ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

Βρυξέλλες, 8.12.2022

COM(2022) 673 final

ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ

Η τρίτη έκδοση της Προοπτικής για καθαρό αέρα

Η τρίτη έκδοση της Προοπτικής για καθαρό αέρα

1.Εισαγωγή

Η ατμοσφαιρική ρύπανση έχει μειωθεί τις τελευταίες δεκαετίες στην ΕΕ, ως αποτέλεσμα της ενωσιακής νομοθεσίας για τον καθαρό αέρα και της κοινής δράσης που ανέλαβαν η ΕΕ και οι εθνικές, περιφερειακές και τοπικές αρχές. Ωστόσο, η ποιότητα του αέρα εξακολουθεί να αποτελεί πηγή σοβαρής ανησυχίας για τους Ευρωπαίους πολίτες 1 .

Η προσέγγιση της ΕΕ για τη βελτίωση της ποιότητας του αέρα περιλαμβάνει τη λήψη μέτρων σε τρεις τομείς (ή «πυλώνες»). Ο πρώτος πυλώνας αφορά τα πρότυπα ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα που καθορίζονται στις οδηγίες για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα 2 . Ο δεύτερος πυλώνας αφορά τον καθορισμό των υποχρεώσεων μείωσης των εθνικών εκπομπών που καθορίζονται στην οδηγία για τις δεσμεύσεις μείωσης των εθνικών εκπομπών (οδηγία ΔΜΕΕ) 3  όσον αφορά τους πλέον σημαντικούς διασυνοριακούς ατμοσφαιρικούς ρύπους 4 . Ο τρίτος πυλώνας αφορά τον καθορισμό προτύπων εκπομπών σε επίπεδο ΕΕ, τα οποία καθορίζονται στη νομοθεσία, για βασικές πηγές ρύπανσης, από τις εκπομπές οχημάτων και πλοίων έως τον τομέα της ενέργειας και της βιομηχανίας, καθώς και απαιτήσεις οικολογικού σχεδιασμού για λέβητες και θερμάστρες.

Και οι τρεις πυλώνες εξελίσσονται ώστε να προσαρμόζονται στις νέες πολιτικές και επιστημονικές εξελίξεις. Ειδικότερα, μετά την εντολή στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και τη φιλοδοξία της ΕΕ να επιτύχει μηδενική ρύπανση για ένα περιβάλλον απαλλαγμένο από τοξικές ουσίες, η Επιτροπή πρότεινε πρόσφατα την αναθεώρηση των οδηγιών για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα 5 . Η πρόταση θέτει την ΕΕ σε πορεία για την επίτευξη μηδενικής ρύπανσης του αέρα το αργότερο έως το 2050 και καθορίζει ενδιάμεσα πρότυπα ποιότητας του αέρα για το 2030, τα οποία ευθυγραμμίζονται περισσότερο με τις επικαιροποιημένες κατευθυντήριες γραμμές για την ποιότητα του αέρα που εξέδωσε ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) για τους βασικούς ατμοσφαιρικούς ρύπους 6 .

Όσον αφορά την οδηγία ΔΜΕΕ, διενεργούνται έλεγχοι συμμόρφωσης με τις δεσμεύσεις μείωσης των εθνικών εκπομπών για την περίοδο 2020-2029 όσον αφορά τους πέντε πλέον επιβλαβείς διασυνοριακούς ατμοσφαιρικούς ρύπους. Ο πρώτος έλεγχος συμμόρφωσης πραγματοποιήθηκε το 2022, αφού τα κράτη μέλη υπέβαλαν εθνικές απογραφές με δεδομένα σχετικά με τις εκπομπές ρύπων του 2020. Αυτό αποκάλυψε ότι απαιτείται πολύ περισσότερη δράση σε 14 κράτη μέλη, ιδίως για τη μείωση των εκπομπών αμμωνίας από τον γεωργικό τομέα 7 .

Όσον αφορά την αντιμετώπιση των εκπομπών στην πηγή, η Επιτροπή υπέβαλε πρόσφατα πρόταση για ένα νέο, αυστηρότερο πρότυπο εκπομπών Euro 7 για τα νέα μηχανοκίνητα οχήματα. Στις αρχές του τρέχοντος έτους, πρότεινε επίσης την αναθεώρηση της οδηγίας για τις βιομηχανικές εκπομπές 8 . Η Επιτροπή επανεξέτασε τα εθνικά στρατηγικά σχέδια για τη νέα κοινή γεωργική πολιτική για την περίοδο 2023-2027 και τα προτεινόμενα καθεστώτα που παρέχουν τη δυνατότητα υποστήριξης των επενδύσεων για τη μείωση της αμμωνίας.

Η παρούσα τρίτη έκδοση της Προοπτικής για καθαρό αέρα αξιολογεί τις προοπτικές επίτευξης των στόχων της οδηγίας ΔΜΕΕ για το 2030 και μετά, όσον αφορά τη μείωση των εκπομπών ατμοσφαιρικών ρύπων και τις επακόλουθες επιπτώσεις στην ποιότητα του αέρα, στην υγεία, στα οικοσυστήματα και στην οικονομία. Η παρούσα ανάλυση βασίζεται και συμπληρώνει τις εργασίες που πραγματοποιήθηκαν σχετικά με την εκτίμηση των επιπτώσεων στην οποία βασίζεται η αναθεώρηση των οδηγιών για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα 9 . Ενσωματώνει τους κλιματικούς στόχους της ΕΕ στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας «Fit for 55», σύμφωνα με τις προτάσεις της Επιτροπής του 2021 για την επίτευξη μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 55 % έως το 2030 10 . Η τρίτη έκδοση της Προοπτικής για καθαρό αέρα αναδεικνύει επίσης τις επιπτώσεις της τρέχουσας ενεργειακής κρίσης στην ποιότητα του αέρα και στην ατμοσφαιρική ρύπανση.

Η τρίτη έκδοση της Προοπτικής για καθαρό αέρα συμβάλλει άμεσα στην έκθεση παρακολούθησης και προοπτικών μηδενικής ρύπανσης 11 , αναλύοντας την προοπτική επίτευξης των δύο στόχων του σχεδίου δράσης για μηδενική ρύπανση 12 που σχετίζονται με τον καθαρό αέρα. Οι εν λόγω στόχοι αφορούν τη μείωση, έως το 2030 στην ΕΕ, κατά περισσότερο από 55 % των επιπτώσεων της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην υγεία (εκφραζόμενες ως πρόωροι θάνατοι) και κατά 25 % των οικοσυστημάτων όπου η ατμοσφαιρική ρύπανση απειλεί τη βιοποικιλότητα (σε σύγκριση με τα επίπεδα του 2005).

Τέλος, και στο πλαίσιο της προετοιμασίας για την επανεξέταση της οδηγίας ΔΜΕΕ που θα γίνει έως το 2025 13 , η τρίτη έκδοση της Προοπτικής για καθαρό αέρα αναλύει διάφορες πτυχές που θα μπορούσαν να καλυφθούν από την εν λόγω επανεξέταση. Ειδικότερα, εξετάζεται ο αντίκτυπος που θα έχει για τη συμμόρφωση η ενσωμάτωση ενός πιο περιεκτικού φάσματος εκπομπών που επί του παρόντος δεν λαμβάνονται υπόψη στους ελέγχους συμμόρφωσης με την ΔΜΕΕ, αλλά έχουν σαφή αντίκτυπο στην ποιότητα του αέρα. Περιλαμβάνονται τα συμπυκνώσιμα αιωρούμενα σωματίδια και ορισμένες πηγές εκπομπών στη γεωργία. Η έκθεση επισημαίνει επίσης τα παράλληλα οφέλη της μείωσης των εκπομπών μεθανίου, οι οποίες είναι τόσο οι ατμοσφαιρικοί ρύποι όσο και τα ισχυρά αέρια του θερμοκηπίου.

2.Η κατάσταση των εκπομπών ατμοσφαιρικών ρύπων και της ποιότητας του αέρα και η πρόοδος όσον αφορά τη συμμόρφωση

2.1.Η σημερινή κατάσταση των εκπομπών ατμοσφαιρικών ρύπων και της ποιότητας του αέρα

Με την πάροδο των ετών, η ΕΕ έχει μειώσει τις εκπομπές των κύριων ατμοσφαιρικών ρύπων, παρότι σε πολύ διαφορετικούς ρυθμούς ανάλογα με το είδος των ρύπων. Οι εκπομπές αμμωνίας (NH3), για τις οποίες το 94 % των εκπομπών παράγεται από τον γεωργικό τομέα, παραμένουν ανησυχητικά σταθερές και έχουν μάλιστα αυξηθεί τα τελευταία έτη σε ορισμένα κράτη μέλη.

Διάγραμμα 1: Τάση των εκπομπών στην ΕΕ-27, 2000-2020 (% των επιπέδων του 2005)

Πηγή: Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος

Παρά τη συνολική μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, τα επίπεδα των επιπτώσεων της ρύπανσης στην υγεία και στα οικοσυστήματα παραμένουν προβληματικά. Το 2020 οι περισσότεροι άνθρωποι που ζούσαν σε αστικές περιοχές της ΕΕ εκτέθηκαν σε ατμοσφαιρική ρύπανση σε επίπεδα που βλάπτουν την υγεία τους 14 . Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος (ΕΟΠ) εκτιμά ότι η ατμοσφαιρική ρύπανση αποτελεί τον μεγαλύτερο περιβαλλοντικό κίνδυνο για την υγεία στην Ευρώπη και ότι επηρεάζει δυσανάλογα τις ευαίσθητες και ευάλωτες κοινωνικές ομάδες 15 . Ως εκ τούτου, οι προσπάθειες για την αντιμετώπιση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης αποτελούν επίσης ζήτημα δικαιοσύνης και ισότητας. Περίπου 238 000 πρόωροι θάνατοι μπορούν να αποδοθούν στα λεπτά αιωρούμενα σωματίδια στην ΕΕ, 49 000 στο διοξείδιο του αζώτου και 24 000 στην οξεία έκθεση στο όζον (οι αριθμοί αυτοί, βάσει παρατηρούμενων και όχι μοντελοποιημένων δεδομένων για την ποιότητα του αέρα, απορρέουν από επικαιροποιημένη μεθοδολογία που ανέπτυξε ο ΕΟΠ) 16 . Ο ΕΟΠ εκτίμησε επίσης ότι, το 2018, πάνω από το 65 % της έκτασης του οικοσυστήματος στην ΕΕ είχε επίπεδα ρύπανσης που υπερέβαιναν το κρίσιμο για ευτροφισμό φορτίο 17 .

2.2.Η πρόοδος προς τη συμμόρφωση

Μετά την επανεξέταση των απογραφών εκπομπών του 2020 που υπέβαλαν τα κράτη μέλη το 2022 18 , η Επιτροπή κατέληξε στο συμπέρασμα ότι 14 κράτη μέλη δεν συμμορφώθηκαν με τις καθορισμένες δεσμεύσεις μείωσης για τουλάχιστον έναν ρύπο. Σε 11 απ’ αυτά τα κράτη μέλη, η αμμωνία είναι ένας από τους ρύπους που εκπέμπονται καθ’ υπέρβαση. Οι χώρες πρέπει να αναπτύξουν εθνικά προγράμματα ελέγχου της ατμοσφαιρικής ρύπανσης (ΕΠΕΑΡ) και να τα επικαιροποιούν τουλάχιστον ανά τετραετία, καθώς αποτελούν το βασικό μέσο διακυβέρνησης για την επίτευξη των δεσμεύσεων μείωσης δυνάμει της οδηγίας ΔΜΕΕ. Όλα τα κράτη μέλη που υπέβαλαν το πρώτο τους ΕΠΕΑΡ έως την προθεσμία υποβολής εκθέσεων του 2019 πρέπει να υποβάλουν επικαιροποιημένο σχέδιο το 2023, στο οποίο θα παρουσιάζονται μέτρα για τη μείωση των εκπομπών τους. Τα κράτη μέλη για τα οποία το πρώτο ΕΠΕΑΡ ή τα πιο πρόσφατα στοιχεία δείχνουν ότι δεν θα τηρήσουν τις καθορισμένες δεσμεύσεις μείωσης πρέπει επίσης να επικαιροποιήσουν τα μέτρα μείωσης των εκπομπών τους.

Τα στοιχεία που υπέβαλαν τα κράτη μέλη το 2022 για τις εκπομπές του 2020 καταδεικνύουν επίσης ότι αρκετά κράτη μέλη πρέπει να επιτύχουν δραστική μείωση των εκπομπών αρκετών ρύπων προκειμένου να εκπληρώσουν τις πιο φιλόδοξες δεσμεύσεις τους για μείωση των εκπομπών από το 2030 και μετά. Η ανάλυση του ΕΟΠ 19 καταδεικνύει ότι 7 κράτη μέλη πρέπει να μειώσουν τις εκπομπές PM2.5 και 8 κράτη μέλη πρέπει να μειώσουν τις εκπομπές NOx περισσότερο από 30 % μεταξύ 2020 και 2030. Όσον αφορά τις εκπομπές NMVOC και αμμωνίας, 10 κράτη μέλη πρέπει να μειώσουν τις εκπομπές NMVOC και 11 τις εκπομπές αμμωνίας κατά περισσότερο από 10 % έως το 2030. Και πάλι, αυτό σημαίνει ότι πρέπει να θεσπίσουν πρόσθετες, αυστηρότερες και αποτελεσματικότερες πολιτικές και μέτρα.

Όσον αφορά τις οδηγίες για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα, τον Οκτώβριο του 2022 βρίσκονταν σε εξέλιξη 28 διαδικασίες επί παραβάσει που κινήθηκαν λόγω υπερβάσεων των προτύπων ποιότητας του αέρα σε 18 κράτη μέλη. Οι διαδικασίες τόσο ενώπιον του Δικαστηρίου της ΕΕ όσο και ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων επιβεβαιώνουν ότι σε πολλές περιπτώσεις τα σχέδια για την ποιότητα του αέρα ήταν ανεπαρκή και/ή δεν είχαν ληφθεί επαρκή μέτρα για τη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης.

2.3.Συνδέσεις μεταξύ της πρότασης αναθεώρησης των οδηγιών για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα και της συνεχούς εφαρμογής της οδηγίας ΔΜΕΕ

Σε συνέχεια της δέσμευσης για την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, στις 26 Οκτωβρίου 2022 η Επιτροπή υπέβαλε πρόταση αναθεώρησης των οδηγιών για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα. Στόχος ήταν να επιτευχθεί σταδιακά η πλήρης εναρμόνιση των προτύπων της ΕΕ για την ποιότητα του αέρα με τις συστάσεις της ΠΟΥ, να βελτιωθεί το κανονιστικό πλαίσιο και να ενισχυθούν οι διατάξεις σχετικά με την παρακολούθηση, την κατάρτιση μοντέλων και τα σχέδια για την ποιότητα του αέρα. Η αναθεώρηση βασίζεται στα διδάγματα που αντλήθηκαν από την αξιολόγηση του 2019 (έλεγχος καταλληλότητας) των οδηγιών για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα.

Όσον αφορά τη σύνδεση με την οδηγία ΔΜΕΕ, η πρόταση περιλαμβάνει την παρακολούθηση των ρύπων που προκαλούν νέες ανησυχίες, συμπεριλαμβανομένης της αμμωνίας, σε «υπερσταθμούς παρακολούθησης» σε μη εκτεθειμένες αστικές και αγροτικές τοποθεσίες. Η παρακολούθηση σε αστικές τοποθεσίες θα είναι συμπληρωματική προς την παρακολούθηση των οικοσυστημάτων όσον αφορά την αμμωνία βάσει της οδηγίας ΔΜΕΕ, ενώ η παρακολούθηση σε αγροτικές περιοχές μπορεί να συμπίπτει με την παρακολούθηση που θεσπίζεται σύμφωνα με το άρθρο 9 της οδηγίας ΕΑΟΕ. Η πρόταση εξορθολογίζει επίσης και απλουστεύει τις απαιτήσεις παρακολούθησης για το όζον. Η αναθεώρηση αποσκοπεί στην αύξηση της αποτελεσματικότητας των σχεδίων για την ποιότητα του αέρα, μεταξύ άλλων με την απαίτηση να καταρτίζονται σχέδια για την ποιότητα του αέρα πριν από την έναρξη ισχύος των προτύπων για την ποιότητα του αέρα, σε περιπτώσεις υπέρβασης των εν λόγω προτύπων πριν από το 2030, και με την υποχρέωση τακτικών επικαιροποιήσεων των σχεδίων για την ποιότητα του αέρα σε περίπτωση μη επίτευξης συμμόρφωσης. Οι αλλαγές αυτές θα προωθήσουν τον μακρόπνοο σχεδιασμό για την ποιότητα του αέρα, ο οποίος, ως εκ τούτου, μπορεί να συντονιστεί αποτελεσματικότερα με τα εθνικά προγράμματα ελέγχου της ατμοσφαιρικής ρύπανσης (ΕΠΕΑΡ). Η υποβολή εκθέσεων σχετικά με τις επιπτώσεις στα οικοσυστήματα και με τα ΕΠΕΑΡ βάσει της οδηγίας ΔΜΕΕ μπορεί να στηρίξει τις αρμόδιες αρχές στον εντοπισμό της προέλευσης της ρύπανσης, η οποία αποτελεί σημαντική προϋπόθεση για αποτελεσματικά σχέδια για την ποιότητα του αέρα.

Μόλις αρχίσει να εφαρμόζεται, η παρούσα πρόταση θα ενισχύσει την ανάγκη των κρατών μελών να μειώσουν περαιτέρω τις οικείες εκπομπές ατμοσφαιρικών ρύπων, ώστε να τηρηθούν τα νέα και πιο φιλόδοξα πρότυπα ποιότητας του αέρα. Θα συμβάλει επίσης στην αποτελεσματική εφαρμογή των υποχρεώσεων της οδηγίας ΔΜΕΕ. Οι επιπτώσεις των πιο φιλόδοξων προτύπων για την ποιότητα του αέρα στις εκπομπές ατμοσφαιρικών ρύπων και στην υγεία, τα οικοσυστήματα και οι οικονομικές τους συνέπειες αναλύθηκαν στην εκτίμηση των επιπτώσεων στην οποία βασίζεται η πρόταση αναθεώρησης των οδηγιών για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα. Η τρίτη έκδοση της Προοπτικής για καθαρό αέρα βασίζεται σ’ αυτήν την ανάλυση και τη συμπληρώνει με την προσθήκη ορισμένων πιο πρόσφατων εξελίξεων στην κατάρτιση μοντέλων και σε πολιτικές (βλ. παράρτημα) και με την πρόβλεψη καταστάσεων βάσει πολλαπλών πιθανών σεναρίων για το μέλλον.

3.Εφαρμογή της οδηγίας ΔΜΕΕ

3.1.Αλλαγές στη σχετική νομοθεσία και στο πλαίσιο πολιτικής

Τον Ιούλιο του 2021 η Επιτροπή ενέκρινε τη δέσμη νομοθετικών προτάσεων για την προσαρμογή στον στόχο του 55 % ώστε να ενισχυθεί η φιλοδοξία της ΕΕ για το κλίμα. Με αυτήν τη δέσμη προτάσεων αυξήθηκε ο στόχος της μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά τουλάχιστον 55 % κάτω από τα επίπεδα του 1990 έως το 2030. Αυτό συνάδει με τον πρωταρχικό στόχο της ΕΕ να καταστεί κλιματικά ουδέτερη έως το 2050. Τα μέτρα των προτάσεων «Fit for 55» θα αποφέρουν παράλληλα οφέλη για την ποιότητα του αέρα με τη μείωση των εκπομπών των βασικών ατμοσφαιρικών ρύπων (PM2.5, NOx και SO2), σε σύγκριση με την κατάσταση που είχε διαμορφωθεί με την προηγούμενη συμφωνία για την κλιματική και ενεργειακή πολιτική (που είχε αποτελέσει τη βάση για τη δεύτερη έκδοση της Προοπτικής για καθαρό αέρα) 20 .

Όσον αφορά τις μεταφορές, η πρόταση για πρότυπο εκπομπών Euro 7 ασχολείται με τις εκπομπές από τις εξατμίσεις, καθώς και από τα φρένα και τα ελαστικά για τα νέα ελαφρά και βαρέα επαγγελματικά οχήματα. Τα προτεινόμενα αναθεωρημένα πρότυπα για τις εκπομπές CO2 των αυτοκινήτων θα επιβάλουν απαγόρευση των πωλήσεων αυτοκινήτων και ημιφορτηγών με κινητήρα εσωτερικής καύσης από το 2035 21 . Άλλα μέτρα στον τομέα των μεταφορών, τα οποία συνδέονται περισσότερο με την αλλαγή συμπεριφοράς και τη δράση σε τοπικό επίπεδο, δεν θα μπορούσαν να αποτυπωθούν στο μοντέλο.

Τέλος, οι νέοι προτεινόμενοι κανόνες στο πλαίσιο της οδηγίας για τις βιομηχανικές εκπομπές (ΟΒΕ) θα ενισχύσουν τους δεσμούς με την καινοτομία και τον βιομηχανικό μετασχηματισμό, θα καταστήσουν αυστηρότερους τους κανόνες σχετικά με τους όρους αδειοδότησης και τον καθορισμό οριακών τιμών εκπομπών, και θα ενισχύσουν την επιβολή της νομοθεσίας, αυξάνοντας παράλληλα το επίπεδο ενημέρωσης του κοινού, τη συμμετοχή και την πρόσβαση στη δικαιοσύνη. Επεκτείνουν τις καλυπτόμενες εγκαταστάσεις στην εξορυκτική βιομηχανία, σε γιγάντια εργοστάσια παραγωγής συσσωρευτών και σε μεγάλες εκμεταλλεύσεις βοοειδών, καθώς και σε περισσότερες χοιροτροφικές και πτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις (που αντιπροσωπεύουν συνολικά το 13 % των εκμεταλλεύσεων μη κάλυψης ιδίων αναγκών στην ΕΕ, οι οποίες ευθύνονται για το 60 % των εκπομπών αμμωνίας και το 43 % των εκπομπών μεθανίου από το ζωικό κεφάλαιο της ΕΕ). Ως εκ τούτου, το βασικό σενάριο της παρούσας τρίτης έκδοσης της Προοπτικής για καθαρό αέρα περιλαμβάνει στοιχεία της πρότασης ΟΒΕ σχετικά με την προτεινόμενη επέκταση για την κάλυψη περισσότερων κτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων 22 .

3.2.Προοπτικές για την επίτευξη των δεσμεύσεων μείωσης των εκπομπών βάσει της οδηγίας ΔΜΕΕ με ορίζοντα το 2030 και μετά

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της τρίτης έκδοσης της Προοπτικής για καθαρό αέρα, μόνο πέντε κράτη μέλη 23 πρόκειται να επιτύχουν το 2030 όλες τις δεσμεύσεις τους για μείωση των εκπομπών, σύμφωνα με τα ισχύοντα εθνικά μέτρα και τη νομοθεσία της ΕΕ και υπό την προϋπόθεση ότι οι ανωτέρω νομοθετικές προτάσεις της Επιτροπής θα εγκριθούν και θα εφαρμοστούν (αυτό είναι το «βασικό σενάριο πολιτικής» 24 ). Όλα τα άλλα κράτη μέλη πρέπει να λάβουν πρόσθετα μέτρα για την εκπλήρωση των υποχρεώσεών τους. Αυτό ισχύει ιδίως για τις εκπομπές αμμωνίας, για τις οποίες 20 κράτη μέλη πρέπει να αυξήσουν τη δράση τους για τη μείωση των εκπομπών τους έως το 2030. Στον πίνακα 1 παρουσιάζονται τα κράτη μέλη που προβλέπεται να μην τηρήσουν τις δεσμεύσεις τους για μείωση των εκπομπών ανά ρύπο. Αυτά τα αποτελέσματα κατάρτισης μελλοντοστρεφών μοντέλων επιβεβαιώνουν την τάση που παρατηρήθηκε στα στοιχεία που αναλύθηκαν από τον ΕΟΧ (βλ. ενότητα 2.2).

Εξετάζοντας την κατάρτιση μοντέλων των επιπέδων εκπομπών για το 2025 και το κατά πόσον τα κράτη μέλη βρίσκονται σε γραμμική πορεία 25 για την επίτευξη των πιο φιλόδοξων δεσμεύσεών τους για μείωση των εκπομπών το 2030, μόνο επτά κράτη μέλη 26 προβλέπεται να βρίσκονται σε πορεία επαρκούς μείωσης και των πέντε ρύπων. Τα υπόλοιπα κράτη μέλη πρέπει να αναλάβουν δράση πολύ γρήγορα, ιδίως για τη μείωση των εκπομπών αμμωνίας, δεδομένου ότι 19 κράτη μέλη δεν προβλέπεται να βρίσκονται σε γραμμική πορεία το 2025.

Οι προοπτικές συμμόρφωσης βελτιώνονται με βάση το σενάριο ότι ο πληθυσμός της ΕΕ μετατοπίζεται σταδιακά προς μια ημιχορτοφαγική διατροφή 27 . Αυτό είναι θετικό ιδιαίτερα για τις εκπομπές αμμωνίας, καθώς εννέα επιπλέον κράτη μέλη βρίσκονται σε πορεία τήρησης των δεσμεύσεων μείωσης το 2030 σε σύγκριση με το βασικό σενάριο, οπότε τα κράτη μέλη που θα τηρήσουν τις δεσμεύσεις τους φθάνουν τα 16 28 . Με βάση το σενάριο εφαρμογής αυστηρότερων προτύπων ποιότητας του αέρα σε επίπεδο ΕΕ για τα PM2.5 στα 10 µg/m³ σύμφωνα με την πρόταση της Επιτροπής (σενάριο «αυστηρότερων προτύπων ποιότητας του αέρα»), δύο ακόμη κράτη μέλη θα τηρήσουν τη δέσμευση για μείωση των εκπομπών αμμωνίας (σύνολο 18 κράτη μέλη) και θα βελτιωθούν οι προοπτικές συμμόρφωσης για τα NMVOC και PM2.5. Η χρησιμοποίηση όλων των διαθέσιμων τεχνικών μέτρων 29 θα καταστήσει δυνατή την τήρηση των δεσμεύσεων για το 2030 από όλα τα κράτη μέλη, με μία εξαίρεση, για τις εκπομπές NOx.

Πίνακας 1: Κράτη μέλη που προβλέπεται να μην τηρήσουν τις δεσμεύσεις τους για μείωση των εκπομπών

Πηγή: Ιδία συλλογή βάσει αποτελεσμάτων μοντελοποίησης του IIASA (2022).

Σημείωση: Για το 2025, η εκτίμηση διενεργείται με βάση τη γραμμική πορεία μείωσης, όπως εξηγείται στην υποσημείωση 25. «-» σημαίνει ότι όλα τα κράτη μέλη προβλέπεται να επιτύχουν τους στόχους.

3.3.Πώς η βελτίωση του φάσματος των καλυπτόμενων εκπομπών θα επηρεάσει την επίτευξη των δεσμεύσεων που απορρέουν από την οδηγία ΔΜΕΕ

Η κατάρτιση μοντέλων στην οποία βασίζεται η παρούσα έκδοση της Προοπτικής για καθαρό αέρα ενσωματώνει νέα χαρακτηριστικά που έχουν ως στόχο να φέρουν τα αποτελέσματα πιο κοντά στις πραγματικές συνθήκες 30 .

Ειδικότερα, η κατάρτιση μοντέλων μπορεί πλέον να ενσωματώνει με συστηματικό τρόπο τις εκπομπές συμπυκνώσιμων αιωρούμενων σωματιδίων για όλους τους βασικούς τομείς. Πρόκειται για εκπομπές αρχικά σε μορφή ατμών (εντός ή πλησίον της καπνοδόχου) που μετατρέπονται σε αιωρούμενα σωματίδια όταν απορρίπτονται στον ατμοσφαιρικό αέρα. Είναι σημαντικό να συμπεριληφθούν αυτές οι εκπομπές, καθώς συμβάλλουν στη χαμηλή ποιότητα του αέρα που αναπνέουμε 31 . Στο παρελθόν δεν ήταν δυνατόν να γίνει αυτό με συστηματικό τρόπο και για όλους τους τομείς εκπομπών 32 , αλλά τα νέα πορίσματα 33 βελτίωσαν τη διαθεσιμότητα των δεδομένων. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τον τομέα της οικιακής θέρμανσης, όπου η συμπερίληψη των συμπυκνώσιμων αιωρούμενων σωματιδίων θα μπορούσε να αλλάξει, για ορισμένα κράτη μέλη, την έκταση της δράσης που απαιτείται για τη μείωση των εκπομπών σε πραγματικές συνθήκες. Ως εκ τούτου, θα μπορούσε επίσης να αλλάξει την κατανομή των μειώσεων των εκπομπών μεταξύ των οικονομικών τομέων, με αποτέλεσμα να αυξηθεί το σχετικό μερίδιο της οικιακής θέρμανσης στις εκπομπές.

Κατά τη σύγκριση των βασικών εκπομπών με και χωρίς συστηματική συμπερίληψη των συμπυκνωμένων σωματιδίων στο μοντέλο 34 , υπάρχουν σημαντικές αλλαγές σε ορισμένα κράτη μέλη (ιδίως στην Αυστρία και τη Γερμανία). Η σύγκριση των επιπτώσεων σε επίπεδο γεωγραφικής μη συγκεντρωτικής παρουσίασης αποκαλύπτει ότι οι συγκεντρώσεις PM2.5 μεταβάλλονται οριακά μόνο στην πλειονότητα των χωρών της Ευρώπης. Ωστόσο, έχει έντονο αντίκτυπο σε ορισμένες περιοχές, μεταξύ άλλων σε ορισμένες περιοχές όπου η οικιακή θέρμανση διαδραματίζει σημαντικό ρόλο (π.χ. Φινλανδία και Εσθονία, όπου οι συγκεντρώσεις είναι συνολικά χαμηλές), καθώς και σε τμήμα της Κεντρικής Ευρώπης, π.χ. στην Αυστρία και στη Γερμανία, που παραδοσιακά δεν περιλαμβάνουν τα συμπυκνώσιμα αιωρούμενα σωματίδια στα εθνικά τους δεδομένα για τις εκπομπές PM2.5 35 . Ωστόσο, οι αλλαγές αυτές δεν επηρεάζουν τις προοπτικές των κρατών μελών να τηρήσουν τις δεσμεύσεις τους για μείωση των εκπομπών PM2.5.

Μια άλλη βελτίωση της μοντελοποίησης των εκπομπών σε πραγματικές συνθήκες είναι η συμπερίληψη των εκπομπών NOX και NMVOC από τη γεωργία. Οι εκπομπές αυτές εξαιρούνται επί του παρόντος από τους ελέγχους συμμόρφωσης βάσει της οδηγίας ΔΜΕΕ 36 , διότι κατά τον χρόνο καθορισμού των δεσμεύσεων δεν υπήρχαν επαρκώς αξιόπιστα δεδομένα. Τα πιο πρόσφατα δεδομένα καθιστούν πλέον δυνατή την ενσωμάτωση των πληροφοριών αυτών στα μοντέλα 37 . Αυτό μεταβάλλει την προβλεπόμενη κατάσταση συμμόρφωσης σε αρκετά κράτη μέλη. Όταν συμπεριλαμβάνονται οι εκπομπές NOX από τη γεωργία, οι προοπτικές συμμόρφωσης με τις δεσμεύσεις μείωσης για το 2030 στο πλαίσιο του βασικού σεναρίου επιδεινώνονται, από ένα μόνο κράτος μέλος (MT) εκτός πορείας για την τήρηση της δέσμευσης σε επτά (CZ, DK, IE, LT, HU, MT, RO). Όταν συμπεριλαμβάνονται οι εκπομπές NMVOC από τη γεωργία, οι προοπτικές μη συμμόρφωσης για το 2030 στο πλαίσιο του βασικού σεναρίου για το 2030 επιδεινώνονται από τέσσερα κράτη μέλη (ES, LT, HU, SI) σε οκτώ (CZ, FR, IE, ES, LT, LU, HU, SI). Αυτό καταδεικνύει ότι απαιτείται πρόσθετη δράση σε αρκετά κράτη μέλη για την πλήρη αξιοποίηση των δυνατοτήτων μετριασμού. Στο σενάριο που προϋποθέτει τα πρόσφατα προτεινόμενα αυστηρότερα πρότυπα ποιότητας του αέρα, οι προοπτικές συμμόρφωσης με την οδηγία ΔΜΕΕ επηρεάζονται λιγότερο σοβαρά από τη συμπερίληψη αυτών των εκπομπών από γεωργικές πηγές.

Τα αποτελέσματα αυτά σχετικά με την καλύτερη απεικόνιση των συμπυκνώσιμων αιωρούμενων σωματιδίων και των γεωργικών εκπομπών θα μπορούσαν να ληφθούν υπόψη κατά την επανεξέταση της οδηγίας ΔΜΕΕ που αναμένεται έως το 2025.

4.Προοπτικές για την επίτευξη στόχων μηδενικής ρύπανσης που σχετίζονται με τον αέρα

4.1.Οι στόχοι της ΕΕ για καθαρό αέρα για το 2030 στο σχέδιο δράσης μηδενικής ρύπανσης

Το σχέδιο δράσης για μηδενική ρύπανση περιλαμβάνει δύο στόχους σε επίπεδο ΕΕ για το 2030 σχετικά με τον καθαρό αέρα:

1)μείωση κατά περισσότερο από 55 % των επιπτώσεων της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην υγεία (εκφραζόμενες ως πρόωροι θάνατοι) σε σύγκριση με τα στοιχεία του 2005·

2)μείωση κατά 25 % της έκτασης των οικοσυστημάτων της ΕΕ όπου η ατμοσφαιρική ρύπανση απειλεί τη βιοποικιλότητα, εκφραζόμενη ως περιοχές οικοσυστημάτων που υπερβαίνουν τα «κρίσιμα φορτία» εναπόθεσης αζώτου (σε σύγκριση με τα στοιχεία του 2005).

Σύμφωνα με το βασικό σενάριο, η ΕΕ θα επιτύχει σε μεγάλο βαθμό τον στόχο μηδενικής ρύπανσης για τη μείωση των επιπτώσεων στην υγεία, με εκτιμώμενη μείωση κατά 66 % του αριθμού των πρόωρων θανάτων μεταξύ 2005 και 2030. Ωστόσο, θα επιτύχει τον στόχο για τα οικοσυστήματα μόλις το 2040 38 και θα επιτύχει μείωση μόνο κατά 20 % σε περιοχές που διατρέχουν κίνδυνο μεταξύ του 2005 και του 2030. Η τήρηση των νέων προτύπων ποιότητας του αέρα θα διευκολύνει την ΕΕ να επιτύχει αυτόν τον στόχο το 2030 και θα αποφέρει οφέλη τόσο για την υγεία όσο και για τη βιοποικιλότητα.

4.1.1.Στόχος σχετικά με την υγεία και συνολικές επιπτώσεις στην υγεία σε όλα τα σενάρια

Συγκέντρωση υποβάθρου ατμοσφαιρικών ρύπων και έκθεση του πληθυσμού

Στο βασικό σενάριο, οι συγκεντρώσεις ρύπων μειώνονται ήδη με την πάροδο του χρόνου και, έως το 2030, καμία περιοχή στην ΕΕ δεν προβλέπεται να υπερβεί τα 20 µg/m³ για τα PM2.5. Ωστόσο, οι μεγάλες περιοχές προβλέπεται να έχουν επίπεδα συγκέντρωσης ρύπανσης πάνω από τη συνιστώμενη, σήμερα, κατευθυντήρια γραμμή του ΠΟΥ για την ποιότητα του αέρα των 5 µg/m³ το 2030 και ακόμη και το 2050.

Η μετατροπή των επιπέδων συγκέντρωσης υποβάθρου σε επιπτώσεις στην υγεία του πληθυσμού της ΕΕ δείχνει ότι ο αριθμός των ατόμων που επωφελούνται από καθαρό αέρα αναμένεται να αυξηθεί σημαντικά (διάγραμμα 2) 39 . Παρότι αυτό θα αποτελούσε σημαντική βελτίωση, απαιτείται περαιτέρω δέσμευση πολιτικής για τον περιορισμό των αρνητικών επιπτώσεων στην υγεία από την έκθεση που υπερβαίνει τις κατευθυντήριες γραμμές του ΠΟΥ του 2021 και για το υπόλοιπο (περίπου) ήμισυ του πληθυσμού της ΕΕ.

Με τη μετάβαση σε μια ημιχορτοφαγική διατροφή σε ολόκληρη την ΕΕ, αναμένονται ορισμένα οφέλη από την άποψη της μειωμένης έκθεσης σε PM2.5 λόγω της μείωσης των εκπομπών αμμωνίας, η οποία συμβάλλει στον σχηματισμό δευτερογενών αιωρούμενων σωματιδίων. Με βάση το βασικό σενάριο, ο αριθμός των ατόμων που προβλέπεται να επωφεληθούν από τον καθαρό αέρα σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές του ΠΟΥ θα αυξηθεί κατά περίπου 5-7 εκατομμύρια το 2030 και κατά περίπου 10 εκατομμύρια το 2050.

Τα αποτελέσματα ποικίλλουν για κάθε χώρα, μολονότι όλες προβλέπεται να σημειώσουν σταθερή βελτίωση τόσο στις συγκεντρώσεις υποβάθρου όσο και στη σχετική έκθεση του πληθυσμού (όπως συζητήθηκε περαιτέρω στο IIASA, 2022).

Διάγραμμα 2: Πληθυσμός της ΕΕ-27 που εκτίθεται σε διαφορετικές συγκεντρώσεις PM2.5

Πηγή: IIASA (2022)

Σημείωση: Ως OPT10 ορίζεται το σενάριο «αυστηρότερων προτύπων ποιότητας του αέρα» (όπως στην πρόταση της Επιτροπής για την αναθεώρηση των οδηγιών για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα), ως MTFR ορίζεται το σενάριο «όλων των τεχνικών μέτρων», ως ZPAP ορίζεται το σενάριο που βελτιστοποιεί την επίτευξη του στόχου μηδενικής ρύπανσης που σχετίζεται με το οικοσύστημα, ως FlexDiet ορίζεται το σενάριο ημιχορτοφαγικής διατροφής.

Επί του παρόντος, μόλις πάνω από το 50 % του πληθυσμού της ΕΕ διαβιώνει σε περιοχές με επίπεδα ρύπανσης NO2 χαμηλότερα από τις κατευθυντήριες γραμμές του ΠΟΥ των 10 µg/m³. Έως το 2030, το ποσοστό αυτό προβλέπεται να υπερβεί το 75 % σε όλα τα σενάρια, το οποίο θα φτάσει μόλις πάνω από το 80 % εάν εφαρμοστούν όλα τα τεχνικά μέτρα. Έως το 2050, σε όλα τα σενάρια, πάνω από το 95 % του πληθυσμού της ΕΕ προβλέπεται να διαβιώνει σε περιοχές όπου η ρύπανση παραμένει κάτω από το συνιστώμενο επίπεδο NO2 του ΠΟΥ.

Πρόωροι θάνατοι και επίτευξη του στόχου μηδενικής ρύπανσης

Οι πρόωροι θάνατοι 40 , λόγω της έκθεσης σε PM2.5 προβλέπεται να μειωθούν κατά περίπου 60-75 %, σε σύγκριση με τα στοιχεία του 2005, σε όλα τα σενάρια (συμπεριλαμβανομένου του βασικού σεναρίου) το 2030 και το 2050. Οι πρόωροι θάνατοι θα μειωθούν ταχύτερα εάν τηρηθούν αυστηρότερα πρότυπα ποιότητας του αέρα και ληφθούν όλα τα τεχνικά μέτρα 41 . Υπό την προϋπόθεση ότι όλες οι πολιτικές που περιλαμβάνονται στο βασικό σενάριο έχουν τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα, η ΕΕ αναμένεται να επιτύχει τον στόχο μηδενικής ρύπανσης για την υγεία με άνετο περιθώριο το 2030. Το σενάριο σύμφωνα με το οποίο ο πληθυσμός της ΕΕ θα στραφεί προς μια ημιχορτοφαγική διατροφή θα οδηγήσει σε περαιτέρω εκτιμώμενη μείωση κατά 2 000 πρόωρους θανάτους ετησίως το 2030.

Διάγραμμα 3: Περιπτώσεις πρόωρων θανάτων που αποδίδονται στην έκθεση σε συνολικές συγκεντρώσεις PM2.5 στην ΕΕ-27, σε χιλιάδες περιπτώσεις ετησίως

Πηγή: IIASA (2022)

Σημείωση: Το επισημασμένο ποσοστό 55 % αφορά τον στόχο μηδενικής ρύπανσης.

Σε απόλυτους αριθμούς 42 , ενώ η προβολή αυτή δείχνει ότι θα πρέπει να επιτευχθούν σημαντικές βελτιώσεις σε σχέση με το βασικό σενάριο, εξακολουθεί να σημαίνει περίπου 200 000 πρόωρους θανάτους λόγω έκθεσης σε σωματίδια PM2.5 το 2030. Τα αυστηρότερα πρότυπα ποιότητας του αέρα θα μειώσουν το ποσοστό αυτό σε 177 000 το 2030, ενώ θα επιτευχθούν περαιτέρω μειώσεις με τη λήψη όλων των τεχνικών μέτρων 43 .

Επιπλέον, η έκθεση στο NO2 προβλέπεται στο βασικό σενάριο να προκαλέσει περίπου 60 000 πρόωρους θανάτους το 2030, με μικρή διαφοροποίηση μεταξύ των σεναρίων, μολονότι ο αριθμός αυτός θα μειωθεί κατά το ήμισυ έως το 2050. Η έκθεση στο τροποσφαιρικό όζον προβλέπεται στο βασικό σενάριο να προκαλέσει περίπου 50 000 πρόωρους θανάτους το 2030.

4.1.2.Στόχος που σχετίζεται με το οικοσύστημα και συνολικές επιπτώσεις στα οικοσυστήματα

Η ατμοσφαιρική ρύπανση επηρεάζει την υγεία των οικοσυστημάτων μέσω της οξίνισης, του ευτροφισμού και των επιπτώσεων από το όζον. Τα αποτελέσματα της κατάρτισης μοντέλων 44 δείχνουν σημαντική βελτίωση με την πάροδο του χρόνου όσον αφορά την οξίνιση: σύμφωνα με το βασικό σενάριο, έως το 2030 λιγότερο από το 3 % της έκτασης του οικοσυστήματος στην ΕΕ θα επηρεαστεί από τον σχηματισμό όξινων ιζημάτων που υπερβαίνει τα κρίσιμα φορτία, σε σύγκριση με το 15 % το 2005. Αυτό καταδεικνύει τα οφέλη της σημαντικής μείωσης των εκπομπών SO2 που έχει ήδη επιτευχθεί τις τελευταίες δεκαετίες. Τα οφέλη αυτά θα ήταν ακόμη μεγαλύτερα εάν τεθούν αυστηρότερα πρότυπα ποιότητας του αέρα, ληφθούν όλα τα τεχνικά μέτρα ή εάν ο πληθυσμός της ΕΕ στραφεί προς μια ημιχορτοφαγική διατροφή.

Ωστόσο, κατά την εξέταση των επιπτώσεων της ατμοσφαιρικής ρύπανσης 45 στον ευτροφισμό, η κατάσταση είναι λιγότερο θετική. Αυτό συνδέεται με την τρέχουσα πρόβλεψη ότι η ΕΕ δεν θα επιτύχει τον στόχο μηδενικής ρύπανσης του οικοσυστήματος μόνο με τις πολιτικές του βασικού σεναρίου. Στο σενάριο αυτό, το 68 % της έκτασης του οικοσυστήματος της ΕΕ θα εξακολουθήσει να πλήττεται από ευτροφισμό το 2030 (σε σύγκριση με το 86 % το 2005). Υπό τις ίδιες συνθήκες του βασικού σεναρίου, οι προστατευόμενες περιοχές θα εξακολουθήσουν να πλήττονται σε μεγάλο βαθμό το 2030, με το 59 % των περιοχών Natura 2000 να πλήττεται από ευτροφισμό. Εάν τεθούν αυστηρότερα πρότυπα για την ποιότητα του αέρα ή ληφθούν όλα τα τεχνικά μέτρα, το μερίδιο του οικοσυστήματος της ΕΕ που πλήττεται από ευτροφισμό θα μειωθεί σε 61 % και 56 % αντίστοιχα, και σε 51 % και 46 % στις περιοχές Natura 2000 έως το 2030.

Διάγραμμα 4: Έκταση των οικοσυστημάτων στην ΕΕ-27 όπου σημειώνεται υπέρβαση των κρίσιμων για ευτροφισμό φορτίων

Πηγή: IIASA (2022)

Σημείωση: Το επισημασμένο ποσοστό 25 % υποδηλώνει τον στόχο μηδενικής ρύπανσης.

Τα κράτη μέλη, για να αντιμετωπίσουν αυτή την πρόκληση του ευτροφισμού, να επιτύχουν τον στόχο μηδενικής ρύπανσης των οικοσυστημάτων και να εκπληρώσουν τις δεσμεύσεις για μείωση των εκπομπών αμμωνίας βάσει της ΔΜΕΕ, καθώς και για να συμβάλουν στην εφαρμογή της νομοθετικής πράξης για την αποκατάσταση της φύσης, θα πρέπει να θεσπίσουν πρόσθετα μέτρα για τον περιορισμό των εκπομπών αμμωνίας από τον γεωργικό τομέα, καθώς η αμμωνία είναι ο ατμοσφαιρικός ρύπος με τον μεγαλύτερο αντίκτυπο στα οικοσυστήματα. Η βέλτιστη δέσμη μέτρων για την επίτευξη του στόχου μηδενικής ρύπανσης αφορά την αποτελεσματικότερη διαχείριση και εφαρμογή κοπριάς από βοοειδή, χοίρους και πουλερικά καθώς και ανόργανων λιπασμάτων για τη μείωση των εκπομπών αμμωνίας.

Αυτά τα καθιερωμένα μέτρα (τα οποία αποτυπώνονται στην οδηγία ΔΜΕΕ είτε ως υποχρεωτικά είτε ως εθελοντικά μέτρα) 46 θα αυξήσουν επίσης σημαντικά τις προοπτικές εκπλήρωσης των δεσμεύσεων για μείωση των εκπομπών αμμωνίας βάσει της οδηγίας ΔΜΕΕ, ενώ μειώνεται ο αριθμός των κρατών μελών τα οποία προβλέπεται ότι δεν θα καταφέρουν να τηρήσουν τις δεσμεύσεις μείωσης το 2030 (από 20 σε 7). Ως εκ τούτου, τα κράτη μέλη ενθαρρύνονται θερμά να επιταχύνουν την εφαρμογή αυτών των μέτρων με τους εξής τρόπους:

–θέσπιση εθνικής νομοθεσίας για να καταστούν υποχρεωτικές ορισμένες γεωργικές πρακτικές·

–προώθηση αυτών των πρακτικών μέσω εκστρατειών επικοινωνίας και ευαισθητοποίησης, μεταξύ άλλων μέσω της παροχής συμβουλών σε γεωργικές εκμεταλλεύσεις στο πλαίσιο της νέας κοινής γεωργικής πολιτικής.

Τα κράτη μέλη θα πρέπει επίσης να εξετάσουν το ενδεχόμενο λήψης άλλων μέτρων για τη βελτίωση της διαχείρισης των θρεπτικών ουσιών και την αποφυγή απωλειών θρεπτικών ουσιών που οδηγούν σε ρύπανση του αέρα, των υδάτων και του εδάφους, υιοθετώντας μια ολοκληρωμένη προσέγγιση για το άζωτο, ιδίως από τη γεωργία. Αυτό συνάδει με τη στρατηγική «Από το αγρόκτημα στο πιάτο», την οδηγία για τη νιτρορύπανση και το επικείμενο σχέδιο δράσης για την ολοκληρωμένη διαχείριση των θρεπτικών ουσιών.

4.2.Οικονομικές επιπτώσεις

Οι οικονομικές επιπτώσεις της ατμοσφαιρικής ρύπανσης είναι πολυάριθμες. Η συντριπτική πλειονότητα των επιπτώσεων δεν αντικατοπτρίζονται στις τιμές της αγοράς, ιδίως οι άμεσες επιπτώσεις της ρύπανσης στην υγεία 47 , αλλά οι ζημίες στα οικοσυστήματα (συμπεριλαμβανομένων των γεωργικών εκτάσεων και των δασών) και στα υλικά από την ατμοσφαιρική ρύπανση δημιουργούν επίσης κόστος. Υπάρχουν επίσης έμμεσες επιπτώσεις της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων μακροοικονομικών συνεπειών που αντικατοπτρίζονται στις τιμές της αγοράς. Το κόστος των μέτρων μείωσης της ατμοσφαιρικής ρύπανσης θα πρέπει επομένως να σταθμίζεται με τα οφέλη που αποφέρουν τα εν λόγω μέτρα στην κοινωνία, αποδίδοντας χρηματική αξία στα οφέλη αυτά 48 .

Σύμφωνα με το βασικό σενάριο, οι βλάβες στην υγεία που προκαλούνται από τα επίπεδα ατμοσφαιρικής ρύπανσης που υπερβαίνουν τις κατευθυντήριες γραμμές του ΠΟΥ 49 εκτιμάται ότι κυμαίνονται από 114 έως 384 δισ. EUR ετησίως το 2030. Εκτιμάται ότι θα μειωθούν μεταξύ 44 και 169 δισεκατομμυρίων ευρώ έως το 2050 50 , καθώς μειώνεται η έκθεση του πληθυσμού στην ατμοσφαιρική ρύπανση. Σύμφωνα με τα σενάρια με αυστηρότερα πρότυπα ποιότητας του αέρα ή όλα τα τεχνικά μέτρα που λαμβάνονται, οι βλάβες στην υγεία προβλέπεται να μειωθούν κατά τουλάχιστον 30 % σε σύγκριση με το βασικό σενάριο, τόσο για τα χρονικά πλαίσια του 2030 όσο και του 2050. Ο συνδυασμός όλων των διαθέσιμων τεχνικών μέτρων με την αλλαγή της διατροφής θα μείωνε τις βλάβες στην υγεία στη χαμηλότερη τιμή.

Το οικονομικό κόστος των ζημιών στα οικοσυστήματα λόγω της ατμοσφαιρικής ρύπανσης 51 κυμαίνεται από 3,6 έως 10,8 δισ. EUR το 2030. Το ποσό αυτό προβλέπεται να μειωθεί οριακά μόνο σε 3,1 έως 9,2 δισ. EUR έως το 2050 και αυτό αντικατοπτρίζει τη μέτρια μόνο μείωση στις περιοχές Natura 2000 που υπόκεινται σε ευτροφισμό σύμφωνα με το βασικό σενάριο. Ωστόσο, η κατάσταση θα βελτιωθεί σημαντικά εάν εφαρμοστούν πιο φιλόδοξες πολιτικές για καθαρό αέρα. Το κόστος των ζημιών στις καλλιέργειες και στα δάση εκτιμάται σε 8,9 και 8,7 δισ. EUR το 2030, αντίστοιχα, σύμφωνα με το βασικό σενάριο, μειούμενο οριακά μόνο στο πλαίσιο πιο φιλόδοξων σεναρίων για καθαρό αέρα. Πράγματι, τα οικοσυστήματα αυτά επηρεάζονται κυρίως από το όζον, το οποίο μειώνεται μόνο έμμεσα στα προβλεπόμενα σενάρια.

Το οικονομικό κόστος των ζημιών σε υλικά λόγω της ατμοσφαιρικής ρύπανσης εκτιμάται ότι θα ανέλθει σε 676 και 444 εκατ. EUR το 2030 και το 2050, αντίστοιχα, σύμφωνα με το βασικό σενάριο.

Σε σύγκριση με τις τρέχουσες πολιτικές, τα διάφορα σενάρια προβλέπεται να δημιουργήσουν διαφορετικά επίπεδα μη εμπορεύσιμων οφελών και διαφορετικά επίπεδα πρόσθετου κόστους για τα απαιτούμενα μέτρα μείωσης της ρύπανσης. Η επιλογή των πιο φιλόδοξων σεναρίων για καθαρό αέρα (θέσπιση αυστηρότερων προτύπων για την ποιότητα του αέρα, λήψη όλων των τεχνικών μέτρων ή εφαρμογή των βέλτιστων μέτρων για την επίτευξη των στόχων μηδενικής ρύπανσης) αποφέρει πάντα καθαρά άμεσα οφέλη (οφέλη μείον κόστος) σε σύγκριση με το βασικό σενάριο 52 .

Τα μέτρα ελέγχου της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και οι θετικές επιπτώσεις τους στην ποιότητα του αέρα έχουν επίσης ευρύτερες μακροοικονομικές επιπτώσεις 53 που αντικατοπτρίζονται στην αγορά. Τα μέτρα μείωσης της ρύπανσης δημιουργούν κόστος για ορισμένους τομείς και επιχειρηματική ευκαιρία για άλλους, ενώ η ποιότητα του αέρα έχει επιπτώσεις τόσο στην παραγωγικότητα της εργασίας όσο και στην παραγωγικότητα των καλλιεργειών και, ως εκ τούτου, στην οικονομία στο σύνολό της. Με βάση τις πρόσφατες παραδοχές σχετικά με τις επιπτώσεις στην παραγωγικότητα της εργασίας 54 , όλα τα σενάρια βελτίωσης για καθαρό αέρα αυξάνουν το ΑΕΠ της ΕΕ το 2030 κατά 0,26 έως 0,28 % σε σύγκριση με το βασικό σενάριο, στοιχείο που καταδεικνύει τις κύριες θετικές οικονομικές επιπτώσεις των μέτρων μείωσης της ρύπανσης.

Η τομεακή κατανομή των επιπτώσεων δείχνει ότι, το 2030, μόνο ο γεωργικός τομέας θα είχε αρνητικές επιπτώσεις σε χαμηλό επίπεδο όταν ληφθούν όλα τα τεχνικά μέτρα (περίπου 2 % χειρότερα σε σχέση με το βασικό σενάριο, και ιδίως στον τομέα της κτηνοτροφίας). Σύμφωνα με το σενάριο με αυστηρότερα πρότυπα ποιότητας του αέρα, το καθαρό αποτέλεσμα σε όλους τους τομείς (συμπεριλαμβανομένης της γεωργίας) είναι θετικό.

Διάγραμμα 5: Μακροοικονομικές επιπτώσεις των σεναρίων πολιτικής για καθαρό αέρα στην αγορά, σε % μεταβολή του ΑΕΠ της ΕΕ σε σύγκριση με το βασικό σενάριο

Πηγή: IIASA (2022) με βάση την κατάρτιση μοντέλων του JRC, σύμφωνα με τις παραδοχές του ΟΟΣΑ του 2019 για την παραγωγικότητα της εργασίας.

5.Οι επιπτώσεις των πρόσφατων γεωπολιτικών γεγονότων και της ενεργειακής κρίσης στον καθαρό αέρα

Η απρόκλητη και αδικαιολόγητη στρατιωτική επίθεση της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας οδήγησε σε μαζική διαταραχή του ευρωπαϊκού ενεργειακού συστήματος και δημιούργησε την ανάγκη άμεσης συλλογικής δράσης. Στις 18 Μαΐου 2022 η Επιτροπή παρουσίασε το σχέδιο REPowerEU 55 για τον τερματισμό της εξάρτησης της ΕΕ από τις εισαγωγές αερίου, πετρελαίου και γαιάνθρακα από τη Ρωσία, με βάση τις προτάσεις της δέσμης μέτρων προσαρμογής στον στόχο του 55 % και σύμφωνα με τον στόχο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας για κλιματική ουδετερότητα. Το σχέδιο αυτό πρότεινε πρόσθετα μέτρα που συνδυάζουν έξυπνες επενδύσεις και μεταρρυθμίσεις για την ταχεία εξοικονόμηση ενέργειας για τα νοικοκυριά, τις επιχειρήσεις και τη βιομηχανία, καθώς και για την επιτάχυνση της μετάβασης σε καθαρές μορφές ενέργειας, μεταξύ άλλων προτείνοντας υψηλότερους στόχους για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και την ενεργειακή απόδοση για το 2030 56 .

Στο πλαίσιο της τρίτης έκδοσης της Προοπτικής για καθαρό αέρα, η Επιτροπή εξέτασε τις προβλέψεις για το ενεργειακό μείγμα της ΕΕ, ενσωματώνοντας, εκτός από τα μέτρα που περιλαμβάνονται στο βασικό σενάριο, τις πιθανές συνέπειες της σταδιακής κατάργησης των ορυκτών καυσίμων από τη Ρωσία και τα κύρια μέτρα REPowerEU που ανακοινώθηκαν τη δεδομένη χρονική στιγμή 57 , για να αξιολογήσει τον αντίκτυπό τους στην ατμοσφαιρική ρύπανση.

Αργότερα εντός του έτους, η Επιτροπή υπέβαλε επίσης έκτακτα μέτρα για την περαιτέρω μείωση της κατανάλωσης ενέργειας βραχυπρόθεσμ 58 και την τόνωση της αναγκαίας ταχείας ανάπτυξης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας 59 . Οι προαναφερθείσες προβλέψεις δεν λαμβάνουν υπόψη τα τελευταία αυτά μέτρα και τις πιθανές ταχείες αλλαγές που θα μπορούσαν να προκληθούν, ιδίως αλλαγές στη συμπεριφορά και επιτάχυνση της ανάπτυξης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.

Με βάση αυτές τις προβλέψεις, για την ποιότητα του αέρα είναι σημαντική η προβλεπόμενη μείωση της συνολικής χρήσης ενέργειας στην ΕΕ, η ισχυρή μείωση της χρήσης φυσικού αερίου, η οποία αντισταθμίζεται από τη μαζική αύξηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και του υδρογόνου. Σε σύγκριση με το βασικό σενάριο, η συνολική κατανάλωση στερεάς βιομάζας σ’ αυτό το σενάριο προβλέπεται επί του παρόντος να παραμείνει σχετικά σταθερή το 2030, με μείωση άνω του 40 % το 2050. Η ενίσχυση της ενεργειακής απόδοσης και η τόνωση των επενδύσεων σε μη καύσιμες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας θα απέφεραν παράλληλα οφέλη για τον καθαρό αέρα.

Ωστόσο, η τρέχουσα ενεργειακή κρίση αναμένεται επίσης να οδηγήσει στην παράταση της χρήσης μέρους της υπάρχουσας δυναμικότητας γαιάνθρακα, ανάλογα με την ιδιαίτερη κατάσταση των κρατών μελών και το τρέχον ενεργειακό μείγμα τους, καθώς και την ταχύτητα ανάπτυξης εναλλακτικών πηγών ενέργειας. Αυτή η προσωρινή πιθανή ανάκαμψη της χρήσης γαιάνθρακα έχει αντίθετες επιπτώσεις στον καθαρό αέρα. Λόγω αυτών των προβλεπόμενων αλλαγών στο ενεργειακό μείγμα της ΕΕ, και ελλείψει περαιτέρω δράσης πολιτικής της ΕΕ για την επίτευξη καθαρού αέρα, οι προβλέψεις δείχνουν ότι η ποιότητα του αέρα θα επιδεινωθεί για το 2 % περίπου του πληθυσμού της ΕΕ το 2030 σε σύγκριση με το βασικό σενάριο, και στη συνέχεια θα βελτιωθεί ελαφρώς όσον αφορά το μερίδιο του πληθυσμού της ΕΕ που επωφελείται από καθαρό αέρα έως το 2050, λόγω της επιτάχυνσης της ανάπτυξης της παραγωγής καθαρής ενέργειας και της χαμηλότερης χρήσης στερεάς βιομάζας, πετρελαίου και αερίου. Συνολικά, σε σύγκριση με το βασικό σενάριο, αυτό το εναλλακτικό σενάριο εκτιμάται ότι θα οδηγήσει σε ελαφρώς υψηλότερο αριθμό πρόωρων θανάτων το 2030, αλλά στη συνέχεια σε μεγαλύτερη μείωση έως το 2050, σύμφωνα με τις τάσεις που παρατηρούνται για τα προβλεπόμενα επίπεδα συγκέντρωσης ρύπανσης.

Υπάρχουν γεωγραφικές διαφορές ως προς τις επιπτώσεις αυτές σε ολόκληρη την ΕΕ 60 . Αυτός ο μεσοπρόθεσμος αρνητικός αντίκτυπος θα απαιτούσε από την ΕΕ να λάβει κατάλληλα μέτρα μείωσης ώστε να μην υπονομευθεί η επίτευξη των στόχων και των νομικών υποχρεώσεων για καθαρό αέρα. Το κόστος των σχετικών βλαβών στην υγεία και των υλικών ζημιών είναι ελαφρώς υψηλότερο (3-4 % για την υγεία και 14 % για τα υλικά) το 2030 στο πλαίσιο αυτής της υπόθεσης σε σχέση με το βασικό σενάριο, αλλά ελαφρώς χαμηλότερο έως το 2050.

Όσον αφορά τις προοπτικές συμμόρφωσης με την οδηγία ΔΜΕΕ, ο κύριος ρύπος που θα πρέπει να εξεταστεί για αλλαγές στο ενεργειακό μείγμα είναι τα PM2.5 61 . Σε σύγκριση με τις προοπτικές συμμόρφωσης στο πλαίσιο των τρεχουσών πολιτικών (ενότητα 3.2), ένα επιπλέον κράτος μέλος θα βρίσκεται εκτός της γραμμικής πορείας μείωσης το 2025 (DK), ενώ τα ίδια τέσσερα κράτη μέλη όπως στο βασικό σενάριο προβλέπεται να υπολείπονται της δέσμευσής τους για μείωση το 2030 (DK, HU, SI, ES).

Συνολικά, το σχέδιο REPowerEU εγκρίθηκε ως απάντηση στην ανάγκη να επιταχυνθεί δραστικά η μετάβαση σε καθαρές μορφές ενέργειας και να αυξηθεί η ενεργειακή ανεξαρτησία της Ευρώπης από αναξιόπιστους προμηθευτές και ασταθή ορυκτά καύσιμα, και αυτό αποφέρει μακροπρόθεσμα οφέλη για καθαρό αέρα. Ωστόσο, βραχυπρόθεσμα, η προβλεπόμενη αύξηση της χρήσης γαιάνθρακα για την αντιστάθμιση της σταδιακής κατάργησης του ρωσικού αερίου, ιδίως σε ορισμένες περιφέρειες της ΕΕ, θα οδηγήσει σε αυξημένη ατμοσφαιρική ρύπανση και, ως εκ τούτου, σε μεγαλύτερες βλάβες στην υγεία απ’ ό,τι στο βασικό σενάριο, με αποτέλεσμα επίσης λιγότερα οφέλη για τον καθαρό αέρα. Εντούτοις, οι αρνητικές επιπτώσεις στον καθαρό αέρα βραχυπρόθεσμα δεν αναμένεται να επηρεάσουν αρνητικά τις προοπτικές επίτευξης του στόχου μηδενικής ρύπανσης της υγείας για το 2030 σε επίπεδο ΕΕ. Η κατάρτιση μοντέλων δείχνει ότι η ΕΕ δεν θα επιτύχει τον στόχο για το οικοσύστημα, όπως στο βασικό σενάριο, εκτός εάν ληφθούν περαιτέρω μέτρα.

Δεδομένης της τρέχουσας δυναμικής στις αγορές ενέργειας, καθώς και των σχετικών αλλαγών στο κανονιστικό πλαίσιο, όλα αυτά τα αποτελέσματα θα πρέπει να θεωρούνται ενδεικτικά. Εκτός από τα πιθανά μελλοντικά μέτρα σε επίπεδο ΕΕ, υπάρχει σημαντική αβεβαιότητα ως προς τον τρόπο με τον οποίο οι χρήστες ενέργειας σε όλα τα κράτη μέλη θα αντιδράσουν στις μεταβαλλόμενες τιμές ενέργειας. Η αύξηση της χρήσης φθηνών διαθέσιμων πηγών ενέργειας (όπως ξυλεία χαμηλότερης ποιότητας καυσίμου που συλλέγεται από τους ίδιους τους καταναλωτές) θα οδηγούσε σε αύξηση των εκπομπών ατμοσφαιρικών ρύπων. Η ανάγκη μετάβασης σε άλλες πιο ρυπογόνες πηγές ενέργειας έχει ήδη οδηγήσει σε προσωρινές παρεκκλίσεις από τα πρότυπα εκπομπών, οι οποίες συνιστούν κίνδυνο επιδείνωσης της ποιότητας του αέρα, ο οποίος πρέπει να αξιολογηθεί σε εθνικό επίπεδο, ώστε να αποφευχθεί η υπονόμευση της συμμόρφωσης με τη νομοθεσία της ΕΕ για τον καθαρό αέρα και να αποφευχθούν οι αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία και τα οικοσυστήματα. Αντίθετα, η ταχεία εφαρμογή διαρθρωτικών μέτρων και η απρόβλεπτη εξέλιξη των αγορών ενέργειας θα επιταχύνουν περαιτέρω τη μετάβαση σε καθαρές μορφές ενέργειας και θα οδηγήσουν σε βελτίωση της ποιότητας του αέρα.

6.Αλληλεπιδράσεις με την πολιτική για το κλίμα — εστίαση στο μεθάνιο και την αιθάλη

Για να συμπληρωθεί η εκτίμηση των επιπτώσεων της ποιότητας του αέρα από τα μέτρα για την κλιμάκωση των κλιματικών φιλοδοξιών της ΕΕ που περιλαμβάνονται στο βασικό σενάριο (δέσμη μέτρων προσαρμογής στον στόχο του 55 %), στην παρούσα τρίτη έκδοση της Προοπτικής για καθαρό αέρα, η Επιτροπή αναλύει τις συνέργειες μεταξύ των πολιτικών για το κλίμα και τον καθαρό αέρα που σχετίζονται με τις εξελίξεις σε βραχύβιους κλιματικούς ρύπους.

Η οδηγία ΔΜΕΕ αναγνωρίζει τη σχέση μεταξύ, αφενός, της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και, αφετέρου, του μεθανίου και της αιθάλης, δύο βασικών βραχύβιων κλιματικών ρύπων. Τα κράτη μέλη πρέπει να αναφέρουν τις εθνικές εκπομπές αιθάλης όταν είναι διαθέσιμα τα δεδομένα και, επί του παρόντος, το πράττουν όλα τα κράτη μέλη εκτός από δύο. Με βάση τη δήλωση της Επιτροπής για το μεθάνιο που περιλαμβάνεται στο τέλος της οδηγίας ΔΜΕΕ, στο πλαίσιο της «στρατηγικής της ΕΕ για τη μείωση των εκπομπών μεθανίου» 62 ανακοινώθηκε ότι η Επιτροπή, ως μέρος της επανεξέτασης της οδηγίας ΔΜΕΕ που αναμένεται να πραγματοποιηθεί έως το 2025, θα διερευνήσει την πιθανή συμπερίληψη του μεθανίου στους ρυθμιζόμενους ρύπους

Πράγματι, το μεθάνιο είναι τόσο ισχυρός κλιματικός ρύπος όσο και πρόδρομος της ρύπανσης από το όζον σε επίπεδα εδάφους, η οποία εκτιμάται ότι ευθύνεται για 24 000 πρόωρους θανάτους στην ΕΕ το 2020 63 . Οι ανθρωπογενείς εκπομπές μεθανίου στην ΕΕ προέρχονται κυρίως από τη γεωργία (54 %), τα απόβλητα (27 %) και την ενέργεια (17 %) 64 .

Η αιθάλη 65 , ή καπνιά, αποτελεί μέρος των λεπτών αιωρούμενων σωματιδίων και συμβάλλει στις αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία και στο περιβάλλον. Σχηματίζεται από την ατελή καύση ορυκτών καυσίμων και ξύλου. Με την απορρόφηση του φωτός και της θερμότητας στον αέρα, η αιθάλη συμβάλλει στην κλιματική αλλαγή. Όταν εναποτίθεται σε πάγο και χιόνι, η αιθάλη μειώνει την επιφανειακή λευκαύγεια 66 , συμβάλλοντας στη θέρμανση, ιδίως στις αρκτικές περιοχές της ΕΕ.

Συνεπώς, η μείωση των εκπομπών μεθανίου και αιθάλης μπορεί να αποφέρει οφέλη τόσο από την άποψη του καθαρού αέρα όσο και από την άποψη του μετριασμού της κλιματικής αλλαγής, ώστε να αυξηθεί ο λόγος οφέλους/κόστους του μέτρου μείωσής τους.

Για τους λόγους αυτούς, η κατάρτιση μοντέλων που διενεργήθηκε για την παρούσα έκθεση ανέλυσε την εξέλιξη των εκπομπών αιθάλης και μεθανίου στο πλαίσιο διαφόρων σεναρίων. Δείχνει ότι, βάσει του βασικού σεναρίου, οι εκπομπές αιθάλης στην ΕΕ θα μειωθούν σημαντικά (κατά 53 %) μεταξύ 2020 και 2030, κυρίως λόγω της σταδιακής εφαρμογής των απαιτήσεων οικολογικού σχεδιασμού για συσκευές οικιακής θέρμανσης, της μείωσης της βιομάζας και της σημαντικής μείωσης της χρήσης γαιάνθρακα στον εν λόγω τομέα. Το ένα τέταρτο της επιτευχθείσας μείωσης προέρχεται από τον τομέα των μεταφορών, κυρίως ως αποτέλεσμα των προηγμένων προτύπων Euro, συμπεριλαμβανομένης της εγκατάστασης αποδοτικών φίλτρων σωματιδίων.

Θα μπορούσαν να επιτευχθούν ακόμη μεγαλύτερες μειώσεις (72 % κάτω από το επίπεδο του βασικού σεναρίου το 2020) εάν ληφθούν όλα τα τεχνικά μέτρα. Στο πλαίσιο του εναλλακτικού ενεργειακού σεναρίου που αξιολογείται στην ενότητα 5, οι εκπομπές αιθάλης προβλέπεται να αυξηθούν ελαφρώς το 2030 (σε σύγκριση με το βασικό σενάριο), λόγω της αυξημένης χρήσης στερεών καυσίμων (γαιάνθρακας, βιομάζα) σε ορισμένες περιφέρειες και κράτη μέλη.

Ομοίως, σύμφωνα με το βασικό σενάριο της παρούσας έκθεσης, οι εκπομπές μεθανίου στην ΕΕ προβλέπεται να μειωθούν κατά 19 % μεταξύ 2020 και 2030 67 . Το 2050 το προαναφερθέν ευέλικτο σενάριο θα οδηγήσει σε μείωση των εκπομπών μεθανίου της ΕΕ κατά 11 % σε σύγκριση με το βασικό σενάριο.

Ωστόσο, δεδομένου ότι το μεθάνιο μεταφέρεται σε κλίμακα ημισφαιρίου, είναι ζωτικής σημασίας να συμπληρωθεί η δράση σε επίπεδο ΕΕ με παγκόσμια δράση. Τον Νοέμβριο του 2021 η ΕΕ συνδιοργάνωσε, από κοινού με τις Ηνωμένες Πολιτείες, την παγκόσμια δέσμευση για το μεθάνιο 68 , η οποία έδωσε ώθηση για την επιτάχυνση της δράσης. Προτείνει εθελοντική δέσμευση για μείωση των παγκόσμιων εκπομπών μεθανίου κατά τουλάχιστον 30 % σε σχέση με τα επίπεδα του 2020 έως το 2030. Παράλληλα, η σύμβαση της ΟΕΕ/ΗΕ για τον αέρα παρέχει ευκαιρίες για τη διερεύνηση συνεργειών μεταξύ των διεθνών πλαισίων για τον καθαρό αέρα και το κλίμα. Ειδικότερα, η επανεξέταση του πρωτοκόλλου του Γκέτεμποργκ (βλ. επόμενη ενότητα) έχει ξεκινήσει συζητήσεις σχετικά με τον ρόλο του μεθανίου ως πρόδρομης ουσίας του όζοντος και, ως εκ τούτου, ως ρύπου που σχετίζεται με τις πολιτικές για τον καθαρό αέρα.

Τα αυστηρότερα πρότυπα συγκέντρωσης όζοντος που παρουσιάζονται στην πρόταση της Επιτροπής για την αναθεώρηση των οδηγιών για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα υπογραμμίζουν επίσης την ανάγκη περαιτέρω μείωσης των εκπομπών όλων των πρόδρομων ουσιών του όζοντος, συμπεριλαμβανομένου του μεθανίου, εντός και εκτός της ΕΕ.

7.Διασυνοριακή και διεθνής διάσταση

Η ατμοσφαιρική ρύπανση σε μια δεδομένη χώρα προέρχεται από πολλαπλές πηγές, κυρίως από εγχώριες εκπομπές, εκπομπές που παράγονται σε γειτονικές χώρες και φυσικές πηγές. Στα περισσότερα κράτη μέλη, οι εγχώριες πηγές είναι οι κύριες πηγές ρύπανσης και, ως εκ τούτου, η μείωση των εγχώριων εκπομπών αποτελεί προτεραιότητα για τη μείωση της συγκέντρωσης υποβάθρου ατμοσφαιρικών ρύπων. Το μερίδιο της ρύπανσης από εγχώριες πηγές είναι συχνά υψηλότερο στα μεγαλύτερα κράτη μέλη, όπου τουλάχιστον το ήμισυ της απαιτούμενης δράσης πρέπει να αφορά τη μείωση αυτών των πηγών.

Ταυτόχρονα, η ανάλυση επιβεβαιώνει ότι στα περισσότερα κράτη μέλη έχει σημαντική συνεισφορά στη συγκέντρωση υποβάθρου των PM2.5 σε άλλα κράτη μέλη. Αυτό αντικατοπτρίζει τον διασυνοριακό χαρακτήρα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, ο οποίος δικαιολογεί την ανάληψη δράσης σε επίπεδο ΕΕ, καθώς η ατμοσφαιρική ρύπανση εγχώριας προέλευσης έχει αρνητικές επιπτώσεις πέραν των συνόρων ενός κράτους μέλους 69 . Ομοίως, η μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης σύμφωνα με τις δεσμεύσεις της οδηγίας ΔΜΕΕ θα ωφελήσει άλλες χώρες. Επιπλέον, η ανάλυση καταδεικνύει ότι οι συνεισφορές στη συγκέντρωση υποβάθρου ατμοσφαιρικών ρύπων προέρχονται επίσης από τρίτες χώρες, σε ποικίλα επίπεδα, αναλόγως της γεωγραφικής κατάστασης των κρατών μελών 70 . Με την πάροδο του χρόνου και με την αυστηροποίηση των σεναρίων μείωσης της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην ΕΕ, το μερίδιο της ρύπανσης που προέρχεται από την ΕΕ προβλέπεται να μειωθεί (λόγω πρόσθετης δράσης εντός της ΕΕ), στοιχείο που θα εντείνει τη σχετική σημασία των πηγών εκτός ΕΕ. Αυτό υπογραμμίζει την ανάγκη η ΕΕ να αναλάβει δυναμικότερη δράση σε διμερές επίπεδο (ιδίως στο πλαίσιο της ενταξιακής πολιτικής και της πολιτικής γειτονίας αλλά και με την οικοδόμηση πιο ισχυρών διεθνών συμπράξεων) καθώς και σε πολυμερή φόρουμ όπως η σύμβαση της ΟΕΕ/ΗΕ για τον αέρα.

Οι υποχρεώσεις δυνάμει της οδηγίας ΔΜΕΕ αντικατοπτρίζονται, τουλάχιστον σε ορισμένο βαθμό, σε διεθνές επίπεδο μέσω της σύμβασης της ΟΕΕ/ΗΕ για τον αέρα και του τροποποιημένου πρωτοκόλλου του Γκέτεμποργκ. Ο αριθμός των χωρών που έχουν επικυρώσει το εν λόγω πρωτόκολλο έχει αυξηθεί τα τελευταία έτη, αλλά εξακολουθούν να είναι πολύ λίγες οι επικυρώσεις από συμβαλλόμενα μέρη εκτός ΕΕ. Μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ, επτά 71 δεν είναι ακόμη συμβαλλόμενα μέρη του τροποποιημένου πρωτοκόλλου, αλλά τα περισσότερα σημειώνουν πρόοδο στη διαδικασία κύρωσης.

Η υπό εξέλιξη επανεξέταση του τροποποιημένου πρωτοκόλλου του Γκέτεμποργκ παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στο πλαίσιο των εργασιών της σύμβασης για τον αέρα. Η επανεξέταση βρίσκεται στο τελικό της στάδιο και τα συμβαλλόμενα μέρη θα αποφασίσουν πώς θα προωθήσουν τα συμπεράσματά της.

8.Συμπέρασμα

Η ανάλυση που διενεργήθηκε για την τρίτη έκδοση της Προοπτικής για καθαρό αέρα έδειξε ότι οι εκπομπές ατμοσφαιρικών ρύπων προβλέπεται να συνεχίσουν να μειώνονται. Πρόκειται για καλά νέα για τους πολίτες της ΕΕ και για την οικονομία και την κοινωνία της ΕΕ. Τα τελευταία 20 έτη, η ΕΕ έχει επιτύχει σημαντικές μειώσεις των εκπομπών των περισσότερων από τους πέντε κύριους ρύπους που ρυθμίζονται από την οδηγία ΔΜΕΕ. Ωστόσο, οι εκπομπές αμμωνίας αποτελούν ανησυχητική εξαίρεση. Οι εκπομπές μειώθηκαν μόνο οριακά και 11 κράτη μέλη δεν πέτυχαν την εκπλήρωση των δεσμεύσεών τους για μείωση των εκπομπών αμμωνίας το 2020.

Όσον αφορά τις εκπομπές αμμωνίας, οι προοπτικές εκπλήρωσης των δεσμεύσεων δυνάμει της οδηγίας ΔΜΕΕ για μείωση των εκπομπών παραμένουν δυσοίωνες. Τα εν λόγω κράτη μέλη πρέπει να λάβουν σημαντικά πρόσθετα μέτρα για τη μείωση των εκπομπών αμμωνίας στην πηγή, με την προώθηση ορθών γεωργικών πρακτικών. Όπως κατέδειξε επίσης η ανάλυση, η σταδιακή μετάβαση σε μια ημιχορτοφαγική διατροφή στην ΕΕ θα βελτίωνε τις προοπτικές συμμόρφωσης, καθώς και μια ισχυρότερη ώθηση σε επίπεδο κρατών μελών για τη λήψη σχετικών γεωργικών μέτρων στο πλαίσιο της κοινής γεωργικής πολιτικής 72 . Απαιτείται επίσης πρόσθετη δράση για τον περιορισμό των εκπομπών PM2.5 και NMVOC, παρότι για τους δύο αυτούς ρύπους προβλέπεται επί του παρόντος ότι μόνο τέσσερα κράτη μέλη δεν θα τηρήσουν τις δεσμεύσεις τους για μείωση το 2030.

Η Επιτροπή υπογραμμίζει ότι είναι σημαντικό να τηρηθούν πλήρως οι δεσμεύσεις δυνάμει της οδηγίας ΔΜΕΕ για τη μείωση των αρνητικών επιπτώσεων της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην υγεία και στο περιβάλλον, σύμφωνα με τη φιλοδοξία της ΕΕ για μηδενική ρύπανση. Με τις τρέχουσες και τις προτεινόμενες πολιτικές, η ΕΕ προβλέπεται να επιτύχει τον στόχο μηδενικής ρύπανσης που σχετίζεται με την υγεία, αλλά δεν βρίσκεται στη σωστή πορεία για την επίτευξη του στόχου που αφορά το οικοσύστημα το 2030. Αυτό τονίζει την ανάγκη να ληφθούν περαιτέρω μέτρα για τη μείωση των εκπομπών αμμωνίας.

Για να διασφαλιστεί η υλοποίηση των αναμενόμενων προβλέψεων, είναι σημαντικό να εφαρμοστεί πλήρως η ισχύουσα νομοθεσία 73 . Ομοίως, είναι σημαντικό το Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο να εγκρίνουν ταχέως τις πιο πρόσφατες προτάσεις πολιτικής που υπέβαλε η Επιτροπή (και οι οποίες αποτελούσαν μέρος των υποκείμενων παραδοχών για την Προοπτική για καθαρό αέρα), με παράλληλη διατήρηση του προτεινόμενου επιπέδου φιλοδοξίας. Αυτό περιλαμβάνει τις προτάσεις σχετικά με τα πρότυπα εκπομπών οχημάτων, τις βιομηχανικές εκπομπές (συμπεριλαμβανομένης της επέκτασης του πεδίου εφαρμογής της οδηγίας για τις βιομηχανικές εκπομπές ώστε να καλυφθούν οι μεγάλες γεωργικές εκμεταλλεύσεις, που προβλέπεται να έχουν σημαντικό αντίκτυπο στη μείωση των εκπομπών αμμωνίας) και πρωτοβουλίες στο πλαίσιο της δέσμης μέτρων για την προσαρμογή στον στόχο του 55 % και των πρωτοβουλιών του REPowerEU.

Όσον αφορά το σχέδιο REPowerEU, η ανάλυση που παρουσιάζεται στην παρούσα έκθεση δείχνει ότι, ενώ η επιτάχυνση της ανάπτυξης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ιδίως αιολικής και ηλιακής ενέργειας) θα αποφέρει μακροπρόθεσμα οφέλη, η ανάκαμψη της χρήσης γαιάνθρακα λόγω της σταδιακής κατάργησης του ρωσικού αερίου αναμένεται να επιδεινώσει βραχυπρόθεσμα την ποιότητα του αέρα και απαιτεί ορισμένα μέτρα μείωσης (το ίδιο ισχύει για τη βιομάζα). Στο πλαίσιο αυτό, θα είναι πολύ σημαντικό να προταθούν αυστηρότερα πρότυπα οικολογικού σχεδιασμού για λέβητες και θερμάστρες στερεών καυσίμων κατά την τρέχουσα αναθεώρηση. Η εξέλιξη των αγορών ενέργειας χρήζει επίσης στενής παρακολούθησης από την άποψη του καθαρού αέρα, καθώς η αύξηση των τιμών μπορεί να οδηγήσει τους καταναλωτές να στραφούν σε φθηνότερα αλλά πιο ρυπογόνα καύσιμα. Η τρέχουσα κατάσταση έχει ήδη οδηγήσει σε προσωρινές παρεκκλίσεις από τα πρότυπα εκπομπών, οι επιπτώσεις των οποίων στην ποιότητα του αέρα πρέπει να αξιολογηθούν και να παρακολουθούνται στενά, μεταξύ άλλων και σε εθνικό επίπεδο.

Το σημαντικότερο είναι ότι τα πιο φιλόδοξα πρότυπα για την ποιότητα του αέρα, όπως υποβλήθηκαν πρόσφατα από την Επιτροπή στην πρότασή της για την αναθεώρηση των οδηγιών για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα, θα διευκόλυναν την εφαρμογή της οδηγίας ΔΜΕΕ. Αυτό θα βελτίωνε σημαντικά τις προοπτικές συμμόρφωσης για το 2030 (μολονότι ακόμη πάρα πολλά κράτη μέλη προβλέπεται να μην τηρήσουν τις δεσμεύσεις τους για μείωση της αμμωνίας). Θα επιφέρει επίσης περαιτέρω μειώσεις των επιπτώσεων της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην υγεία και στα οικοσυστήματα και θα αποφέρει μακροοικονομικά οφέλη, σύμφωνα με την ανάλυση στην οποία βασίζεται η προτεινόμενη αναθεώρηση των προτύπων ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα.

Παράρτημα: Κύριες μεθοδολογικές διαφορές με τη δεύτερη έκδοση της Προοπτικής για καθαρό αέρα και με τις αναλυτικές εργασίες στις οποίες βασίζεται η αναθεώρηση των οδηγιών για την ποιότητα του αέρα

Επικαιροποιήσεις από τη δεύτερη έκδοση της Προοπτικής για καθαρό αέρα

–Το βασικό σενάριο αντικατοπτρίζει τις πιο πρόσφατες εγκριθείσες και προτεινόμενες πολιτικές της ΕΕ.

–Επικαιροποιημένη μεθοδολογία για την εκτίμηση των επιπτώσεων στην υγεία. Με βάση πιο πρόσφατα επιστημονικά στοιχεία, περιλαμβάνει πλέον ορισμένες νέες επιπτώσεις νοσηρότητας. Διενεργείται ανάλυση ευαισθησίας ώστε να αντικατοπτρίζονται διαφορετικές κλίσεις των συναρτήσεων απόκρισης της συγκέντρωσης σε χαμηλά επίπεδα συγκέντρωσης.

–Επικαιροποιημένη μεθοδολογία για την αποτίμηση των επιπτώσεων στην υγεία. Εφαρμόζονται οι ίδιες χρηματικά αποτιμημένες τιμές όπως στη δεύτερη έκδοση της Προοπτικής για καθαρό αέρα, αλλά στο τμήμα της χρηματικής αποτίμησης λαμβάνονται υπόψη μόνο οι επιπτώσεις που υπερβαίνουν τα επίπεδα των κατευθυντήριων γραμμών του ΠΟΥ για το 2021 (οι χρηματικά αποτιμημένες επιπτώσεις της δεύτερης έκδοσης της Προοπτικής για καθαρό αέρα σε όλα τα επίπεδα). Αυτό διευκολύνει την ανάλυση να επικεντρωθεί στη χρηματική αποτίμηση των ζημιών που οφείλονται κυρίως στο ανθρωπογενές μέρος της ρύπανσης. Περιλαμβάνει επίσης ορισμένες πρόσθετες επιπτώσεις νοσηρότητας.

Πρόσθετες επικαιροποιήσεις μετά τις αναλυτικές εργασίες στις οποίες βασίζεται η αναθεώρηση των οδηγιών για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα

Υπάρχουν μεθοδολογικές διαφορές λόγω του διαφορετικού χρονοδιαγράμματος των εργασιών κατάρτισης μοντέλων για τις δύο πρωτοβουλίες και λόγω των διαφορετικών σκοπών. Όσον αφορά τις εργασίες στις οποίες βασίζεται η αναθεώρηση των οδηγιών, δόθηκε έμφαση στις σχετικές αλλαγές μεταξύ των σεναρίων κατά τα έτη-στόχοι 2030 και 2050, με έμφαση επίσης στις τοπικές επιπτώσεις, ενώ στην Προοπτική για καθαρό αέρα αναλύονται επίσης οι αλλαγές με την πάροδο του χρόνου και με πιο χονδρική γεωγραφική προσέγγιση.

–Χρήση διαφορετικών μοντέλων και διαφορετικών πληθυσμιακών προβλέψεων για ορισμένα τμήματα της ανάλυσης. Η ανάλυση της Προοπτικής για καθαρό αέρα βασίζεται κυρίως στο μοντέλο GAINS, με την παραδοχή ενός σταθερού πληθυσμού για την εκτίμηση των επιπτώσεων στην υγεία, για την εφαρμογή των ίδιων μεθοδολογικών επιλογών για την αξιολόγηση της επίτευξης του στόχου μηδενικής ρύπανσης με εκείνες που χρησιμοποιήθηκαν στον καθορισμό του στόχου. Οι εργασίες στις οποίες βασίζεται η αναθεώρηση των οδηγιών για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα χρησιμοποιούν, για τη συγκέντρωση ρύπων και τις σχετικές επιπτώσεις, το μοντέλο uEMEP με υψηλότερη γεωγραφική ανάλυση.

–Για τον ίδιο λόγο, για την αξιολόγηση του στόχου της μηδενικής ρύπανσης, εξετάζονται το σύνολο των επιπτώσεων των ανθρωπογενών εκπομπών PM2.5 στην υγεία (ενώ η εκτίμηση των επιπτώσεων της αναθεώρησης των οδηγιών για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα εξετάζει τις περιπτώσεις που αποδίδονται σε έκθεση άνω του επιπέδου των 5 µg/m³ του ΠΟΥ, αλλά συμπεριλαμβανομένων των φυσικών πηγών).

–Το βασικό σενάριο περιλαμβάνει τα γεωργικά στοιχεία της προτεινόμενης αναθεωρημένης οδηγίας για τις βιομηχανικές εκπομπές.

–Το βασικό σενάριο προσαρμόστηκε ύστερα από διαβούλευση με τα κράτη μέλη ώστε να αντικατοπτρίζει καλύτερα τις εθνικές πολιτικές, τα μέτρα και τις απογραφές εκπομπών.

–Χρήση επικαιροποιημένων συντελεστών ατμοσφαιρικής μεταφοράς, που μπορεί να οδηγήσουν σε διαφορετικά πρότυπα χωρικής κατανομής.

–Χρήση της επικαιροποιημένης βάσης δεδομένων του 2021 σχετικά με τα κρίσιμα φορτία για τα οικοσυστήματα, η οποία παρέχεται από το συντονιστικό κέντρο για τις επιπτώσεις της σύμβασης της ΟΕΕ/ΗΕ για τον αέρα.

–Εκτός απ’ αυτές τις μεθοδολογικές επικαιροποιήσεις, στην τρίτη έκδοση της Προοπτικής για καθαρό αέρα αναλύονται περαιτέρω σενάρια, τα οποία αντικατοπτρίζουν ιδίως τις αλλαγές στο ενεργειακό μείγμα λόγω του πολέμου κατά της Ουκρανίας και του σχεδίου REPowerEU, καθώς και τη μετάβαση σε μια ημιχορτοφαγική διατροφή.

Αυτές οι διαφορές στη μεθοδολογία μπορούν, σε ορισμένες περιπτώσεις, να οδηγήσουν σε διαφορετικά αποτελέσματα μεταξύ της τρίτης έκδοσης της Προοπτικής για καθαρό αέρα και της ανάλυσης στην οποία βασίζεται η αναθεώρηση των οδηγιών για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα.

(1)     https://europa.eu/eurobarometer/surveys/detail/2660 .

(2)      Οδηγία 2004/107/ΕΚ σχετικά με το αρσενικό, το κάδμιο, τον υδράργυρο, το νικέλιο και τους πολυκυκλικούς αρωματικούς υδρογονάνθρακες στον ατμοσφαιρικό αέρα, και οδηγία 2008/50/ΕΚ για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα και καθαρότερο αέρα για την Ευρώπη.

(3)    Οδηγία (ΕΕ) 2016/2284 σχετικά με τη μείωση των εθνικών εκπομπών ορισμένων ατμοσφαιρικών ρύπων.

(4)    Διοξείδια του θείου (SO2), οξείδια του αζώτου (NOx), αμμωνία (NH3), πτητικές οργανικές ενώσεις εκτός μεθανίου (NMVOC) και λεπτά αιωρούμενα σωματίδια (PM2.5).

(5)    COM(2022) 542.

(6)    ΠΟΥ (2021) WHO Global Air Quality Guidelines (Γενικές κατευθυντήριες γραμμές του ΠΟΥ για την ποιότητα του αέρα).

(7)     https://environment.ec.europa.eu/topics/air/reducing-emissions-air-pollutants/emissions-inventories_el .

(8)    COM(2022) 586 (Euro 7) και COM(2022) 156 (αναθεωρημένη οδηγία για τις βιομηχανικές εκπομπές). Αυτές (όπως και άλλες προτάσεις της Επιτροπής που αναφέρονται στην παρούσα έκθεση) αποτελούν αντικείμενο συζητήσεων μεταξύ του Συμβουλίου και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και, ως εκ τούτου, επιδέχονται αλλαγές.

(9)    SWD/2022/545 final.

(10)     https://ec.europa.eu/clima/eu-action/european-green-deal/delivering-european-green-deal_el

(11)    COM(2022) 674.

(12)    COM (2021) 400 final.

(13)    Σύμφωνα με το άρθρο 13 της οδηγίας.

(14)     https://www.eea.europa.eu/publications/air-quality-in-europe-2021/air-quality-status-briefing-2021

(15) Έκθεση αριθ. 22/2018 του ΕΟΠ.

(16)    ΕΟΠ (2022) Health impact of air pollution in Europe 2022 (Οι επιπτώσεις της ατμοσφαιρικής μόλυνσης στην υγεία το 2022 στην Ευρώπη). Η εκτίμηση αυτή βασίζεται στην παρακολούθηση της συγκέντρωσης της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και περιλαμβάνει μόνο πρόωρους θανάτους που αποδίδονται στην ατμοσφαιρική ρύπανση πάνω από το επίπεδο των κατευθυντήριων γραμμών του ΠΟΥ για την ποιότητα του αέρα, σε αντίθεση με άλλες εκτιμήσεις στην ενότητα 4 που προκύπτουν από τα αποτελέσματα κατάρτισης μοντέλων στο έγγραφο Klimont et al., «Support to the development of the third Clean Air Outlook» (Υποστήριξη για την εκπόνηση της τρίτης έκδοσης της Προοπτικής για καθαρό αέρα), IIASA, 2022, και οι οποίες αντικατοπτρίζουν όλες τις επιπτώσεις (συμπεριλαμβανομένων εκείνων που βρίσκονται κάτω από το επίπεδο των κατευθυντήριων γραμμών του ΠΟΥ), ώστε να παραμείνουν συνεπείς με την προηγούμενη ανάλυση της Προοπτικής για τον καθαρό αέρα.

(17) Έκθεση αριθ. 9/2020 του ΕΟΠ.

(18)    Οι απογραφές εκπομπών υποβάλλονται με διετή χρονική υστέρηση και, ως εκ τούτου, οι έλεγχοι συμμόρφωσης με τις υποχρεώσεις της περιόδου 2020-29 πραγματοποιήθηκαν για πρώτη φορά το 2022.

(19)     https://www.eea.europa.eu/publications/national-emission-reduction-commitments-directive-2022 · τα στοιχεία αυτά βασίζονται στα δεδομένα των κρατών μελών και όχι στα δεδομένα που ελέγχει και επανεξετάζει εκ των υστέρων η Επιτροπή.

(20)    Τα αποτελέσματα για το σενάριο «ΜΙΧ» της εκτίμησης επιπτώσεων του σχεδίου κλιματικών στόχων για το 2030 (SWD(2020) 176 final) δείχνουν ότι η δέσμη προτάσεων αναμένεται να μειώσει τις εκπομπές PM2.5, NOx and SO2 κατά 4 %, 7 % και 17 % αντιστοίχως το 2030 σε σύγκριση με την κατάσταση που είχε διαμορφωθεί με την προηγούμενη συμφωνία για την κλιματική και ενεργειακή πολιτική.

(21)    COM/2021/556 final· Το Συμβούλιο και το Κοινοβούλιο κατέληξαν σε προσωρινή πολιτική συμφωνία τον Οκτώβριο του 2022.

(22)    Η ανάλυση ευαισθησίας που διενεργήθηκε για την εκτίμηση επιπτώσεων της αναθεώρησης των οδηγιών για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα έχει εντάξει και άλλες πτυχές της πρότασης αναθεώρησης της ΟΒΕ βάσει της παραδοχής ότι το 2030 θα μειωθούν κατά 20 % οι εκπομπές PM2.5, SO2 και NOx από βιομηχανικές εγκαταστάσεις που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της αναθεωρημένης ΟΒΕ, σε σύγκριση με τα επίπεδα εκπομπών τους το 2030 που προβλέπονται στο βασικό σενάριο. Τα αποτελέσματα είναι μάλλον σταθερά και οδηγούν σε πολύ μικρές μόνο αλλαγές στα επίπεδα συγκέντρωσης των PM2.5 και των NOx. Ο πιο θετικά επηρεαζόμενος ρύπος είναι με διαφορά το SO2, με τις συνολικές εκπομπές της ΕΕ να προβλέπεται ότι θα μειωθούν κατά 10 % το 2030 σε σύγκριση με το βασικό σενάριο, αλλά αυτό δεν θα αλλάξει την ήδη καλή προβλεπόμενη συμμόρφωση με τις δεσμεύσεις μείωσης βάσει της οδηγίας ΔΜΕΕ για τον συγκεκριμένο ρύπο.

(23)    EE, EL, IT, FI, SE.

(24)    Για περιγραφή όλων των σεναρίων που αναφέρονται στην παρούσα έκθεση, βλ. την ενότητα 3 του IIASA (2022). Όλα τα αποτελέσματα που παρουσιάζονται εδώ προέρχονται από το μοντέλο GAINS ( https://gains.iiasa.ac.at/gains ).

(25)    Σύμφωνα με το άρθρο 4 παράγραφος 2 της οδηγίας ΔΜΕΕ, τα ενδεικτικά επίπεδα των εκπομπών του 2025 προσδιορίζονται με βάση γραμμική πορεία μείωσης μεταξύ των επιπέδων εκπομπών τους που καθορίζονται από τις δεσμεύσεις για μείωση των εκπομπών για το 2020 και των επιπέδων εκπομπών που καθορίζονται από τις δεσμεύσεις για μείωση των εκπομπών για το 2030. Ως εκ τούτου, η αξιολόγηση πραγματοποιείται με βάση ένα μέγιστο επιτρεπόμενο επίπεδο εκπομπών που είναι ο μέσος όρος των μέγιστων επιτρεπόμενων επιπέδων τα οποία προκύπτουν από τις δεσμεύσεις μείωσης των εκπομπών για την περίοδο 2020-2029 και 2030.

(26)    BE, EL, HR, IT, MT, NL FI.

(27)    Με βάση ένα σενάριο που αναπτύχθηκε από το JRC για την εφαρμογή του μοντέλου CAPRI και με την παραδοχή ότι θα υιοθετηθεί διατροφή που θα βασίζεται στις συνολικές απαιτήσεις ανθρώπινης ενέργειας των 2 500 kcal/ημέρα (μετά τα απόβλητα), όπως ορίζεται στην πρόταση της «Επιτροπής EAT-Lancet» (Willet et al., Food in the Anthropocene: the EAT–Lancet Commission on healthy diets from sustainable food systems (Η τροφή στην ανθρωπόκαινο εποχή: επιτροπή EAT-Lancet για υγιεινή διατροφή στο πλαίσιο βιώσιμων συστημάτων τροφίμων), The Lancet τόμος 393 (10170), 2019]. Η μετάβαση σε μια ημιχορτοφαγική διατροφή εφαρμόζεται στο μοντέλο GAINS από το 2020 και αυξάνεται προοδευτικά προς την πλήρη εφαρμογή το 2050.

(28)    Οι AT, BG, HR, CY, CZ, DE, HU, IE, LT, LU, RO εξακολουθούν να μην τηρούν τις δεσμεύσεις τους για μείωση.

(29)    Μέγιστο τεχνικά εφικτό σενάριο μείωσης, το οποίο αναφέρεται ως «όλα τα τεχνικά μέτρα».

(30)    Για περιγραφή του πλαισίου κατάρτισης μοντέλων και της εκτίμησης όλων των επιπτώσεων που αναφέρονται στην παρούσα έκθεση, βλ. IIASA (2022).

(31)    Ειδικότερα, στην οικιακή θέρμανση, οι εκπομπές συμπυκνώσιμων αιωρούμενων σωματιδίων εκτιμάται ότι αντιπροσωπεύουν περίπου το ίδιο επίπεδο με τις εκπομπές με δυνατότητα φιλτραρίσματος, το μέρος που λαμβάνεται περισσότερο υπόψη. Για πληροφορίες βλ. έκθεση (παράρτημα) του IIASA.

(32)    Οι απογραφές εκπομπών που υπέβαλαν τα κράτη μέλη δεν ήταν πάντοτε πλήρως συγκρίσιμες ως προς το θέμα αυτό, ιδίως λόγω έλλειψης επιστημονικής συναίνεσης σχετικά με τις μεθόδους συνυπολογισμού των συμπυκνώσιμων αιωρούμενων σωματιδίων από τον τομέα της θέρμανσης (εκπομπές οικιακής καύσης). Το θέμα αυτό αποτελεί αντικείμενο συζητήσεων στο πλαίσιο της σύμβασης για τον αέρα ( https://emep.int/publ/reports/2020/emep_mscw_technical_report_4_2020.pdf ).

(33)    Σύνολο σταθερών συντελεστών εκπομπών για τον τομέα της θέρμανσης που εκπονήθηκε σε μελέτη για το Σκανδιναβικό Συμβούλιο Υπουργών [Simpson et al., Revising PM2.5 emissions from residential combustion, 2005-2019; Implications for air quality concentrations and trends (Αναθεώρηση των εκπομπών PM2.5 από την οικιακή καύση· επιπτώσεις για τις συγκεντρώσεις στον ατμοσφαιρικό αέρα και τις τάσεις της ποιότητας του αέρα), Σκανδιναβικό Συμβούλιο Υπουργών, 2022].

(34)    Αυτό αποτέλεσε αντικείμενο διαβουλεύσεων με τα κράτη μέλη.

(35)    Το IIASA (2022) περιλαμβάνει χάρτες διαφορών που συγκρίνουν τις συγκεντρώσεις PM2.5 το 2015 που εκτιμήθηκαν στο μοντέλο GAINS στην τυποποιημένη διάταξη και χρησιμοποιούν το νέο συνεκτικό σύνολο συντελεστών εκπομπών από τους Simpson et al. (2022). Τα στοιχεία αυτά δείχνουν ότι υπάρχουν επίσης περιοχές όπου οι συγκεντρώσεις με βάση το μοντέλο μειώνονται ελαφρά όταν χρησιμοποιείται το συνεκτικό σύνολο συντελεστών εκπομπών.

(36)    Άρθρο 4 παράγραφος 3 της οδηγίας ΔΜΕΕ.

(37)    Οι παραδοχές για τη συμπερίληψη των εκπομπών NOx και NMVOC από τον γεωργικό τομέα στο GAINS συζητήθηκαν κατά τη διαβούλευση με τα κράτη μέλη.

(38)    Κατά την ανάλυση των επιπτώσεων της μετάβασης προς μια ημιχορτοφαγική διατροφή στην ΕΕ (που θα οδηγήσει σε μείωση των εκπομπών αμμωνίας), ο στόχος θα επιτευχθεί έως το 2035.

(39)    Τα αποτελέσματα αυτά συμφωνούν σε μεγάλο βαθμό με την εκτίμηση των επιπτώσεων της οδηγίας για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα.

(40)    Οι επιπτώσεις της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην υγεία υπερβαίνουν τη θνησιμότητα και περιλαμβάνουν τη νοσηρότητα. Οι επιπτώσεις έχουν αναλυθεί και χρηματικά αποτιμηθεί προκειμένου να εκτιμηθούν οι οικονομικές επιπτώσεις, καθώς και τα οφέλη από τη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης (βλ. ενότητα 4.2).

(41)    Το αποτέλεσμα αυτό ισχύει ανεξάρτητα από τις παραδοχές σχετικά με την εξέλιξη του πληθυσμού (είτε στατική, όπως αναφέρεται εδώ, είτε δυναμική) και από τις παραδοχές σχετικά με τις επιπτώσεις στην υγεία που χρησιμοποιήθηκαν.

(42)    Χρήση της ίδιας μεθοδολογικής προσέγγισης με εκείνη της δεύτερης Προοπτικής για καθαρό αέρα, η οποία αποτέλεσε τη βάση για τον καθορισμό των στόχων μηδενικής ρύπανσης.

(43)    Οι αριθμοί αυτοί διαφέρουν από τους αριθμούς που παρουσιάζονται στην εκτίμηση επιπτώσεων στην οποία βασίζεται η αναθεώρηση των οδηγιών για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα (βλ. παράρτημα 1).

(44)    Σύμφωνα με βάση δεδομένων κρίσιμων φορτίων του 2022 (συντονιστικό κέντρο για τις επιπτώσεις της ομάδας εργασίας για τις επιπτώσεις στο πλαίσιο της σύμβασης της ΟΕΕ/ΗΕ για τον αέρα) και τους πλέον πρόσφατους συντελεστές υποδοχέων πηγής που εφαρμόζονται στο μοντέλο GAINS (βλ. IIASA, 2022).

(45)    Εκτιμάται ως έκταση των οικοσυστημάτων όπου η εναπόθεση αζώτου υπερβαίνει τα κρίσιμα φορτία.

(46)    Παράρτημα III, μέρος 2.

(47)    Οι βλάβες θνησιμότητας αντιστοιχούν σε ποσοστό μεταξύ 70 % και 91 % της συνολικής αξίας των βλαβών στην υγεία, ενώ το υπόλοιπο οφείλεται σε επιπτώσεις νοσηρότητας. Το εύρος αντανακλά αν η θνησιμότητα αποτιμάται με βάση την τιμή ενός έτους ζωής ή την τιμή της στατιστικής ζωής.

(48)    Για περιγραφή της μεθοδολογίας στην οποία στηρίζονται τα αποτελέσματα στην παρούσα ενότητα, βλ. IIASA (2022).

(49)    Κάτω από τα επίπεδα των κατευθυντήριων γραμμών, μεγαλύτερο μερίδιο της ρύπανσης οφείλεται σε φυσικές πηγές.

(50)    Το εύρος αντανακλά αν η θνησιμότητα αποτιμάται με βάση την τιμή ενός έτους ζωής ή την τιμή της στατιστικής ζωής· οι τιμές εκφράζονται ανά έτος, σε τιμές του 2015.

(51)    Οι εν λόγω επιπτώσεις εκτιμώνται μέσω της απώλειας υπηρεσιών οικοσυστημάτων μόνο στις περιοχές Natura 2000 λόγω ευτροφισμού. Ως εκ τούτου, υποτιμάται η συνολική απώλεια στις υπηρεσίες οικοσυστημάτων.

(52)    Η ύπαρξη καθαρών οφελών από τα μέτρα μείωσης των εκπομπών είναι ισχυρή σε όλες τις περιπτώσεις ευαισθησίας (μετρήσεις για την αποτίμηση της θνησιμότητας, τα επίπεδα έκθεσης στην ατμοσφαιρική ρύπανση κ.λπ.).

(53)    Οι επιπτώσεις αυτές υπολογίστηκαν από το Κοινό Κέντρο Ερευνών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με βάση το μοντέλο GEM-E3 ( https://joint-research-centre.ec.europa.eu/gem-e3_en ). Για περισσότερες λεπτομέρειες, βλ. την ενότητα 4.4.5 του IIASA (2022).

(54)    Dechezleprêtre, A., Rivers, N., & Stadler, B. The economic cost of air pollution: Evidence from Europe. (Το οικονομικό κόστος της ατμοσφαιρικής ρύπανσης: Στοιχεία από την Ευρώπη), Έγγραφα εργασίας του Τμήματος Οικονομικών του ΟΟΣΑ, 2019.

(55)    COM(2022) 230.

(56)    Η Επιτροπή πρότεινε να αυξηθεί ο στόχος του 2030 για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας στο 45 % και ο στόχος της ενεργειακής απόδοσης στο 13 %.

(57)      Στα COM (2022) 230 και SWD (2022) 230.

(58)      COM (2022) 360 και κανονισμός (ΕΕ) 2022/1369 του Συμβουλίου.

(59)    COM(2022) 591.

(60)    Η Αυστρία, η Βουλγαρία, η Πολωνία και η Ρουμανία πλήττονται περισσότερο από υψηλότερες συγκεντρώσεις ρύπων. Ωστόσο, οι εκτιμώμενες μεταβολές δεν υπερβαίνουν την αύξηση κατά 1,5 μg/m3 των επιπέδων συγκέντρωσης PM2.5.

(61)    Το SO2 είναι επίσης σημαντικό, αλλά οι προοπτικές συμμόρφωσης παραμένουν αμετάβλητες, δεδομένων των μεγάλων περιθωρίων με τα οποία όλα τα κράτη μέλη προβλέπεται να συμμορφωθούν με τις δεσμεύσεις τους για μείωση του SO2.

(62)    COM (2020) 663 final.

(63)    ΕΟΠ (2022).

(64)    Δεδομένα από την υποβολή της απογραφής της ΕΕ στην UNFCCC στις 27 Μαΐου 2022 (συμπεριλαμβανομένου του τομέα της χρήσης γης).

(65)    Τα στοιχεία αυτής της περιγραφής προέρχονται από τον Συνασπισμό για το Κλίμα και τον Καθαρό Αέρα (https://www.ccacoalition.org).

(66)    Η ικανότητα αντανάκλασης του ηλιακού φωτός.

(67)    Το σχέδιο δράσης της ΕΕ για το μεθάνιο (2022), στο πλαίσιο της παγκόσμιας δέσμευσης για το μεθάνιο, εκτιμά μείωση των εκπομπών μεθανίου κατά περίπου 23 % μεταξύ 2020 και 2030 στο σενάριο πολιτικής του σχεδίου (https://www.ccacoalition.org/en/resources/national-methane-action-plans).

(68)     https://www.globalmethanepledge.org/

(69)    Η αποτελεσματικότητα της παρακολούθησης των διασυνοριακών ρύπων μπορεί να βελτιωθεί σημαντικά μέσω των διαστημικών δεδομένων και υπηρεσιών της ΕΕ.

(70)    Τα μικρότερα και πιο απομονωμένα κράτη μέλη θα επωφεληθούν περισσότερο από μειώσεις σε γειτονικές χώρες εκτός ΕΕ, καθώς και από χαμηλότερες εκπομπές από τη διεθνή ναυτιλία (ιδίως στην περίπτωση των νησιών).

(71)

     Βέλγιο, Ιρλανδία, Ελλάδα, Ιταλία, Ουγγαρία, Αυστρία και Πολωνία.

(72)    Πολλά κράτη μέλη αποφάσισαν να αντιμετωπίσουν τις εκπομπές αμμωνίας στα στρατηγικά τους σχέδια για την ΚΓΠ και/ή μέσω της εθνικής νομοθεσίας.

(73) 73    Μεταξύ άλλων μέσω της στήριξης της ΕΕ, όπως το Μέσο Τεχνικής Υποστήριξης ( https://ec.europa.eu/info/funding-tenders/find-funding/eu-funding-programmes/technical-support-instrument/technical-support-instrument-tsi_el ) και οι χρηματοδοτούμενες από την ΕΕ πρωτοβουλίες έρευνας και καινοτομίας που σχετίζονται με την πρόληψη και την αποκατάσταση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης ( https://research-and-innovation.ec.europa.eu/document/c9d4c0b5-f85e-4599-986d-e6b2438229fc_en ).