ο παρέχων υπηρεσίες, θα μπορούσαν, με όλη την απαιτούμενη επιμέλεια να προβλέψουν ή να αποτρέψουν;».

71.

Το άρθρο 5, παράγραφος 2, της οδηγίας 90/314 ορίζει ότι ο διοργανωτής (ή/και ο πωλητής) ευθύνεται για ζημίες στον καταναλωτή που απορρέουν από την μη εκτέλεση ή την πλημμελή εκτέλεση της συμβάσεως, εκτός εάν αυτή η μη εκτέλεση ή η πλημμελής εκτέλεση δεν οφείλεται ούτε σε πταίσμα του ούτε σε πταίσμα άλλου παρόχου υπηρεσιών, διότι ένας από τους λόγους απαλλαγής από την ευθύνη που προβλέπονται στη διάταξη αυτή ισχύει για τον ίδιο. Αυτός ο λόγος, που μνημονεύεται στο άρθρο 5, παράγραφος 2, τρίτη περίπτωση, δεύτερο μέρος, της οδηγίας αυτής, αφορά τις περιπτώσεις κατά τις οποίες οι παραλείψεις κατά την εκτέλεση της συμβάσεως οφείλονται σε περίπτωση ανωτέρας βίας ή σε γεγονός που ούτε ο διοργανωτής ούτε ο παρέχων υπηρεσίες, θα μπορούσαν, με όλη την απαιτούμενη επιμέλεια να προβλέψουν ή να αποτρέψουν ( 39 ).

72.

Με τις γραπτές παρατηρήσεις της, η Χ υποστηρίζει ότι οι δύο περιπτώσεις του άρθρου 5, παράγραφος 2, τρίτη περίπτωση, δεύτερο μέρος, της οδηγίας 90/314 πρέπει να ερμηνευθούν από κοινού.

73.

Δεν συμμερίζομαι αυτήν την άποψη.

74.

Πρώτον, από τη διατύπωση του άρθρου 5, παράγραφος 2, της οδηγίας 90/314 και από τη χρήση του διαζευκτικού συνδέσμου «ή» προκύπτει σαφώς ότι ο νομοθέτης της Ένωσης θέλησε να διαφοροποιήσει, αφενός, την περίπτωση ανωτέρας βίας και, αφετέρου, το γεγονός που ούτε ο διοργανωτής ούτε ο παρέχων υπηρεσίες θα μπορούσαν, επιδεικνύοντας όλη την απαιτούμενη επιμέλεια, να προβλέψουν ή να αποτρέψουν.

75.

Δεύτερον, επισημαίνω ότι η «ανωτέρα βία» (άρθρο 5, παράγραφος 2, τρίτη περίπτωση, πρώτο μέρος) ορίζεται στο άρθρο 4, παράγραφος 6, δεύτερο εδάφιο, σημείο ii, της οδηγίας 90/314 ως «περιστάσεις που είναι ξένες προς τη βούληση του ενδιαφερομένου, ασυνήθεις και απρόβλεπτες, των οποίων οι συνέπειες δεν θα μπορούσαν να αποφευχθούν όση επιμέλεια και αν είχε καταβληθεί» ( 40 ). Ο ορισμός αυτός περιέχει τρεις προϋποθέσεις που πρέπει να πληρούνται σωρευτικά για να απαλλαγεί ο διοργανωτής από την ευθύνη του.

76.

Τούτο, αντιθέτως, δεν συμβαίνει στην περίπτωση που μνημονεύεται στο άρθρο 5, παράγραφος 2, τρίτη περίπτωση, δεύτερο μέρος, της εν λόγω οδηγίας. Συγκεκριμένα, ο νομοθέτης της Ένωσης χρησιμοποίησε εν προκειμένω τον διαζευκτικό σύνδεσμο «ή», στοιχείο που σημαίνει ότι ο διοργανωτής μπορεί να απαλλαγεί από την ευθύνη εάν μπορεί να αποδείξει ότι ούτε αυτός ο ίδιος ούτε ο πάροχος υπηρεσιών του μπορούσαν να προβλέψουν ή (όχι σωρευτικά, αλλά διαζευκτικά) να αποτρέψουν το γεγονός, λαμβάνοντας όλα τα απαραίτητα μέτρα για να το αποφύγουν. Με άλλα λόγια, ο διοργανωτής δεν μπορεί να απαλλαγεί από την ευθύνη παρά μόνο αν αποδειχθεί ότι το γεγονός ήταν απρόβλεπτο ή αναπότρεπτο για τον ίδιο ή για τον πάροχο υπηρεσιών.

77.

Επομένως, είναι σαφές ότι οι δύο περιπτώσεις που μνημονεύονται στο άρθρο 5, παράγραφος 2, τρίτη περίπτωση, δεύτερο μέρος, της οδηγίας 90/314 είναι διαφορετικές και ότι, εν προκειμένω, πρέπει να αποκλειστεί η περίπτωση ανωτέρας βίας.

78.

Το άρθρο 5, παράγραφος 2, τρίτη περίπτωση, δεύτερο μέρος, της οδηγίας 90/314 καλύπτει περιπτώσεις κατά τις οποίες οι πλημμέλειες που διαπιστώθηκαν κατά την εκτέλεση της συμβάσεως οφείλονται σε «γεγονός που ούτε ο διοργανωτής […] ούτε ο παρέχων υπηρεσίες, θα μπορούσαν, με όλη την απαιτούμενη επιμέλεια να προβλέψουν ή να αποτρέψουν».

79.

Εν προκειμένω, θεωρώ ότι η επίθεση και ο βιασμός που διέπραξε ο Ν, υπάλληλος του ξενοδοχείου, σε βάρος της Χ, πελάτισσας του ξενοδοχείου, στο πλαίσιο της εκπληρώσεως, από τον εν λόγω υπάλληλο, της συμβατικής υποχρεώσεως να συνοδεύσει την πελάτισσα αυτή στην υποδοχή, δεν αποτελεί «γεγονός» κατά την έννοια της εν λόγω διατάξεως.

80.

Συγκεκριμένα, ο όρος «γεγονός» που μνημονεύεται στη διάταξη αυτή δεν μπορεί να καταλαμβάνει τις πράξεις ή τις παραλείψεις υπαλλήλου, συμπεριλαμβανομένων των παράνομων πράξεων που τελούνται εκ προθέσεως, του παρόχου υπηρεσιών κατά την εκπλήρωση των υποχρεώσεων που απορρέουν από τη σύμβαση οργανωμένου ταξιδίου. Προκειμένου οι εν λόγω πράξεις ή παραλείψεις να θεωρηθούν «γεγονός» κατά την έννοια του άρθρου 5, παράγραφος 2, τρίτη περίπτωση, δεύτερο μέρος, της οδηγίας 90/314, θα πρέπει να συνιστά είτε γεγονός εκτός της οργανωτικής δομής του παρόχου υπηρεσιών είτε αντικειμενικό στοιχείο. Αυτή η έννοια του «γεγονό[τος]» δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να καταλαμβάνει παράνομες πράξεις που διαπράττονται εκ προθέσεως και οι οποίες συνιστούν αφ’ εαυτών μη εκπλήρωση ή πλημμελή εκπλήρωση συμβατικών υποχρεώσεων. Δεν θα ήταν εύλογο να εξετάζεται ο προβλέψιμος ή αποτρέψιμος χαρακτήρας των εκ προθέσεως ενεργειών ενός παρόχου υπηρεσιών, συμπεριλαμβανομένων αυτών που διαπράττονται από τους υπαλλήλους του.

81.

Επομένως, ακόμη και αν, όπως έχω ήδη εκθέσει στο σημείο 56 ανωτέρω, δεν είναι δυνατόν, κατά την έννοια της οδηγίας 90/314, να θεωρηθεί ότι ο υπάλληλος ενός παρόχου υπηρεσιών είναι ο ίδιος πάροχος υπηρεσιών, εντούτοις οι ενέργειες του υπαλλήλου αυτού πρέπει να καταλογίζονται στον εργοδότη του/πάροχο και στον διοργανωτή στον βαθμό που πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο της εκπληρώσεως των υποχρεώσεων που απορρέουν από τη σύμβαση οργανωμένου ταξιδίου. Υπό τις συνθήκες αυτές, οι εν λόγω πράξεις δεν εμπίπτουν στην έννοια του «γεγονότος» κατά την έννοια του άρθρου 5, παράγραφος 2, τρίτη περίπτωση, δεύτερο μέρος, της οδηγίας 90/314. Με άλλα λόγια, η υπαίτια παράβαση ενός υπαλλήλου παρόχου υπηρεσιών που έχει ως αποτέλεσμα τη μη εκτέλεση ή την πλημμελή εκτέλεση της συμβάσεως πρέπει να εξομοιώνεται με υπαίτια παράβαση του παρόχου υπηρεσιών. Κατά συνέπεια, δεν μπορεί να τύχει εφαρμογής ο λόγος απαλλαγής που προβλέπεται από τη διάταξη αυτή.

82.

Υπό τις συνθήκες αυτές, η επίθεση και ο βιασμός που διέπραξε ο Ν σε βάρος της Χ θα πρέπει να χαρακτηρισθούν ως πράξη καταλογιστέα στο ξενοδοχείο και, ως εκ τούτου, η Kuoni δεν μπορεί να απαλλαγεί από την ευθύνη της ως διοργανώτρια του οργανωμένου ταξιδίου.

83.

Η ερμηνεία αυτή είναι η μόνη που μπορεί να εγγυηθεί υψηλό επίπεδο προστασίας των καταναλωτών και να αποτρέψει την ουσιώδη μείωση αυτού του επιπέδου προστασίας σε περίπτωση σοβαρών υπαίτιων παραβάσεων από υπαλλήλους των παρόχων υπηρεσιών. Συγκεκριμένα, αν γινόταν δεκτή διαφορετική ερμηνεία, οι σοβαρές αυτές υπαίτιες παραβάσεις θα μπορούσαν να θεωρηθούν «απρόβλεπτο ή αναπότρεπτο» γεγονός κατά την έννοια του άρθρου 5, παράγραφος 2, τρίτη περίπτωση, δεύτερο μέρος, της οδηγίας 90/314.

84.

Λαμβανομένης υπόψη της απαντήσεως που προτείνω να δοθεί στο πρώτο ερώτημα, στοιχείο αʹ, παρέλκει η απάντηση στο ερώτημα σχετικά με τα κριτήρια για την εκτίμηση του απρόβλεπτου ή αναπότρεπτου χαρακτήρα του γεγονότος που προβλέπεται στο άρθρο 5, παράγραφος 2, τρίτη περίπτωση, δεύτερο μέρος, της οδηγίας 90/314.

85.

Λαμβανομένων υπόψη των ανωτέρω, προτείνω στο Δικαστήριο να απαντήσει στα προδικαστικά ερωτήματα που υπέβαλε το Supreme Court of the United Kingdom (Ανώτατο Δικαστήριο του Ηνωμένου Βασιλείου) ως εξής: