1. 

Η παρούσα υπόθεση έχει ως αντικείμενο αίτηση για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως ως προς την ερμηνεία του άρθρου 51 του κανονισμού (ΕΟΚ) 1408/71 του Συμβουλίου, όπως έχει τροποποιηθεί [βλέπε παράρτημα Ι του κανονισμού (ΕΟΚ) 2001/83 του Συμβουλίου, ΕΕ L 230, σ. 6 ]. Η διάταξη αυτή αφορά τον εκ νέου υπολογισμό παροχών κοινωνικής ασφαλίσεως.

2. 

Η Μ. Ravida, όπως και ο σύζυγός της, έχει εργαστεί στην Ιταλία και στο Βέλγιο. Απέκτησε δικαίωμα συντάξεως λόγω αποχωρήσεως κατόπιν συμπληρώσεως συνταξίμου χρόνου υπηρεσίας (στο εξής: σύνταξη λόγω αποχωρήσεως) από 1ης Απριλίου 1978 στην Ιταλία και από 1ης Απριλίου 1980 στο Βέλγιο. Επιπλέον, κατόπιν του θανάτου του συζύγου της, απέκτησε δικαίωμα συντάξεως επιζώντος στην Ιταλία και στο Βέλγιο ( από 1ης Απριλίου 1980).

3. 

Για τον υπολογισμό της βελγικής συντάξεως επιζώντος ελήφθη υπόψη βελγική διάταξη περί απαγορεύσεως της σωρεύσεως παροχών, κατά την οποία η σύνταξη επιζώντος δεν μπορεί να σωρευθεί με μία ή περισσότερες συντάξεις λόγω αποχωρήσεως ή οποιοδήποτε άλλο ανάλογο πλεονέκτημα, που χορηγούνται δυνάμει βελγικής ή άλλης νομοθεσίας, παρά μόνο μέχρις ενός ανωτάτου ορίου. Οι τέσσερις συντάξεις τις οποίες εδικαιούτο η Ravida υπερέβαιναν το όριο αυτό και ως εκ τούτου η σύνταξη επιζώντος μειώθηκε κατά το πέραν του ορίου ποσό.

4. 

Εν συνεχεία, η ιταλική σύνταξη αποχωρήσεως αυξήθηκε λόγω αναπροσαρμογής. Όταν το πληροφορήθηκε ο βελγικός οργανισμός κοινωνικής ασφαλίσεως (το Office national des pensions, στο εξής: Office national), μείωσε αντιστοίχως τη σύνταξη επιζώντος της Ravida από τον Ιούλιο του 1986.

5. 

Η Ravida προσέβαλε την απόφαση αυτή ενώπιον του Tribunal du travail της Nivelles, ισχυριζόμενη ότι το άρθρο 51 του κανονισμού 1408/71 εμπόδιζε τον εκ νέου υπολογισμό ( και τη μείωση ) της βελγικής συντάξεως επιζώντος υπό τις περιστάσεις αυτές.

6. 

Το βελγικό δικαστήριο υπέβαλε στο Δικαστήριο το ακόλουθο ερώτημα:

«Όταν η νομοθεσία κράτους μέλους προβλέπει ανώτατον όριο σωρεύσεως για τις συντάξεις λόγω αποχωρήσεως και επιζώντων (εν προκειμένω, το άρθρο 52 του βασιλικού διατάγματος της 21ης Δεκεμβρίου 1967 ) και το ανώτατο αυτό όριο έχει καθοριστεί, κατά την ημερομηνία ενάρξεως της καταβολής της συντάξεως, λαμβανομένης υπόψη και της παροχής που χορηγείται σε άλλο κράτος μέλος, μπορεί ο αρμόδιος φορέας του πρώτου κράτους να λάβει υπόψη τις αναπροσαρμογές της παροχής που χορηγεί το άλλο κράτος μέλος προκειμένου να υπολογίσει εκ νέου και να μειώσει, εφαρμόζοντας σιωπηρώς το άρθρο 51, παράγραφος 2, του κανονισμού (ΕΟΚ) 1408/71, το ποσό της αρχικώς χορηγηθείσας σύνταξης, εάν σε δεδομένη στιγμή γίνεται υπέρβαση του εθνικού ανωτάτου ορίου λόγω της μεταβολής της παροχής που καταβάλλδι το άλλο κράτος; »

7. 

Το άρθρο 51 του κανονισμού 1408/71 περιλαμβάνεται στο κεφάλαιο 3 του τίτλου III του εν λόγω κανονισμού. Οι διατάξεις του κεφαλαίου αυτού εφαρμόζονται όχι μόνον επί των συντάξεων λόγω αποχωρήσεως, αλλά και επί των συντάξεων επιζώντος. Αυτό συμβαίνει επειδή το άρθρο 44, παράγραφος 1, το πρώτο άρθρο του κεφαλαίου 3, ορίζει τα εξής:

«Τα δικαιώματα παροχών μισθωτού ή μη μισθωτού ο οποίος έχει υπαχθεί στη νομοθεσία δύο ή περισσοτέρων κρατών μελών, ή των επιζώντων αυτού, καθορίζονται σύμφωνα με τις διατάξεις του παρόντος κεφαλαίου. »

8. 

Το άρθρο 51 ορίζει τα εξής:

9. 

Το Δικαστήριο έχει ασχοληθεί με το άρθρο 51 σε διάφορες υποθέσεις, ιδίως στις υποθέσεις 7/81, Sinatra κατά FNROM ( Συλλογή 1982, σ. 137 ), 104/83, Cinciuolo κατά Union nationale des fédérations mutualistes neutres (Συλλογή 1984, σ. 1285), και 141/88, Caisse nationale ď assurance viellesse κατά Jordan ( απόφαση της 12ης Ιουλίου 1989, Συλλογή 1989, σ. 2387). Όπως ερμηνεύεται από το Δικαστήριο, το άρθρο αυτό κάνει διάκριση μεταξύ δύο κατηγοριών περιπτώσεων: α) των περιπτώσεων κατά τις οποίες η τροποποίηση των παροχών οφείλεται σε γεγονότα ανεξάρτητα από την προσωπική κατάσταση του ασφαλισμένου και στην εν γένει εξέλιξη της οικονομικής και κοινωνικής καταστάσεως και β) των περιπτώσεων κατά τις οποίες η τροποποίηση λαμβάνει χώρα είτε λόγω μεταβολής της προσωπικής καταστάσεως του ασφαλισμένου είτε λόγω τροποποιήσεως των κανόνων υπολογισμού των παροχών. Στην πρώτη περίπτωση το άρθρο 51, παράγραφος 1, κωλύει τον εκ νέου υπολογισμό, ενώ στη δεύτερη περίπτωση το άρθρο 51, παράγραφος 2, επιβάλλει τον εκ νέου υπολογισμό.

10. 

Όπως παρατηρεί το Office national, δεν μπορεί να τεθεί ζήτημα « σιωπηρής εφαρμογής » του άρθρου 51, παράγραφος 2, στην παρούσα υπόθεση, όπως φαίνεται να υποδηλώνει το υποβληθέν ερώτημα. Η ιταλική σύνταξη λόγω αποχωρήσεως της Ravida δεν αυξήθηκε λόγω μεταβολής της προσωπικής της καταστάσεως ή λόγω τροποποιήσεως των κανόνων υπολογισμού της. Αυξήθηκε σε συνάρτηση με την εν γένει εξέλιξη της οικονομικής και κοινωνικής καταστάσεως. Επομένως, αν εφαρμόζεται κάποιο τμήμα του άρθρου 51, το τμήμα αυτό είναι μάλλον η παράγραφος 1 παρά η παράγραφος 2. Αν εφαρμοστεί το άρθρο 51, παράγραφος 1, το Office national δεν μπορεί να υπολογίσει εκ νέου τις παροχές της Ravida ώστε να λάβει υπόψη την αύξηση των ιταλικών παροχών.

11. 

To Office national, όμως, υποστηρίζει ότι δεν έχει εφαρμογή καμία από τις δύο παραγράφους του άρθρου 51. Αντ' αυτού, έχει εφαρμογή το άρθρο 12, παράγραφος 2, του κανονισμού 1408/71. Η διάταξη αυτή ορίζει τα εξής:

« Οι διατάξεις περί μειώσεως, αναστολής ή καταργήσεως, που προβλέπονται από τη νομοθεσία κράτους μέλους σε περίπτωση σωρεύσεως μιας παροχής με άλλες παροχές κοινωνικής ασφαλίσεως ή με άλλα εισοδήματα, εφαρμόζονται εις βάρος του δικαιούχου, ακόμη και αν πρόκειται περί παροχών που εκτήθησαν δυνάμει της νομοθεσίας άλλου κράτους μέλους ή περί εισοδημάτων που εκτήθησαν στο έδαφος άλλου κράτους μέλους. Ο κανόνας αυτός δεν ισχύει όταν ο δικαιούχος λαμβάνει παροχές της ίδιας φύσεως για αναπηρία, γήρας, θάνατο ( συντάξεις ) ή επαγγελματική ασθένεια που καταβάλλονται από τους φορείς δύο ή περισσοτέρων κρατών μελών σύμφωνα με τις διατάξεις των άρθρων 46, 50, 51 του άρθρου 60, παράγραφος 1, περίπτωση β).»

12. 

To Office national υποστηρίζει ότι οι παροχές τις οποίες αφορά η προκειμένη υπόθεση δεν είναι της ιδίας φύσεως, καθόσον η μία από αυτές (η σύνταξη επιζώντος) χορηγείται βάσει περιόδων ασφαλίσεως τις οποίες είχε συμπληρώσει ο σύζυγος της δικαιούχου, ενώ η άλλωη ( η σύνταξη λόγω αποχωρήσεως ) χορηγείται βάσει περιόδων ασφαλίσεως τις οποίες έχει συμπληρώσει η ίδια η δικαιούχος. To Office national αναφέρεται στις υποθέσεις 37/86, Van Gastel, το γένος Coenen, κατά Rijksdienst και Rijkskas (Συλλογή 1987, σ. 3589), και 197/85, ONPTS κατά Stefanutti (Συλλογή 1987, σ. 3855). Στην υπόθεση Van Gastel το Δικαστήριο δέχθηκε ότι η σύνταξη επιζώντος και η σύνταξη γήρατος είναι παροχές της ιδίας φύσεως « κατά το μέτρο που και οι δύο έχουν ως σκοπό την εξασφάλιση των μέσων διαβιώσεως στον επιζώντα σύζυγο που έχει φθάσει σε ορισμένη ηλικία, στον οποίο οι συντάξεις χορηγούνται επί τη βάσει των περιόδων ασφαλίσεως που είχε ουμπληρώσει ο αποβιώσας σύζυγος». Στην υπόθεση Stefanutti το Δικαστήριο δέχθηκε ότι σύνταξη αναπηρίας χορηγούμενη βάσει της επαγγελματικής σταδιοδρομίας του ιδίου του δικαιούχου και σύνταξη επιζώντος χορηγούμενη βάσει της επαγγελματικής σταδιοδρομίας του αποβιώσαντος συζύγου του δεν μπορούν να θεωρηθούν ως παροχές της ιδίας φύσεως, κατά την έννοια του άρθρου 12, παράγραφος 2, του κανονισμού 1408/71, και ότι μπορούν, επομένως, να εφαρμοστούν οι εθνικοί κανόνες περί απαγορεύσεως της σωρεύσεως.

13. 

Η Ravida και η Επιτροπή δεν αναφέρουν τις αποφάσεις αυτές, αλλ αντ' αυτών επικαλούνται την απόφαση Cinciuolo, την οποία ανέφερα ήδη. Η υπόθεση αυτή αφορούσε ασφαλισμένο ο οποίος ελάμβανε συντάξεις αναπηρίας στο Βέλγιο και στην Ιταλία, καθώς και παροχές λόγω επαγγελματικής ασθενείας στην Ιταλία. Οι ιταλικές παροχές αφαιρέθηκαν από τις βελγικές κατ' εφαρμογή βελγικού κανόνος περί απαγορεύσεως της σωρεύσεως, δεδομένου ότι αυτό ήταν ευνοϊκότερο για τον ασφαλισμένο απ' ό,τι η εφαρμογή του άρθρου 46 του κανονισμού 1408/71. Εν συνεχεία, ο βελγικός φορέας μείωσε τις παροχές που χορηγούσε, κατόπιν αυξήσεως, λόγω αναπροσαρμογής, των ιταλικών παροχών. Στο πλαίσιο αυτό, το Δικαστήριο αποφάνθηκε ως εξής:

«Το άρθρο 51 του κανονισμού 1408/71 πρέπει να ερμηνευτεί υπό την έννοια ότι εφαρμόζεται και σε παροχές όπως οι συντάξεις λόγω εργατικού ατυχήματος ή επαγγελματικής ασθένειας, οι οποίες, δυνάμει των εθνικών κανόνων περί απαγορεύσεως της σωρεύσεως επηρέασαν αρχικά το ποσό της συντάξεως που υπολογίστηκε σύμφωνα με το άρθρο 46 του κανονισμού αυτού και των οποίων οι μεταγενέστερες προσαρμογές μπορούν να έχουν επιρροή επί της συντάξεως αυτής. Επομένως δεν πρέπει να γίνει νέος υπολογισμός της συντάξεως αναπηρίας, σύμφωνα με το άρθρο 46, σε περίπτωση μεταβολής της σύνταξης λόγω εργατικού ατυχήματος ή επαγγελματικής ασθένειας που επήλθε λόγω της γενικής εξέλιξης της οικονομικής και κοινωνικής κατάστασης. »

14. 

Στην απόφαση αυτή το Δικαστήριο επανέλαβε μία παρατήρηση που είχε κάνει στην ( προαναφερθείσα ) απόφαση Sinatra, κατά την οποία το άρθρο 51 θεσπίστηκε «προκειμένου να μειωθεί η διοικητική επιβάρυνση που προκαλεί η επανεξέταση της καταστάσεως του κοινωνικώς ασφαλισμένου ύστερα από κάθε τροποποίηση των χορηγουμένων παροχών». Το Δικαστήριο συνέχισε ως εξής ( σκέψη 13 ):

« Οι ίδιοι λόγοι απλούστευσης και σταθερότητας ισχύουν κατά του νέου υπολογισμού, σε κάθε περίπτωση τροποποιήσεως, λόγω της γενικής αυτής εξέλιξης, μιας παροχής που έχει επηρεάσει τον αρχικό υπολογισμό των συντάξεων, μέσω των εθνικών κανόνων περί απαγορεύσεως της σωρεύσεως. Πράγματι, η διάκριση στην οποία προβαίνει το άρθρο 51, αναλόγως του αν η τροποποίηση των παροχών οφείλεται στη γενική εξέλιξη της οικονομικής κατάστασης ή αποτελεί συνέπεια της τροποποίησης του τρόπου καθορισμού ή των κανόνων υπολογισμού των παροχών, είναι δεκτική εφαρμογής και σε παροχές άλλες εκτός από εκείνες που υπολογίζονται σύμφωνα με το άρθρο 46. »

15. 

Μπορούν να γίνουν τρεις παρατηρήσεις. Πρώτον, η απόφαση Cinciuolo δεν αναφερόταν καθόλου στο άρθρο 12, παράγραφος 2, του κανονισμού 1408/71, παρόλο που ο βελγικός φορέας είχε υποστηρίξει ότι το άρθρο αυτό είχε εφαρμογή.

16. 

Δεύτερον, η μόνη διαφορά μεταξύ της υποθέσεως Cinciuolo και της παρούσας υπόθεσης όσον αφορά τα πραγματικά περιστατικά είναι ότι οι συντάξεις λόγω αποχωρήσεως της Ravida χορηγούνται βάσει περιόδων ασφαλίσεως τις οποίες έχει συμπληρώσει η ίδια και οι συντάξεις επιζώντος βάσει περιόδων ασφαλίσεως τις οποίες είχε συμπληρώσει ο σύζυγός της, ενώ όλες οι συντάξεις του Cinciuolo χορηγούνταν βάσει περιόδων ασφαλίσεως τις οποίες είχε συμπληρώσει ο ίδιος. Η διαφορά αυτή, βέβαια, δεν στερείται παντελώς σημασίας. Από την (προαναφερθείσα) απόφαση Stefanutti προκύπτει σαφώς ότι σύνταξη λόγω αποχωρήσεως χορηγουμένη βάσει της επαγγελματικής σταδιοδρομίας του ιδίου του δικαιούχου και σύνταξη επιζώντος χορηγουμενη βάσει της επαγγελματικής σταδιοδρομίας του αποβιώσαντος συζύγου του δικαιούχου δεν είναι παροχές της αυτής φύσεως κατά την έννοια του άρθρου 12, παράγραφος 2. Επομένως, μπορούσαν να εφαρμοστούν οι εθνικοί κανόνες περί απαγορεύσεως της σωρεύσεως για τον αρχικό υπολογισμό των συντάξεων της Ravida και για καθε μεταγενέστερο υπολογισμό επιβαλλόμενο από το άρθρο 51, παράγραφος 2. Αυτό δεν σημαίνει, ωστόσο, ότι το άρθρο 12, παράγραφος 2, κωλύει την εφαρμογή του άρθρου 51, παράγραφος 1, το οποίο, σύμφωνα με τις αποφάσεις Sinatra, Cinciuolo και Jordan, αποκλείει τον εκ νέου υπολογισμό όταν μία από τις παροχές αναπροσαρμόζεται λόγω της εν γένει εξελίξεως της οικονομικής και κοινωνικής καταστάσεως. Για την εφαρμογή του άρθρου 51 δεν έχει σημασία αν η μία σύνταξη χορηγείται βάσει της επαγγελματικής σταδιοδρομίας της ιδίας της δικαιούχου και η άλλη ( η σύνταξη επιζώντος ) βάσει της επαγγελματικής σταδιοδρομίας του συζύγου της. Το άρθρο 51 έχει εφαρμογή σε όλες τις παροχές που υπολογίζονται σύμφωνα με το άρθρο 46.

17. 

Τρίτον, στην υπόθεση Cinciuolo η μία από τις παροχές — δηλαδή η ιταλική παροχή λόγω επαγγελματικής ασθενείας, εξαιτίας της αναπροσαρμογής της οποίας ο βελγικός φορέας μείωσε τη σύνταξη αναπηρίας του ενδιαφερομένου — δεν ενέπιπτε στο πεδίο εφαρμογής του κεφαλαίου 3 του τίτλου III του κανονισμού 1408/71 (δηλαδή του κεφαλαίου στο οποίο ανήκει το άρθρο 51 ). Στην παρούσα υπόθεση όλες οι παροχές, δηλαδή οι συντάξεις λόγω αποχωρήσεως και οι συντάξεις επιζώντος, εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του κεφαλαίου 3 δυνάμει του άρθρου 44, παράγραφος 1, το οποίο παρέθεσα ήδη. Αν το άρθρο 51 έχει εφαρμογή όταν μία από τις παροχές δεν εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του, πρέπει, κατά τη γνώμη μου, να εφαρμόζεται κατά μείζονα λόγο όταν όλες οι παροχές εμπίπτουν σαφώς στο πεδίο εφαρμογής του.

18. 

Το Office national υποστηρίζει ότι, αν εφαρμοζόταν στην παρούσα υπόθεση το άρθρο 51, παράγραφος 1, με αποτέλεσμα να κωλύεται ο εκ νέου υπολογισμός και η μείωση του ποσού της βελγικής συντάξεως επιζώντος, το άρθρο 12, παράγραφος 2, θα εστερείτο της ουσίας του. Ωστόσο, θα ήταν, κατά τη γνώμη μου, ακριβέστερο να λεχθεί ότι, αν εφαρμοζόταν το άρθρο 12, παράγραφος 2, θα εστερείτο της ουσίας του το άρθρο 51, παράγραφος 1. Στην πραγματικότητα δεν υπάρχει σύγκρουση μεταξύ του άρθρου 12, παράγραφος 2, και του άρθρου 51. Καθένα έχει το δικό του πεδίο εφαρμογής. Το άρθρο 12, παράγραφος 2, επιτρέπει να εφαρμόζονται, σε ορισμένες περιπτώσεις, οι εθνικοί κανόνες περί απαγορεύσεως της σωρεύσεως για τον αρχικό υπολογισμό της παροχής και για μεταγενέστερο υπολογισμό. Το άρθρο 51 καθορίζει τις περιπτώσεις κατά τις οποίες πρέπει να γίνει τέτοιος εκ νέου υπολογισμός.

19. 

Κατά συνέπεια, είμαι της γνώμης ότι στο ερώτημα που υπέβαλε στο Δικαστήριο το Tribunal du travail της Nivelles προσήκει η ακόλουθη απάντηση :

« Όταν ένα πρόσωπο δικαιούται συντάξεως επιζώντος σε ένα κράτος μέλος και συντάξεως λόγω αποχωρήσεως σε άλλο κράτος μέλος, υπολογιζόμενων σύμφωνα με το άρθρο 46 του κανονισμού 1408/71, το άρθρο 51, παράγραφος 1, του εν λόγω κανονισμού κωλύει τον αρμόδιο φορέα του ενός από τα κράτη μέλη να υπολογίσει εκ νέου και να μειώσει τη σύνταξη επιζώντος, εάν η σύνταξη λόγω αποχωρήσεως στο άλλο κράτος μέλος αναπροσαρμόστηκε λόγω της εν γένει εξελίξεως της οικονομικής και κοινωνικής καταστάσεως· εν προκειμένω, δεν έχει σημασία αν οι συντάξεις χορηγούνται ή όχι βάσει της επαγγελματικής σταδιοδρομίας του ιδίου προσώπου. »