Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Προς ένα πλαίσιο επισήμανσης των βιώσιμων τροφίμων για να αποκτήσουν οι καταναλωτές τη δυνατότητα να προβαίνουν σε βιώσιμες επιλογές τροφίμων»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2023/C 75/14)

Εισηγητής:

ο κ. Andreas THURNER

Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	20.1.2022
Νομική βάση	Άρθρο 52 παράγραφος 2 του Εσωτερικού Κανονισμού
	Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας
Αρμόδιο τμήμα	Γεωργία, αγροτική ανάπτυξη, περιβάλλον
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	5.10.2022
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	27.10.2022
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	573
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	147/5/1

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ)

1.1.

επικροτεί την πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να θεσπίσει νομικό πλαίσιο για τα βιώσιμα συστήματα τροφίμων, το οποίο θα συμπεριλαμβάνει, μεταξύ άλλων, και κανόνες για την επισήμανση των βιώσιμων τροφίμων. Είναι σαφές ότι υπάρχει ανάγκη για κανόνες και ένα ορισμένο επίπεδο τυποποίησης και εναρμόνισης προκειμένου να διασφαλιστούν η αξιοπιστία και οι ισότιμοι όροι ανταγωνισμού·

1.2.

τονίζει ότι η βιωσιμότητα είναι μια πολυδιάστατη έννοια στην οποία θα πρέπει πάντα να λαμβάνονται εξίσου υπόψη η οικονομική, η περιβαλλοντική και η κοινωνική διάσταση·

1.3.

επισημαίνει ότι οι διατροφικές συνήθειες των ανθρώπων είναι πολύ διαφορετικές, εξαρτώνται από διάφορους παράγοντες και, επιπλέον, είναι πολύ επίμονες. Ως εκ τούτου, οι προσδοκίες για ένα σύστημα επισήμανσης της βιωσιμότητας θα πρέπει να είναι ρεαλιστικές από την αρχή. Ωστόσο, υπάρχει γενικό ενδιαφέρον για τη μετάβαση σε πιο βιώσιμα καταναλωτικά πρότυπα·

1.4.

συνιστά, επομένως, τη θέσπιση ενός διαφανούς, επιστημονικά τεκμηριωμένου και όσο το δυνατόν πιο απλού και ρεαλιστικού πλαισίου επισήμανσης των βιώσιμων τροφίμων, το οποίο αφενός θα βοηθά τους οικονομικούς φορείς να αξιολογούν και να βελτιώνουν τη βιωσιμότητα των προϊόντων και, αφετέρου, θα καθιστά δυνατή την παροχή χρήσιμων πληροφοριών στους καταναλωτές ώστε να προβαίνουν σε συνειδητές αγοραστικές επιλογές·

1.5.

προτείνει, για λόγους εύκολης και ρεαλιστικής πρόσβασης, να ληφθούν επίσης υπόψη επιμέρους πτυχές μιας πλήρως καθορισμένης και αξιολογημένης βιωσιμότητας όπως, λόγου χάρη, η καλή μεταχείριση των ζώων, κοινωνικά ή περιβαλλοντικά κριτήρια. Ωστόσο, ο όρος «βιώσιμη» δεν θα πρέπει να χρησιμοποιείται στην περίπτωση αυτή, διότι θα πρέπει να χρησιμοποιείται μόνο στο πλαίσιο μιας ολοκληρωμένης προσέγγισης αξιολόγησης·

1.6.

τάσσεται, καταρχάς, υπέρ μιας οικειοθελούς προσέγγισης, η οποία θα πρέπει, ωστόσο, να επιβάλλει υποχρεωτικούς όρους σε περίπτωση εφαρμογής της. Ως εκ τούτου, θα πρέπει να απαγορευτούν τα σήματα ή οι ισχυρισμοί βιωσιμότητας που δεν βασίζονται σε αυτούς τους όρους·

1.7.

θεωρεί ότι τα συστήματα επισήμανσης που χρησιμοποιούν κλίμακα διαβάθμισης (π.χ. με τη μορφή συστήματος «φωτεινού σηματοδότη») μπορούν να βοηθήσουν τους καταναλωτές να προβαίνουν σε συνειδητές επιλογές. Ταυτόχρονα, αυτά τα συστήματα αξιολόγησης μπορεί επίσης να προωθήσουν την ανάληψη ηγετικής θέσης στον τομέα της βιωσιμότητας και να ενθαρρύνουν τις εταιρείες να βελτιώσουν τις διαδικασίες σε ολόκληρη την αλυσίδα τροφίμων·

1.8.

επισημαίνει ότι οι αλγόριθμοι αξιολόγησης είναι ζωτικής σημασίας για ένα μοντέλο με βάση κλίμακα. Οι αλγόριθμοι πρέπει να βασίζονται σε επιστημονικά δεδομένα και να καθίστανται διαφανείς για τους καταναλωτές με κατάλληλο τρόπο·

1.9.

είναι της άποψης ότι τα υφιστάμενα συστήματα ποιότητας της ΕΕ, όπως η βιολογική γεωργία ή οι γεωγραφικές ενδείξεις, περιλαμβάνουν ήδη στοιχεία που συμβάλλουν στη μεγαλύτερη βιωσιμότητα του συστήματος τροφίμων. Αυτό θα πρέπει να αναγνωριστεί αναλόγως. Η ΕΟΚΕ συνιστά επίσης οι υφιστάμενοι κανόνες να υπόκεινται σε έλεγχο βιωσιμότητας και, κατά περίπτωση, να συμπληρώνονται από επαρκείς διατάξεις περί βιωσιμότητας·

1.10.

υπογραμμίζει τον καίριο ρόλο της εκπαίδευσης για την παροχή βασικής κατανόησης των πτυχών βιωσιμότητας που σχετίζονται με τα τρόφιμα. Εκστρατείες ευαισθητοποίησης και κατάλληλα μέτρα για τη στήριξη της οικονομικής προσιτότητας των βιώσιμων τροφίμων μπορούν επίσης να προωθήσουν τη μετάβαση προς πιο βιώσιμα συστήματα τροφίμων.

2.   Ιστορικό της γνωμοδότησης

2.1.

Η στρατηγική «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» (1) βρίσκεται στο επίκεντρο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας. Στόχος της είναι να καταστούν τα συστήματα τροφίμων δίκαια, υγιεινά και φιλικά προς το περιβάλλον. Το σχέδιο δράσης της στρατηγικής «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, δράσεις για την προώθηση της βιώσιμης κατανάλωσης τροφίμων και τη διευκόλυνση της μετάβασης προς μια υγιεινή και βιώσιμη διατροφή. Εν τω μεταξύ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ήδη αρχίσει την εκπόνηση οριζόντιου νόμου-πλαισίου για την επιτάχυνση και τη διευκόλυνση της μετάβασης προς τη βιωσιμότητα. Θα πρέπει επίσης να διασφαλιστεί ότι τα τρόφιμα που διατίθενται στην αγορά της ΕΕ καθίστανται ολοένα και πιο βιώσιμα.

2.2.

Η ΕΟΚΕ έχει ήδη αναπτύξει ένα σταθερό πλαίσιο δράσης με το σχέδιο στρατηγικού οράματός της για την προώθηση μιας ολοκληρωμένης πολιτικής για τα τρόφιμα. Τα δομικά στοιχεία αυτού του οράματος περιέχονται σε διάφορες γνωμοδοτήσεις με θέματα σχετικά με μια σφαιρική πολιτική για τα τρόφιμα (2), την υγιεινή και βιώσιμη διατροφή (3), τις βραχείες και εναλλακτικές αλυσίδες εφοδιασμού τροφίμων και την αγροοικολογία (4), τη βιώσιμη κατανάλωση (5) και την ευθυγράμμιση των στρατηγικών και των δραστηριοτήτων των επιχειρήσεων τροφίμων με τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης για βιώσιμη ανάκαμψη μετά την πανδημία COVID-19 (6).

2.3.

Οι εταιρείες έχουν μεγάλη ευθύνη να ωθήσουν, αφενός, τους καταναλωτές προς υγιεινές επιλογές με μικρότερο περιβαλλοντικό αντίκτυπο και, αφετέρου, να προωθήσουν τον βιώσιμο μετασχηματισμό των συστημάτων τροφίμων μέσω της υιοθέτησης βιώσιμων πρακτικών γεωργικής καλλιέργειας, μεταποίησης και συσκευασίας. Οι εταιρείες θα πρέπει να αποτελούν μέρος της συνολικής πορείας προς την ανάπτυξη του πλαισίου επισήμανσης των βιώσιμων τροφίμων.

2.4.

Εκτός από τις εταιρείες και τους παράγοντες που δραστηριοποιούνται στην παραγωγή τροφίμων, οι καταναλωτές διαδραματίζουν επίσης καίριο ρόλο στη μετάβαση προς πιο βιώσιμα συστήματα τροφίμων. Κατ’ αρχήν, κάθε απόφαση αγοράς ενεργοποιεί και την επόμενη παραγγελία παραγωγής. Ως εκ τούτου, η μεγαλύτερη ζήτηση για βιώσιμα τρόφιμα θα ωθήσει επίσης την πλευρά της προσφοράς προς μεγαλύτερη βιωσιμότητα.

2.5.

Στο πλαίσιο αυτό, στόχος της παρούσας γνωμοδότησης πρωτοβουλίας είναι να διερευνηθούν πιθανές επιλογές για ένα πλαίσιο επισήμανσης των βιώσιμων τροφίμων και να υποβληθούν συμπεράσματα και συστάσεις για τη στήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην ανάπτυξη ενός τέτοιου πλαισίου πολιτικής ήδη σε πρώιμο στάδιο.

3.   Γενικές παρατηρήσεις

3.1.

Η βιωσιμότητα είναι μια πολυδιάστατη έννοια, η οποία θα πρέπει πάντα να λαμβάνει εξίσου υπόψη την οικονομική, την περιβαλλοντική και την κοινωνική διάσταση. Σύμφωνα με τον ορισμό του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO), βιώσιμο σύστημα τροφίμων είναι ένα σύστημα τροφίμων το οποίο παρέχει επισιτιστική ασφάλεια και διατροφή για όλους κατά τέτοιο τρόπο ώστε να μην τίθενται σε κίνδυνο οι οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές βάσεις για τη δημιουργία επισιτιστικής ασφάλειας και διατροφής των μελλοντικών γενεών (7). Με λίγα λόγια: μια μονόπλευρη εστίαση στην περιβαλλοντική διάσταση της βιωσιμότητας, όπως συμβαίνει συχνά σήμερα ή μια μονόπλευρη εστίαση στους κοινωνικοοικονομικούς πυλώνες της βιωσιμότητας είναι εξ ορισμού μη βιώσιμη. Στόχος θα πρέπει να είναι η κάλυψη ολόκληρης της αλυσίδας αξίας και στις τρεις διαστάσεις της βιωσιμότητας.

3.2.

Ένα πλαίσιο επισήμανσης δεν θα πρέπει να αποσκοπεί στην ταξινόμηση των τροφίμων ως βιώσιμων ή μη βιώσιμων, αλλά να στηρίζει την ανάπτυξη προς ένα πιο βιώσιμο σύστημα τροφίμων. Το πλαίσιο επισήμανσης έχει σχεδιαστεί για να βοηθά τους οικονομικούς φορείς να αξιολογούν και να βελτιώνουν τη βιωσιμότητα των προϊόντων (μεθοδολογίες που παρέχουν κίνητρα για βελτιώσεις, για παράδειγμα ένα σύστημα συγκριτικής αξιολόγησης ή ένα σύστημα αναφοράς) και να παρέχει χρήσιμη καθοδήγηση στους καταναλωτές. Αυτό το πλαίσιο επισήμανσης θα πρέπει να αναπτυχθεί με ανοικτό και διαφανή τρόπο με τη συμμετοχή των σχετικών ενδιαφερόμενων μερών και θα πρέπει να βασίζεται σε σαφή και επιστημονικά τεκμηριωμένη μεθοδολογία. Για τον σκοπό αυτό, οι εταιρείες θα πρέπει να έχουν πρόσβαση σε δείκτες, μεθοδολογίες και αποτελέσματα που επιτυγχάνονται με βάση το σύστημα επισήμανσης. Πάνω απ’ όλα, το σύστημα πρέπει να είναι απλό.

3.3.

Απαιτούνται σαφείς κανόνες προκειμένου να μειωθεί η υφιστάμενη σύγχυση στην αγορά λόγω της πληθωριστικής χρήσης του όρου «βιώσιμος» (μια μορφή προβολής ψευδοοικολογικής ταυτότητας). Τα σήματα ή οι ισχυρισμοί βιωσιμότητας που δεν βασίζονται σε ένα ευρέως αναγνωρισμένο σύστημα πιστοποίησης θα πρέπει να απαγορευτούν.

3.4.

Η επισήμανση των βιώσιμων τροφίμων θα πρέπει να βασίζεται σε ολόκληρη τη διαδικασία παραγωγής και, επί του παρόντος, να είναι προαιρετική. Ωστόσο, οποιοδήποτε πλαίσιο επισήμανσης των βιώσιμων τροφίμων πρέπει να βασίζεται εξαρχής σε έναν σαφή ορισμό και σε μια σαφή μεθοδολογία, τα οποία θα θεμελιώνονται εξίσου και στους τρεις πυλώνες της βιωσιμότητας (περιβαλλοντικό, κοινωνικό και οικονομικό). Αυτό θα πρέπει να καλύπτει ολόκληρη την αλυσίδα αξίας των τροφίμων, από την παραγωγή έως την κατανάλωση. Σε μεταγενέστερο στάδιο, θα πρέπει να αξιολογηθεί η πιθανή ανάγκη να καταστεί υποχρεωτική η επισήμανση της βιωσιμότητας. Το πλαίσιο της ΕΕ θα πρέπει να παρέχει επαρκή περιθώρια διακριτικής ευχέρειας στα εθνικά και τα περιφερειακά συστήματα, αλλά οι ορισμοί και οι κανόνες αξιολόγησης πρέπει να εναρμονιστούν σε ολόκληρη την ΕΕ.

3.5.

Ωστόσο, ο ρόλος της επισήμανσης δεν θα πρέπει να υπερεκτιμάται. Θα πρέπει να υπάρξει αντικειμενική και ρεαλιστική κατανόηση του τι μπορεί να επιτευχθεί και τι όχι με την επισήμανση της βιωσιμότητας. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας, οι καταναλωτές θα πρέπει να γνωρίζουν και να αναγνωρίζουν την επισήμανση, να κατανοούν τη σημασία της και να είναι σε θέση να τη χρησιμοποιούν ορθά καθώς και να διαθέτουν τα κίνητρα να τη χρησιμοποιούν, ούτως ώστε, χάρη στην επισήμανση, να έχουν τη δυνατότητα να προβαίνουν σε συνειδητές επιλογές όταν αγοράζουν τρόφιμα και να υιοθετούν πιο υγιεινή διατροφή (8). Θα είναι σημαντικό να ενισχυθεί η ευαισθητοποίηση σχετικά με τα συστήματα της ΕΕ για τη βιωσιμότητα και την επισήμανση της ποιότητας. Αυτό, σε συνδυασμό με τα μέτρα για τις δημόσιες συμβάσεις και την εκπαίδευση, μπορεί να ενισχύσει τη ζήτηση για βιώσιμα τρόφιμα. Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής θα πρέπει επίσης να εξετάσουν κατάλληλα μέτρα για τη στήριξη της οικονομικής προσιτότητας και της προσβασιμότητας των βιώσιμων τροφίμων.

3.6.

Η επισήμανση βιωσιμότητας είναι σημαντική σε περιπτώσεις που ο κατασκευαστής δεν μπορεί να παράσχει απευθείας τις απαραίτητες πληροφορίες. Όταν ο κατασκευαστής μπορεί να παράσχει τις σχετικές πληροφορίες απευθείας στον καταναλωτή (π.χ. σε τοπική αγορά γεωργών ή σε κατάστημα εντός αγροτικής εκμετάλλευσης), δεν είναι απαραίτητο ένα σύστημα επισήμανσης. Η παράμετρος αυτή είναι επίσης σημαντική προκειμένου να αποφευχθεί η γραφειοκρατική επιβάρυνση για τους μικρούς παραγωγούς.

3.7.

Η εκπαίδευση διαδραματίζει καίριο ρόλο στην παροχή βασικής κατανόησης των πτυχών βιωσιμότητας σχετικά με τα τρόφιμα. Υπάρχει ανάγκη επενδύσεων στην εκπαίδευση για την υιοθέτηση βιώσιμης διατροφής από την πρώιμη παιδική ηλικία, ώστε οι νέοι να μπορούν να εκτιμήσουν την αξία της διατροφής. Επιπλέον, μπορούμε να αναμένουμε ότι, μελλοντικά, τα παιδιά θα «εκπαιδεύσουν» τους γονείς τους στην πορεία προς την ενίσχυση της βιωσιμότητας, όπως διαπιστώθηκε, λόγου χάρη, στον τομέα της διαλογής και της ανακύκλωσης των αποβλήτων. Για παράδειγμα, το πρόγραμμα της ΕΕ για την προώθηση της κατανάλωσης φρούτων, λαχανικών και γάλακτος στα σχολεία θα πρέπει επίσης να επικεντρωθεί σε σημαντικά ζητήματα βιωσιμότητας.

3.8.

Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει τη σύστασή της για ανάπτυξη νέων βιώσιμων διατροφικών κατευθυντήριων γραμμών που θα λαμβάνουν υπόψη τις πολιτιστικές και τις γεωγραφικές διαφορές μεταξύ και εντός των κρατών μελών. Οι εν λόγω κατευθυντήριες γραμμές θα παρέχουν καθοδήγηση στους γεωργούς, τους μεταποιητές, τους λιανοπωλητές και τον κλάδο τροφοδοσίας. Ο αγροδιατροφικός κλάδος θα ωφεληθεί από ένα νέο «πλαίσιο» για την παραγωγή, την επεξεργασία, τη διανομή και την πώληση υγιεινότερων και πιο βιώσιμων τροφίμων σε δικαιότερες τιμές (9).

4.   Ειδικές παρατηρήσεις

4.1.

Οι διατροφικές συνήθειες των ανθρώπων είναι διαφορετικές και επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό από το προσωπικό και το πολιτιστικό τους περιβάλλον. Επιπλέον, οι διατροφικές συνήθειες είναι πολύ επίμονες: προκειμένου οι άνθρωποι να αλλάξουν τη διατροφή τους, αυτό μπορεί να συμβεί μόνο με μικρά βήματα και σε βάθος χρόνου. Ο τρόπος ζωής και το κοινωνικό περιβάλλον των ανθρώπων είναι πρόσθετοι σχετικοί παράγοντες που καθορίζουν κατά πόσον η βιωσιμότητα διαδραματίζει κάποιο ρόλο στα καταναλωτικά πρότυπα. Ωστόσο, ένα μεγάλο και αυξανόμενο ποσοστό καταναλωτών δηλώνουν ότι είναι πρόθυμοι να αλλάξουν τις καταναλωτικές τους συνήθειες για λόγους βιωσιμότητας. Υπάρχει ενδιαφέρον για πληροφορίες σχετικά με τη βιωσιμότητα, ώστε να καταστούν δυνατές οι συνειδητές επιλογές.

4.2.

Γενικότερα, η επισήμανση της βιωσιμότητας προσελκύει συχνά την προσοχή όσων ήδη ενδιαφέρονται για το θέμα. Η επισήμανση της βιωσιμότητας έχει ως στόχο να διευκολύνει αυτή τη βασική ομάδα να προβαίνει σε βιώσιμες καταναλωτικές επιλογές.

4.3.

Ως εκ τούτου, τίθεται επίσης το ερώτημα αν και πώς να προσεγγιστούν όσοι δεν ενδιαφέρονται για τη βιωσιμότητα. Ωστόσο, ο υποδειγματικός ρόλος που διαδραματίζουν οι βασικές ομάδες στόχοι στο πεδίο της βιωσιμότητας μπορεί να οδηγήσει σε αλλαγή συμπεριφοράς μέσω της μίμησης. Αποτελεί επίσης βήμα προόδου εάν οι ομάδες-στόχοι που ενδιαφέρονται λιγότερο για το θέμα κάνουν βιώσιμες επιλογές τροφίμων, τουλάχιστον περιστασιακά ή σε επιμέρους τομείς. Αυτές είναι μερικές μόνο πτυχές προκειμένου να καταστούν εξαρχής ρεαλιστικές οι προσδοκίες για την επισήμανση της βιωσιμότητας.

4.4.

Οι βασικές προϋποθέσεις για την επιτυχή επισήμανση των βιώσιμων τροφίμων είναι η ορθή αντίληψη και αποδοχή από τους καταναλωτές και η διαμόρφωση ενός σαφούς μηνύματος. Η ίδια η επισήμανση πρέπει να είναι κατανοητή, απλή και αξιόπιστη. Παράλληλα, θα πρέπει να ληφθούν συνοδευτικά μέτρα από την πλευρά των καταναλωτών, με την προώθηση της εκπαίδευσης και της ενημέρωσης σχετικά με τη βιώσιμη διατροφή, την ενίσχυση της εμπιστοσύνης και της αποδοχής σε ένα σύστημα επισήμανσης και την ενθάρρυνση μιας πιο βιώσιμης κατανάλωσης.

4.5.

Οι ισχυρισμοί βιωσιμότητας θα πρέπει να βασίζονται στις ακόλουθες αρχές: αξιοπιστία, διαφάνεια, συνάφεια, προσβασιμότητα και σαφήνεια (κατευθυντήριες γραμμές των Ηνωμένων Εθνών σχετικά με τη βιωσιμότητα των προϊόντων (10)). Το σύστημα πιστοποίησης πρέπει να διασφαλίζει ότι λαμβάνεται επαρκώς υπόψη το δομικό υπόβαθρο, ώστε να μην τεθούν σε μειονεκτική θέση μικρές δομές όπως γεωργοί, ΜΜΕ, πωλήσεις εντός των γεωργικών εκμεταλλεύσεων, λαϊκές αγορές κ.λπ.

4.6.

Τα συστήματα επισήμανσης που χρησιμοποιούν κλίμακα διαβάθμισης (π.χ. με τη μορφή συστήματος «φωτεινού σηματοδότη») θα μπορούσαν να βοηθήσουν τους καταναλωτές να προβαίνουν σε συνειδητές επιλογές. Ταυτόχρονα, ένα τέτοιο σύστημα αξιολόγησης μπορεί επίσης να προωθήσει την ανάληψη ηγετικής θέσης στον τομέα της βιωσιμότητας και να ενθαρρύνει τις επιχειρήσεις να βελτιώσουν τις διαδικασίες σε ολόκληρη την αλυσίδα τροφίμων. Ωστόσο, για να αποφευχθεί η σύγχυση, θα πρέπει να υπάρχει κάποιος βαθμός συνέπειας μεταξύ των διαφόρων συστημάτων επισήμανσης.

4.7.

Η ανάπτυξη ενός κατάλληλου πλαισίου επισήμανσης της βιωσιμότητας θα πρέπει, στο μέτρο του δυνατού, να υιοθετήσει μια ολιστική προσέγγιση υπό την έννοια της «βιώσιμης παραγωγής και κατανάλωσης» και όχι μόνο των «βιώσιμων τροφίμων». Η συμπεριφορά των καταναλωτών αποτελεί βασικό δομικό στοιχείο στη συνολική εικόνα ενός βιώσιμου συστήματος τροφίμων. Η συσκευασία και η μεταφορά (προέλευση του προϊόντος) είναι εξίσου σημαντικοί τομείς. Ταυτόχρονα, θα χρειαστεί να επιδειχθεί κάποιος ρεαλισμός κατά τον καθορισμό των σχετικών δεικτών βιωσιμότητας (π.χ. ποιες πληροφορίες και ποια δεδομένα είναι διαθέσιμα σε αξιόπιστη μορφή). Σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει να θεσπιστεί το συντομότερο δυνατόν ένα εναρμονισμένο σύνολο κανόνων για την επισήμανση της βιωσιμότητας. Η ύπαρξη όλο και περισσότερων διαφορετικών σημάτων βιωσιμότητας σε εθνικό και σε επιχειρηματικό επίπεδο προκαλούν σύγχυση και οδηγούν σε απώλεια της εμπιστοσύνης.

4.8.

Οι Ευρωπαίοι λιανοπωλητές τροφίμων αποκτούν ήδη την πρώτη εμπειρία τους με πιλοτικά σχέδια για την επισήμανση των βιώσιμων τροφίμων. Στα προκαταρκτικά πορίσματα περιλαμβάνονται μεταξύ άλλων τα εξής: η αντίληψη σχετικά με τα προϊόντα που φέρουν σήμανση τείνει να είναι πιο θετική από ό,τι για τα μη επισημασμένα προϊόντα με μικρή επίδραση στην απόφαση αγοράς· η θετική ανατροφοδότηση προέρχεται κυρίως από νεότερες ομάδες-στόχους· ενίοτε, όταν χρησιμοποιείται ένα σύστημα βαθμολόγησης, δημιουργείται σύγχυση με τη διατροφική επισήμανση «nutriscore» και διαμορφώνεται η επιθυμία για πληροφορίες πάνω στη συσκευασία (και όχι μόνο πάνω στην ετικέτα τιμής). Στα βασικά ζητήματα περιλαμβάνονται η αξιοπιστία του συστήματος αξιολόγησης (ανεξάρτητο, επιστημονικά τεκμηριωμένο), η σαφήνεια των πληροφοριών (κατανοησιμότητα), η υιοθέτηση εναρμονισμένης προσέγγισης σε ολόκληρο τον τομέα και η διαφάνεια («σαφήνεια» αντί «απλούστευσης», για παράδειγμα με τη χρήση γραμμωτού κώδικα στον οποίο είναι αποθηκευμένες οι σχετικές πληροφορίες).

4.9.

Η συνεκτίμηση της κοινωνικής και της κοινωνικοοικονομικής διάστασης είναι ζωτικής σημασίας, αν και οι σχετικοί δείκτες δεν είναι κατ’ ανάγκη προφανείς. Ειδικότερα στον κοινωνικό τομέα, τα κράτη μέλη έχουν διαφορετικές νομικές διατάξεις (συνθήκες εργασίας, κατώτατος μισθός), γεγονός που ενδέχεται να δυσχεράνει τις προσπάθειες για μια εναρμονισμένη προσέγγιση σε ολόκληρη την ΕΕ. Παρά το γεγονός αυτό, είναι σημαντικό να συμπεριληφθεί η κοινωνικοοικονομική διάσταση στην επισήμανση της βιωσιμότητας.

4.10.

Στο πλαίσιο μιας ρεαλιστικής προσέγγισης, κρίνεται σκόπιμο να αναγνωριστούν τα υφιστάμενα συστήματα πιστοποίησης της ΕΕ, όπως η βιολογική γεωργία, η προστατευόμενη γεωγραφική ένδειξη (ΠΓΕ), η προστατευόμενη ονομασία προέλευσης (ΠΟΠ) ή τα εγγυημένα παραδοσιακά ιδιότυπα προϊόντα (ΕΠΙΠ) για την προώθηση της βιωσιμότητας του συστήματος τροφίμων. Μολονότι τα συστήματα αυτά ενδέχεται να μην καλύπτουν πλήρως το ζήτημα της βιωσιμότητας, περιλαμβάνουν στοιχεία που συμβάλλουν στην επίτευξη μεγαλύτερης βιωσιμότητας στο σύστημα τροφίμων. Οι υφιστάμενοι κανόνες θα πρέπει να υπόκεινται σε έλεγχο βιωσιμότητας και, εάν είναι αναγκαίο, να συνοδεύονται από επαρκείς διατάξεις βιωσιμότητας.

4.11.

Τα περιφερειακά/τοπικά προϊόντα και οι βραχείες αλυσίδες εφοδιασμού μπορούν να διαδραματίσουν βασικό ρόλο στη βελτίωση της βιωσιμότητας των συστημάτων τροφίμων. Οι περιφερειακοί παραγωγοί συχνά παράγουν τα προϊόντα τους σε πολύ κοντινή απόσταση από τον τοπικό πληθυσμό, αποκτώντας έτσι ένα είδος «κοινωνικού ελέγχου», ο οποίος θα πρέπει να τείνει να προωθεί βιώσιμες μεθόδους παραγωγής.

4.12.

Το θέμα της «εποχικότητας» έχει αντίκτυπο στο επίπεδο βιωσιμότητας, ιδίως στην περίπτωση των οπωροκηπευτικών. Η ενημέρωση και η εκπαίδευση μπορούν να ενισχύσουν την ευαισθητοποίηση σχετικά με την κατανάλωση με χρήση περιορισμένων πόρων σε αυτή την ταχέως αλλοιώσιμη και υψηλής έντασης νερού κατηγορία τροφίμων.

4.13.

Η πρόσφατη μεταρρύθμιση της ΚΓΠ και η εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας (στρατηγική για τη βιοποικιλότητα, στρατηγική «Από το αγρόκτημα στο πιάτο») στην ευρωπαϊκή γεωργία θα διασφαλίσουν ότι η γεωργική παραγωγή στην Ευρώπη θα καταστεί ακόμη πιο βιώσιμη. Έτσι, η επισήμανση της προέλευσης των γεωργικών πρώτων υλών επιτρέπει επίσης την εξαγωγή συμπερασμάτων σχετικά με το επίπεδο βιωσιμότητάς τους.

---

(1)  https://ec.europa.eu/food/horizontal-topics/farm-fork-strategy_en

(2)  Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής (ΕΟΚΕ) με θέμα «Η συμβολή της κοινωνίας πολιτών στην ανάπτυξη μιας σφαιρικής πολιτικής για τα τρόφιμα στην ΕΕ» (EE C 129 της 11.4.2018, σ. 18).

(3)  Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας της ΕΟΚΕ με θέμα «Προώθηση μιας υγιεινής και βιώσιμης διατροφής στην ΕΕ» (ΕΕ C 190 της 5.6.2019, σ. 9).

(4)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Προώθηση βραχειών και εναλλακτικών αλυσίδων εφοδιασμού τροφίμων στην ΕΕ: ο ρόλος της αγροοικολογίας» (ΕΕ C 353 της 18.10.2019, σ. 65).

(5)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Προς μια στρατηγική της ΕΕ για τη βιώσιμη κατανάλωση» (EE C 429 της 11.12.2020, σ. 51).

(6)  Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας της ΕΟΚΕ με θέμα «Ευθυγράμμιση των στρατηγικών και των δραστηριοτήτων των επιχειρήσεων τροφίμων με τους στόχους βιώσιμης ανάπτυξης για βιώσιμη ανάκαμψη μετά την κρίση της νόσου COVID-19» (ΕΕ C 152 της 6.4.2022, σ. 63).

(7)  https://www.fao.org/in-action/territorios-inteligentes/componentes/produccion-agricola/contexto-general/en/

(8)  https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/336988/WHO-EURO-2020-1569-41320-56234-eng.pdf?sequence=1&isAllowed=y

(9)  Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας της ΕΟΚΕ με θέμα «Προώθηση μιας υγιεινής και βιώσιμης διατροφής στην ΕΕ» (ΕΕ C 190 της 5.6.2019, σ. 9).

(10)  https://www.oneplanetnetwork.org/knowledge-centre/resources/guidelines-providing-product-sustainability-information