1.

Δικαστική απόφαση με την οποία διαπιστώνεται ο καταχρηστικός χαρακτήρας ρήτρας περιεχόμενης σε σύμβαση με καταναλωτή μπορεί προφανώς να έχει δεσμευτικό χαρακτήρα ως νομολογιακό προηγούμενο. Μπορούν, όμως, τα κράτη μέλη να αναγνωρίσουν σε μια τέτοια απόφαση αποτέλεσμα erga omnes, έτσι ώστε αυτή να δεσμεύει τους επαγγελματίες που δεν συμμετείχαν στη δίκη; Αυτό είναι το ερώτημα που τίθεται στο Δικαστήριο στην κρινόμενη υπόθεση.

2.

Η αίτηση προδικαστικής αποφάσεως εντάσσεται στο πλαίσιο διαφοράς μεταξύ ενός επαγγελματία και των αρμόδιων για την προστασία του ανταγωνισμού και των καταναλωτών πολωνικών αρχών, με αντικείμενο την επιβολή προστίμου στον εν λόγω επαγγελματία, επειδή χρησιμοποιεί στους γενικούς όρους των συμβάσεων που συνάπτει με καταναλωτές ρήτρες οι οποίες θεωρούνται ισοδύναμες με ρήτρες που έχουν ήδη κριθεί καταχρηστικές και έχουν καταχωριστεί για τον λόγο αυτόν σε δημόσιο μητρώο, παρόλο που ο εν λόγω επαγγελματίας δεν συμμετείχε στη διαδικασία η οποία οδήγησε στη διαπίστωση του καταχρηστικού χαρακτήρα των ρητρών που περιλήφθηκαν στο μητρώο.

3.

Το αιτούν δικαστήριο ζητεί κατ’ ουσίαν από το Δικαστήριο να διευκρινιστεί, κυρίως, αν μία ρύθμιση όπως η επίδικη στη διαφορά που εκκρεμεί ενώπιόν του είναι αντίθετη προς τα άρθρα 6, παράγραφος 1, και 7 της οδηγίας 93/13/ΕΟΚ ( 2 ), σε συνδυασμό με τα άρθρα 1 και 2 της οδηγίας 2009/22/ΕΚ ( 3 ).

4.

Στο πλαίσιο αυτό, το Δικαστήριο καλείται να καθορίσει για πρώτη φορά τα όρια της δικονομικής αυτοτέλειας των κρατών μελών στο πλαίσιο της οδηγίας 93/13, καθώς και το σημείο ισορροπίας μεταξύ της αποτελεσματικής προστασίας των καταναλωτών έναντι των καταχρηστικών ρητρών και του δικαιώματος ακροάσεως του επαγγελματία, το οποίο κατοχυρώνεται στο άρθρο 47 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (στο εξής: Χάρτης).

5.

Το άρθρο 3 της οδηγίας 93/13 ορίζει τα εξής:

«1.   Ρήτρα σύμβασης που δεν απετέλεσε αντικείμενο ατομικής διαπραγμάτευσης θεωρείται καταχρηστική όταν, παρά την απαίτηση καλής πίστης, δημιουργεί εις βάρος του καταναλωτή σημαντική ανισορροπία ανάμεσα στα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των μερών, τα απορρέοντα από τη σύμβαση.

2.   Θεωρείται πάντοτε ότι η ρήτρα δεν αποτέλεσε αντικείμενο ατομικής διαπραγμάτευσης, όταν έχει συνταχθεί εκ των προτέρων και όταν ο καταναλωτής, εκ των πραγμάτων, δε μπόρεσε να [επηρεάσει] το περιεχόμενό της, ιδίως στα πλαίσια μιας σύμβασης προσχωρήσεως.

[…]

Εάν ο επαγγελματίας ισχυρίζεται ότι για μια τυποποιημένη ρήτρα υπήρξε ατομική διαπραγμάτευση, φέρει το βάρος της απόδειξης.

3.   Το παράρτημα περιέχει ενδεικτικό και μη εξαντλητικό κατάλογο ρητρών που είναι δυνατόν να κηρυχθούν καταχρηστικές».

6.

Όσον αφορά την εκτίμηση του καταχρηστικού χαρακτήρα μιας συμβατικής ρήτρας, το άρθρο 4, παράγραφος 1, της οδηγίας αυτής προβλέπει τα εξής:

«1.   Με την επιφύλαξη του άρθρου 7, ο καταχρηστικός χαρακτήρας μιας συμβατικής ρήτρας κρίνεται αφού ληφθούν υπόψη η φύση των αγαθών ή των υπηρεσιών που αφορά η σύμβαση και όλες οι κατά τον χρόνο της σύναψης της σύμβασης περιστάσεις που περιέβαλαν την εν λόγω σύναψη, καθώς και όλες οι υπόλοιπες ρήτρες της σύμβασης ή άλλης σύμβασης από την οποία αυτή εξαρτάται.»

7.

Το άρθρο 6, παράγραφος 1, της εν λόγω οδηγίας ορίζει τα εξής:

«1.   Τα κράτη μέλη θεσπίζουν διατάξεις σύμφωνα με τις οποίες οι καταχρηστικές ρήτρες σύμβασης μεταξύ επαγγελματία και καταναλωτή, τηρουμένων των σχετικών όρων της εθνικής νομοθεσίας, δεν δεσμεύουν τους καταναλωτές, ενώ η σύμβαση εξακολουθεί να δεσμεύει τους συμβαλλόμενους, εάν μπορεί να υπάρξει και χωρίς τις καταχρηστικές ρήτρες.»

8.

Το άρθρο 7 της οδηγίας 93/13 ορίζει τα εξής:

«1.   Τα κράτη μέλη μεριμνούν ώστε, προς το συμφέρον των καταναλωτών, καθώς και των ανταγωνιζόμενων επαγγελματιών, να υπάρχουν τα κατάλληλα και αποτελεσματικά μέσα, προκειμένου να πάψει η χρησιμοποίηση των καταχρηστικών ρητρών στις συμβάσεις που συνάπτονται από έναν επαγγελματία με καταναλωτές.

2.   Τα μέσα αυτά περιλαμβάνουν διατάξεις που δίνουν σε άτομα ή οργανισμούς που έχουν, σύμφωνα με την εθνική νομοθεσία, ορισθεί ως έχοντες έννομο συμφέρον για την προστασία των καταναλωτών, τη δυνατότητα να προσφύγουν, σύμφωνα με το εθνικό δίκαιο, ενώπιον των αρμοδίων δικαστηρίων ή διοικητικών οργάνων, τα οποία αποφαίνονται για το εάν συμβατικές ρήτρες που έχουν συνταχθεί με σκοπό τη γενικευμένη χρήση έχουν καταχρηστικό χαρακτήρα και εφαρμόζουν τα κατάλληλα και αποτελεσματικά μέσα για να πάψει η χρησιμοποίηση των ρητρών αυτών.

3.   Τηρουμένης της εθνικής νομοθεσίας, οι προσφυγές που αναφέρονται στην παράγραφο 2 μπορούν να ασκούνται κατά πλειόνων επαγγελματιών, χωριστά ή από κοινού, του αυτού επαγγελματικού τομέα ή κατά των ενώσεών τους που χρησιμοποιούν ή συνιστούν τη χρησιμοποίηση των αυτών ή παρόμοιων γενικών συμβατικών ρητρών.»

9.

Το άρθρο 8 της οδηγίας 93/13 προβλέπει ότι τα κράτη μέλη μπορούν να θεσπίζουν ή να διατηρούν σε ισχύ διατάξεις αυστηρότερες από αυτές της οδηγίας, εφόσον είναι σύμφωνες προς τη Συνθήκη.

10.

Το άρθρο 8α, παράγραφος 1, της οδηγίας 93/13 έχει ως εξής ( 4 ):

«1.   Εάν κράτος μέλος εγκρίνει διατάξεις δυνάμει του άρθρου 8, ενημερώνει σχετικώς την Επιτροπή, καθώς και για κάθε μεταγενέστερη μεταβολή, ειδικότερα εφόσον οι εν λόγω διατάξεις:

[…]

11.

Το άρθρο 1 της οδηγίας 2009/22, όπως ίσχυε κατά τον χρόνο των πραγματικών περιστατικών της διαφοράς της κύριας δίκης, έχει ως τίτλο «Πεδίο εφαρμογής» και ορίζει τα εξής:

«1.   Στόχος της παρούσας οδηγίας είναι η προσέγγιση των νομοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων των κρατών μελών σχετικά με τις αγωγές παραλείψεως κατά το άρθρο 2[, οι οποίες] αποσκοπούν στην προστασία των συλλογικών συμφερόντων των καταναλωτών που περιλαμβάνονται στις οδηγίες οι οποίες απαριθμούνται στο παράρτημα Ι, προκειμένου να εξασφαλισθεί η εύρυθμη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς.

2.   Για τους σκοπούς της παρούσας οδηγίας, ως παράβαση νοείται κάθε ενέργεια αντίθετη προς τις οδηγίες που απαριθμούνται στο παράρτημα Ι, όπως έχουν μεταφερθεί στην εσωτερική έννομη τάξη των κρατών μελών, η οποία θίγει τα συλλογικά συμφέροντα κατά την παράγραφο 1.»

12.

Το παράρτημα I της οδηγίας 2009/22, με τίτλο «Κατάλογος των οδηγιών κατά το άρθρο 1», μνημονεύει, στο σημείο 5, την οδηγία 93/13.

13.

Το άρθρο 2, παράγραφος 1, της οδηγίας 2009/22, με τίτλο «Αγωγές παραλείψεως», ορίζει τα εξής:

«1.   Τα κράτη μέλη ορίζουν τα δικαστήρια ή τις διοικητικές αρχές που είναι αρμόδιες επί διαδικασιών κινουμένων από νομιμοποιούμενους φορείς, κατά την έννοια του άρθρου 3, με τις οποίες επιδιώκεται:

14.

Το άρθρο 24, παράγραφοι 1 και 2, σημείο 1, του Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów (νόμος περί προστασίας του ανταγωνισμού και των καταναλωτών), της 16ης Φεβρουαρίου 2007 (Dz. U. αριθ. 50, σημείο 331), όπως ίσχυε κατά τον χρόνο της υποθέσεως της κύριας δίκης, ορίζει τα εξής ( 5 ):

«1.   Απαγορεύεται η χρήση πρακτικών που θίγουν τα συλλογικά συμφέροντα των καταναλωτών.

2.   Ως πρακτική που θίγει τα συλλογικά συμφέροντα των καταναλωτών νοείται κάθε αθέμιτη συμπεριφορά επαγγελματία η οποία συνιστά απειλή για τα συμφέροντα αυτά και ιδίως:

15.

Το άρθρο 26, παράγραφος 1, του νόμου περί προστασίας του ανταγωνισμού και των καταναλωτών ορίζει τα εξής:

«1.   Σε περίπτωση που ο [πρόεδρος του γραφείου προστασίας του ανταγωνισμού και των καταναλωτών] διαπιστώσει παράβαση της απαγορεύσεως του άρθρου 24, εκδίδει απόφαση με την οποία αναγνωρίζεται ότι η εν λόγω πρακτική θίγει τα συλλογικά συμφέροντα των καταναλωτών και επιβάλλεται η παύση της […]».

16.

Το άρθρο 106, παράγραφος 1, σημείο 4, του νόμου περί προστασίας του ανταγωνισμού και των καταναλωτών ορίζει τα εξής:

«1.   Ο [πρόεδρος του γραφείου προστασίας του ανταγωνισμού και των καταναλωτών] μπορεί με απόφασή του να επιβάλει στον επαγγελματία πρόστιμο, το ύψος του οποίου δεν μπορεί να υπερβαίνει το 10 % του κύκλου εργασιών που πραγματοποιήθηκε κατά το οικονομικό έτος που προηγήθηκε του έτους της επιβολής του προστίμου, αν ο εν λόγω επαγγελματίας, έστω και χωρίς πρόθεση:

[…]

17.

Τα άρθρα 47942, παράγραφος 1, 47943 και 47945, παράγραφοι 1 έως 3, του Ustawa — Kodeks postępowania cywilnego (νόμος για τη θέσπιση κώδικα πολιτικής δικονομίας), της 17ης Νοεμβρίου 1964 (Dz. U. του 2014, σημείο 101), όπως αυτός ίσχυε στην υπόθεση της κύριας δίκης (στο εξής: κώδικας πολιτικής δικονομίας), ορίζουν τα εξής ( 6 ):

«Άρθρο 47942

1.   Σε περίπτωση που η αγωγή γίνει δεκτή, το δικαστήριο περιλαμβάνει στο διατακτικό της αποφάσεώς του το περιεχόμενο των ρητρών των γενικών όρων που κρίθηκαν αθέμιτες και απαγορεύει τη χρησιμοποίησή τους.

Άρθρο 47943

Η τελεσίδικη απόφαση παράγει αποτελέσματα έναντι των τρίτων από της καταχωρίσεως της ρήτρας των γενικών όρων που κρίθηκε αθέμιτη στο μητρώο που προβλέπεται από το άρθρο 47945, παράγραφος 2.

Άρθρο 47945

1.   Αντίγραφο της τελεσίδικης αποφάσεως με την οποία έγινε δεκτή η αγωγή διαβιβάζεται από το δικαστήριο στον [πρόεδρο του γραφείου προστασίας του ανταγωνισμού και των καταναλωτών].

2.   Ο [πρόεδρος του γραφείου προστασίας του ανταγωνισμού και των καταναλωτών] τηρεί, βάσει των αποφάσεων της παραγράφου 1, μητρώο των ρητρών γενικών όρων οι οποίες κρίθηκαν αθέμιτες.

3.   Το μητρώο που προβλέπεται από την παράγραφο 2 είναι δημόσιο.»

18.

Με απόφαση της 22ας Νοεμβρίου 2011, ο πρόεδρος του Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (γραφείου προστασίας του ανταγωνισμού και των καταναλωτών της Πολωνίας, στο εξής: UOKiK) επέβαλε πρόστιμο ύψους 21127 πολωνικών ζλότι (PLN) (περίπου 4940 ευρώ) στην εταιρία HK Zakład Usługowo Handlowy «Partner» Sp. z o.o. (στο εξής: HK Partner), η οποία δραστηριοποιείται, μεταξύ άλλων, στον τομέα των τουριστικών υπηρεσιών. Η απόφαση αυτή εκδόθηκε δυνάμει του άρθρου 24, παράγραφος 2, σημείο 1, καθώς και του άρθρου 106, παράγραφος 1, σημείο 4, του νόμου περί προστασίας του ανταγωνισμού και των καταναλωτών, για τον λόγο ότι η HK Partner χρησιμοποίησε ρήτρες γενικών όρων πωλήσεως ταξιδίων οι οποίες θεωρήθηκαν ισοδύναμες με ρήτρες που είχαν κριθεί αθέμιτες στο παρελθόν και στη συνέχεια είχαν καταχωριστεί στο δημόσιο μητρώο καταχρηστικών ρητρών του άρθρου 47945, παράγραφος 2, του κώδικα πολιτικής δικονομίας (στο εξής: μητρώο καταχρηστικών ρητρών) ( 7 ).

19.

Η HK Partner άσκησε προσφυγή κατά της αποφάσεως του προέδρου του UOKiK της 22ας Νοεμβρίου 2011 ενώπιον του Sąd Okręgowy w Warszawie — Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (περιφερειακού δικαστηρίου της Βαρσοβίας, αρμόδιου για υποθέσεις ανταγωνισμού και προστασίας των καταναλωτών, στο εξής: SOKiK), ζητώντας την ακύρωση της αποφάσεως αυτής και, επικουρικώς, τη μείωση του προστίμου. Κατά τη διαδικασία ενώπιον του SOKiK, η HK Partner διασπάστηκε, με αποτέλεσμα να περιέλθουν στην προσφεύγουσα εταιρία Biuro podróży «Partner» Sp. Z o.o. (στο εξής: Biuro podróży Partner) όλα τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις της HK Partner που συνδέονταν με την τουριστική δραστηριότητα. Με απόφαση της 19ης Νοεμβρίου 2013, το SOKiK απέρριψε την προσφυγή, συμμεριζόμενο την εκτίμηση του προέδρου του UOKiK ότι οι ρήτρες που είχε χρησιμοποιήσει η HK Partner ήταν ισοδύναμες με τις ρήτρες που περιέχονται στο μητρώο καταχρηστικών ρητρών.

20.

Η Biuro podróży Partner άσκησε έφεση ενώπιον του Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny (πολιτικό τμήμα του εφετείου της Βαρσοβίας, Πολωνία), ζητώντας την ακύρωση της αποφάσεως του προέδρου του UOKiK της 22ας Νοεμβρίου 2011 και, επικουρικώς, την ακύρωση της αποφάσεως της 19ης Νοεμβρίου 2013 του SOKiK και την αναπομπή της υποθέσεως στο δικαστήριο αυτό προς επανεξέταση.

21.

Το Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny (πολιτικό τμήμα του εφετείου της Βαρσοβίας), διατηρώντας αμφιβολίες ως προς την ερμηνεία του δικαίου της Ένωσης, αποφάσισε να αναστείλει την ενώπιόν του διαδικασία και να υποβάλει στο Δικαστήριο τα ακόλουθα προδικαστικά ερωτήματα:

22.

Υπό το πρίσμα της σαφούς νομολογίας του Δικαστηρίου όσον αφορά την ερμηνεία του άρθρου 267, τρίτο εδάφιο, ΣΛΕΕ ( 8 ), το δεύτερο προδικαστικό ερώτημα δεν θέτει νέα νομικά ζητήματα. Επομένως, απαιτείται να εξεταστεί αποκλειστικά το πρώτο προδικαστικό ερώτημα, το οποίο δεν έχει μέχρι σήμερα απασχολήσει το Δικαστήριο.

23.

Γραπτές παρατηρήσεις κατέθεσαν η Πολωνική Κυβέρνηση και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Η Πολωνική Κυβέρνηση καθώς και η Επιτροπή έλαβαν μέρος στην επ’ ακροατηρίου συζήτηση, η οποία διεξήχθη στις 9 Μαρτίου 2016.

24.

Καταρχάς, είναι σκόπιμο να εκτεθεί λεπτομερέστερα το πολωνικό σύστημα προστασίας των καταναλωτών έναντι των καταχρηστικών ρητρών, το οποίο εφαρμόζει τρεις τρόπους ελέγχου των ρητρών αυτών: τον συγκεκριμένο, τον αφηρημένο και τον διοικητικό έλεγχο ( 9 ).

25.

Ο συγκεκριμένος έλεγχος ασκείται επ’ ευκαιρία των διαφορών μεταξύ καταναλωτών και επαγγελματιών οι οποίες εισάγονται ενώπιον των τακτικών δικαστηρίων και έχουν ως αντικείμενο τον καταχρηστικό χαρακτήρα των ρητρών που περιέχονται στις επιμέρους συμβάσεις. Η δικαστική απόφαση που αφορά συγκεκριμένο έλεγχο δεσμεύει μόνον τους διαδίκους στη συγκεκριμένη δίκη.

26.

Αντιθέτως, ο αφηρημένος έλεγχος ασκείται από εξειδικευμένο δικαστήριο, το SOKiK, και διέπεται από ειδική διαδικασία προβλεπόμενη από τον νόμο, μεταξύ άλλων από τα άρθρα 47942, παράγραφος 1, 47943 και 47945, παράγραφοι 1 έως 3, του κώδικα πολιτικής δικονομίας ( 10 ). Ο έλεγχος αυτός, ο οποίος αφορά αποκλειστικά τις ρήτρες που περιέχονται στους γενικούς όρους συναλλαγών, στοχεύει στην εξάλειψη των ρητρών που παρουσιάζουν καταχρηστικό χαρακτήρα. Η εκτίμηση του SOKiK στηρίζεται στο γράμμα της επίμαχης ρήτρας και είναι, επομένως, ανεξάρτητη από τον τρόπο με τον οποίον η ρήτρα αυτή χρησιμοποιείται στις ατομικές συμβάσεις ( 11 ). Στο SOKiK μπορεί να προσφύγει οποιοσδήποτε καταναλωτής, ανεξαρτήτως του αν δεσμεύεται από σύμβαση, καθώς επίσης και οι μη κυβερνητικές οργανώσεις προστασίας των συμφερόντων των καταναλωτών και ο πρόεδρος του UOKiK ( 12 ).

27.

Δυνάμει του άρθρου 47942, παράγραφος 1, του κώδικα πολιτικής δικονομίας, σε περίπτωση που το SOKiK διαπιστώσει τον καταχρηστικό χαρακτήρα μιας ρήτρας γενικών όρων στο πλαίσιο του αφηρημένου ελέγχου, περιλαμβάνει στο διατακτικό της αποφάσεώς του το περιεχόμενο της επίμαχης ρήτρας και απαγορεύει τη χρησιμοποίησή της. Στη συνέχεια, η τελεσίδικη απόφαση που δέχεται την αγωγή δημοσιεύεται και η ρήτρα που κρίθηκε καταχρηστική καταχωρίζεται στο μητρώο καταχρηστικών ρητρών που τηρεί ο πρόεδρος του UOKiK. Κατά την Πολωνική Κυβέρνηση, αφ’ ης στιγμής μια ρήτρα καταχωριστεί στο μητρώο, δεν είναι δυνατή η διόρθωση ή η διαγραφή της από αυτό.

28.

Κατά την Πολωνική Κυβέρνηση, ο διοικητικός έλεγχος συνδέεται στενά με τον αφηρημένο, καθώς θέτει σε εφαρμογή τις αποφάσεις του SOKiK. Ειδικότερα, κατά τον διοικητικό έλεγχο, ο πρόεδρος του UOKiK διαπιστώνει αν η επίμαχη ρήτρα είναι ίδια ή ισοδύναμη με συμβατική ρήτρα που έχει καταχωριστεί στο μητρώο καταχρηστικών ρητρών, λαμβάνοντας υπόψη, μεταξύ άλλων, το περιεχόμενο της επίμαχης ρήτρας και τα αποτελέσματά της για τον καταναλωτή. Για να είναι ισοδύναμες δύο συγκρινόμενες ρήτρες δεν είναι αναγκαίο το περιεχόμενό τους να είναι πανομοιότυπο. Αρκεί να διαπιστωθεί ότι η επίμαχη ρήτρα αντιστοιχεί στην περίπτωση της ρήτρας που έχει καταχωριστεί στο εν λόγω μητρώο. Ο επαγγελματίας του οποίου οι ρήτρες γενικών όρων αποτελούν το αντικείμενο του διοικητικού ελέγχου δεν έχει τη δυνατότητα να αμφισβητήσει γενικώς τον καταχρηστικό χαρακτήρα της επίμαχης ρήτρας υπό τις συγκεκριμένες συνθήκες, αλλά μόνον το ότι αυτή είναι ισοδύναμη με ρήτρες ήδη καταχωρισμένες στο μητρώο.

29.

Αν ο πρόεδρος του UOKiK διαπιστώσει παράβαση της απαγορεύσεως που προβλέπεται από το άρθρο 24, παράγραφος 2, σημείο 1, του νόμου περί προστασίας του ανταγωνισμού και των καταναλωτών ( 13 ), διατάσσει με απόφασή του την παύση της πρακτικής που θίγει τα συλλογικά συμφέροντα των καταναλωτών και, ενδεχομένως, την επιβολή προστίμου στον επαγγελματία, δυνάμει του άρθρου 106, παράγραφος 1, σημείο 4, του ίδιου νόμου.

30.

Οι αποφάσεις του προέδρου του UOKiK υπόκεινται στον δικαστικό έλεγχο του SOKiK σε πρώτο βαθμό και του Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny (πολιτικού τμήματος του εφετείου της Βαρσοβίας) σε δεύτερο βαθμό ( 14 ). Από την απόφαση περί παραπομπής προκύπτει ότι με τον εν λόγω δικαστικό έλεγχο δεν εξετάζεται ο καταχρηστικός χαρακτήρας της επίμαχης ρήτρας, αλλά μόνον το αν αυτή είναι ισοδύναμη με άλλες ρήτρες που περιέχονται στο μητρώο των καταχρηστικών ρητρών.

31.

Από την απόφαση περί παραπομπής προκύπτει ότι υφίστανται αμφιβολίες όσον αφορά την ερμηνεία του άρθρου 24, παράγραφος 2, σημείο 1, του νόμου περί προστασίας του ανταγωνισμού και των καταναλωτών και του άρθρου 47943 του κώδικα πολιτικής δικονομίας ( 15 ), οι οποίες αποτελούν αφορμή για διαφωνίες τόσο στη νομολογία όσο και στη θεωρία. Κατά το αιτούν δικαστήριο, δύο απόψεις αντιπαρατίθενται συναφώς.

32.

Σύμφωνα με την πρώτη άποψη, την οποίαν υποστηρίζει ο πρόεδρος του UOKiK στην υπόθεση της κύριας δίκης και η οποία στηρίζεται στη γραμματική ερμηνεία του άρθρου 47943 του κώδικα πολιτικής δικονομίας, οι αποφάσεις που εκδίδει το SOKiK στο πλαίσιο του αφηρημένου ελέγχου έχουν αποτέλεσμα erga omnes έναντι όλων των επαγγελματιών από της καταχωρίσεώς τους στο μητρώο καταχρηστικών ρητρών ( 16 ) (στο εξής: πρώτη ερμηνευτική άποψη).

33.

Σύμφωνα με τη δεύτερη άποψη, όπως περιγράφεται από το αιτούν δικαστήριο και την Πολωνική Κυβέρνηση, η απόφαση του SOKiK που διαπιστώνει τον αθέμιτο χαρακτήρα μιας ρήτρας γενικών όρων αφορά μόνον τη συγκεκριμένη ρήτρα στην οποία αναφέρεται η διαδικασία και δεσμεύει μόνον τους διαδίκους στη συγκεκριμένη διαφορά.

34.

Το αιτούν δικαστήριο εκτιμά ότι, προκειμένου να ερμηνευθούν ορθώς οι επίμαχες εθνικές διατάξεις, πρέπει να ληφθούν υπόψη οι επιταγές του δικαίου της Ένωσης, γεγονός που δικαιολογεί την αίτηση για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως. Ειδικότερα, το εν λόγω δικαστήριο διερωτάται αν η εφαρμοστέα πολωνική ρύθμιση, όπως ερμηνεύεται κατά την πρώτη ερμηνευτική άποψη, είναι αντίθετη προς τα άρθρα 6, παράγραφος 1, και 7, της οδηγίας 93/13, καθώς και προς τα άρθρα 1 και 2 της οδηγίας 2009/22, και, ιδίως, αν μια τέτοια ερμηνεία είναι σύμφωνη με το θεμελιώδες δικαίωμα ακροάσεως του επαγγελματία.

35.

Μολονότι δεν απόκειται στο Δικαστήριο να αποφανθεί, στο πλαίσιο διαδικασίας του άρθρου 267 ΣΛΕΕ, επί της ερμηνείας των διατάξεων του εσωτερικού δικαίου, συμπεριλαμβανομένης της επιλογής μεταξύ δύο ερμηνευτικών απόψεων, ούτε επί της συμβατότητας εθνικών κανόνων δικαίου με τις διατάξεις του δικαίου της Ένωσης, δεδομένου ότι το έργο αυτό ανήκει αποκλειστικά στο αιτούν δικαστήριο, το Δικαστήριο, όταν αποφαίνεται προδικαστικώς, είναι αρμόδιο να παράσχει στο εθνικό δικαστήριο όλα τα ερμηνευτικά στοιχεία που άπτονται του δικαίου της Ένωσης και παρέχουν στο δικαστήριο αυτό τη δυνατότητα να εκτιμήσει τη συμβατότητα κανόνων του εσωτερικού δικαίου προς τη νομοθεσία της Ένωσης ( 17 ).

36.

Υπενθυμίζω συναφώς ότι στο αιτούν δικαστήριο απόκειται να πράξει ό,τι είναι δυνατό εντός των ορίων της δικαιοδοσίας του για να ερμηνεύσει τους εφαρμοστέους στην κύρια δίκη εθνικούς κανόνες υπό το πρίσμα του γράμματος, αλλά και του σκοπού του δικαίου της Ένωσης, λαμβάνοντας υπόψη το σύνολο του εσωτερικού δικαίου και εφαρμόζοντας τις αναγνωρισμένες από το δίκαιο αυτό μεθόδους ερμηνείας, προκειμένου να διασφαλίσει την πλήρη αποτελεσματικότητα της οδηγίας 93/13 και να καταλήξει σε λύση σύμφωνη με τον σκοπό που αυτή επιδιώκει ( 18 ).

37.

Παρά τη διατύπωση του πρώτου προδικαστικού ερωτήματος, εκτιμώ ότι το ερώτημα αυτό πρέπει να εξεταστεί υπό το πρίσμα της οδηγίας 93/13 στο σύνολό της, λαμβανομένων υπόψη και των επιταγών του Χάρτη και, ιδίως, του άρθρου του 47 που αφορά το δικαίωμα ακροάσεως. Υπενθυμίζω συναφώς ότι, προκειμένου να παράσχει λυσιτελή απάντηση στο εθνικό δικαστήριο που του υπέβαλε προδικαστικό ερώτημα, το Δικαστήριο μπορεί να χρειαστεί να λάβει υπόψη του κανόνες του δικαίου της Ένωσης τους οποίους ο εθνικός δικαστής δεν αναφέρει στο κείμενο του ερωτήματός του ( 19 ).

38.

Ως εκ τούτου, το προδικαστικό ερώτημα πρέπει, κατά την άποψή μου, να θεωρηθεί ότι αφορά το αν η οδηγία 93/13, σε συνδυασμό με τα άρθρα 1 και 2 της οδηγίας 2009/22 και με το άρθρο 47 του Χάρτη, έχει την έννοια ότι αντιτίθεται σε εθνική ρύθμιση η οποία προβλέπει την επιβολή προστίμου στον επαγγελματία που χρησιμοποιεί στις συμβάσεις του με τους καταναλωτές ρήτρες γενικών όρων που θεωρούνται ισοδύναμες με τις ρήτρες που έχουν ήδη κριθεί καταχρηστικές και έχουν καταχωριστεί ως τέτοιες σε δημόσιο μητρώο, μολονότι ο επαγγελματίας αυτός δεν συμμετείχε στη διαδικασία που οδήγησε στη διαπίστωση του καταχρηστικού χαρακτήρα των ρητρών που περιελήφθησαν στο μητρώο.

39.

Το σύστημα προστασίας που θεσπίζει η οδηγία 93/13 στηρίζεται στην άποψη ότι ο καταναλωτής βρίσκεται σε ασθενέστερη θέση έναντι του επαγγελματία όσον αφορά τόσο τη διαπραγματευτική ισχύ όσο και το επίπεδο πληροφορήσεως ( 20 ). Τα άρθρα 6 και 7 της εν λόγω οδηγίας επιβάλλουν συναφώς στα κράτη μέλη να εξασφαλίζουν «κατάλληλα και αποτελεσματικά μέσα», προκειμένου να παύσει η χρησιμοποίηση των καταχρηστικών ρητρών στις συμβάσεις επαγγελματιών με καταναλωτές ( 21 ), καθώς και να προβλέπουν ότι οι καταχρηστικές ρήτρες δεν δεσμεύουν τους καταναλωτές, με σκοπό, κατά τη διατύπωση του Δικαστηρίου, να υποκατασταθεί η «τυπική ισορροπία που εισάγει η σύμβαση μεταξύ των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων των συμβαλλομένων [από] μια ουσιαστική ισορροπία, ικανή να αποκαταστήσει τη μεταξύ τους ισότητα» ( 22 ).

40.

Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι ένα καθεστώς όπως αυτό το οποίο προβλέπει η πολωνική ρύθμιση μπορεί να εξασφαλίσει υψηλό επίπεδο προστασίας των καταναλωτών ( 23 ). Προσδίδοντας στις αποφάσεις που εκδίδονται στο πλαίσιο αφηρημένου ελέγχου αποτέλεσμα erga omnes και προβλέποντας την επιβολή σοβαρών προστίμων ( 24 ) στους επαγγελματίες, το σύστημα αυτό εμποδίζει γρήγορα και αποτελεσματικά τη χρησιμοποίηση των ρητρών που έχουν κριθεί καταχρηστικές, καθώς και των ισοδύναμων ρητρών που έχουν ανάλογο αρνητικό αποτέλεσμα για τον καταναλωτή. Πέραν τούτου, ένα τέτοιο καθεστώς δεν επιτρέπει την καταστρατήγηση της νομοθεσίας με ελαφρές τροποποιήσεις, ως προς τη σύνταξη και το ύφος, των ρητρών που έχουν ήδη απαγορευθεί ( 25 ).

41.

Όπως επισημαίνει η Πολωνική Κυβέρνηση, η οδηγία 93/13 δεν προβλέπει συγκεκριμένο μοντέλο που πρέπει να εφαρμοστεί από τα κράτη μέλη προκειμένου να παύσει η χρησιμοποίηση των καταχρηστικών ρητρών. Δεν διευκρινίζει ούτε το έννομο αποτέλεσμα της διαπιστώσεως του καταχρηστικού χαρακτήρα μιας συμβατικής ρήτρας, καθώς στηρίζεται στην αρχή της δικονομικής αυτονομίας των κρατών μελών. Έτσι, το άρθρο 6, παράγραφος 1, της οδηγίας αυτής παραπέμπει στους όρους που θέτουν οι εθνικές νομοθεσίες των κρατών μελών ( 26 ) και το άρθρο 8 επιτρέπει ακόμη και τη θέσπιση ή τη διατήρηση σε ισχύ διατάξεων αυστηρότερων από εκείνες της οδηγίας ( 27 ). Ωστόσο αυτό δεν σημαίνει ότι τα κράτη μέλη έχουν απεριόριστη ελευθερία να θεσπίζουν αυστηρότερες διατάξεις όσον αφορά τις καταχρηστικές ρήτρες. Όπως προκύπτει από το άρθρο 8 της οδηγίας 93/13, οι διατάξεις αυτές πρέπει να είναι συμβατές με τις Συνθήκες.

42.

Σε αντίθεση, πάντως, με όσα υποστηρίζει η Πολωνική Κυβέρνηση, εκτιμώ ότι ένα καθεστώς όπως αυτό το οποίο προτείνουν οι υποστηρικτές της πρώτης ερμηνευτικής απόψεως δεν είναι σύμφωνο με τις επιταγές της οδηγίας 93/13 υπό το πρίσμα του Χάρτη. Το συμπέρασμα αυτό στηρίζεται στις σκέψεις που εκτίθενται κατωτέρω ως απάντηση στα επιχειρήματα της Πολωνικής Κυβερνήσεως και της Επιτροπής.

43.

Από το άρθρο 4 της οδηγίας 93/13 προκύπτει ότι ο καταχρηστικός χαρακτήρας μιας ρήτρας συμβάσεως με καταναλωτή κρίνεται «αφού ληφθούν υπόψη η φύση των αγαθών ή των υπηρεσιών που αφορά η σύμβαση και όλες οι κατά τον χρόνο της συνάψεως της συμβάσεως περιστάσεις που περιέβαλαν την εν λόγω σύναψη, καθώς και όλες οι υπόλοιπες ρήτρες της συμβάσεως ή άλλης συμβάσεως από την οποία αυτή εξαρτάται» ( 28 ).

44.

Έτσι, όσον αφορά την εκτίμηση του καταχρηστικού χαρακτήρα, η συμβατική ρήτρα δεν μπορεί να απομονωθεί από το πλαίσιό της. Κατά συνέπεια, η σχετική εκτίμηση δεν είναι απόλυτη, αλλά σχετική, στο μέτρο που εξαρτάται από τις ειδικές περιστάσεις που περιέβαλαν τη σύναψη της συμβάσεως ( 29 ), μεταξύ των οποίων και το σωρευτικό αποτέλεσμα όλων των ρητρών της συμβάσεως ( 30 ).

45.

Από πάγια νομολογία του Δικαστηρίου προκύπτει επίσης ότι το Δικαστήριο δεν μπορεί να αποφανθεί επί της εφαρμογής των γενικών κριτηρίων που χρησιμοποιεί ο νομοθέτης της Ένωσης για τον προσδιορισμό της έννοιας συγκεκριμένης ρήτρας, η οποία πρέπει να εξεταστεί σε συνάρτηση με τις κατά περίπτωση περιστάσεις, καθώς η σχετική κρίση απόκειται στον εθνικό δικαστή ( 31 ).

46.

Επομένως, μία συμβατική ρήτρα μπορεί να θεωρηθεί ως καταχρηστική υπό ορισμένες περιστάσεις και μη καταχρηστική υπό άλλες ( 32 ), αναλόγως, μεταξύ άλλων, του τιμήματος που καταβάλλει ο καταναλωτής ( 33 ). Η εκτίμηση του καταχρηστικού χαρακτήρα θα μπορούσε επίσης να μεταβληθεί με την πάροδο του χρόνου λόγω τροποποιήσεως του εφαρμοστέου στη σύμβαση δικαίου ( 34 ).

47.

Προφανώς υπάρχουν συμβατικές ρήτρες προδήλως καταχρηστικές, γεγονός που διευκολύνει την εκτίμηση η οποία απόκειται, σύμφωνα με το άρθρο 4, παράγραφος 1, της οδηγίας 93/13, στον εθνικό δικαστή, χωρίς, ωστόσο, να στερεί από την εκτίμηση αυτή τον συγκεκριμένο της χαρακτήρα. Τέτοιες ρήτρες είναι συχνά αντίθετες και προς τους κανόνες αναγκαστικού δικαίου των εθνικών νομοθεσιών περί καταναλωτών ή περί συμβάσεων.

48.

Μία απόφαση εθνικού δικαστηρίου με την οποία διαπιστώνεται κατά τρόπο γενικό ο καταχρηστικός χαρακτήρας μιας συμβατικής ρήτρας ή η αντίθεσή της προς τους κανόνες αναγκαστικού δικαίου έχει, βεβαίως, ως νομολογιακό προηγούμενο, σημαντικές έμμεσες συνέπειες για άλλους επαγγελματίες, οι οποίοι χρησιμοποιούν στις συμβάσεις τους με καταναλωτές τις ίδιες ή παρόμοιες ρήτρες και θα όφειλαν να αναμένουν παρόμοια εκτίμηση κατά τον δικαστικό έλεγχο των δικών τους συμβάσεων. Ωστόσο, η εκτίμηση του καταχρηστικού χαρακτήρα δεν παύει να ποικίλλει από σύμβαση σε σύμβαση αναλόγως των ειδικών περιστάσεων και του δικαίου που έχει εφαρμογή στην εκάστοτε σύμβαση και ρήτρα.

49.

Κατά συνέπεια, θεωρώ ότι ένα καθεστώς, το οποίο προβλέπει κατά τρόπο γενικό ότι ο καταχρηστικός χαρακτήρας των ρητρών γενικών όρων αποδεικνύεται άπαξ και διά παντός κατά τη διάρκεια διαδικασίας αφηρημένου δικαστικού ελέγχου, είναι δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να συμβιβαστεί με το άρθρο 4, παράγραφος 1, της οδηγίας 93/13, το οποίο απαιτεί η εκτίμηση του καταχρηστικού χαρακτήρα να είναι συγκεκριμένη και να στηρίζεται στις εκάστοτε ειδικές περιστάσεις.

50.

Στο παράρτημά της, η οδηγία 93/13 περιέχει έναν κατάλογο τον οποίον το άρθρο της 3, παράγραφος 3, χαρακτηρίζει ως «ενδεικτικό και μη εξαντλητικό κατάλογο ρητρών που είναι δυνατόν να κηρυχθούν καταχρηστικές» ( 35 ).

51.

Η Επιτροπή είχε προτείνει αρχικώς τη θέσπιση μιας πραγματικής «μαύρης λίστας» με τις ρήτρες που θεωρούνται καταχρηστικές υπό οποιεσδήποτε περιστάσεις και, στη συνέχεια, μιας «γκρίζας λίστας» με τις ρήτρες που τεκμαίρονται ως καταχρηστικές. Οι θέσεις αυτές, ωστόσο, δεν είχαν τη στήριξη του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το οποίο επέλεξε την κατάρτιση ενός καταλόγου καθαρά ενδεικτικού ( 36 ). Το Δικαστήριο επιβεβαίωσε ότι «μια περιλαμβανόμενη σ’ αυτόν ρήτρα δεν πρέπει κατ’ ανάγκη να θεωρείται καταχρηστική και ότι, αντιστρόφως, ρήτρα που δεν περιλαμβάνεται σ’ αυτόν μπορεί, εντούτοις, να κηρυχθεί καταχρηστική» ( 37 ).

52.

Η επιλογή του νομοθέτη όσον αφορά τον χαρακτήρα του καταλόγου καταδεικνύει, κατά την άποψή μου, τις δυσχέρειες που αντιμετωπίστηκαν κατά τον προσδιορισμό των ρητρών που θα ήταν καταχρηστικές υπό οποιεσδήποτε περιστάσεις, ακόμη και αν πρόκειται για ρήτρες όπως οι περιεχόμενες στον κατάλογο αυτόν, οι οποίες θεωρούνται ιδιαιτέρως προβληματικές λόγω της ανισορροπίας που προκαλούν εις βάρος του καταναλωτή ( 38 ). Οι δυσχέρειες αυτές αποτυπώνονται και στην ευελιξία που παρέχει η διατύπωση του καταλόγου ( 39 ).

53.

Όταν ένα κράτος μέλος, κατ’ εφαρμογήν του άρθρου 8 της οδηγίας 93/13, «εγκρίνει διατάξεις […] [οι οποίες] περιέχουν καταλόγους συμβατικών όρων που πρέπει να θεωρούνται ως αθέμιτοι», έχει, δυνάμει του άρθρου 8α, παράγραφος 1, της οδηγίας αυτής, την υποχρέωση να ενημερώσει σχετικώς την Επιτροπή ( 40 ). Σε αντίθεση με τον κατάλογο που περιλαμβάνεται στο παράρτημα της οδηγίας αυτής, οι εθνικοί κατάλογοι που εγκρίνονται δυνάμει του άρθρου 8 μπορούν να έχουν δεσμευτικό αποτέλεσμα, ανεξαρτήτως του αν αποτελούν «μαύρες» ή «γκρίζες λίστες» ( 41 ).

54.

Ωστόσο, η έκφραση «εγκρίνει διατάξεις», που περιέχεται στο άρθρο 8α, παράγραφος 1, της οδηγίας 93/13, σημαίνει, κατά την άποψή μου, ότι ένας τέτοιος εθνικός κατάλογος πρέπει να προβλεφθεί νομοθετικώς, δηλαδή με νόμο ή με διοικητικούς κανόνες που θεσπίζονται βάσει νόμου. Έτσι, ο μηχανισμός που καθιερώνουν τα άρθρα 8 και 8α, παράγραφος 1, της οδηγίας αυτής προϋποθέτει ότι ο νομοθέτης διατυπώνει με ακρίβεια τις απαγορευμένες ή τεκμαιρόμενες ως καταχρηστικές ρήτρες, εξισορροπώντας με προσοχή τα διάφορα, συχνά συγκρουόμενα, συμφέροντα, καθώς και ότι οι εν λόγω ρήτρες ανακοινώνονται στην Επιτροπή. Επισημαίνεται ότι η νομοθετική διαδικασία, στο πλαίσιο της οποίας μπορεί να έλθουν σε συνεννόηση οι ενδιαφερόμενοι, τείνει εκ φύσεως στη θέσπιση γενικών και αφηρημένων κανόνων.

55.

Ωστόσο, ένα καθεστώς όπως αυτό που προτείνουν οι υποστηρικτές της πρώτης ερμηνευτικής απόψεως παρέχει στην πραγματικότητα μάλλον στα εθνικά δικαστήρια, παρά στον νομοθέτη, τη δυνατότητα να καταρτίζουν, κατά περίπτωση, μια «μαύρη λίστα» βάσει της οποίας είναι δυνατή η επιβολή κυρώσεων για τη χρησιμοποίηση των ίδιων ή ισοδύναμων ρητρών. Στο πλαίσιο αυτό, οι ρήτρες που έχουν κριθεί καταχρηστικές εισάγονται η μία μετά την άλλη στο μητρώο καταχρηστικών ρητρών, το οποίο καταρτίζεται στην πραγματικότητα από τους επαγγελματίες. Καθίσταται σαφές ότι ένα τέτοιο καθεστώς δεν μπορεί να συγκριθεί με την υιοθέτηση των εθνικών καταλόγων την οποία προβλέπει το άρθρο 8 της οδηγίας 93/13.

56.

Επιπλέον, θεωρώ ότι ένα τέτοιο καθεστώς δύσκολα συμβιβάζεται με την αρχή nullum crimen nulla poena sine lege, η οποία κατοχυρώνεται στο άρθρο 49 του Χάρτη και επιβάλλει τον σαφή εκ του νόμου ορισμό των παραβάσεων και των ποινών που τις τιμωρούν ( 42 ).

57.

Δεδομένου του σημαντικού και διαρκώς αυξανόμενου αριθμού των καταχωρίσεων στο μητρώο των καταχρηστικών ρητρών ( 43 ), το καθεστώς αυτό δημιουργεί αμφιβολίες και ως προς την αρχή της ασφάλειας δικαίου, η οποία ανήκει στις γενικές αρχές του δικαίου της Ένωσης ( 44 ), καθώς είναι οπωσδήποτε δύσκολο για τους επαγγελματίες να προσδιορίσουν τη νομική κατάσταση στο πλαίσιο της οποίας ενεργούν και να προβλέψουν τις συνέπειές της. Οι αμφιβολίες αυτές είναι ιδιαιτέρως σοβαρές όσον αφορά τη δυνατότητα επιβολής κυρώσεων για τη χρησιμοποίηση ρητρών που είναι απλώς «ισοδύναμες» με τις καταχωρισμένες στο μητρώο ( 45 ).

58.

Στενά συνδεδεμένο με τις ως άνω σκέψεις για τη συγκεκριμένη εκτίμηση του καταχρηστικού χαρακτήρα μιας συμβατικής ρήτρας είναι το ζήτημα του δικαιώματος του επαγγελματία να αμφισβητεί τον καταχρηστικό χαρακτήρα των ρητρών που χρησιμοποιεί στις συμβάσεις του με καταναλωτές, το οποίο τίθεται εν προκειμένω.

59.

Από την a contrario ανάγνωση του άρθρου 3, παράγραφος 1, της οδηγίας 93/13 προκύπτει ότι μια συμβατική ρήτρα δεν θεωρείται καταχρηστική αν έχει αποτελέσει αντικείμενο ατομικής διαπραγματεύσεως ( 46 ). Το άρθρο 3, παράγραφος 2, τρίτο εδάφιο, προβλέπει συναφώς ότι το βάρος αποδείξεως φέρει ο επαγγελματίας ο οποίος ισχυρίζεται ότι μια τυποποιημένη ρήτρα έχει αποτελέσει αντικείμενο ατομικής διαπραγματεύσεως. Συμπεραίνω, επομένως, ότι η οδηγία 93/13 παρέχει τουλάχιστον στον επαγγελματία το δικαίωμα να αποδείξει ότι η αμφισβητούμενη ρήτρα αποτέλεσε το αντικείμενο ατομικής διαπραγματεύσεως και ότι, συνεπώς, δεν είναι καταχρηστική στη συγκεκριμένη υπόθεση, υπό την έννοια της εν λόγω οδηγίας.

60.

Θεωρώ ότι το δικαίωμα του επαγγελματία να προβάλλει επιχειρήματα και να προσκομίζει αποδείξεις προκειμένου να ανταποκριθεί στο βάρος αποδείξεως, δυνάμει του άρθρου 3, παράγραφος 2, τρίτο εδάφιο, της οδηγίας 93/13, αποτελεί μέρος ενός γενικότερου και ευρύτερου δικαιώματος που απορρέει από το άρθρο 47 του Χάρτη, υπό το πρίσμα του οποίου πρέπει να ερμηνεύονται οι διατάξεις της οδηγίας 93/13 ( 47 ).

61.

Το άρθρο 47 του Χάρτη εγγυάται σε κάθε πρόσωπο ( 48 ), στις καταστάσεις που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του Χάρτη ( 49 ), το δικαίωμα ακροάσεως στο πλαίσιο τόσο διοικητικής όσο και ένδικης διαδικασίας ( 50 ). Σύμφωνα με τη διατύπωση του Δικαστηρίου, το δικαίωμα αυτό περιλαμβάνει τη δυνατότητα να καθιστά το πρόσωπο αυτό γνωστή την άποψή του κατά τρόπο λυσιτελή και ουσιαστικό, πριν την έκδοση οποιασδήποτε αποφάσεως που θα μπορούσε να επηρεάσει δυσμενώς τα συμφέροντά του, προκειμένου η αρμόδια αρχή να είναι σε θέση να λάβει λυσιτελώς υπόψη όλα τα στοιχεία που ασκούν επιρροή ( 51 ). Το ίδιο ισχύει προφανώς και για μια απόφαση που επιβάλλει πρόστιμο σε επαγγελματία.

62.

Στο πλαίσιο του δικαστικού ελέγχου με τη μορφή που προβλέπεται από την επίδικη ρύθμιση, το δικαίωμα ακροάσεως του επαγγελματία εξυπηρετεί δύο διαφορετικούς σκοπούς. Πρώτον, παρέχει στον επαγγελματία τη δυνατότητα να αποδείξει ότι οι ειδικές περιστάσεις που περιέβαλαν τη σύναψη της επίμαχης συμβάσεως ήταν διαφορετικές από εκείνες που είχαν εκτιμηθεί κατά την προηγούμενη διαδικασία, με την οποία αποδείχθηκε ο καταχρηστικός χαρακτήρας της ίδιας ή ισοδύναμης ρήτρας. Δεύτερον, το δικαίωμα ακροάσεως παρέχει στον επαγγελματία τη δυνατότητα να επικαλεστεί πραγματικούς ή νομικούς λόγους οι οποίοι, για οποιονδήποτε λόγο, δεν προβλήθηκαν κατά την προηγούμενη διαδικασία αφηρημένου ελέγχου, καθώς και να διορθώσει τα σφάλματα που διαπράχθηκαν στη διάρκεια της διαδικασίας εκείνης ( 52 ).

63.

Επομένως, το δικαίωμα ακροάσεως του επαγγελματία στο πλαίσιο της οδηγίας 93/13 δεν μπορεί να περιορίζεται μόνον στο αν η επίμαχη ρήτρα αποτέλεσε το αντικείμενο ατομικής διαπραγματεύσεως, αλλά πρέπει να αφορά και κάθε στοιχείο που ασκεί επιρροή για την εκτίμηση του καταχρηστικού χαρακτήρα της ρήτρας αυτής υπό το πρίσμα του άρθρου 4, παράγραφος 1, της εν λόγω οδηγίας ( 53 ). Έτσι, πρέπει επίσης να αναγνωριστεί στον επαγγελματία η δυνατότητα να αποδείξει ότι η επίμαχη ρήτρα δεν δημιουργεί σημαντική ανισορροπία εις βάρος του καταναλωτή υπό τις συγκεκριμένες περιστάσεις, αποδεικνύοντας, μεταξύ άλλων, ότι το βλαπτικό αποτέλεσμα της ρήτρας αυτής αντισταθμίζεται από άλλες ρήτρες της ίδιας συμβάσεως ή από το μειωμένο τίμημα που κατέβαλε ο καταναλωτής ( 54 ).

64.

Βάσει των στοιχείων που προσκόμισαν το αιτούν δικαστήριο και η Πολωνική Κυβέρνηση, θεωρώ ότι ένα καθεστώς όπως αυτό που προκύπτει από την πρώτη ερμηνευτική άποψη δεν λαμβάνει αρκούντως υπόψη το δικαίωμα ακροάσεως του επαγγελματία, καθόσον δεν του αναγνωρίζει τη δυνατότητα, ούτε κατά τον διοικητικό ούτε κατά τον δικαστικό έλεγχο ενώπιον του SOKiK και του Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny (πολιτικό τμήμα του εφετείου της Βαρσοβίας), να υποστηρίξει και να αποδείξει ότι η επίμαχη ρήτρα δεν έχει καταχρηστικό χαρακτήρα υπό τις συγκεκριμένες περιστάσεις ( 55 ). Όπως αναφέρει το αιτούν δικαστήριο, οι εν λόγω διαδικασίες δεν έχουν ως αντικείμενο τον έλεγχο του καταχρηστικού χαρακτήρα της επίμαχης ρήτρας καθεαυτόν, αλλά μόνον το ισοδύναμο αποτέλεσμά του σε σχέση με τις ρήτρες που περιέχονται στο μητρώο καταχρηστικών ρητρών.

65.

Παρόλο που δεν μπορεί να αποκλειστεί, όπως υποστηρίζει η Πολωνική Κυβέρνηση, το ενδεχόμενο τα εθνικά δικαστήρια να λάβουν υπόψη τους παράγοντες που αναφέρονται στο άρθρο 4, παράγραφος 1, της οδηγίας 93/13 κατά τον έλεγχο του ισοδυνάμου αποτελέσματος μεταξύ της επίμαχης ρήτρας και της ρήτρας που περιέχεται στο μητρώο καταχρηστικών ρητρών ( 56 ), εντούτοις, σε κάθε περίπτωση, η σχετική εκτίμηση στοχεύει αποκλειστικά στη διαπίστωση της ταυτότητας ή του ισοδυνάμου των δύο ρητρών ( 57 ) και ο επαγγελματίας δεν μπορεί να αμφισβητήσει τον ίδιο τον καταχρηστικό χαρακτήρα της επίμαχης ρήτρας αναφερόμενος στις ειδικές περιστάσεις, συμπεριλαμβανομένης της ατομικής διαπραγματεύσεως της επίμαχης ρήτρας, ή σε νέα επιχειρήματα που δεν προβλήθηκαν κατά τον αφηρημένο έλεγχο. Σε ένα τέτοιο καθεστώς, το δικαίωμα του επαγγελματία που προβλέπεται από το άρθρο 47 του Χάρτη περιορίζεται σημαντικά ( 58 ).

66.

Παράλληλα, η αρμοδιότητα του δικαστηρίου που ασκεί τον δικαστικό έλεγχο είναι σημαντικά περιορισμένη, γεγονός που δημιουργεί καθεαυτό ερωτήματα υπό το πρίσμα του άρθρου 47 του Χάρτη, το οποίο απαιτεί «αποτελεσματική πρόσβαση στη δικαιοσύνη» ( 59 ). Επιπλέον, ένα τέτοιο καθεστώς θίγει και το δικαίωμα του καταναλωτή να παραιτείται από τη μη εφαρμογή μιας καταχρηστικής ρήτρας ( 60 ).

67.

Βεβαίως, σύμφωνα με το άρθρο 52, παράγραφος 1, του Χάρτη, το δικαίωμα ακροάσεως μπορεί να υπόκειται σε περιορισμούς, υπό τον όρο ότι αυτοί ανταποκρίνονται πράγματι στους επιδιωκόμενους σκοπούς γενικού συμφέροντος και δεν θίγουν την αρχή της αναλογικότητας ( 61 ). Η Πολωνική Κυβέρνηση υποστηρίζει συναφώς —ορθώς κατά τη γνώμη μου— ότι η εθνική ρύθμιση έχει ως σκοπό να επιβάλει την ταχεία και αποτελεσματική παύση της χρήσεως αθέμιτων ρητρών στις διάφορες καταστάσεις που μπορεί να προκύψουν στην αγορά, καθώς και την αποφυγή της διεξαγωγής περισσότερων δικών για ισοδύναμες ρήτρες γενικών όρων που χρησιμοποιούνται από διαφορετικούς επαγγελματίες ( 62 ).

68.

Κατά την άποψή μου, ωστόσο, οι σκέψεις αυτές, καίτοι βάσιμες, δεν μπορούν να δικαιολογήσουν τον ιδιαιτέρως σοβαρό περιορισμό του δικαιώματος ακροάσεως του επαγγελματία βάσει του άρθρου 47943 του κώδικα πολιτικής δικονομίας και του άρθρου 24, παράγραφος 2, σημείο 1, του νόμου περί προστασίας του ανταγωνισμού και των καταναλωτών, όπως αυτά ερμηνεύονται σύμφωνα με την πρώτη ερμηνευτική άποψη, λαμβανομένου υπόψη και του σημαντικού ύψους των προστίμων που δύνανται να επιβληθούν στον επαγγελματία δυνάμει του άρθρου 106, παράγραφος 1, σημείο 4, του νόμου αυτού ( 63 ).

69.

Ο οριστικός χαρακτήρας της καταχωρίσεως των ρητρών στο μητρώο καταχρηστικών ρητρών ενισχύει επίσης το συμπέρασμα ότι η επίμαχη εθνική ρύθμιση, όπως ερμηνεύεται σύμφωνα με την πρώτη ερμηνευτική άποψη, δεν είναι σύμφωνη με την αρχή της αναλογικότητας ( 64 ).

70.

Όπως υποστηρίζει η Επιτροπή, φαίνεται να υπάρχουν εναλλακτικά μέτρα που θα διευκόλυναν την αποτελεσματική προστασία των καταναλωτών έναντι των καταχρηστικών ρητρών, διασφαλίζοντας συγχρόνως το δικαίωμα ακροάσεως του επαγγελματία. Έτσι, τα κράτη μέλη έχουν δικαίωμα να εφαρμόζουν μέτρα που εισάγουν τεκμήριο του καταχρηστικού χαρακτήρα ορισμένων ρητρών γενικών όρων ( 65 ), των οποίων η χρησιμοποίηση τιμωρείται κατ’ αρχήν, εκτός εάν ο επαγγελματίας αποδείξει, κατά τη διοικητική ή την ένδικη διαδικασία, ότι δεν είναι καταχρηστικές υπό τις συγκεκριμένες περιστάσεις, αποδεικνύοντας, μεταξύ άλλων, ότι αποτέλεσαν αντικείμενο ατομικής διαπραγματεύσεως.

71.

Εξάλλου, η διαπίστωση του καταχρηστικού χαρακτήρα μιας ρήτρας γενικών όρων δεν παύει να λειτουργεί αποτρεπτικά παρά την απουσία αποτελέσματος erga omnes, καθόσον αποθαρρύνει άλλους επαγγελματίες από τη χρήση παρόμοιων όρων ( 66 ).

72.

Όπως αναφέρει η Επιτροπή, η οδηγία 93/13 παρέχει, δυνάμει του άρθρου της 7, παράγραφοι 2 και 3, τη δυνατότητα ασκήσεως συλλογικών αγωγών παραλείψεως, οι οποίες υπερβαίνουν στην πραγματικότητα τη συμβατική σχέση, υπό την έννοια ότι είναι ανεξάρτητες από οποιαδήποτε ατομική διαφορά και μπορούν να ασκηθούν από τα πρόσωπα και τις οργανώσεις που έχουν έννομο συμφέρον για την προστασία των καταναλωτών ( 67 ). Όπως επισημαίνεται με την έκφραση «[μ]ε την επιφύλαξη του άρθρου 7» που περιλαμβάνεται στο άρθρο 4, παράγραφος 1, της οδηγίας αυτής, οι αγωγές του άρθρου 7, παράγραφος 2, της ίδιας οδηγίας έχουν συμπληρωματικό χαρακτήρα έναντι των ατομικών αγωγών ( 68 ).

73.

Το άρθρο 7, παράγραφος 2, της οδηγίας προβλέπει αφηρημένο έλεγχο προληπτικής και αποτρεπτικής φύσεως ( 69 ), με σκοπό να διαπιστωθεί «εάν συμβατικές ρήτρες που έχουν συνταχθεί με σκοπό τη γενικευμένη χρήση έχουν καταχρηστικό χαρακτήρα», ενώ το άρθρο 7, παράγραφος 3, της ίδιας οδηγίας επιτρέπει την άσκηση των αγωγών του άρθρου της 7, παράγραφος 2, χωριστά ή από κοινού, κατά περισσότερων επαγγελματιών του ίδιου κλάδου ή κατά των ενώσεών τους.

74.

Από τη νομολογία του Δικαστηρίου προκύπτει ότι οι ατομικές και οι συλλογικές αγωγές έχουν «διαφορετικό αντικείμενο και έννομες συνέπειες» ( 70 ) στο πλαίσιο της οδηγίας 93/13. Επιπλέον, σύμφωνα με την εικοστή τρίτη αιτιολογική σκέψη της οδηγίας 93/13, οι συλλογικές αγωγές δεν συνεπάγονται «εκ των προτέρων έλεγχο των γενικών όρων που χρησιμοποιούνται σε δεδομένο οικονομικό τομέα». Συνάγεται, επομένως, το συμπέρασμα ότι ο εκ των προτέρων έλεγχος που πραγματοποιείται στο πλαίσιο μιας συλλογικής αγωγής δεν μπορεί να προδικάσει το αποτέλεσμα του εκ των υστέρων ελέγχου που διεξάγεται στο πλαίσιο ατομικής αγωγής η οποία αφορά άλλους διαδίκους ( 71 ), γεγονός το οποίο αποκλείει πράγματι την επέκταση των αποτελεσμάτων των αποφάσεων που εκδίδονται επί συλλογικών αγωγών στους επαγγελματίες που δεν συμμετείχαν στη δίκη ( 72 ).

75.

Το συμπέρασμα αυτό ενισχύεται από την προσθήκη της παραγράφου 3 στο άρθρο 7 της οδηγίας 93/13. Έτσι, δεν θα είχε, κατά τη γνώμη μου, νόημα να επιτρέπεται, δυνάμει της παραγράφου αυτής, η κίνηση διαδικασιών με περισσότερους των δύο διαδίκους, αν οι αποφάσεις που εκδίδονται στο πλαίσιο των συλλογικών αγωγών του άρθρου 7, παράγραφος 2, της οδηγίας αυτής ήταν ήδη δεσμευτικές για όλους τους επαγγελματίες. Οι νομοπαρασκευαστικές εργασίες της οδηγίας αυτής συνηγορούν επίσης υπέρ της ερμηνείας σύμφωνα με την οποία οι αποφάσεις που λαμβάνονται στο πλαίσιο των συλλογικών αγωγών παραλείψεως του άρθρου 7, παράγραφοι 2 και 3, δεσμεύουν μόνον τους διαδίκους στη δίκη επί της συγκεκριμένης συλλογικής αγωγής ( 73 ).

76.

Βεβαίως, όσον αφορά τις ρήτρες γενικών όρων που σπανίως υπόκεινται σε ατομική διαπραγμάτευση, οι εκτιμήσεις των εθνικών δικαστηρίων στο πλαίσιο συλλογικών και ατομικών αγωγών αντίστοιχα είναι συχνά παρόμοιες ή και ταυτίζονται, παρόλο που οι διάδικοι δεν είναι οι ίδιοι. Κατά συνέπεια, η απόφαση που εκδίδεται στο πλαίσιο συλλογικής αγωγής αποτελεί ισχυρό νομολογιακό προηγούμενο για την εκτίμηση που θα ακολουθήσει στο πλαίσιο μεταγενέστερης ατομικής αγωγής σχετικής με την ίδια ή ισοδύναμη ρήτρα και μπορεί να δημιουργήσει ακόμη και τεκμήριο όσον αφορά τον καταχρηστικό χαρακτήρα της ρήτρας αυτής. Τούτο, ωστόσο, δεν σημαίνει ότι ο επαγγελματίας που δεν συμμετείχε στη συλλογική δίκη πρέπει να στερηθεί τη δυνατότητα που του παρέχεται, δυνάμει του άρθρου 3, παράγραφος 2, τρίτο εδάφιο, της οδηγίας 93/13 και του άρθρου 47 του Χάρτη, να αμφισβητήσει ένα τέτοιο τεκμήριο στο πλαίσιο της ατομικής αγωγής.

77.

Όπως επισημαίνουν η Πολωνική Κυβέρνηση και η Επιτροπή, το Δικαστήριο, με την απόφαση Invitel, έκρινε ότι το άρθρο 6, παράγραφος 1, της οδηγίας 93/13, σε συνδυασμό με το άρθρο 7, παράγραφοι 1 και 2, της ίδιας οδηγίας, έχει την έννοια ότι οι αποφάσεις που διαπιστώνουν τον καταχρηστικό χαρακτήρα ρήτρας η οποία περιλαμβάνεται στους γενικούς όρους επιτρέπεται, στο πλαίσιο μιας αγωγής παραλείψεως του άρθρου 7 της ίδιας οδηγίας, να επεκτείνουν τα αποτελέσματά τους «έναντι όλων των καταναλωτών οι οποίοι έχουν συνάψει σύμβαση με τους ίδιους [γενικούς όρους], περιλαμβανομένων και εκείνων που δεν ήσαν διάδικοι της σχετικής δίκης» ( 74 ).

78.

Η σχετική κρίση δεν αποτέλεσε έκπληξη, αλλά μάλλον συνέπεια της φύσεως και του σκοπού των συλλογικών αγωγών παραλείψεως. Όταν μια συμβατική ρήτρα έχει κηρυχθεί άκυρη και απαγορευθεί στο πλαίσιο αγωγής παραλείψεως, πρέπει προφανώς να εξασφαλιστεί ότι ο επαγγελματίας για τον οποίον πρόκειται δεν θα χρησιμοποιήσει πλέον σε καμία από τις συμβάσεις του τους ίδιους γενικούς όρους, συμπεριλαμβανομένης της ρήτρας που κρίθηκε καταχρηστική. Σε αντίθετη περίπτωση, οι αγωγές παραλείψεως του άρθρου 7, παράγραφοι 2 και 3, της οδηγίας 93/13 δεν θα είχαν καμία πρακτική αποτελεσματικότητα.

79.

Με τη σκέψη 40 της αποφάσεως Invitel, το Δικαστήριο ορθώς επισήμανε ότι η εφαρμογή της κυρώσεως που συνίσταται στην αναγνώριση της ακυρότητας μιας καταχρηστικής ρήτρας ως προς όλους τους καταναλωτές που έχουν συνάψει με τον επαγγελματία για τον οποίον πρόκειται σύμβαση με τους ίδιους γενικούς όρους «εγγυάται ότι οι καταναλωτές αυτοί δεν δεσμεύονται από την εν λόγω ρήτρα» ( 75 ) και παρέπεμψε στο άρθρο 6, παράγραφος 1, της οδηγίας 93/13, το οποίο, κατά τη διατύπωση του Δικαστηρίου, επιβάλλει στα κράτη μέλη «να αντλούν όλες τις συνέπειες» οι οποίες απορρέουν κατά το εθνικό δίκαιο από τη διαπίστωση του καταχρηστικού χαρακτήρα μιας ρήτρας γενικών όρων, προκειμένου οι καταναλωτές να μη δεσμεύονται από τη ρήτρα αυτή ( 76 ).

80.

Δεν υπάρχει, κατά τη γνώμη μου, αμφιβολία ότι η νομολογία αυτή δεν έχει εφαρμογή στην επίδικη υπόθεση.

81.

Αιτιολογώντας το συμπέρασμά του στην απόφαση Invitel ( 77 ), το Δικαστήριο παρέπεμψε ρητώς στα σημεία 57 έως 61 των προτάσεων της γενικής εισαγγελέα, η οποία, από πλευράς της, είχε εκφράσει «έντονες αμφιβολίες» για το αποτέλεσμα erga omnes έναντι των επαγγελματιών που δεν συμμετείχαν στη διαδικασία διαπιστώσεως του καταχρηστικού χαρακτήρα της επίμαχης ρήτρας, αμφιβολίες τις οποίες συμμερίζομαι απολύτως ( 78 ).

82.

Επιπλέον, το ζήτημα που απασχόλησε το Δικαστήριο στην υπόθεση επί της οποίας εκδόθηκε η απόφαση αυτή, δηλαδή η επέκταση της κυρώσεως της αναγνωρίσεως ακυρότητας μιας καταχρηστικής ρήτρας στους καταναλωτές που συνήψαν με τον επαγγελματία σύμβαση στην οποία εφαρμόζονται οι ίδιοι γενικοί όροι, ήταν προδήλως διαφορετικό από αυτό το οποίο θέτει το αιτούν δικαστήριο στην κρινόμενη υπόθεση και το οποίο αφορά την επιβολή προστίμου στους επαγγελματίες που δεν συμμετείχαν στη διαδικασία αφηρημένου ελέγχου.

83.

Ως εκ τούτου, θεωρώ ότι δεν δικαιολογείται μια ευρεία ερμηνεία του πεδίου εφαρμογής της αποφάσεως Invitel ( 79 ), σύμφωνα με την οποία αυτό καλύπτει ρύθμιση η οποία προβλέπει αποτέλεσμα erga omnes έναντι κάθε επαγγελματία που δεν συμμετείχε στη διαδικασία, και ότι, εν πάση περιπτώσει, μια τέτοια ερμηνεία θα έθιγε τα θεμελιώδη δικαιώματα του επαγγελματία ( 80 ).

84.

Η ερμηνεία της οδηγίας 93/13 την οποία υποστηρίζω δεν μπορεί να αμφισβητηθεί υπό το πρίσμα των άρθρων 1 και 2 της οδηγίας 2009/22, στα οποία αναφέρεται το αιτούν δικαστήριο με το πρώτο προδικαστικό ερώτημά του.

85.

Η οδηγία 2009/22, η οποία αφορά τις συλλογικές αγωγές παραλείψεως στον τομέα της προστασίας των συμφερόντων των καταναλωτών, έχει ως σκοπό την εξασφάλιση της τηρήσεως ορισμένων οδηγιών, μεταξύ των οποίων και της οδηγίας 93/13, και, ειδικότερα, την καταπολέμηση των παραβάσεων εντός της Ένωσης ( 81 ).

86.

Το άρθρο 2, παράγραφος 1, στοιχεία αʹ έως γʹ, της οδηγίας 2009/22 επιβάλλει συναφώς στα κράτη μέλη να ορίζουν τα δικαστήρια ή τις διοικητικές αρχές που είναι αρμόδιες να κρίνουν τις συλλογικές αγωγές που ασκούνται από νομιμοποιούμενους φορείς, κατά την έννοια του άρθρου 3 της οδηγίας αυτής, με τις οποίες επιδιώκεται, μεταξύ άλλων, η παύση κάθε ενέργειας αντίθετης προς την οδηγία 93/13, η δημοσίευση της αποφάσεως ή επανορθωτικής δηλώσεως και η επιβολή στον ηττηθέντα εναγόμενο της υποχρεώσεως να καταβάλει ένα ποσό προς το Δημόσιο Ταμείο ή οιονδήποτε οριζόμενο ως δικαιούχο από την εθνική νομοθεσία, σε περίπτωση μη εκτελέσεως της αποφάσεως.

87.

Όσον αφορά τη σχέση μεταξύ της οδηγίας 2009/22 και της οδηγίας 93/13, η πρώτη είναι συμπληρωματική του άρθρου 7, παράγραφοι 2 και 3, της οδηγίας 93/13, το οποίο αφορά επίσης τις αγωγές παραλείψεως ( 82 ).

88.

Κατά την άποψή μου, ούτε το κείμενο της οδηγίας 2009/22 ούτε οι νομοπαρασκευαστικές εργασίες της ( 83 ) περιέχουν κάποια ένδειξη σχετικά με τη δυνατότητα των κρατών μελών να προσδίδουν στις αποφάσεις επί των αγωγών που προβλέπει η οδηγία αυτή αποτέλεσμα erga omnes έναντι των επαγγελματιών που δεν συμμετείχαν στη δίκη επί της αγωγής παραλείψεως. Αν συνέβαινε κάτι τέτοιο, η οδηγία 2009/22 θα αποτελούσε υπέρβαση του καθεστώτος που καθιερώνει η οδηγία 93/13, το οποίο η ίδια συμπληρώνει, πράγμα το οποίο δεν μπορεί να συναχθεί, ελλείψει ρητής σχετικής αναφοράς ως προς τη βούληση του νομοθέτη της Ένωσης.

89.

Η Επιτροπή είχε, βεβαίως, προτείνει την τροποποίηση του δικαίου της Ένωσης, έτσι ώστε να επιτρέπεται στα κράτη μέλη να επεκτείνουν τα αποτελέσματα των αποφάσεων που κηρύσσουν μια συμβατική ρήτρα καταχρηστική σε «παρόμοιες συμβάσεις» ( 84 ). Τούτο, όμως, επιβεβαιώνει απλώς ότι μια τέτοια λύση δεν είναι δυνατή στο πλαίσιο του δικαίου της Ένωσης όπως ισχύει σήμερα, δηλαδή στο πλαίσιο των οδηγιών 93/13 και 2009/22.

90.

Κατόπιν των ανωτέρω, προτείνω στο Δικαστήριο να δώσει στο πρώτο προδικαστικό ερώτημα του Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny (πολιτικό τμήμα του εφετείου της Βαρσοβίας, Πολωνία) την εξής απάντηση:

Η οδηγία 93/13/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 5ης Απριλίου 1993, σχετικά με τις καταχρηστικές ρήτρες των συμβάσεων που συνάπτονται με καταναλωτές, σε συνδυασμό με τα άρθρα 1 και 2 της οδηγίας 2009/22/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 23ης Απριλίου 2009, περί των αγωγών παραλείψεως στον τομέα της προστασίας των συμφερόντων των καταναλωτών, καθώς και με το άρθρο 47 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχει την έννοια ότι αντιτίθεται σε εθνική ρύθμιση η οποία προβλέπει την επιβολή προστίμου στον επαγγελματία ο οποίος, στις συμβάσεις του με τους καταναλωτές, χρησιμοποιεί ρήτρες γενικών όρων που θεωρούνται ισοδύναμες με τις ρήτρες που έχουν ήδη κριθεί καταχρηστικές και έχουν καταχωριστεί για τον λόγο αυτόν σε δημόσιο μητρώο, μολονότι ο επαγγελματίας αυτός δεν συμμετείχε στη διαδικασία που οδήγησε στη διαπίστωση του καταχρηστικού χαρακτήρα των ρητρών που περιέχονται στο μητρώο αυτό.