ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ
Βρυξέλλες, 12.10.2022
COM(2022) 528 final
ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ
Ανακοίνωση του 2022 σχετικά με την πολιτική διεύρυνσης της ΕΕ
{SWD(2022) 332 final} - {SWD(2022) 333 final} - {SWD(2022) 334 final} - {SWD(2022) 335 final} - {SWD(2022) 336 final} - {SWD(2022) 337 final} - {SWD(2022) 338 final}
I. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η αρχή του 2022 σημαδεύτηκε από τον απρόκλητο και αδικαιολόγητο επιθετικό πόλεμο της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας — μια απότομη προσγείωση σε μια νέα γεωπολιτική πραγματικότητα. Λόγω του πολέμου, η διεύρυνση της ΕΕ βρίσκεται εκ νέου στην κορυφή της ευρωπαϊκής ατζέντας.
Την άνοιξη του 2022, η Ουκρανία, η Δημοκρατία της Μολδαβίας και η Γεωργία υπέβαλαν τις αιτήσεις τους για προσχώρηση στην ΕΕ και στις 17 Ιουνίου η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε τις γνώμες της, όπως ζητήθηκε από το Συμβούλιο. Η Επιτροπή συνέστησε να δοθεί ευρωπαϊκή προοπτική στην Ουκρανία, τη Μολδαβία και τη Γεωργία. Συνέστησε επίσης να χορηγηθεί καθεστώς υποψήφιας χώρας στην Ουκρανία και τη Μολδαβία, υπό την προϋπόθεση ότι θα ληφθούν μέτρα σε διάφορους τομείς, και στη Γεωργία μόλις αντιμετωπιστούν ορισμένα θέματα προτεραιότητας. Στις 23 Ιουνίου, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ενέκρινε τις συστάσεις της Επιτροπής, αναγνωρίζοντας την ευρωπαϊκή προοπτική των τριών υποψήφιων χωρών και χορηγώντας στην Ουκρανία και τη Μολδαβία το καθεστώς υποψήφιας για ένταξη στην ΕΕ χώρας. Στο πλαίσιο της τακτικής δέσμης μέτρων για τη διεύρυνση, στην οποία θα συμπεριληφθούν η Ουκρανία, η Μολδαβία και η Γεωργία από το 2023, η Επιτροπή θα υποβάλει έκθεση σχετικά με την υλοποίηση των μέτρων/προτεραιοτήτων που προσδιορίζονται στις γνώμες της Επιτροπής σχετικά με τις αντίστοιχες αιτήσεις προσχώρησης. Επιπλέον, έως το τέλος του 2022, η Επιτροπή θα παρουσιάσει τις εκτιμήσεις της σχετικά με την ικανότητα των εν λόγω τριών χωρών να αναλάβουν τις υποχρεώσεις που απορρέουν από την ιδιότητα του μέλους της ΕΕ. Η ρωσική επίθεση κατέδειξε σαφέστερα από ποτέ ότι η προοπτική προσχώρησης στην Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί ισχυρή βάση όχι μόνο για την ευημερία, αλλά και για την ειρήνη και την ασφάλεια.
Στο πλαίσιο αυτό, οι ηγέτες της ΕΕ και των Δυτικών Βαλκανίων συναντήθηκαν στις 23 Ιουνίου, πριν από τη σύνοδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Οι ηγέτες συζήτησαν την πρόοδο όσον αφορά την ολοκλήρωση της ΕΕ και τις προκλήσεις που απορρέουν από την επίθεση της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας. Η συνάντηση αποτέλεσε επίσης ευκαιρία να υπογραμμιστεί η σημασία της ευθυγράμμισης με τις αξίες της ΕΕ και την κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ), ένα ζήτημα που έχει αποκτήσει μεγαλύτερη σημασία στο νέο γεωπολιτικό πλαίσιο. Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στη συμμετοχή των Δυτικών Βαλκανίων στα μέτρα της ΕΕ που αποσκοπούν στη μείωση των αρνητικών επιπτώσεων της ρωσικής επίθεσης κατά της Ουκρανίας για τον εφοδιασμό και την ανεξαρτησία όσον αφορά τα τρόφιμα και την ενέργεια, καθώς και στα μέτρα που αποσκοπούν στην ενίσχυση των ικανοτήτων κυβερνοασφάλειας και στη στήριξη της κοινωνικής ατζέντας, ιδίως με τη συμμετοχή των νέων στην οικονομία.
Η απόλυτη και αδιαμφισβήτητη προσήλωση των Δυτικών Βαλκανίων στην προοπτική προσχώρησης στην ΕΕ επιβεβαιώθηκε εκ νέου από τους ηγέτες της ΕΕ στις 23-24 Ιουνίου. Με βάση την αναθεωρημένη μεθοδολογία, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ζήτησε να επιταχυνθεί η διαδικασία προσχώρησης και να προωθηθεί περαιτέρω η βαθμιαία ολοκλήρωση μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των Δυτικών Βαλκανίων κατά τη διαδικασία διεύρυνσης, με αναστρέψιμο και αξιοκρατικό τρόπο. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο υπενθύμισε τη σημασία των μεταρρυθμίσεων, ιδίως στον τομέα του κράτους δικαίου, και ειδικότερα όσον αφορά την ανεξαρτησία και τη λειτουργία της δικαιοσύνης και την καταπολέμηση της διαφθοράς. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο επιβεβαίωσε εκ νέου την επείγουσα ανάγκη να σημειωθεί απτή πρόοδος στην επίλυση των εκκρεμών διμερών και περιφερειακών διαφορών, ιδίως μέσω του διαλόγου Βελιγραδίου-Πρίστινας για την εξομάλυνση των σχέσεων μεταξύ Σερβίας και Κοσόβου. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο δήλωσε ότι είναι έτοιμο να χορηγήσει καθεστώς υποψήφιας χώρας στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη και, για τον σκοπό αυτόν, κάλεσε την Επιτροπή να υποβάλει χωρίς καθυστέρηση έκθεση στο Συμβούλιο σχετικά με την υλοποίηση των 14 βασικών προτεραιοτήτων που περιλαμβάνονται στη γνώμη της, δίνοντας ιδιαίτερη προσοχή στις προτεραιότητες που συγκροτούν ουσιώδες σύνολο μεταρρυθμίσεων, ώστε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο να επανέλθει για να αποφασίσει σχετικά με το ζήτημα.
Στις 19 Ιουλίου, πραγματοποιήθηκαν οι πρώτες διακυβερνητικές διασκέψεις για τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις με τη Βόρεια Μακεδονία και την Αλβανία οι οποίες σηματοδότησαν μια νέα φάση για την πολιτική διεύρυνσης της ΕΕ. Η Επιτροπή άρχισε αμέσως την αναλυτική εξέταση του κεκτημένου της ΕΕ.
Οι γεωπολιτικές προκλήσεις, ιδίως η επίθεση της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας, έφεραν επίσης πιο κοντά την ΕΕ και τα Δυτικά Βαλκάνια και έχουν καταστήσει επιτακτική την πλήρη αλληλεγγύη μεταξύ τους. Η ΕΕ ενσωμάτωσε τα Δυτικά Βαλκάνια στις οικείες πρωτοβουλίες για την επισιτιστική και την ενεργειακή ασφάλεια ως αντίδραση στον πόλεμο. Η περιοχή συμμετέχει στον ευρωπαϊκό μηχανισμό για την αντιμετώπιση κρίσεων επισιτιστικής ασφάλειας και την ετοιμότητα έναντι αυτών, και κλήθηκε να συμμετάσχει στις κοινές αγορές αερίου, υγροποιημένου φυσικού αερίου και υδρογόνου της ΕΕ. Η Τουρκία διαδραμάτισε σημαντικό διαμεσολαβητικό ρόλο στις άμεσες διαπραγματεύσεις μεταξύ της Ρωσίας και της Ουκρανίας, καθώς και στις διαπραγματεύσεις που πραγματοποιήθηκαν τον Ιούλιο για την επίτευξη συμφωνίας για τα σιτηρά. Ως σημαντικός παραγωγός γεωργικών προϊόντων, αποτελεί στρατηγικό εταίρο όσον αφορά την παγκόσμια επισιτιστική ασφάλεια.
Η Αλβανία, η Βοσνία και Ερζεγοβίνη, το Κόσοβο, η Βόρεια Μακεδονία και το Μαυροβούνιο ευθυγραμμίστηκαν με τα περιοριστικά μέτρα της ΕΕ ως αντίδραση στον επιθετικό πόλεμο της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας. Η Σερβία και η Τουρκία μέχρι σήμερα δεν έχουν ευθυγραμμιστεί με τα μέτρα αυτά.
Η Τουρκία παραμένει υποψήφια για ένταξη χώρα και βασικός εταίρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις με την Τουρκία είναι στάσιμες από το 2018. Η Τουρκία εξακολουθεί να απομακρύνεται από την ΕΕ, λόγω της συνεχιζόμενης οπισθοδρόμησης στους τομείς των θεμελιωδών δικαιωμάτων, της ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης, της οικονομικής διαχείρισης και της έλλειψης μεταρρυθμίσεων σε ορισμένα τομεακά ζητήματα. Όσον αφορά την Ανατολική Μεσόγειο, τον Ιούνιο του 2022, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο εξέφρασε βαθιά ανησυχία για τις πρόσφατες επανειλημμένες ενέργειες και δηλώσεις της Τουρκίας.
Τον Ιούνιο του 2022, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο διεξήγαγε στρατηγική συζήτηση σχετικά με τις σχέσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τους εταίρους της στην Ευρώπη. Στις 6 Οκτωβρίου 2022, πραγματοποιήθηκε στην Πράγα η πρώτη σύνοδος με ευρύτερη συμμετοχή ευρωπαϊκών χωρών, η λεγόμενη σύνοδος της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Κοινότητας. Πάνω από σαράντα ηγέτες ευρωπαϊκών χωρών συζήτησαν για την ενέργεια, την ασφάλεια, το κλίμα και την οικονομική κατάσταση στην Ευρώπη. Συζητήθηκε επίσης η μελλοντική κατεύθυνση της πλατφόρμας και ελήφθη απόφαση για τη διεξαγωγή της επόμενης συνόδου στη Μολδαβία. Το άτυπο αυτό πλαίσιο δεν θα αντικαταστήσει τις υφιστάμενες πολιτικές και τα μέσα της ΕΕ, ειδικότερα όσον αφορά τη διεύρυνση, και θα σέβεται πλήρως την αυτονομία λήψης αποφάσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Επισκόπηση των βασικών εξελίξεων
Ο επιθετικός πόλεμος της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας έχει αναστατώσει τις αγορές ενέργειας, προκαλώντας αυξημένη αστάθεια των τιμών και ενεργειακή ανασφάλεια με αντίκτυπο στην ΕΕ και στην άμεση γειτονία της. Η αύξηση των τιμών της ενέργειας έχει επίσης αντίκτυπο σε άλλους τομείς, όπως οι μεταφορές (αύξηση των τιμών των καυσίμων) και η βιομηχανία (αύξηση των τιμών των πρώτων υλών και των λιπασμάτων). Εκτός από την ενέργεια, η κρίση είχε σημαντικό αντίκτυπο στον αγροδιατροφικό τομέα και σε άλλες αγορές, ιδίως όσον αφορά τη διαθεσιμότητα και την οικονομική προσιτότητα των τροφίμων, των σιτηρών και ορισμένων πρώτων υλών και όσον αφορά τις τιμές άλλων βασικών προϊόντων. Υπάρχει μεγάλο αναξιοποίητο δυναμικό για την ανάπτυξη βιώσιμων και υπεύθυνων στρατηγικών εταιρικών σχέσεων στον τομέα των κρίσιμων πρώτων υλών, ενώ είναι σημαντικό να ενσωματωθούν τα Δυτικά Βαλκάνια στις αλυσίδες εφοδιασμού της ΕΕ.
Η ΕΕ έχει ενσωματώσει τα Δυτικά Βαλκάνια στις προσπάθειές της που αποσκοπούν στον μετριασμό των επιπτώσεων του πολέμου και της πανδημίας της COVID-19.
Καταβάλλονται πολλές προσπάθειες για την επιτάχυνση της ένταξης των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων, δεδομένου του καθεστώτος τους ως υποψήφιων και δυνάμει υποψήφιων χωρών, μεταξύ άλλων με τη συμμετοχή σε προγράμματα και οργανισμούς της ΕΕ, αλλά και με την εφαρμογή των συμφωνιών σταθεροποίησης και σύνδεσης (ΣΣΣ), του οικονομικού και επενδυτικού σχεδίου, των πλαισίων περιφερειακής συνεργασίας χωρίς αποκλεισμούς, όπως η στρατηγική της ΕΕ για την περιοχή Αδριατικής-Ιονίου και η στρατηγική της ΕΕ για την περιοχή του Δούναβη, και ενδεχομένως με την περιφερειακή οικονομική ολοκλήρωση. Η ΕΕ ενισχύει σταθερά τη συνεργασία της με τα Δυτικά Βαλκάνια σε θέματα πολιτικής, εστιάζοντας σε τομείς κοινού ενδιαφέροντος, όπως η δικαιοσύνη και οι εσωτερικές υποθέσεις, η οικονομία και η ενιαία αγορά, η ενέργεια, οι μεταφορές, η ψηφιακή πολιτική, η πολιτική προστασία, η κοινωνική πολιτική, η εκπαίδευση, η έρευνα και η καινοτομία, καθώς και οι εξωτερικές υποθέσεις, η ασφάλεια και η άμυνα. Η συνεργασία στους τελευταίους τομείς περιλαμβάνει στήριξη για την ενίσχυση των κυβερνοαμυντικών ικανοτήτων. Η διαδικασία σταθεροποίησης και σύνδεσης προβλέπει ήδη την επίτευξη σημαντικού επιπέδου ολοκλήρωσης πριν από την ημερομηνία προσχώρησης. Πέρα από τις ευκαιρίες στο πλαίσιο των ΣΣΣ, άλλες περιφερειακές συμφωνίες, μεταξύ άλλων όσον αφορά την Κοινότητα Μεταφορών και την Ενεργειακή Κοινότητα, προσφέρουν σημαντικές προοπτικές ολοκλήρωσης. Μέσω της Ενεργειακής Κοινότητας, η ΕΕ ανοίγει επίσης την αγορά ηλεκτρικής ενέργειας στα Δυτικά Βαλκάνια, με την επιφύλαξη κανονιστικών μεταρρυθμίσεων. Στο πλαίσιο αυτό, είναι ζωτικής σημασίας να προωθηθεί το θεματολόγιο για την ολοκλήρωση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας στην περιοχή και με την ΕΕ, καθώς και να υιοθετηθεί μια κοινή μεθοδολογία για τον υπολογισμό της δυναμικότητας μεταφοράς. Η πράσινη μετάβαση είναι η καλύτερη ευκαιρία ώστε η Ευρώπη να αποκτήσει μεγαλύτερη ενεργειακή ανεξαρτησία και να συμβάλει στην επιβράδυνση της κλιματικής αλλαγής και στη βελτίωση της ζωής των ανθρώπων. Το σχέδιο REPowerEU, το οποίο δημοσιεύτηκε παράλληλα με τη στρατηγική της ΕΕ για εξωτερική ενεργειακή δέσμευση σε έναν μεταβαλλόμενο κόσμο από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον Μάιο του 2022, θα συμβάλει στη μείωση της εξάρτησης της ΕΕ και των Δυτικών Βαλκανίων από το ρωσικό αέριο. Τα Δυτικά Βαλκάνια αναμένεται να εναρμονιστούν πλήρως με τη νομοθεσία και τις προτεραιότητες πολιτικής της ΕΕ στο πλαίσιο του εν λόγω σχεδίου. Η νέα ενεργειακή πλατφόρμα της ΕΕ θα συμβάλει στη συγκέντρωση της ζήτησης, στον συντονισμό της χρήσης των υποδομών, στη διαπραγμάτευση με διεθνείς εταίρους και στην προετοιμασία για κοινές αγορές αερίου, υδρογόνου και υγροποιημένου φυσικού αερίου. Το REPowerEU ενθαρρύνει επίσης την ενεργειακή διαφοροποίηση στο πλαίσιο της ενίσχυσης της ενεργειακής ασφάλειας, συμπεριλαμβανομένης της διαφοροποίησης του εφοδιασμού με φυσικό αέριο. Μολονότι τα βραχυπρόθεσμα μέτρα μπορούν να συμβάλουν στον μετριασμό των επιπτώσεων της εν λόγω κατάστασης, η κρίση καταδεικνύει σαφώς την επείγουσα ανάγκη να ενστερνιστούμε την πράσινη και την ψηφιακή μετάβαση ως κινητήριες δυνάμεις για βιώσιμη ανάπτυξη και διαφοροποίηση.
Η συνεργασία στους εν λόγω τομείς υποστηρίζεται από την αυξημένη συμμετοχή των Δυτικών Βαλκανίων σε άτυπα συμβούλια και τακτικές επαφές υψηλού επιπέδου. Οι ηγέτες της ΕΕ συνέχισαν να συνεργάζονται με τους ομολόγους τους των Δυτικών Βαλκανίων, μεταξύ άλλων σε επίπεδο συνόδου κορυφής, πιο πρόσφατα κατά τη σύνοδο των ηγετών της ΕΕ και των Δυτικών Βαλκανίων τον Ιούνιο του 2022. Μετά τη σύνοδο του Συμβουλίου Εξωτερικών Υποθέσεων τον Μάιο του 2022, οι υπουργοί Εξωτερικών της ΕΕ πραγματοποίησαν, για πρώτη φορά, άτυπη ανταλλαγή απόψεων και με τους έξι ομολόγους τους των Δυτικών Βαλκανίων. Μετά την ανάληψη δεσμεύσεων στη σύνοδο κορυφής του Brdo, οι εταίροι των Δυτικών Βαλκανίων καλούνται να συμβάλλουν στις συνόδους του Συμβουλίου Εξωτερικών Υποθέσεων με γραπτές εισηγήσεις, και στη συνέχεια λαμβάνουν ενημέρωση σχετικά με τα αποτελέσματα. Συμμετέχουν επίσης στην πιλοτική φάση της Ευρωπαϊκής Διπλωματικής Ακαδημίας. Τον Δεκέμβριο του 2021, πραγματοποιήθηκε στο Brdo pri Kranju το ετήσιο υπουργικό φόρουμ δικαιοσύνης και εσωτερικών υποθέσεων ΕΕ-Δυτικών Βαλκανίων το οποίο αποτέλεσε ευκαιρία για την ΕΕ να συζητήσει με την περιοχή σχετικά με την ενίσχυση της διαχείρισης της μετανάστευσης, του ασύλου και των συνόρων, την καταπολέμηση της τρομοκρατίας, του εξτρεμισμού και της ριζοσπαστικοποίησης, την αντιμετώπιση του οργανωμένου εγκλήματος, την ενίσχυση του κράτους δικαίου και των δικαστικών μεταρρυθμίσεων. Η υπουργική σύνοδος των τριών πλατφορμών των Δυτικών Βαλκανίων για τον πολιτισμό, την έρευνα και την καινοτομία, την εκπαίδευση και την κατάρτιση πραγματοποιήθηκε στα Τίρανα τον Ιούνιο του 2022 στο πλαίσιο της στενής συνεργασίας που δρομολογήθηκε με το θεματολόγιο των Δυτικών Βαλκανίων για την καινοτομία, την έρευνα, την εκπαίδευση, τον πολιτισμό, τη νεολαία και τον αθλητισμό. Τον Ιούνιο του 2022, διεξήχθη υπουργικός διάλογος σχετικά με τις κανονιστικές πτυχές της ψηφιακής πολιτικής στις Βρυξέλλες.
Το οικονομικό και επενδυτικό σχέδιο για τα Δυτικά Βαλκάνια (ΟΕΣ) εξακολούθησε να συνδέει τις μεταρρυθμίσεις και τις επενδύσεις που απαιτούνται στις διαφορετικές χώρες, παρέχοντας ένα μακροπρόθεσμο όραμα, ιδίως για την πολιτική υποδομών και την πολιτική συνδεσιμότητας. Το σχέδιο εισήλθε στη φάση εφαρμογής και συνέχισε να αποτελεί το σχέδιο στρατηγικής για τη συνδρομή της ΕΕ που αποσκοπεί στη γεφύρωση του κοινωνικοοικονομικού χάσματος μεταξύ της περιοχής και της ΕΕ και στη στήριξη της πράσινης και της ψηφιακής μετάβασης. Το οικονομικό και επενδυτικό σχέδιο και το πράσινο θεματολόγιο, το οποίο επικεντρώνεται στη δράση για το κλίμα, την κυκλική οικονομία, τη βιοποικιλότητα, την καταπολέμηση της ρύπανσης και τα βιώσιμα συστήματα τροφίμων, αποτελούν τα πλέον κατάλληλα εργαλεία για τη σταδιακή οικοδόμηση ανθεκτικότητας και την ενεργειακή ανεξαρτησία της περιοχής. Οι βασικές εμβληματικές πρωτοβουλίες του σχεδίου αποσκοπούν στη μετάβαση από τον άνθρακα, στη διαφοροποίηση των οδών εφοδιασμού με αέριο, στις επενδύσεις σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και στην εντατικοποίηση της εξοικονόμησης ενέργειας μέσω του κύματος ανακαινίσεων. Λεπτομερής επισκόπηση της εφαρμογής του οικονομικού και επενδυτικού σχεδίου παρατίθεται στο παράρτημα της παρούσας ανακοίνωσης.
Βάσει του πλαισίου επενδύσεων για τα Δυτικά Βαλκάνια εγκρίθηκε συγχρηματοδότηση συνολικής αξίας άνω των 3,3 δισ. EUR μέσω ΕΕ και διμερών χορηγών για 24 εμβληματικές επενδύσεις υποδομής στους εξής τομείς: βασικοί ενεργειακοί διάδρομοι και διάδρομοι μεταφορών, κοινωνικός και ψηφιακός τομέας, ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές, ενεργειακή απόδοση και μονάδες επεξεργασίας αποβλήτων και λυμάτων. Η περιοχή σημειώνει επίσης πρόοδο στην εφαρμογή του πράσινου θεματολογίου με τη βοήθεια της ΕΕ. Απαιτούνται περαιτέρω προσπάθειες για την υλοποίηση μεταρρυθμίσεων που αποσκοπούν στη στήριξη της πράσινης μετάβασης και της περιφερειακής οικονομικής ολοκλήρωσης, ώστε να αξιοποιηθεί το πλήρες δυναμικό των επενδύσεων.
Προκειμένου να στηριχθεί καλύτερα η οικονομική ανάκαμψη μετά την πανδημία και να αντιμετωπιστούν οι επιπτώσεις του πολέμου της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας, είναι ζωτικής σημασίας τα επόμενα προγράμματα οικονομικών μεταρρυθμίσεων (ERP) να προτείνουν μέτρα για την προώθηση της βιώσιμης και χωρίς αποκλεισμούς οικονομικής ανάπτυξης σύμφωνα με τις προτεραιότητες της ΕΕ για την πράσινη μετάβαση και την ψηφιοποίηση. Προκειμένου να αξιοποιηθούν οι ευκαιρίες και να ελαχιστοποιηθούν οι δυνητικές αρνητικές επιπτώσεις των εν λόγω προκλήσεων, είναι πολύ σημαντικό οι εταίροι των Δυτικών Βαλκανίων και η Τουρκία να διατηρήσουν μακροοικονομική δημοσιονομική σταθερότητα και να υλοποιήσουν διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις ώστε να αντιμετωπίσουν τις αδυναμίες που έχουν εντοπιστεί στις οικονομίες τους και να αυξήσουν την ανθεκτικότητά τους μακροπρόθεσμα. Λόγω της μεγάλης αβεβαιότητας, της επιδείνωσης των προοπτικών ανάπτυξης, των υψηλών και επίμονων πληθωριστικών πιέσεων, θα χρειαστούν στοχευμένα και προσωρινά μέτρα για τον μετριασμό των δυσμενών επιπτώσεων στα πλέον ευάλωτα τμήματα του πληθυσμού. Πρέπει να επιτευχθεί η κατάλληλη ισορροπία μεταξύ της στήριξης αυτής και της ανάγκης για ανασύσταση των δημοσιονομικών αποθεμάτων ασφαλείας και για μείωση των τρωτών σημείων που σχετίζονται με το δημόσιο χρέος, μέσω αξιόπιστων μεσοπρόθεσμων στρατηγικών δημοσιονομικής εξυγίανσης. Η αντιμετώπιση του πολύ υψηλού και συνεχώς αυξανόμενου πληθωρισμού, η μείωση των μακροοικονομικών ανισορροπιών και η αποκατάσταση της αξιοπιστίας των μακροοικονομικών πολιτικών έχουν ιδιαίτερη σημασία για την Τουρκία. Ως εκ τούτου, η πλήρης προσήλωση στην υλοποίηση των μεταρρυθμίσεων που ορίζονται στα προγράμματα οικονομικής μεταρρύθμισης και στις κατευθύνσεις πολιτικής που εκδόθηκαν από κοινού με τα κράτη μέλη της ΕΕ είναι πολύ σημαντική, όχι μόνο για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας, την προώθηση της δημιουργίας θέσεων εργασίας και τη διευκόλυνση της κοινωνικής ένταξης, αλλά και για τη διασφάλιση της δημοσιονομικής βιωσιμότητας, την εκπλήρωση των οικονομικών κριτηρίων της διαδικασίας προσχώρησης και τη μεγιστοποίηση του δυνητικού αντικτύπου της δέσμης επενδύσεων της ΕΕ.
Με την έγκριση του κανονισμού ΜΠΒ III τον Σεπτέμβριο του 2021 και του πλαισίου προγραμματισμού του ΜΠΒ III τον Δεκέμβριο του 2021, η υλοποίηση του ΜΠΒ III είναι σε εξέλιξη. Πριν από το τέλος του 2021, η Επιτροπή εξέδωσε ετήσιες και πολυετείς αποφάσεις χρηματοδότησης ύψους άνω των 4 δισ. EUR. Αυτό επέτρεψε ιδίως την εφαρμογή του οικονομικού και επενδυτικού σχεδίου για τα Δυτικά Βαλκάνια. Ο προγραμματισμός του ΜΠΒ III εξακολουθεί να βασίζεται σε μια αξιόπιστη προσέγγιση με γνώμονα την πολιτική, η οποία περιλαμβάνει στρατηγική και δυναμική χορήγηση βοήθειας, με τις θεμελιώδεις απαιτήσεις που απορρέουν από την ιδιότητα του μέλους της ΕΕ να βρίσκονται στο επίκεντρο του μηχανισμού. Τον Οκτώβριο του 2021 και τον Μάιο του 2022 διεξήχθησαν δύο γεωπολιτικοί διάλογοι υψηλού επιπέδου μεταξύ της Επιτροπής και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου με σκοπό να συζητηθούν η γενική προσέγγιση όσον αφορά την υλοποίηση του ΜΠΒ III, οι στόχοι του και ο προγραμματισμός των κονδυλίων του ΜΠΒ.
Τα Δυτικά Βαλκάνια πρέπει να εντείνουν τις προσπάθειές τους και να επιδείξουν πολιτική βούληση για την επίλυση των ζητημάτων που εμποδίζουν την υλοποίηση της κοινής περιφερειακής αγοράς, η οποία θα μεγιστοποιήσει τα οφέλη του οικονομικού και επενδυτικού σχεδίου. Κατά τη σύνοδο κορυφής της διαδικασίας του Βερολίνου που πραγματοποιήθηκε στη Σόφια τον Νοέμβριο του 2020, η περιοχή συμφώνησε ένα φιλόδοξο σχέδιο για τη δημιουργία μιας κοινής περιφερειακής αγοράς. Έχει σημειωθεί κάποια πρόοδος, π.χ. επέκταση των πράσινων λωρίδων στα κράτη μέλη της ΕΕ. Ωστόσο, λόγω διαφωνιών που δεν σχετίζονται με τις ουσιαστικές εργασίες για την κοινή περιφερειακή αγορά, μέχρι σήμερα δεν έχει καταστεί δυνατή η πολιτική έγκριση των συμφωνιών που έχουν ολοκληρωθεί σε τεχνικό επίπεδο. Οι συμφωνίες αυτές στο πλαίσιο της κοινής περιφερειακής αγοράς θα αποφέρουν σημαντικά οφέλη όσον αφορά την αύξηση της ελκυστικότητας και της ανταγωνιστικότητας ολόκληρης της περιοχής, την επιτάχυνση της ανάκαμψης μετά την πανδημία και τον μετριασμό των επιπτώσεων της επίθεσης της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας. Με τον τρόπο αυτόν θα επιτευχθεί η προσέλκυση επενδυτών που επιδιώκουν τη διαφοροποίηση της προσφοράς και βραχύτερες αλυσίδες αξίας και θα μεγιστοποιηθούν τα οφέλη των επενδύσεων σε υποδομές συνδεσιμότητας. Επομένως, είναι σημαντικό όλα τα μέρη να διαδραματίσουν εποικοδομητικό ρόλο στη δημιουργία της κοινής περιφερειακής αγοράς και στην υλοποίηση των κοινών τους δεσμεύσεων προς όφελος των πολιτών και των επιχειρήσεων στην περιοχή. Η πρωτοβουλία «Open Balkan» («Ανοικτά Βαλκάνια») που δρομολογήθηκε από την Αλβανία, τη Βόρεια Μακεδονία και τη Σερβία μπορεί να διαδραματίσει θετικό ρόλο στη διαδικασία αυτή, υπό την προϋπόθεση ότι βασίζεται στους κανόνες της ΕΕ και παραμένει ανοικτή για όλους τους εταίρους των Δυτικών Βαλκανίων. Παρά τους αναδυόμενους περιορισμούς της προσφοράς, τα Δυτικά Βαλκάνια θα πρέπει να απέχουν από τη θέσπιση μονομερών περιορισμών στο εμπόριο. Όλα τα υφιστάμενα μέτρα που αντιβαίνουν στις συμφωνίες σταθεροποίησης και σύνδεσης, στη συμφωνία ελεύθερων συναλλαγών της Κεντρικής Ευρώπης (CEFTA) και στο πνεύμα της κοινής περιφερειακής αγοράς θα πρέπει να εγκαταλειφθούν κατά προτεραιότητα.
Η επίθεση της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας είχε σημαντικό αντίκτυπο σε ολόκληρη την περιοχή και ανέδειξε περαιτέρω τη σημασία της ευθυγράμμισης όσον αφορά την κοινή εξωτερική πολιτική και την πολιτική ασφάλειας στη διαδικασία διεύρυνσης. Τα Δυτικά Βαλκάνια και η Τουρκία ευθυγραμμίστηκαν με τη συντριπτική πλειονότητα της διεθνούς κοινότητας, συμπεριλαμβανομένης της ΕΕ, κατά την ψηφοφορία για δύο ψηφίσματα της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών σχετικά με την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και τον ανθρωπιστικό της αντίκτυπο και κατά την ψηφοφορία για την αναστολή της συμμετοχής της Ρωσίας στο Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Ως μη μόνιμο μέλος από τον Ιανουάριο του 2022, η Αλβανία συμμετέχει ενεργά στο Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, μεταξύ άλλων ως συνεισηγήτρια (co-penholder) των ψηφισμάτων που καταδικάζουν την επίθεση. Η πλήρης ευθυγράμμιση της Αλβανίας, του Μαυροβουνίου και της Βόρειας Μακεδονίας με την ΚΕΠΠΑ της ΕΕ αποτελεί ισχυρή ένδειξη της στρατηγικής τους επιλογής να προσχωρήσουν στην ΕΕ. Επίσης, αναγνωρίζεται και επικροτείται η σημαντική αύξηση του επίσημου ποσοστού ευθυγράμμισης της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης με την ΚΕΠΠΑ και η μονομερής ευθυγράμμιση του Κοσόβου. Το ποσοστό ευθυγράμμισης της Σερβίας με την ΚΕΠΠΑ μειώθηκε σημαντικά κατά την περίοδο αναφοράς. Η Σερβία αναμένεται, κατά προτεραιότητα, να εκπληρώσει τη δέσμευσή της και να ευθυγραμμιστεί σταδιακά με την ΚΕΠΠΑ της ΕΕ, μεταξύ άλλων με περιοριστικά μέτρα, σύμφωνα με το οικείο διαπραγματευτικό πλαίσιο. Το ποσοστό ευθυγράμμισης της Τουρκίας με την ΚΕΠΠΑ μειώθηκε περαιτέρω κατά την περίοδο αναφοράς, μεταξύ άλλων επειδή δεν ευθυγραμμίστηκε με τα περιοριστικά μέτρα της ΕΕ κατά της Ρωσίας.
Το Μαυροβούνιο και η Σερβία συνέχισαν να εφαρμόζουν την αναθεωρημένη μεθοδολογία η οποία καθορίζεται στην ανακοίνωση της Επιτροπής με τίτλο «Ενίσχυση της διαδικασίας προσχώρησης — Μια αξιόπιστη προοπτική της ΕΕ για τα Δυτικά Βαλκάνια»
και η οποία εγκρίθηκε τον Ιούνιο του 2021 κατά τις πολιτικές διακυβερνητικές διασκέψεις που πραγματοποιήθηκαν με τις χώρες αυτές. Όσον αφορά το Μαυροβούνιο, είναι ανοικτά για διαπραγματεύσεις όλα τα κεφάλαια, εκ των οποίων τρία έχουν κλείσει προσωρινά. Η πρόοδος που σημείωσε η Σερβία όσον αφορά τις μεταρρυθμίσεις επέτρεψε να ξεκινήσουν οι διαπραγματεύσεις στο πλαίσιο της ομάδας 4 για το πράσινο θεματολόγιο και τη βιώσιμη συνδεσιμότητα στη διακυβερνητική διάσκεψη με τη χώρα που πραγματοποιήθηκε τον Δεκέμβριο του 2021. Στη διακυβερνητική διάσκεψη καθορίστηκε επίσης η πορεία προς το άνοιγμα περαιτέρω ομάδων βάσει της αναμενόμενης προόδου της χώρας, ιδίως όσον αφορά τις μεταρρυθμίσεις στον τομέα του κράτους δικαίου και την εξομάλυνση των σχέσεων με το Κόσοβο. Η διακυβερνητική διάσκεψη με το Μαυροβούνιο που πραγματοποιήθηκε τον Δεκέμβριο του 2021 παρείχε πολιτική καθοδήγηση για την επιτάχυνση των εργασιών με σκοπό την εκπλήρωση των ενδιάμεσων κριτηρίων αξιολόγησης για το κράτος δικαίου που αποτελεί το επόμενο ορόσημο το οποίο απαιτείται για την πρόοδο των ενταξιακών διαπραγματεύσεων.
Σύμφωνα με την αναθεωρημένη μεθοδολογία, στα συμπεράσματα και στις συστάσεις της παρούσας ανακοίνωσης η Επιτροπή αξιολογεί τον συνολικό απολογισμό των ενταξιακών διαπραγματεύσεων με το Μαυροβούνιο και τη Σερβία και προτείνει τη μελλοντική πορεία για κάθε χώρα. Οι επόμενες διακυβερνητικές διασκέψεις θα πρέπει να πραγματοποιηθούν μετά τη δημοσίευση της παρούσας ετήσιας δέσμης εκθέσεων και των επακόλουθων συμπερασμάτων του Συμβουλίου.
Στις 19 Ιουλίου, πραγματοποιήθηκαν διακυβερνητικές διασκέψεις για τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις με τη Βόρεια Μακεδονία και την Αλβανία. Οι διασκέψεις αυτές ακολούθησαν ως αναγνώριση, αφενός, της σταθερής προσήλωσης και, αφετέρου, των μεταρρυθμιστικών επιτευγμάτων και της ανθεκτικότητας των δύο χωρών στην πορεία τους προς την ΕΕ. Για πρώτη φορά, η αναθεωρημένη μεθοδολογία διεύρυνσης εφαρμόζεται στο σύνολό της, παρέχοντας σε ολόκληρη τη διαπραγματευτική διαδικασία μεγαλύτερη προβλεψιμότητα, περισσότερο δυναμισμό και ισχυρότερη πολιτική καθοδήγηση. Η Επιτροπή ξεκίνησε αμέσως την αναλυτική εξέταση. Η διαδικασία αυτή αποσκοπεί στην αναλυτική εξέταση του συνόλου του δικαίου της ΕΕ και διενεργείται από κοινού από την Επιτροπή και καθεμία από τις υποψήφιες χώρες. Η διαδικασία αυτή επιτρέπει στις τελευταίες να εξοικειωθούν με το κεκτημένο και, στη συνέχεια, να αναφέρουν το επίπεδο ευθυγράμμισής τους με τη νομοθεσία της ΕΕ και να παρουσιάσουν σχέδια για περαιτέρω ευθυγράμμιση.
Στη γνώμη της Επιτροπής σχετικά με την αίτηση προσχώρησης της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης στην Ευρωπαϊκή Ένωση προσδιορίστηκαν 14 βασικές προτεραιότητες τις οποίες πρέπει να εκπληρώσει η Βοσνία και Ερζεγοβίνη προκειμένου η Επιτροπή να συστήσει την έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την ΕΕ. Το Συμβούλιο ενέκρινε τις 14 βασικές προτεραιότητες το 2019. Τον Ιούνιο του 2022, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο εξέφρασε την προθυμία του να χορηγήσει το καθεστώς της υποψήφιας για ένταξη χώρας στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη και κάλεσε την Επιτροπή να υποβάλει έκθεση σχετικά με την υλοποίηση των 14 βασικών προτεραιοτήτων, με ιδιαίτερη προσοχή σε εκείνες που συγκροτούν ουσιώδες σύνολο μεταρρυθμίσεων. Η παρούσα δέσμη ανταποκρίνεται στο αίτημα αυτό.
Η ΕΕ συνέχισε να στηρίζει την εφαρμογή της συμφωνίας σταθεροποίησης και σύνδεσης με το Κόσοβο και να συμβουλεύει την κυβέρνηση σχετικά με βασικές μεταρρυθμίσεις που σχετίζονται με την ΕΕ. Η πρόταση της Επιτροπής για την άρση των υποχρεώσεων θεώρησης για τους πολίτες του Κοσόβου εξακολουθεί να εκκρεμεί στο Συμβούλιο. Υπάρχει μια ανανεωμένη αίσθηση επείγοντος για την κατά προτεραιότητα αντιμετώπιση του εν λόγω ζητήματος. Η Επιτροπή εμμένει στην εκτίμησή της από το 2018 ότι πληρούνται όλα τα κριτήρια που έχει καθορίσει το Συμβούλιο για την ελευθέρωση του καθεστώτος θεωρήσεων με το Κόσοβο.
Η Τουρκία είναι υποψήφια για ένταξη χώρα και βασικός εταίρος της ΕΕ σε ουσιαστικούς τομείς κοινού ενδιαφέροντος, όπως το εμπόριο, η μετανάστευση, η καταπολέμηση της τρομοκρατίας, η δημόσια υγεία, το κλίμα, η ενέργεια, οι μεταφορές και περιφερειακά ζητήματα. Όσον αφορά την ενέργεια, η Τουρκία εξακολουθεί να αποτελεί σημαντική και αξιόπιστη χώρα διαμετακόμισης για την ΕΕ. Οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις με την Τουρκία παραμένουν στάσιμες. Η Τουρκία δεν αντέστρεψε την αρνητική τάση περαιτέρω απομάκρυνσης από την Ευρωπαϊκή Ένωση, εμφανίζοντας σοβαρή οπισθοδρόμηση στους τομείς της δημοκρατίας, του κράτους δικαίου, των θεμελιωδών δικαιωμάτων και της ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης. Ο διάλογος για τα θέματα αυτά εξακολουθεί να αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της σχέσης μεταξύ της ΕΕ και της Τουρκίας.
Ο διάλογος και η συνεργασία με την Τουρκία εντατικοποιήθηκαν σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του 2021. Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι έτοιμη να συνεργαστεί με την Τουρκία με σταδιακό, αναλογικό και αναστρέψιμο τρόπο για την ενίσχυση της συνεργασίας σε διάφορους τομείς κοινού ενδιαφέροντος, υπό την προϋπόθεση ότι θα διατηρηθεί η αποκλιμάκωση των εντάσεων και ότι η Τουρκία θα συνεργαστεί με εποικοδομητικό τρόπο, και υπό τους όρους που καθορίζονται στα πρόσφατα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Το στρατηγικό συμφέρον της ΕΕ είναι ένα σταθερό και ασφαλές περιβάλλον στην Ανατολική Μεσόγειο και η ανάπτυξη μιας συνεργατικής και αμοιβαίως επωφελούς σχέσης με την Τουρκία. Λαμβάνοντας υπόψη την κοινή ανακοίνωση, η ΕΕ επιβεβαίωσε την αποφασιστικότητά της, σε περίπτωση νέων προκλήσεων ή μονομερών ενεργειών κατά παράβαση του διεθνούς δικαίου, να χρησιμοποιήσει τα μέσα και τις επιλογές που έχει στη διάθεσή της για την υπεράσπιση των συμφερόντων της και των συμφερόντων των κρατών μελών της, καθώς και για τη διατήρηση της περιφερειακής σταθερότητας. Η δήλωση ΕΕ-Τουρκίας του 2016 συνέχισε να αποδίδει καρπούς και εξακολούθησε να αποτελεί το βασικό πλαίσιο συνεργασίας για τη μετανάστευση. Η Τουρκία συνέχισε τις αξιοσημείωτες προσπάθειές της, φιλοξενώντας πάνω από τέσσερα εκατομμύρια πρόσφυγες από τη Συρία και άλλες χώρες. Ωστόσο, εξακολούθησαν να υπάρχουν προβλήματα στην εφαρμογή της δήλωσης, λόγω της μονομερούς αναστολής εκ μέρους της Τουρκίας των επιστροφών αντικανονικών μεταναστών και της απόρριψης αιτούντων ασύλου από τα ελληνικά νησιά από τον Μάρτιο του 2020 και μετά. Ο αριθμός των αντικανονικών διελεύσεων των συνόρων μεταξύ της Τουρκίας και της ΕΕ παρέμεινε σημαντικά χαμηλότερος απ’ ό,τι πριν από την έγκριση της δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας. Οι εναλλακτικές οδοί παράνομης διακίνησης προς τις περιοχές της Κύπρου που τελούν υπό τον έλεγχο της κυβέρνησης και προς την Ιταλία αντιστοιχούσαν στο μεγαλύτερο μέρος των αφίξεων στην ΕΕ το 2021. Οι αντικανονικές μεταναστευτικές ροές μέσω των εν λόγω οδών αυξήθηκαν σημαντικά το 2022.
Η ΕΕ εξακολούθησε να τηρεί τη δέσμευσή της όσον αφορά την παροχή σημαντικής χρηματοδοτικής στήριξης για τους πρόσφυγες και τις κοινότητες υποδοχής στην Τουρκία. Η Διευκόλυνση για τους Πρόσφυγες στην Τουρκία έχει κινητοποιήσει 6 δισ. EUR. Το σύνολο του επιχειρησιακού προϋπολογισμού της ανελήφθη στο τέλος του 2020, και έως τον Ιούνιο του 2022 είχαν εκταμιευτεί πάνω από 4,7 δισ. EUR. Η χρηματοδότηση αυτή συνέβαλε, μεταξύ άλλων, στην παροχή βοήθειας για την κάλυψη των βασικών αναγκών 1,9 εκατομμυρίων προσφύγων, στην παροχή βοήθειας για τη σχολική φοίτηση 740 000 παιδιών-προσφύγων, στην τρέχουσα κατασκευή 405 σχολείων και στην πραγματοποίηση περισσότερων από 22,8 εκατομμυρίων επισκέψεων για πρωτοβάθμια ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Η Επιτροπή χορήγησε πρόσθετη δέσμη ύψους 3,5 δισ. EUR για την περίοδο 2020-2023. Η δέσμη αυτή θα περιλαμβάνει χρηματοδότηση για τη διαχείριση της μετανάστευσης και τον έλεγχο των συνόρων, κυρίως στα ανατολικά σύνορα της Τουρκίας.
Τόσο η ΕΕ όσο και η Τουρκία εξακολουθούν να επωφελούνται από την τελωνειακή ένωση και η οικονομική ολοκλήρωση της Τουρκίας με την ΕΕ παραμένει σε υψηλά επίπεδα. Η Επιτροπή συνέχισε την εντατική συνεργασία με την Τουρκία για την αντιμετώπιση των εμπορικών φραγμών που παρεμποδίζουν την ομαλή λειτουργία της τελωνειακής ένωσης. Ωστόσο, έχει σημειωθεί ελάχιστη πρόοδος και η συντριπτική πλειονότητα των εμπορικών φραγμών δεν έχει αντιμετωπιστεί.
Η μονομερής εξωτερική πολιτική της Τουρκίας εξακολούθησε να έρχεται σε αντίθεση με τις προτεραιότητες της ΕΕ στο πλαίσιο της ΚΕΠΠΑ και τα ευρύτερα συμφέροντα της ΕΕ, κυρίως λόγω των παρεμβάσεών της και της στήριξης που παρέχει για στρατιωτικές δράσεις σε ορισμένες περιφερειακές συγκρούσεις. Ωστόσο, η Τουρκία παρέμεινε ανοικτή στον πολιτικό διάλογο σχετικά με περιφερειακά ζητήματα. Το ποσοστό ευθυγράμμισης της Τουρκίας με την ΚΕΠΠΑ μειώθηκε περαιτέρω. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο εξέφρασε την προσδοκία ότι η Τουρκία και όλα τα εμπλεκόμενα μέρη θα συμβάλουν θετικά στην επίλυση των περιφερειακών κρίσεων. Η Τουρκία δραστηριοποιείται ενεργά σε διπλωματικό επίπεδο για να αντιμετωπίσει τις διάφορες προκλήσεις που συνδέονται με την επίθεση της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας, επιδιώκοντας την αποκλιμάκωση της σύγκρουσης, π.χ. με την επίτευξη κατάπαυσης του πυρός. Ανέλαβε επίσης διπλωματική πρωτοβουλία για τη διευκόλυνση της εξαγωγής ουκρανικών σιτηρών. Η υπογραφή της συμφωνίας μεταξύ της Ουκρανίας και της Ρωσίας τον Ιούλιο στην Κωνσταντινούπολη, με τη διαμεσολάβηση του ΟΗΕ και της Τουρκίας, δεν θα ήταν δυνατή χωρίς τον εποικοδομητικό ρόλο της χώρας, η οποία συμμετέχει επίσης στη διευκόλυνση της εφαρμογής της εν λόγω συμφωνίας. Ωστόσο, η μη ευθυγράμμιση της Τουρκίας με τα περιοριστικά μέτρα της ΕΕ κατά της Ρωσίας προκαλεί ιδιαίτερη ανησυχία λόγω της ελεύθερης κυκλοφορίας προϊόντων, συμπεριλαμβανομένων αγαθών διπλής χρήσης, στο πλαίσιο της τελωνειακής ένωσης ΕΕ-Τουρκίας. Αυτό δημιουργεί κίνδυνο υπονόμευσης των περιοριστικών μέτρων της ΕΕ. Για να συνεχίσει να λειτουργεί η τελωνειακή ένωση, τα μέρη πρέπει να τηρούν πλήρως τους υφιστάμενους κανόνες και να αποφεύγουν την υπονόμευση της αμοιβαίας εμπιστοσύνης. Η Τουρκία έχει υπογράψει μνημόνιο συμφωνίας για την ανάπτυξη οικονομικών και εμπορικών σχέσεων με τη Ρωσία.
Η επιδίωξη καλόπιστου διαλόγου και η αποχή από μονομερείς ενέργειες οι οποίες αντιβαίνουν στα συμφέροντα της ΕΕ και παραβιάζουν το διεθνές δίκαιο και τα κυριαρχικά δικαιώματα των κρατών μελών της ΕΕ, αποτελούν ουσιώδη απαίτηση για την εξασφάλιση ενός σταθερού και ασφαλούς περιβάλλοντος στην Ανατολική Μεσόγειο και για την ανάπτυξη μιας συνεργατικής και αμοιβαίως επωφελούς σχέσης μεταξύ της ΕΕ και της Τουρκίας. Όλες οι διαφορές πρέπει να επιλύονται μέσω ειρηνικού διαλόγου και σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο.
Οι ενέργειες στα Βαρώσια, οι οποίες αντίκεινται στα σχετικά ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, συνέχισαν να υπονομεύουν την προοπτική επανέναρξης των διαπραγματεύσεων και την προοπτική συνολικής διευθέτησης του κυπριακού προβλήματος. Η Τουρκία καλείται να ανακαλέσει αμέσως όλες τις ενέργειες και τα μέτρα που έχει λάβει για τα Βαρώσια από τον Οκτώβριο του 2020.
II. ΤΑ ΘΕΜΕΛΙΩΔΗ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΠΡΟΣΧΩΡΗΣΗΣ
Οι χώρες της διεύρυνσης αναμένεται να σημειώσουν σταθερή πρόοδο στα αντίστοιχα προγράμματα μεταρρυθμίσεών τους στους τομείς των «θεμελιωδών στοιχείων», με την επιδίωξη μεταρρυθμίσεων και την επίτευξη απτής προόδου όσον αφορά το κράτος δικαίου, την οικονομία, τη λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών και τη μεταρρύθμιση της δημόσιας διοίκησης. Η εξασφάλιση σταθερών και μη αναστρέψιμων επιτευγμάτων σε όλους αυτούς τους τομείς παραμένει αποφασιστικής σημασίας για την εκπλήρωση των απαιτήσεων που απορρέουν από την ιδιότητα του μέλους της ΕΕ. Σε ορισμένες περιπτώσεις σημειώθηκε πρόοδος όσον αφορά τη μεταρρύθμιση του δικαστικού συστήματος, τη βελτίωση του νομικού πλαισίου για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις μεταρρυθμίσεις της δημόσιας διοίκησης. Παρά την επίτευξη προόδου, δεν έχει ακόμη αποδειχθεί ισχυρή πολιτική βούληση για τη δημιουργία ενός ιστορικού επιδόσεων όσον αφορά την υλοποίηση μεταρρυθμίσεων. Η πρόοδος όσον αφορά την εκπλήρωση των οικονομικών κριτηρίων προσχώρησης ήταν υπερβολικά αργή ώστε να μειωθεί σημαντικά το οικονομικό χάσμα με την ΕΕ. Η πολιτική και θεσμική αντίσταση στην αλλαγή συνεχίζεται και σε ορισμένες χώρες έχουν παρατηρηθεί αρνητικές εξελίξεις. Αυτές αφορούν, για παράδειγμα, τη διαμόρφωση ενός περιβάλλοντος όλο και πιο εχθρικού για την κοινωνία των πολιτών, την ελευθερία της έκφρασης και την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης, και τις απόπειρες άσκησης αθέμιτης επιρροής και πολιτικής παρέμβασης στο δικαστικό σώμα. Η ορθή επιβολή των πλαισίων για την καταπολέμηση της διαφθοράς θα πρέπει να παραμείνει προτεραιότητα σε όλες τις χώρες της διεύρυνσης, μεταξύ άλλων με την ενσωμάτωση των μέτρων κατά της διαφθοράς σε όλους τους τομείς που είναι πιο ευάλωτοι στη διαφθορά. Είναι αναγκαία η επίτευξη προόδου όσον αφορά την εναρμόνιση των δημόσιων συμβάσεων με τα ευρωπαϊκά πρότυπα και τις ορθές πρακτικές, την ενίσχυση της πρόληψης των συγκρούσεων συμφερόντων και την κατοχύρωση της ακεραιότητας όλων των δημόσιων υπηρεσιών. Απαιτούνται συνεκτικές και συνεπείς προσπάθειες για τον περιορισμό και την αποτελεσματική αντιμετώπιση στοιχείων «άλωσης» του κράτους. Η δημιουργία ενός σταθερού ιστορικού επιδόσεων όσον αφορά τις προδραστικές έρευνες, τις διώξεις και τις τελεσίδικες καταδικαστικές αποφάσεις για την καταπολέμηση της διαφθοράς σε όλα τα επίπεδα και του σοβαρού και οργανωμένου εγκλήματος, παραμένει μακροπρόθεσμος στόχος ο οποίος εξακολουθεί να απαιτεί περαιτέρω ενισχυμένες και συστηματικές προσπάθειες, μεταξύ άλλων με την περαιτέρω ενίσχυση των στρατηγικών και επιχειρησιακών ικανοτήτων.
Λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών
Η θέσπιση μέτρων για την ενίσχυση της λειτουργίας των δημοκρατικών θεσμών είναι ζωτικής σημασίας για τη διαδικασία διεύρυνσης, αλλά σε πολλές περιπτώσεις δεν έχει αποδειχθεί ακόμη πραγματική πολιτική βούληση για την επιδίωξη σχετικών μεταρρυθμίσεων. Η ισχυρή πολιτική πόλωση και η έλλειψη διακομματικού διαλόγου εξακολουθούν να επηρεάζουν τη λειτουργία των κοινοβουλίων, ιδίως στα Δυτικά Βαλκάνια, αν και σημειώθηκαν ορισμένα θετικά βήματα κατά την περίοδο αναφοράς.
Στις 3 Απριλίου 2022, διεξήχθησαν στη Σερβία προεδρικές και πρόωρες βουλευτικές εκλογές, καθώς και δημοτικές εκλογές στο Βελιγράδι, σε γενικά ήρεμη ατμόσφαιρα. Όλες οι ενδιαφερόμενες πολιτικές δυνάμεις συμμετείχαν και συνέβαλαν στη διαμόρφωση ενός πιο πλουραλιστικού και συμπεριληπτικού κοινοβουλίου σε σύγκριση με τις εκλογές του 2020. Επίσης, πριν από τις εκλογές, ένα ευρύ φάσμα πολιτικών παραγόντων συμμετείχε σε εποικοδομητικό διακομματικό διάλογο με τη διευκόλυνση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Ωστόσο, διεθνείς παρατηρητές από το Γραφείο Δημοκρατικών Θεσμών και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη επισήμαναν ορισμένες ελλείψεις στον τρόπο διεξαγωγής των βουλευτικών εκλογών. Οι σημαντικές καθυστερήσεις στην οριστικοποίηση των εκλογικών αποτελεσμάτων και, συνεπώς, στη σύσταση νέας κυβέρνησης οδήγησαν σε επιβράδυνση της διαδικασίας λήψης αποφάσεων. Ο νέος κώδικας δεοντολογίας τροποποιήθηκε τον Σεπτέμβριο του 2021 και η επιτροπή δεοντολογίας συστάθηκε τον Οκτώβριο του 2021. Στις κοινοβουλευτικές συζητήσεις εξακολούθησε να χρησιμοποιείται προσβλητική γλώσσα κατά πολιτικών αντιπάλων και ακτιβιστών της κοινωνίας των πολιτών.
Στο Μαυροβούνιο, η πόλωση, η απουσία εποικοδομητικής συνεργασίας μεταξύ των πολιτικών κομμάτων και η αποτυχία επίτευξης συναίνεσης σε βασικά ζητήματα εθνικού ενδιαφέροντος συνεχίστηκαν και είχαν ως αποτέλεσμα την πτώση δύο προβληματικών κυβερνήσεων μετά από υπερψήφιση πρότασης μομφής. Η εύρυθμη λειτουργία των θεσμών του Μαυροβουνίου έχει επηρεαστεί σοβαρά από την πολιτική αστάθεια, με αποτέλεσμα να σημειωθούν καθυστερήσεις στη διαδικασία λήψης αποφάσεων και στην υλοποίηση μεταρρυθμίσεων. Η ελλιπής σύνθεση των κύριων δικαστικών οργάνων, λόγω της αδυναμίας εκλογής νέων μελών από το κοινοβούλιο, είχε ως αποτέλεσμα να αποδυναμωθεί η λειτουργία τους. Από τα μέσα Σεπτεμβρίου, το Συνταγματικό Δικαστήριο δεν ήταν σε θέση να εκπληρώσει τον ρόλο του λόγω έλλειψης απαρτίας, γεγονός που ενέτεινε την πολιτική αβεβαιότητα.
Στο Κόσοβο, η κυβέρνηση που εκλέχθηκε το 2021 παρουσίασε πολιτική και θεσμική σταθερότητα χάρη στην ισχυρή κοινοβουλευτική πλειοψηφία της. Αυτό θα έπρεπε να είχε δώσει στο Κόσοβο τη δυνατότητα να επιταχύνει τις προσπάθειές του για την ενίσχυση της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου, την καταπολέμηση της διαφθοράς και την εντατικοποίηση των νομοθετικών δραστηριοτήτων, μεταξύ άλλων όσον αφορά τις μεταρρυθμίσεις που σχετίζονται με την ΕΕ. Ωστόσο, η συχνή έλλειψη απαρτίας στη Συνέλευση και η αποχή των κομμάτων της αντιπολίτευσης προκάλεσαν καθυστερήσεις στη θέσπιση βασικών νόμων. Απαιτούνται προσπάθειες για την ενίσχυση του ρόλου της Συνέλευσης ως βήματος εποικοδομητικού πολιτικού διαλόγου και επίτευξης συναίνεσης, ιδίως όσον αφορά το πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων της ΕΕ. Το φθινόπωρο του 2021, πραγματοποιήθηκαν δημοτικές εκλογές με γενικά καλά οργανωμένο, διαφανή και ανταγωνιστικό τρόπο, εκτός από τις δημοτικές κοινότητες στις οποίες συνυπάρχουν Κοσοβάροι και Σέρβοι, όπου ο πολιτικός ανταγωνισμός ήταν περιορισμένος. Οι μακροχρόνιες ελλείψεις δεν έχουν αντιμετωπιστεί ακόμη.
Στην Αλβανία, μετά τις γενικές εκλογές του 2021, τα εκλεγμένα μέλη από τα μεγαλύτερα κόμματα της αντιπολίτευσης κατέλαβαν τις έδρες τους στο κοινοβούλιο. Όσον αφορά τις μεταρρυθμίσεις που σχετίζονται με την ΕΕ, η Συνέλευση κατέληξε σε διακομματική συναίνεση σχετικά με την τροποποίηση του συντάγματος για την παράταση της θητείας των οργάνων δικαστικού ελέγχου. Ωστόσο, μια εσωτερική σύγκρουση εντός του μεγαλύτερου κόμματος της αντιπολίτευσης επηρέασε τον κοινοβουλευτικό βίο. Σε επίπεδο κυβέρνησης, η Αλβανία εξακολουθεί να εστιάζει συνολικά στο πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων της ΕΕ.
Στη Βόρεια Μακεδονία, το κοινοβούλιο παρέμεινε το κύριο βήμα πολιτικού διαλόγου. Μετά από έντονες συζητήσεις, το κοινοβούλιο εξέδωσε συμπεράσματα σχετικά με την πρόταση, τα οποία προετοίμασαν το έδαφος για την έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων. Ωστόσο, το έργο του παρεμποδίστηκε από την πολιτική πόλωση και τον «ενεργό αποκλεισμό» που ξεκίνησε το κύριο κόμμα της αντιπολίτευσης, γεγονός το οποίο επηρέασε τη θέσπιση ορισμένων νομοθετικών πράξεων. Το κοινοβούλιο και η κυβέρνηση δεσμεύτηκαν να δρομολογήσουν και να υλοποιήσουν κατά προτεραιότητα τις σχετικές συνταγματικές αλλαγές, ώστε να συμπεριληφθούν στο Σύνταγμα πολίτες που ζουν εντός των συνόρων του κράτους.
Στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη, η πολιτική πόλωση και πολιτικές παρακωλύσεις οδήγησαν σε τέλμα το έργο των δημοκρατικών θεσμών και τις μεταρρυθμίσεις για την πορεία προς την ΕΕ. Η Προεδρία, το υπουργικό συμβούλιο και το κοινοβούλιο ήταν αδύνατον να λειτουργήσουν μέχρι την άνοιξη του 2022. Μέχρι τον Ιούνιο του 2022 δεν μπόρεσαν να πραγματοποιηθούν συνεδριάσεις πολιτικού διαλόγου με την ΕΕ στο πλαίσιο της συμφωνίας σταθεροποίησης και σύνδεσης. Η οντότητα της Σερβικής Δημοκρατίας (Republika Srpska) ανέλαβε πρωτοβουλίες για τη μονομερή ανάληψη κρατικών αρμοδιοτήτων. Οι πρωτοβουλίες αυτές έχουν πλέον ανασταλεί ή υπόκεινται σε συνταγματικό έλεγχο. Ο ύπατος εκπρόσωπος άσκησε τις εκτελεστικές εξουσίες του τέσσερις φορές κατά την περίοδο αναφοράς με σκοπό την αντιμετώπιση ορισμένων εμποδίων, μεταξύ άλλων για να διατεθούν κονδύλια για τη διοργάνωση των εκλογών του Οκτωβρίου 2022. Ο κρατικός προϋπολογισμός εγκρίθηκε μόλις στα τέλη Ιουνίου. Οι κρατικοί θεσμοί άρχισαν να λειτουργούν εκ νέου την άνοιξη του 2022 και ελήφθησαν αρχικά μέτρα για την αντιμετώπιση των καθυστερήσεων στον τομέα των μεταρρυθμίσεων. Οι πολιτικοί παράγοντες επέδειξαν μια ενιαία προσέγγιση, επιτρέποντας στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη να εγκρίνει τον νόμο για τις δημόσιες συμβάσεις, καθώς και να καταστεί συμμετέχον κράτος στον μηχανισμό πολιτικής προστασίας της Ένωσης. Στις 2 Οκτωβρίου διεξήχθησαν γενικές εκλογές, οι οποίες, σύμφωνα με τα προκαταρκτικά πορίσματα του Γραφείου Δημοκρατικών Θεσμών και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΑΣΕ, ήταν συνολικά ανταγωνιστικές και καλά οργανωμένες, αλλά χαρακτηρίστηκαν από δυσπιστία προς τους δημόσιους θεσμούς και από ρητορική εθνοτικού διχασμού. Την ίδια ημέρα, ο ύπατος εκπρόσωπος επέβαλε τροποποιήσεις του συντάγματος της ομοσπονδιακής οντότητας και του εκλογικού νόμου, με στόχο την αντιμετώπιση ορισμένων ζητημάτων λειτουργικότητας και την έγκαιρη συγκρότηση αρχών.
Στην Τουρκία, η οπισθοδρόμηση στον τομέα της δημοκρατίας συνεχίστηκε κατά την περίοδο αναφοράς. Παρά την άρση της κατάστασης έκτακτης ανάγκης το 2018, ορισμένες νομικές διατάξεις που αναθέτουν έκτακτες εξουσίες στην κυβέρνηση και διατηρούν διάφορα περιοριστικά στοιχεία του καθεστώτος έκτακτης ανάγκης έχουν ενσωματωθεί στο νομικό σύστημα, γεγονός που είχε αντίκτυπο στη δημοκρατία και τα θεμελιώδη δικαιώματα. Εξακολούθησαν να υπάρχουν διαρθρωτικές ελλείψεις στο προεδρικό σύστημα. Το κοινοβούλιο εξακολούθησε να μην διαθέτει τα απαραίτητα μέσα για να επιτύχει τη λογοδοσία της κυβέρνησης.
Δικαστικό σύστημα και θεμελιώδη δικαιώματα
Ένα ανεξάρτητο, αμερόληπτο, υπόλογο και επαγγελματικό δικαστικό σύστημα, το οποίο λειτουργεί με αποδοτικό τρόπο και του οποίου οι αποφάσεις εκτελούνται αποτελεσματικά, αποτελεί τη ραχοκοκαλιά του κράτους δικαίου. Σε ορισμένες περιπτώσεις σημειώθηκε κάποια πρόοδος χάρη σε δικαστικές μεταρρυθμίσεις. Ωστόσο, στα Δυτικά Βαλκάνια και στην Τουρκία, οι δικαστικοί θεσμοί εξακολουθούν να βρίσκονται αντιμέτωποι με πολλές προκλήσεις. Ειδικότερα, συνέχισαν να ασκούνται αδικαιολόγητες εξωτερικές πιέσεις στο δικαστικό σώμα, οι οποίες υπονόμευσαν την ανεξαρτησία των δικαστών και των εισαγγελέων, έβλαψαν τη συνολική θεσμική ισορροπία και επηρέασαν εν τέλει τη διάκριση των κρατικών εξουσιών. Ως εκ τούτου, η αρχή της ισότητας έναντι του νόμου εξακολουθεί να αποδυναμώνεται. Η επίτευξη αποφασιστικής προόδου στην υλοποίηση των δικαστικών μεταρρυθμίσεων, με βάση την ισχυρή πολιτική βούληση, παραμένει ουσιαστικής σημασίας. Η εδραίωση των δικαστικών λειτουργιών, με αποτέλεσμα ένα ισχυρό ιστορικό επιδόσεων μακροπρόθεσμα, είναι ουσιαστικής σημασίας για την περαιτέρω επίτευξη προόδου στη διαδικασία προσχώρησης.
Η Αλβανία συνέχισε να σημειώνει ικανοποιητική πρόοδο στην υλοποίηση της συνολικής μεταρρύθμισης της δικαιοσύνης, μεταξύ άλλων με τη συνεχή εξασφάλιση απτών αποτελεσμάτων στη διαδικασία ελέγχου. Το Συνταγματικό Δικαστήριο συνέχισε να είναι πλήρως λειτουργικό. Οι διορισμοί στο Ανώτατο Δικαστήριο είχαν ως αποτέλεσμα μια πρώτη μείωση των συσσωρευμένων εκκρεμών υποθέσεών του. Δεν έχει επιτευχθεί ακόμη πρόοδος στο σύστημα διαχείρισης υποθέσεων και στο σύστημα νομικής εκπαίδευσης.
Η Βόρεια Μακεδονία σημείωσε κάποια πρόοδο μέσω της σταθερής εφαρμογής της στρατηγικής της για τον δικαστικό τομέα. Το δικαστικό σώμα έχει αποδείξει την προσήλωσή του στην προστασία της ακεραιότητας και της ανεξαρτησίας του. Οι δικαστικοί θεσμοί εφαρμόζουν με συνέπεια τους νέους κανόνες για τους διορισμούς, τις προαγωγές, τις πειθαρχικές διαδικασίες και την απόλυση δικαστών και εισαγγελέων. Πρέπει να διατεθούν οι αναγκαίοι πόροι για να εξασφαλιστεί ότι το αυτοματοποιημένο σύστημα διαχείρισης υποθέσεων είναι πλήρως λειτουργικό.
Η Σερβία σημείωσε κάποια πρόοδο συνολικά στην ενίσχυση της ανεξαρτησίας και της λογοδοσίας του δικαστικού σώματος, καθώς έκανε ένα σημαντικό βήμα με την έγκριση σχετικών συνταγματικών τροποποιήσεων τον Φεβρουάριο του 2022. Ως επόμενο βήμα, θα είναι σημαντικό να τροποποιηθούν οι εκτελεστικοί νόμοι που θα θέσουν σε πλήρη ισχύ τη μεταρρύθμιση σύμφωνα με τις προθεσμίες που ορίζει το Σύνταγμα. Η Σερβία έχει συστήσει δύο ομάδες εργασίας εμπειρογνωμόνων που είναι επιφορτισμένες με την κατάρτιση της εκτελεστικής νομοθεσίας.
Το Κόσοβο σημείωσε κάποια πρόοδο στην προώθηση των δικαστικών μεταρρυθμίσεων. Ελήφθησαν μέτρα για την έναρξη εφαρμογής της στρατηγικής και του σχεδίου δράσης για το κράτος δικαίου, και εγκρίθηκε ένα νέο νομοθετικό πλαίσιο που διέπει το εισαγγελικό σύστημα. Ωστόσο, απαιτούνται περαιτέρω μέτρα για την αύξηση της αποδοτικότητας και της ανεξαρτησίας του δικαστικού σώματος.
Το Μαυροβούνιο σημείωσε περιορισμένη πρόοδο όσον αφορά τις βασικές δικαστικές μεταρρυθμίσεις. Εξακολουθούν να υφίστανται ανησυχίες σχετικά με τη λειτουργία των θεσμών και την εδραίωση της ανεξαρτησίας των δικαστικών και εισαγγελικών συμβουλίων, ενώ το ιστορικό επιδόσεων όσον αφορά τη δικαστική λογοδοσία βρίσκεται σε πρώιμο στάδιο. Οι έρευνες που πραγματοποίησε η Ειδική Εισαγγελία σχετικά με διάφορες υποθέσεις υψηλού επιπέδου οδήγησαν στη σύλληψη του πρώην προέδρου του Ανώτατου Δικαστηρίου και του προέδρου του Εμπορικού Δικαστηρίου με βάση κατηγορίες για διαφθορά και οργανωμένο έγκλημα. Οι υπό διερεύνηση υποθέσεις δεν έχουν αχθεί ακόμη ενώπιον της δικαιοσύνης.
Η Βοσνία και Ερζεγοβίνη παρουσιάζει υστέρηση όσον αφορά τη μεταρρύθμιση του δικαστικού τομέα, καθώς δεν έχει σημειώσει πρόοδο στην ενίσχυση του εν λόγω τομέα. Οι νομοθετικές τροποποιήσεις που αποσκοπούσαν στη θέσπιση συστήματος επαλήθευσης των δηλώσεων περιουσιακής κατάστασης των δικαστικών λειτουργών απορρίφθηκαν από το κοινοβούλιο τον Μάιο του 2022. Λόγω της έλλειψης πραγματικής πολιτικής δέσμευσης για το κράτος δικαίου και την πορεία προς την ΕΕ, η συνολική ακεραιότητα του τομέα της δικαιοσύνης εξακολούθησε να επιδεινώνεται.
Στην Τουρκία συνεχίστηκε η οπισθοδρόμηση που έχει παρατηρηθεί τα τελευταία έτη. Η συστημική έλλειψη ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης δεν έχει αντιμετωπιστεί. Συνεχίστηκε η άσκηση πολιτικών πιέσεων στο δικαστικό σώμα, υπονομεύοντας την ανεξαρτησία και τη συνολική ποιότητα της δικαιοσύνης. Η άρνηση της Τουρκίας να εφαρμόσει τις σχετικές αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) έχει εντείνει περαιτέρω τις ανησυχίες σχετικά με την τήρηση των διεθνών και ευρωπαϊκών προτύπων από την Τουρκία. Η μη εκτέλεση της απόφασης του ΕΔΔΑ στην υπόθεση Kavala, που είχε ως αποτέλεσμα το Συμβούλιο της Ευρώπης να κινήσει διαδικασία επί παραβάσει κατά της Τουρκίας, δημιούργησε σοβαρές αμφιβολίες σχετικά με την προσήλωση της χώρας στις υποχρεώσεις της ως μέλους του Συμβουλίου της Ευρώπης. Λόγω της θέσης σε διαθεσιμότητα και των απολύσεων δικαστών και εισαγγελέων συνέχισε να αποδυναμώνεται η ανεξαρτησία, η αποδοτικότητα και ο επαγγελματισμός του δικαστικού συστήματος. Οι τουρκικές αρχές πρέπει να αντιμετωπίσουν επειγόντως ορισμένες σοβαρές ελλείψεις του συστήματος, ιδίως όσον αφορά το δικαίωμα σε δίκαιη δίκη και την αυστηρή τήρηση της αρχής του τεκμηρίου αθωότητας.
Η διαφθορά εξακολουθεί να είναι εκτεταμένη στα Δυτικά Βαλκάνια και στην Τουρκία. Όσον αφορά την αποτελεσματική καταπολέμηση της διαφθοράς, η πρόοδος που έχει σημειωθεί είναι ανομοιογενής. Σε ορισμένες χώρες έχει επιτευχθεί κάποια πρόοδος, κυρίως σε τομείς που σχετίζονται με την πρόληψη της διαφθοράς. Εξακολουθεί να απαιτείται πραγματική πολιτική βούληση και σαφής δέσμευση για τη συνέχιση των μεταρρυθμιστικών προσπαθειών, ώστε να βελτιωθεί η διαφάνεια και η ακεραιότητα και να επιτευχθούν απτά αποτελέσματα με πειστικό ιστορικό επιδόσεων όσον αφορά τις έρευνες, τις διώξεις και τις τελεσίδικες καταδικαστικές αποφάσεις. Είναι αναγκαίο να ενσωματωθούν περαιτέρω μέτρα για την καταπολέμηση της διαφθοράς σε βασικούς τομείς προκειμένου να προωθηθούν οι μεταρρυθμίσεις και να αντιμετωπιστεί η διαφθορά σε όλα τα επίπεδα με ουσιαστικότερο και αποτελεσματικότερο τρόπο. Οι τομείς που είναι πιο ευάλωτοι στη διαφθορά απαιτούν στοχευμένες εκτιμήσεις κινδύνου ώστε να εντοπίζονται κίνδυνοι διαφθοράς και τρωτά σημεία, και τελικά να σχεδιάζονται ισχυρά μέτρα για την καταπολέμηση της διαφθοράς. Οι στρατηγικές και τα σχέδια δράσης για την καταπολέμηση της διαφθοράς πρέπει να εφαρμόζονται με συστηματικό και διαρθρωμένο τρόπο, μεταξύ άλλων σε βασικούς τομείς όπως οι δημόσιες συμβάσεις, η διαχείριση των δημόσιων οικονομικών, η ενέργεια, οι μεταφορές, η υγεία, το νερό, οι υποδομές, οι φυσικοί πόροι και η εκπαίδευση. Η διαφθορά υψηλού επιπέδου και η πολιτική διαφθορά πρέπει να αντιμετωπιστούν με πιο αποφασιστικό τρόπο, δεδομένου ότι εξακολουθούν να υπάρχουν ενδείξεις έντονης διαπλοκής δημόσιων και ιδιωτικών συμφερόντων. Ιδίως στις δημόσιες συμβάσεις εξακολουθούν να παρατηρούνται κρούσματα εκτεταμένης διαφθοράς. Οι μηχανισμοί ελέγχου καθ’ όλη τη διαδικασία σύναψης δημόσιων συμβάσεων πρέπει να ενισχυθούν και η διαφάνεια πρέπει να αυξηθεί σημαντικά με αυστηρά και πιο φιλόδοξα μέτρα.
Η Βόρεια Μακεδονία συνέχισε τις προσπάθειές της για την καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος και της διαφθοράς, εξασφαλίζοντας την επίτευξη περαιτέρω προόδου. Η κρατική επιτροπή για την πρόληψη της διαφθοράς εκτέλεσε την εντολή της με προδραστικό τρόπο. Η χώρα συνέχισε να συνεργάζεται με διεθνείς εταίρους και να συντονίζει μαζί τους τις εγχώριες δραστηριότητες κατά του οργανωμένου εγκλήματος. Στην Αλβανία, η ειδική δομή για την καταπολέμηση της διαφθοράς και του οργανωμένου εγκλήματος (SPAK) κίνησε ποινικές διαδικασίες και διεξήγαγε οικονομικές έρευνες, οι οποίες μάλιστα οδήγησαν σε τελεσίδικες καταδικαστικές αποφάσεις σε ορισμένες υποθέσεις υψηλού επιπέδου· ο έλεγχος του δικαστικού σώματος εξακολουθεί να αποφέρει αποτελέσματα στην καταπολέμηση της διαφθοράς εντός του δικαστικού συστήματος. Η Σερβία σημείωσε κάποια πρόοδο όσον αφορά την περαιτέρω εφαρμογή των συστάσεων της ομάδας κρατών του Συμβουλίου της Ευρώπης κατά της διαφθοράς (GRECO). Έχει καθυστερήσει πολύ η χάραξη μιας νέας στρατηγικής για την καταπολέμηση της διαφθοράς που να συνοδεύεται από σχέδιο δράσης. Το Μαυροβούνιο βελτίωσε το ιστορικό επιδόσεών του όσον αφορά την πρόληψη της διαφθοράς. Ωστόσο, εξακολουθεί να απαιτείται αξιόπιστη αντίδραση σε επίπεδο ποινικής δικαιοσύνης για την καταπολέμηση της διαφθοράς, συμπεριλαμβανομένης της διαφθοράς υψηλού επιπέδου. Στο Κόσοβο σημειώθηκε κάποια πρόοδος με την έγκριση σημαντικής δέσμης νομοθετικών μέτρων για την καταπολέμηση της διαφθοράς, η οποία περιλαμβάνει τον νέο νόμο για τον κώδικα ποινικής δικονομίας, τον νόμο για την υπηρεσία πρόληψης της διαφθοράς, τον νόμο για τη δήλωση περιουσιακής κατάστασης και τη νομοθεσία που διέπει τη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων. Το Κοινοβούλιο της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης απέρριψε νόμο για τη σύγκρουση συμφερόντων, ενώ η δικαστική συνέχεια που δόθηκε σε υποθέσεις διαφθοράς με δημόσια απήχηση ήταν επιλεκτική και αδιαφανής. Ο αριθμός των τελεσίδικων καταδικαστικών αποφάσεων σε υποθέσεις υψηλού επιπέδου παρέμεινε πολύ χαμηλός.
Στην Τουρκία δεν σημειώθηκε πρόοδος κατά την περίοδο αναφοράς. Το νομικό πλαίσιο και η θεσμική αρχιτεκτονική πρέπει να βελτιωθούν ώστε να περιοριστούν οι πολιτικές και αθέμιτες επιρροές στη δίωξη και εκδίκαση υποθέσεων διαφθοράς. Οι περισσότερες από τις συστάσεις της GRECO δεν έχουν υλοποιηθεί.
Στα Δυτικά Βαλκάνια, η παρατεταμένη έλλειψη ανθρώπινων και οικονομικών πόρων στους δικαστικούς θεσμούς, καθώς και η έλλειψη ειδικών ικανοτήτων και εμπειρογνωσίας στις χρηματοοικονομικές έρευνες, εξακολουθούν να εμποδίζουν την αποτελεσματική διερεύνηση και εκδίκαση υποθέσεων οργανωμένου εγκλήματος και διαφθοράς. Μολονότι υπάρχουν δραστηριότητες για την ανάπτυξη ικανοτήτων στον τομέα της δικαιοσύνης, οι ανεπαρκείς δομές παροχής κινήτρων, τα αναποτελεσματικά συστήματα διαχείρισης των επιδόσεων και η ευπάθεια του τομέα της δικαιοσύνης σε πολιτικές πιέσεις συμβάλλουν στην κακή διαχείριση των υποθέσεων, στις χρονοβόρες διαδικασίες και στα χαμηλά ποσοστά μέτρων κατάσχεσης και δήμευσης.
Τα θεμελιώδη δικαιώματα κατοχυρώνονται σε μεγάλο βαθμό στη νομοθεσία των Δυτικών Βαλκανίων, αλλά εξακολουθούν να υπάρχουν προκλήσεις ως προς τη διασφάλιση της αποτελεσματικής εφαρμογής τους. Το πλαίσιο πολιτικής ολοκληρώνεται σταδιακά, ιδίως όσον αφορά την καταπολέμηση των διακρίσεων και της έμφυλης βίας, αλλά εξακολουθούν να υπάρχουν συστημικά κενά στη χρηματοδότηση μέτρων που προωθούν και προστατεύουν τα ανθρώπινα δικαιώματα, και πολλοί τομείς εξακολουθούν να εξαρτώνται από χορηγούς. Ο θεσμός του Διαμεσολαβητή εξακολουθεί να διαδραματίζει καίριο ρόλο στην προώθηση και προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στα Δυτικά Βαλκάνια, διατυπώνοντας δικές του συστάσεις και προωθώντας συστάσεις άλλων ανεξάρτητων φορέων. Οι κυβερνήσεις στην περιοχή πρέπει να λαμβάνουν συνεχώς υπόψη όλες τις συστάσεις των διεθνών και περιφερειακών φορέων παρακολούθησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που αφορούν τις συνθήκες κράτησης στις φυλακές και την πρόληψη της κακομεταχείρισης. Η κοινωνία των πολιτών εξακολουθεί να συμπληρώνει ή ακόμη και να αντικαθιστά την κυβερνητική δράση όσον αφορά την παροχή υπηρεσιών σε μειονεκτούσες ομάδες. Οι ανησυχίες και οι συστάσεις των προηγούμενων εκθέσεων ανά χώρα εξακολουθούν να ισχύουν σε μεγάλο βαθμό και πρέπει να ληφθούν επειγόντως υπόψη. Στην Τουρκία, η κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων συνέχισε να επιδεινώνεται και εξακολουθεί να εγείρει σοβαρές ανησυχίες.
Η ελευθερία της έκφρασης, καθώς και η ελευθερία και η πολυφωνία των μέσων ενημέρωσης, αποτελούν βασικούς πυλώνες της δημοκρατικής κοινωνίας και πρέπει να τηρούνται. Σε ολόκληρη την περιοχή των Δυτικών Βαλκανίων σημειώθηκε περιορισμένη πρόοδος στο θέμα αυτό και σε ορισμένες χώρες δεν σημειώθηκε καμία πρόοδος. Οι συστάσεις προηγούμενων εκθέσεων εξακολουθούν σε μεγάλο βαθμό να μην εφαρμόζονται. Ο πλουραλισμός παραμένει χαρακτηριστικό του μεγαλύτερου μέρους της περιοχής, αλλά η ανεξαρτησία των μέσων ενημέρωσης και η ανάπτυξη ποιοτικής επαγγελματικής δημοσιογραφίας εξακολουθούν να παρεμποδίζονται από τα διασυνδεδεμένα επιχειρηματικά και πολιτικά συμφέροντα και τις κακές συνθήκες που επικρατούν στην αγορά εργασίας και οδηγούν σε αυτολογοκρισία. Τα περιστατικά απειλών, εκφοβισμού και βίας κατά δημοσιογράφων, καθώς και οι απαξιωτικές παρατηρήσεις από δημόσιους αξιωματούχους, εξακολουθούν να προκαλούν σοβαρές ανησυχίες. Η κατάσταση αυτή μπορεί να έχει αποτρεπτικό αποτέλεσμα στην άσκηση της ελευθερίας των μέσων ενημέρωσης και πρέπει να επιταχυνθεί ο ρυθμός των ερευνών και των διώξεων περιστατικών αυτού του είδους. Πρέπει να διασφαλιστεί η ανεξαρτησία των ρυθμιστικών αρχών των μέσων ενημέρωσης και των δημόσιων ραδιοτηλεοπτικών φορέων, μεταξύ άλλων μέσω επαρκούς χρηματοδότησης και αξιοκρατικών διορισμών στις δομές διαχείρισης. Πρέπει επίσης να υποστηριχθεί περαιτέρω η αποτελεσματική λειτουργία των ανεξάρτητων αυτορρυθμιζόμενων φορέων. Όλες οι χώρες στην περιοχή πρέπει να αυξήσουν τη διαφάνεια όσον αφορά τη χρηματοδότηση των μέσων ενημέρωσης.
Η σοβαρή οπισθοδρόμηση συνεχίστηκε στην Τουρκία, όπου εξακολούθησε να είναι περιορισμένη σε σημαντικό βαθμό η άσκηση της ελευθερίας της έκφρασης και η διάδοση των απόψεων της αντιπολίτευσης. Συνεχίστηκαν οι ποινικές διώξεις και οι καταδίκες δημοσιογράφων, υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δικηγόρων, συγγραφέων, πολιτικών της αντιπολίτευσης, φοιτητών και χρηστών των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Σε πολλές χώρες των Δυτικών Βαλκανίων, οι αρχές ενίσχυσαν τα στρατηγικά τους πλαίσια για την υλοποίηση των δεσμεύσεων στον τομέα της ισότητας των φύλων και όσον αφορά την καταπολέμηση της έμφυλης βίας, αλλά αυτό πρέπει να συγκεκριμενοποιηθεί με πρακτικές βελτιώσεις: πρέπει να διατεθούν τα αναγκαία κονδύλια και να ενισχυθεί η παροχή βοήθειας στα θύματα όλων των μορφών βίας, δεδομένου ότι η έμφυλη βία, συμπεριλαμβανομένης της ενδοοικογενειακής βίας, εξακολουθεί να αποτελεί σοβαρό πρόβλημα. Στην Τουρκία συνεχίστηκε η οπισθοδρόμηση στον τομέα της ισότητας των φύλων και η υποβάθμιση των δικαιωμάτων των γυναικών και των κοριτσιών, ενώ αυξήθηκαν τα περιστατικά ρητορικής μίσους κατά ανεξάρτητων οργανώσεων γυναικών.
Έχουν θεσπιστεί εν γένει νόμοι και πολιτικές για την απαγόρευση των διακρίσεων, αλλά πρέπει να διατεθούν επαρκή μέσα στους φορείς και στις οντότητες ισότητας που έχουν ευθύνη για την προστασία έναντι των διακρίσεων προκειμένου να εκπληρώσουν την εντολή τους. Παρατηρείται αυξητική τάση στα περιστατικά ρητορικής μίσους στην περιοχή, καθώς και ανεπαρκής παρακολούθηση των περιστατικών διακρίσεων, εγκλημάτων μίσους και ρητορικής μίσους. Το νομοθετικό και πολιτικό πλαίσιο για τα δικαιώματα των λεσβιών, των ομοφυλόφιλων, των αμφιφυλόφιλων, των τρανς, των ίντερσεξ ή των κουίρ ατόμων (ΛΟΑΤΚΙ) αναπτύσσεται, αλλά παραμένει πρόκληση η αποδοχή από όλα τα μέρη της κοινωνίας και αρκετοί νόμοι εξακολουθούν να μην έχουν προχωρήσει. Οι νόμοι πρέπει να τηρούνται στην πράξη, καθώς εξακολουθούν να είναι συχνά τα περιστατικά διακρίσεων και ρητορικής μίσους. Στην Τουρκία δεν κατοχυρώνεται η προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων των ατόμων ΛΟΑΤΚΙ, ενώ η ρητορική μίσους και οι εκστρατείες δυσφήμισης κατά της κοινότητας των ατόμων ΛΟΑΤΚΙ εξακολουθούν να προκαλούν σοβαρές ανησυχίες.
Εξακολουθούν να απαιτούνται προσπάθειες για την ενίσχυση των δικαιωμάτων του παιδιού και τη βελτίωση του διοργανικού συντονισμού για την οικοδόμηση αποτελεσματικών συστημάτων παιδικής προστασίας και παιδικής μέριμνας σύμφωνα με το υπέρτερο συμφέρον του παιδιού. Πρέπει να αναπτυχθούν περαιτέρω συστήματα απονομής δικαιοσύνης φιλικά προς τα παιδιά, ενώ πρέπει επίσης να υπάρχουν διαθέσιμες και να χρησιμοποιούνται συστηματικότερα εναλλακτικές λύσεις αντί της κράτησης, ώστε η κράτηση να χρησιμοποιείται μόνον ως μέτρο έσχατης ανάγκης. Η βία κατά των παιδιών, καθώς και οι γάμοι ανηλίκων, εξακολουθούν να προκαλούν σοβαρές ανησυχίες.
Τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία πρέπει να προστατεύονται καλύτερα και να λαμβάνονται δεόντως υπόψη. Τα ζητήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν περιλαμβάνουν τη μετάβαση στην κοινοτική φροντίδα και την ανεξάρτητη διαβίωση, σύμφωνα με τις απαιτήσεις της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία, και γενικά τη μεγαλύτερη αποδοχή, προσβασιμότητα και ένταξη.
Η προστασία των μειονοτήτων απαιτεί καλύτερο συντονισμό και πρέπει να διασφαλιστεί ότι γίνεται σεβαστό το δικαίωμα αυτοπροσδιορισμού. Οι Ρομά παραμένουν η πλέον άπορη κοινότητα στην περιοχή. Ωστόσο, φέτος, οι περισσότερες κυβερνήσεις (με εξαίρεση την κυβέρνηση της Τουρκίας) απέδειξαν την πολιτική τους δέσμευση για την ένταξη των Ρομά, εγκρίνοντας νέες στρατηγικές και σχέδια δράσης για τους Ρομά με στόχο την ευθυγράμμιση με το πλαίσιο της ΕΕ. Θα πρέπει τώρα να δοθεί προτεραιότητα στην εφαρμογή τους, καθώς και στη διάθεση των αναγκαίων χρηματοδοτικών μέσων.
Δικαιοσύνη, ελευθερία και ασφάλεια
Το οργανωμένο έγκλημα εξακολουθεί να αποτελεί σημαντική απειλή για την ασφάλεια των Δυτικών Βαλκανίων και της Τουρκίας. Ισχυρά εγκληματικά δίκτυα εξακολουθούν να δραστηριοποιούνται εντός και εκτός της περιοχής, διαδραματίζοντας σημαντικό ρόλο στο παγκόσμιο εμπόριο παράνομων αγαθών και στην παράνομη διακίνηση μεταναστών προς την Ευρωπαϊκή Ένωση και εντός αυτής. Τα εγκληματικά αυτά δίκτυα έχουν αποδείξει ότι εκμεταλλεύονται με επιδέξιο τρόπο την πανδημία της COVID-19 και υπάρχει κίνδυνος να εκμεταλλευτούν τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, και ειδικότερα τη διαθεσιμότητα μεγάλων αποθεμάτων όπλων στην Ουκρανία. Τα προγράμματα χορήγησης ιθαγένειας σε επενδυτές και τα προγράμματα χορήγησης άδειας διαμονής σε επενδυτές που είναι διαθέσιμα σε ορισμένες χώρες μπορούν να χρησιμοποιούνται με σκοπό να παρακάμπτεται, αφενός, η ενωσιακή διαδικασία χορήγησης θεωρήσεων βραχείας διαμονής και, αφετέρου, η εμπεριστατωμένη αξιολόγηση των επιμέρους μεταναστευτικών κινδύνων και των κινδύνων ασφαλείας που συνεπάγεται η εν λόγω διαδικασία. Οι κίνδυνοι αυτοί περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, την πιθανή καταστρατήγηση των μέτρων για την πρόληψη της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας, καθώς και την καταστρατήγηση των διεθνών κυρώσεων. Τα προγράμματα αυτά θα πρέπει να τερματιστούν χωρίς καθυστέρηση. Σε περίπτωση που η χορήγηση ιθαγένειας στο πλαίσιο των προγραμμάτων χορήγησης ιθαγένειας σε επενδυτές θεωρηθεί ότι συνιστά αυξημένο κίνδυνο για την εσωτερική ασφάλεια και τη δημόσια τάξη των κρατών μελών, το καθεστώς απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης μπορεί να ανασταλεί
.
Η συνεργασία για την επιβολή του νόμου μεταξύ της ΕΕ και των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων —μεταξύ άλλων με τους οργανισμούς της ΕΕ στον τομέα της δικαιοσύνης και των εσωτερικών υποθέσεων— συνέχισε να ενισχύεται. Μετά την έκδοση των συμπερασμάτων του Συμβουλίου τον Μάρτιο του 2021, η συνεργασία με τρίτες χώρες για την επιβολή του νόμου συμπεριλήφθηκε σε όλα τα επιχειρησιακά σχέδια δράσης της Ευρωπαϊκής Πολυκλαδικής Πλατφόρμας κατά των Εγκληματικών Απειλών (EMPACT), με αποτέλεσμα να ενισχυθεί η συμμετοχή των Δυτικών Βαλκανίων στην EMPACT. Το 2022, αναφέρθηκαν 300 περιπτώσεις (σε σύγκριση με 159 το 2021) στις οποίες εταίροι των Δυτικών Βαλκανίων δεσμεύτηκαν να συμμετάσχουν σε επιχειρησιακές δράσεις. Η Αλβανία παρέμεινε επικεφαλής μίας επιχειρησιακής δράσης. Το Μαυροβούνιο ήταν συνεπικεφαλής τεσσάρων επιχειρησιακών δράσεων και η Αλβανία ήταν συνεπικεφαλής δύο επιχειρησιακών δράσεων, ενώ η Σερβία και η Βόρεια Μακεδονία ήταν καθεμία συνεπικεφαλής μίας επιχειρησιακής δράσης. Η Βοσνία και Ερζεγοβίνη είναι ο μόνος εταίρος του οποίου η συμμετοχή στην EMPACT μειώθηκε.
Στο πλαίσιο της EMPACT, οι εταίροι της περιοχής συμμετείχαν επίσης σε αρκετές ημέρες κοινής δράσης με θέμα, μεταξύ άλλων, τη διευκόλυνση της αντικανονικής μετανάστευσης, την παράνομη διακίνηση ναρκωτικών και την παράνομη διακίνηση πυροβόλων όπλων, οι οποίες οδήγησαν σε άμεσα αποτελέσματα όσον αφορά τις συλλήψεις και την κατάσχεση περιουσιακών στοιχείων εγκληματικής προέλευσης. Με τη βοήθεια της Ευρωπόλ και της Ένωσης Αρχηγών της Αστυνομίας Νοτιοανατολικής Ευρώπης, σημειώθηκε ικανοποιητική πρόοδος όσον αφορά την ενίσχυση της ικανότητας της περιοχής να διενεργεί στρατηγικές και επιχειρησιακές εγκληματολογικές αναλύσεις, σε εναρμόνιση με την ΕΕ. Από τότε που ξεκίνησε ο επιθετικός πόλεμος της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας, η Σερβία απέφυγε να συμμετάσχει σε ορισμένες περιφερειακές εκδηλώσεις με θέμα την ασφάλεια.
Στη Σερβία και το Μαυροβούνιο, οι εθνικές στρατηγικές για τα ναρκωτικά είναι παρωχημένες και χρήζουν αναθεώρησης. Στο Κόσοβο και τη Βόρεια Μακεδονία, εφαρμόζεται στρατηγική και αντίστοιχο σχέδιο δράσης. Στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη, εφαρμόζεται στρατηγική, αλλά εξακολουθεί να εκκρεμεί η έγκριση του αντίστοιχου σχεδίου δράσης. Στην Αλβανία, το ζήτημα καλύπτεται από την εθνική στρατηγική για την καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος, με ειδικό σχέδιο δράσης. Είναι σαφές ότι απαιτούνται προσπάθειες σε ολόκληρη την περιοχή ώστε να ενισχυθεί το στρατηγικό πλαίσιο, βάσει επίσης κατάλληλης αξιολόγησης, και να επιτευχθεί πρόοδος όσον αφορά την εφαρμογή. Παρά τη μακροχρόνια στήριξη του Ευρωπαϊκού Κέντρου Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας (EMCDDA) στο θέμα αυτό, τα εθνικά συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης και τα εθνικά παρατηρητήρια ναρκωτικών —βασικοί παράγοντες που συμβάλλουν στη μείωση της προσφοράς, της ζήτησης και των επιβλαβών συνεπειών— είτε δεν έχουν συσταθεί ακόμη είτε δεν διαθέτουν καθόλου επαρκείς πόρους και, ως εκ τούτου, δεν λειτουργούν, με εξαίρεση τη Σερβία. Εν προκειμένω, απαιτείται ταχεία ανάληψη δράσης. Η συλλογή δεδομένων σε εθνικό επίπεδο παραμένει εν μέρει εναρμονισμένη με τα πρωτόκολλα του EMCDDA, και τα εθνικά σύνολα δεδομένων που υπέβαλαν οι περισσότεροι εταίροι των Δυτικών Βαλκανίων είναι ελλιπή ή δεν υποβλήθηκαν εγκαίρως. Ο ανεπαρκής θεσμικός συντονισμός μεταξύ των εθνικών φορέων οδηγεί ενίοτε σε κατακερματισμένα και ελλιπή σύνολα δεδομένων. Ως εκ τούτου, συνιστάται να αυξηθεί περαιτέρω η επίγνωση σχετικά με το θέμα αυτό και να βρεθούν εναλλακτικοί και αποτελεσματικότεροι τρόποι προκειμένου να ενθαρρυνθούν οι εταίροι των Δυτικών Βαλκανίων να αναλάβουν περισσότερες δεσμεύσεις στον εν λόγω τομέα σε πολιτικό, θεσμικό και τεχνικό επίπεδο. Με την υποστήριξη της υπηρεσίας διεκπεραίωσης της Νοτιοανατολικής και Ανατολικής Ευρώπης για τον έλεγχο των φορητών όπλων και του ελαφρού οπλισμού, όλοι οι εταίροι συνέχισαν να συμμετέχουν ενεργά στην εφαρμογή του σχεδίου δράσης της ΕΕ κατά της διακίνησης πυροβόλων όπλων για την περίοδο 2020-2025, με το οποίο ευθυγραμμίστηκαν οι στόχοι και οι βασικοί δείκτες επιδόσεων του περιφερειακού χάρτη πορείας του 2018 για μια βιώσιμη λύση όσον αφορά την παράνομη κατοχή, κατάχρηση και διακίνηση φορητών όπλων και ελαφρού οπλισμού και των πυρομαχικών τους στα Δυτικά Βαλκάνια. Οι εταίροι συνέχισαν να σημειώνουν περαιτέρω πρόοδο όσον αφορά τη νομική ευθυγράμμιση με το κεκτημένο της ΕΕ ως προς το θέμα αυτό.
Η πρόληψη και η δίωξη υποθέσεων εμπορίας ανθρώπων και η διασυνοριακή συνεργασία σε υποθέσεις εμπορίας ανθρώπων εξακολουθούν να απαιτούν μια πιο ολιστική προσέγγιση, και πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στις έρευνες βάσει εμπιστευτικών πληροφοριών και στις προδραστικές έρευνες. Απαιτούνται περαιτέρω βελτιώσεις όσον αφορά τον έγκαιρο εντοπισμό και την παραπομπή των θυμάτων, ιδίως εκείνων που ανήκουν σε ευάλωτες κοινότητες, σε υπηρεσίες επαρκούς προστασίας, στήριξης και βοήθειας, σύμφωνα με μια προσέγγιση επικεντρωμένη στα θύματα, με γνώμονα το φύλο και το παιδί.
Ωστόσο, δεν μπορούν να αναφερθούν αλλαγές όσον αφορά την αξιολόγηση των γενικά χαμηλών ιστορικών επιδόσεων σε σχέση με τις τελεσίδικες καταδικαστικές αποφάσεις σε υποθέσεις σοβαρού και οργανωμένου εγκλήματος. Απαιτείται ισχυρή εγχώρια στήριξη για την ενίσχυση των στρατηγικών και επιχειρησιακών ικανοτήτων των αρχών επιβολής του νόμου και του δικαστικού σώματος να διερευνούν, να διώκουν και να δικάζουν επιτυχώς υποθέσεις σοβαρού και οργανωμένου εγκλήματος και, κατ’ επέκταση, να αποθαρρύνουν δυνητικούς δράστες. Η δικαστική διαπραγμάτευση χρησιμοποιείται τακτικά σε πολύπλοκες υποθέσεις σοβαρού οργανωμένου εγκλήματος και υποθέσεις διαφθοράς υψηλού επιπέδου, με αποτέλεσμα πολύ συχνά να επιβάλλονται δυσανάλογα χαμηλές ποινές. Οι χρηματοοικονομικές έρευνες εξακολουθούν να μην συνοδεύουν συστηματικά εξ αρχής τις ποινικές διαδικασίες και η αποτελεσματικότητά τους παραμένει περιορισμένη σε ολόκληρη την περιοχή. Κατά συνέπεια, το ιστορικό επιδόσεων όσον αφορά την κατάσχεση και δήμευση περιουσιακών στοιχείων εγκληματικής προέλευσης πρέπει επίσης να βελτιωθεί σημαντικά. Κατά το προηγούμενο έτος, πολλές υποθέσεις κατέδειξαν για μία ακόμη φορά την ευπάθεια των οργάνων επιβολής του νόμου και του δικαστικού σώματος όσον αφορά τη διείσδυση εγκληματικών ομάδων. Ως εκ τούτου, εξακολουθεί να είναι αναγκαία η ανάληψη αποφασιστικής και άμεσης δράσης για την πρόληψη και πάταξη της διαφθοράς, τόσο στα Δυτικά Βαλκάνια όσο και στην Τουρκία. Η συνολική απουσία σημαντικών αποτελεσμάτων όσον αφορά την καταπολέμηση του εγκλήματος και την εξάλειψη της διαφθοράς δημιουργεί αίσθημα ατιμωρησίας και ανισότητας.
Η Αλβανία σημείωσε περαιτέρω πρόοδο όσον αφορά την κατάσχεση και δήμευση περιουσιακών στοιχείων εγκληματικής προέλευσης, αλλά πρέπει να ενισχύσει την ικανότητά της να αντιμετωπίζει το κυβερνοέγκλημα και τη σεξουαλική κακοποίηση παιδιών (στο διαδίκτυο). Η Βοσνία και Ερζεγοβίνη δεν σημείωσε πρόοδο στην καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος και των εγκληματικών οργανώσεων που δραστηριοποιούνται στη χώρα. Η συνεχιζόμενη έλλειψη προόδου σε όλα τα επίπεδα αυξάνει τον κίνδυνο οπισθοδρόμησης. Παρά τις πρόσφατες επιτυχίες στην καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος, το Κόσοβο πρέπει να βελτιώσει το ιστορικό επιδόσεών του και να εξασφαλίσει πιο απτά αποτελέσματα όσον αφορά τόσο την εξάρθρωση εγκληματικών δικτύων όσο και την αντιμετώπιση υποθέσεων υψηλού επιπέδου, καθώς και την επίτευξη πιο προδραστικών ερευνών, τελεσίδικων δικαστικών αποφάσεων και οριστικής δήμευσης περιουσιακών στοιχείων. Η Βόρεια Μακεδονία σημείωσε κάποια πρόοδο στην επιχειρησιακή συνεργασία με διεθνείς εταίρους, αλλά πρέπει να εντείνει τις προσπάθειές της για την ανάκτηση περιουσιακών στοιχείων και την αντιμετώπιση του κυβερνοεγκλήματος. Στο Μαυροβούνιο σημειώθηκε πρόοδος όσον αφορά την αποκατάσταση της πλήρους αξιοποίησης των ειδικών μέτρων έρευνας και επιτεύχθηκαν ορισμένα σημαντικά επιχειρησιακά αποτελέσματα στην καταπολέμηση του λαθρεμπορίου ναρκωτικών και τσιγάρων. Ωστόσο, απαιτείται ουσιαστική βελτίωση της δικαστικής αντιμετώπισης της διαφθοράς, της διαφθοράς υψηλού επιπέδου και του οργανωμένου εγκλήματος, καθώς και βελτίωση του ιστορικού επιδόσεων στον τομέα της καταπολέμησης της διαφθοράς και της διαφθοράς υψηλού επιπέδου, του λαθρεμπορίου καπνού, της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, καθώς και στον τομέα των χρηματοοικονομικών ερευνών και της δήμευσης περιουσιακών στοιχείων. Το Μαυροβούνιο πρέπει επίσης να ενισχύσει τα μέτρα για τον μετριασμό του κινδύνου διείσδυσης του οργανωμένου εγκλήματος στην αστυνομία και στο δικαστικό σώμα, και να λάβει μέτρα για την καταστροφή των κατασχεθέντων τσιγάρων. Η Σερβία πέτυχε ένα καλό επίπεδο συνεργασίας με την Eurojust, την Ιντερπόλ και την Ευρωπόλ, αλλά πρέπει να επικεντρωθεί περισσότερο στην εξάρθρωση των εγκληματικών δικτύων και να εντείνει τη δήμευση των περιουσιακών τους στοιχείων. Στην Τουρκία σημειώθηκε περιορισμένη πρόοδος και εξακολουθεί να εκκρεμεί η τροποποίηση της νομοθεσίας της χώρας για το κυβερνοέγκλημα και την προστασία των μαρτύρων, καθώς και η συγκρότηση υπηρεσίας ανάκτησης περιουσιακών στοιχείων.
Η συνεργασία με τα Δυτικά Βαλκάνια για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας και την πρόληψη της ριζοσπαστικοποίησης εξακολουθεί να είναι καίριας σημασίας. Παρότι η τρομοκρατία και ο βίαιος εξτρεμισμός σε όλες τις μορφές τους και ανεξάρτητα από την προέλευσή τους εξακολουθούν να αποτελούν πρόκληση, δεν σημειώθηκαν περιστατικά ακραίου ή βίαιου χαρακτήρα κατά την περίοδο αναφοράς. Στο Υπουργικό Φόρουμ Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων ΕΕ-Δυτικών Βαλκανίων που πραγματοποιήθηκε τον Δεκέμβριο του 2021, επιβεβαιώθηκε η ισχύς του κοινού σχεδίου δράσης για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας για τα Δυτικά Βαλκάνια και πραγματοποιήθηκαν συζητήσεις για την πρόοδο και τα κενά όσον αφορά την εφαρμογή του. Στα συμπεράσματα του Συμβουλίου του Ιουνίου 2022 σχετικά με την αντιμετώπιση της εξωτερικής διάστασης μιας διαρκώς εξελισσόμενης τρομοκρατικής και βίαιης εξτρεμιστικής απειλής υπογραμμίστηκε η ανάγκη περαιτέρω ενίσχυσης της συνεργασίας με τα Δυτικά Βαλκάνια, μεταξύ άλλων μέσω της συνεχιζόμενης εφαρμογής του κοινού σχεδίου δράσης. Την άνοιξη του 2022, οι εταίροι των Δυτικών Βαλκανίων υπέβαλαν μια τέταρτη δέσμη εκθέσεων σχετικά με την εφαρμογή του κοινού σχεδίου δράσης, με την οποία επιβεβαιώθηκε η προσήλωση και η προθυμία της περιοχής να υλοποιήσει τις δεσμεύσεις που ανέλαβε.
Απαιτούνται εν γένει περισσότερες προσπάθειες για την πρόληψη κάθε μορφής ριζοσπαστικοποίησης, μεταξύ άλλων θρησκευτικού, εθνοτικού-εθνικιστικού ή πολιτικού χαρακτήρα, καθώς και για την πρόληψη και την αντιμετώπιση των κινδύνων ριζοσπαστικοποίησης στο διαδίκτυο. Η διαρθρωμένη στήριξη εξασφαλίζεται από τον Ιανουάριο του 2021 μέσω του έργου «Δίκτυο Ευαισθητοποίησης για τη Ριζοσπαστικοποίηση (RAN) στα Δυτικά Βαλκάνια» και θα επεκταθεί περαιτέρω για τους επόμενους 30 μήνες μέσω της στήριξης της πολιτικής στο πλαίσιο του RAN. Όσον αφορά την Αλβανία και τη Βόρεια Μακεδονία, δεδομένου ότι έχουν ήδη υλοποιηθεί οι περισσότερες δράσεις, έχουν ξεκινήσει συζητήσεις σε τεχνικό επίπεδο προκειμένου να επικαιροποιηθούν οι αντίστοιχες εκτελεστικές ρυθμίσεις. Στόχος είναι η ενίσχυση της συνεργασίας και των ικανοτήτων για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας και του εξτρεμισμού με την υλοποίηση πρόσθετων δράσεων.
Η Αλβανία σημείωσε ουσιαστική πρόοδο και οι πέντε εκτελεστικές ρυθμίσεις έχουν επιτευχθεί σχεδόν πλήρως. Στην Αλβανία εκκρεμεί η υλοποίηση δράσεων, μεταξύ των οποίων μια νέα στρατηγική για την αντιμετώπιση του βίαιου εξτρεμισμού, η οποία βρίσκεται στο στάδιο της προετοιμασίας και η οποία θα περιλαμβάνει στρατηγική επικοινωνία και μέτρα για την καταπολέμηση του τρομοκρατικού περιεχομένου στο διαδίκτυο. Όσον αφορά την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας, σημειώθηκε πρόοδος, αλλά η Αλβανία εξακολουθεί να είναι καταχωρισμένη στον κατάλογο της ομάδας χρηματοοικονομικής δράσης και πρέπει να εφαρμόσει τα υπόλοιπα στοιχεία του σχεδίου δράσης της εν λόγω ομάδας. Η θέσπιση φορολογικής και ποινικής αμνηστίας παρά τις αντίθετες συστάσεις της ΕΕ και της Moneyval θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο την πρόοδο στον εν λόγω τομέα. Τον Δεκέμβριο του 2021, το Μαυροβούνιο ενέκρινε στρατηγική για την πρόληψη και την καταστολή της τρομοκρατίας, της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας για την περίοδο 2022-2025, με σχέδιο δράσης για την περίοδο 2022-2023, που πρέπει να εφαρμοστεί. Η Βόρεια Μακεδονία εξακολουθεί να σημειώνει ουσιαστική πρόοδο όσον αφορά το νομοθετικό και το θεσμικό πλαίσιο και την πρόληψη/καταπολέμηση του βίαιου εξτρεμισμού. Η Βοσνία και Ερζεγοβίνη πρέπει να συνεχίσει τις προσπάθειες για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας και την πρόληψη του βίαιου εξτρεμισμού και να θεσπίσει επειγόντως νέο νόμο για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας σύμφωνα με το κεκτημένο της ΕΕ. Το σημείο επαφής για την Ευρωπόλ πρέπει να καταστεί πλήρως λειτουργικό προκειμένου να διευκολυνθεί η ανταλλαγή πληροφοριών. Στη Σερβία καταρτίζεται επί του παρόντος η νέα στρατηγική για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας και την πρόληψη/καταπολέμηση του βίαιου εξτρεμισμού. Η Σερβία πρέπει να εντείνει τις προσπάθειες για την αντιμετώπιση και την πρόληψη κάθε μορφής ριζοσπαστικοποίησης και βίαιου εξτρεμισμού, συμπεριλαμβανομένου του βίαιου δεξιού εξτρεμισμού και του εθνοτικού εθνικισμού. Το Κόσοβο έχει σημειώσει κάποια πρόοδο στην καταπολέμηση της τρομοκρατίας και την πρόληψη του βίαιου εξτρεμισμού, σύμφωνα με τους στόχους που καθορίζονται στην εκτελεστική ρύθμιση ΕΕ-Κοσόβου για το κοινό σχέδιο δράσης για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας στα Δυτικά Βαλκάνια. Το Κόσοβο πρέπει να καταπολεμήσει με αποτελεσματικότερο τρόπο τη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες. Απαιτούνται περισσότερες προσπάθειες για την εφαρμογή της προστασίας των κρίσιμων υποδομών σε περιφερειακό επίπεδο, και η στήριξη θα εξασφαλιστεί από ένα νέο περιφερειακό έργο του ΜΠΒ. Η ΕΕ στηρίζει την αναθεώρηση των εθνικών στρατηγικών για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας και την πρόληψη και αντιμετώπιση του βίαιου εξτρεμισμού στην περιοχή.
Οι εταίροι των Δυτικών Βαλκανίων συνεχίζουν τον επαναπατρισμό αλλοδαπών τρομοκρατών μαχητών και μελών των οικογενειών τους από τη βορειοανατολική Συρία. Έχουν δεσμευτεί να ασκούν διώξεις κατά αλλοδαπών τρομοκρατών μαχητών και να προωθούν τη συστηματική επανένταξή τους και την επανακοινωνικοποίησή τους, ιδίως των γυναικών και των παιδιών. Πρέπει να βελτιωθεί η παρακολούθηση των μέτρων επανένταξης και επανακοινωνικοποίησης, ιδίως στις φυλακές. Αυτό περιλαμβάνει τη συνεργασία μεταξύ των θεσμικών οργάνων σε εθνικό και τοπικό επίπεδο. Η ανταλλαγή πληροφοριών μέσω της εφαρμογής δικτύου ασφαλούς ανταλλαγής πληροφοριών της Ευρωπόλ έχει βελτιωθεί σημαντικά. Οι εταίροι των Δυτικών Βαλκανίων θα πρέπει να συνεχίσουν να κοινοποιούν με προδραστικό τρόπο πληροφορίες σχετικά με την επιστροφή αλλοδαπών τρομοκρατών μαχητών και των οικογενειών τους μέσω των κατάλληλων διαύλων.
Σε ολόκληρη την περιοχή, έχουν θεσπιστεί νομικές διατάξεις για τη δίωξη αλλοδαπών τρομοκρατών μαχητών μετά την επιστροφή τους. Στο Κόσοβο, η πρόωρη υπό όρους αποφυλάκιση βίαιων εξτρεμιστών δραστών εξακολουθεί να αποτελεί πηγή ανησυχίας και θα πρέπει να καταβληθούν περισσότερες προσπάθειες για την αποκατάσταση και την επανένταξη. Στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη παρέχεται πολύ περιορισμένη βοήθεια, εντός των φυλακών και μετά την αποφυλάκιση, για την απεμπλοκή από τον βίαιο εξτρεμισμό. Απαιτούνται σημαντικές περαιτέρω προσπάθειες για την προετοιμασία των κρατουμένων, συμπεριλαμβανομένων των πρώην αλλοδαπών τρομοκρατών μαχητών, για αποφυλάκιση. Το Μαυροβούνιο έχει ασκήσει διώξεις κατά υπηκόων που επέστρεψαν από την Ουκρανία μετά τη σύγκρουση του 2014 και από τη βορειοανατολική Συρία, όπου εξακολουθούν να υπάρχουν υπήκοοι της χώρας.
Η Τουρκία εξακολούθησε να βρίσκεται αντιμέτωπη με απειλές από διάφορες τρομοκρατικές ομάδες. Έχει καταβάλει προσπάθειες για την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας, με αποτέλεσμα τη διαρκή μείωση των τρομοκρατικών δραστηριοτήτων και τη βελτίωση της κατάστασης στον τομέα της ασφάλειας. Η Τουρκία έχει δώσει προτεραιότητα στην καταπολέμηση του Εργατικού Κόμματος του Κουρδιστάν (ΡΚΚ) και στην εξάρθρωση του κινήματος Γκιουλέν. Το PKK παραμένει στον ενωσιακό κατάλογο προσώπων, ομάδων και οντοτήτων που επιδίδονται σε τρομοκρατικές ενέργειες. Η Τουρκία έχει νόμιμο δικαίωμα καταπολέμησης της τρομοκρατίας. Ωστόσο, οι προσπάθειες καταπολέμησης της τρομοκρατίας θα πρέπει να συνάδουν με το κράτος δικαίου, τα θεμελιώδη δικαιώματα και τις θεμελιώδεις ελευθερίες. Η τροποποίηση της αντιτρομοκρατικής νομοθεσίας και των αντιτρομοκρατικών πρακτικών της Τουρκίας σύμφωνα με τα πρότυπα της ΕΕ εξακολουθεί να είναι μια σημαντική μεταρρύθμιση που εκκρεμεί. Τον Οκτώβριο του 2021, η Τουρκία συμπεριλήφθηκε στον κατάλογο της ομάδας χρηματοοικονομικής δράσης (FATF) με τις δικαιοδοσίες υπό αυξημένη παρακολούθηση («γκρίζος κατάλογος»). Μετά την απόφαση αυτή, η Τουρκία δεν προστέθηκε στον ενωσιακό κατάλογο τρίτων χωρών υψηλού κινδύνου λόγω του καθεστώτος της ως υποψήφιας χώρας, της πολιτικής της δέσμευσης υψηλού επιπέδου προς την ΕΕ για την αντιμετώπιση των εκκρεμών ελλείψεων που εντόπισε η FATF και του στόχου της να ευθυγραμμιστεί πλήρως με το κεκτημένο της ΕΕ. Η Τουρκία πρέπει να συνεχίσει να αντιμετωπίζει τις εκκρεμείς συστάσεις για να διαγραφεί από τον γκρίζο κατάλογο της FATF.
Οι υβριδικές απειλές έχουν καταστεί ακόμη πιο σοβαρό και απειλητικό ζήτημα στις χώρες της διεύρυνσης μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Στην περιοχή των Δυτικών Βαλκανίων, κρατικοί και μη κρατικοί φορείς, μεταξύ άλλων και εκτός της περιοχής, εξακολούθησαν να συμμετέχουν σε δραστηριότητες χειραγώγησης πληροφοριών, συμπεριλαμβανομένης της παραπληροφόρησης, με σκοπό να θέσουν υπό αμφισβήτηση την αξιοπιστία της ΕΕ, να υπονομεύσουν την εμπιστοσύνη του κοινού στους δημοκρατικούς θεσμούς και να οξύνουν την πόλωση και τα εθνοτικά χάσματα. Στα Δυτικά Βαλκάνια έχουν εντατικοποιηθεί ιδιαίτερα οι δραστηριότητες χειραγώγησης πληροφοριών, συμπεριλαμβανομένων των εκστρατειών παραπληροφόρησης, από τις 24 Φεβρουαρίου 2022, ενώ ταυτόχρονα διαδίδονται αφηγήματα κατά της ΕΕ. Η Σερβία πρέπει να αναλάβει επειγόντως δράση για να προστατεύσει τους πολίτες της από τη χειραγώγηση πληροφοριών και τις παρεμβάσεις από το εξωτερικό, καθώς και από τη διάδοση αφηγημάτων κατά της ΕΕ, μεταξύ άλλων στο πλαίσιο της ρωσικής επίθεσης κατά της Ουκρανίας, η οποία έχει προφανείς δευτερογενείς επιπτώσεις σε ολόκληρη την περιοχή. Διάφορα μέσα ενημέρωσης που χρηματοδοτούνται από το ρωσικό κράτος και περιλαμβάνονται στον κατάλογο κυρώσεων της ΕΕ μεταδίδουν ραδιοφωνικά προγράμματα και προγράμματα πολυμέσων, μεταξύ των οποίων το μέσο παραπληροφόρησης του Κρεμλίνου Sputnik Srbija, καθώς και το Russia Today, το οποίο άνοιξε γραφείο στο Βελιγράδι το καλοκαίρι του 2022. Ωστόσο, το μεγαλύτερο μέρος της χειραγώγησης πληροφοριών, συμπεριλαμβανομένης της παραπληροφόρησης, στην περιοχή παράγεται και διαδίδεται από εγχώριους παράγοντες για εγχώριους σκοπούς και/ή εντολοδόχους τρίτων κρατών που έχουν ως στόχο να επηρεάσουν τον δημόσιο διάλογο, χρησιμοποιώντας τη χειραγώγηση πληροφοριών για να στρέψουν το κοινό κατά της ΕΕ και των δυτικών δημοκρατιών γενικότερα.
Δεδομένης της τρέχουσας γεωπολιτικής κατάστασης και σύμφωνα με τις προτεραιότητες της ΕΕ βάσει του κοινού πλαισίου για την αντιμετώπιση υβριδικών απειλών, της στρατηγικής για τα Δυτικά Βαλκάνια και της δήλωσης του Ζάγκρεμπ, η Επιτροπή και ο ύπατος εκπρόσωπος έχουν ενισχύσει τον διάλογο πολιτικής και την παροχή βοήθειας στους εταίρους της διεύρυνσης για την αντιμετώπιση υβριδικών απειλών, ιδίως όσον αφορά την κυβερνοανθεκτικότητα και την κυβερνοασφάλεια, συμπεριλαμβανομένης της προστασίας των κρίσιμων υποδομών και της επισιτιστικής και της ενεργειακής ασφάλειας. Κατά το δεύτερο εξάμηνο του 2022, η Αλβανία, το Κόσοβο και το Μαυροβούνιο δέχτηκαν κυβερνοεπιθέσεις. Είναι απολύτως αναγκαίο η περιοχή να υιοθετήσει το πλαίσιο της ΕΕ για την κυβερνοασφάλεια. Είναι επίσης ζωτικής σημασίας για τα Δυτικά Βαλκάνια να υλοποιήσουν τη δέσμευσή τους για την εφαρμογή του μνημονίου συνεννόησης για το 5G που υπεγράφη κατά την ψηφιακή σύνοδο κορυφής των Δυτικών Βαλκανίων στα Τίρανα το 2020. Όσον αφορά τις στρατηγικές επικοινωνίες και την καταπολέμηση της χειραγώγησης πληροφοριών και της παραπληροφόρησης, θεσπίστηκε μια πιο ισχυρή και στοχευμένη δράση για την οικοδόμηση ανθεκτικότητας, η οποία επικεντρώνεται στην αύξηση της επίγνωσης σχετικά με το θέμα, την ενίσχυση του γραμματισμού στα μέσα ενημέρωσης και την ενίσχυση της συνεργασίας με τοπικούς θεσμούς, παράγοντες της κοινωνίας των πολιτών και μέσα ενημέρωσης με σκοπό την αντιμετώπιση αυτού του είδους υβριδικής απειλής για τις κοινωνίες των Δυτικών Βαλκανίων και την πορεία τους προς την ΕΕ.
Τον Οκτώβριο του 2021, η Βόρεια Μακεδονία ενέκρινε την εθνική στρατηγική για την οικοδόμηση ανθεκτικότητας και την αντιμετώπιση υβριδικών απειλών (2021-2025) μαζί με σχέδιο δράσης. Οι συστάσεις από τις έρευνες για τους υβριδικούς κινδύνους
λαμβάνονται υπόψη με τη στήριξη της ΕΕ. Σε επιλεγμένες χώρες αναμένεται να δοθεί συνέχεια στις έρευνες για τους κινδύνους.
Η αντικανονική μετανάστευση εξακολούθησε να αποτελεί βασική πρόκληση για τα Δυτικά Βαλκάνια και την Τουρκία. Αναπτύχθηκε περαιτέρω η συνεργασία κατά μήκος των μεταναστευτικών οδών Ανατολικής Μεσογείου / Δυτικών Βαλκανίων. Η παράνομη διακίνηση μεταναστών, οι ασυνόδευτοι ανήλικοι, η εμπορία ανθρώπων και η ανεπαρκής ικανότητα των εθνικών συστημάτων ασύλου εξακολουθούν να προκαλούν ανησυχία. Ο πόλεμος στην Ουκρανία και η κρίση στο Αφγανιστάν οδήγησαν σε αύξηση των Ουκρανών και Αφγανών προσφύγων και απαιτούν τη συνέχιση της στενής συνεργασίας μεταξύ της ΕΕ και των χωρών εταίρων. Στο πλαίσιο αυτό, όλοι οι εταίροι στην περιοχή υποδέχτηκαν πρόσφυγες, ιδίως το Μαυροβούνιο, το Κόσοβο, η Αλβανία και η Βόρεια Μακεδονία.
Το 2022, ο συνολικός αριθμός αντικανονικών αφίξεων από τα Δυτικά Βαλκάνια στην ΕΕ αυξάνεται σε σύγκριση με το 2021. Κατά τους 7 πρώτους μήνες του 2022 διαπιστώθηκαν 70 770 αντικανονικές διελεύσεις των συνόρων στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ, αριθμός σχεδόν τριπλάσιος από τον συνολικό αριθμό την ίδια περίοδο πέρυσι. Το 2021, ο συνολικός αριθμός αντικανονικών αφίξεων στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ από τα Δυτικά Βαλκάνια ανήλθε σε περίπου 62 000 σε σύγκριση με 27 000 το 2020. Στα τέλη Ιουλίου του 2022 υπήρχαν περίπου 9 800 μετανάστες και πρόσφυγες στα κέντρα υποδοχής της περιοχής και περίπου 2 900 εκτός των εγκαταστάσεων υποδοχής. Οι συνολικές ικανότητες υποδοχής είναι περίπου 14 500. Στους παράγοντες που επηρεάζουν τον υψηλό αριθμό ροών περιλαμβάνονται οι μετακινήσεις μεταναστών που βρίσκονται ήδη στην περιοχή, καθώς και ατόμων που φθάνουν αεροπορικώς στη Σερβία λόγω των καθεστώτων απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης. Δεδομένης της απότομης αύξησης των αφίξεων, η Επιτροπή παρακολουθεί την κατάσταση με αυξημένη επαγρύπνηση και ενίσχυσε τη συνεργασία της με τους εταίρους των Δυτικών Βαλκανίων. Σημειώνεται πρόοδος, αλλά απαιτούνται περαιτέρω προσπάθειες στα Δυτικά Βαλκάνια για τη δημιουργία ισχυρότερων θεσμών, νόμων και διαδικασιών στους τομείς του ασύλου, των επιστροφών, της νόμιμης μετανάστευσης και της διαχείρισης των συνόρων, ενόψει επίσης της μεταφοράς του σύνθετου και απαιτητικού ενωσιακού κεκτημένου στην εθνική νομοθεσία. Οι εταίροι των Δυτικών Βαλκανίων θα πρέπει να αναλάβουν ιδία ευθύνη και αυτενέργεια για όλες τις πτυχές της μετανάστευσης. Είναι αναγκαία η ισχυροποίηση των συστημάτων ασύλου, η επιτάχυνση των εκούσιων και μη εκούσιων επιστροφών και η συνεργασία με τις χώρες καταγωγής για την επανεισδοχή, σύμφωνα με τα διεθνή και τα ενωσιακά πρότυπα. Απαιτείται αυξημένη περιφερειακή και διεθνής συνεργασία για την καταπολέμηση των ομάδων οργανωμένου εγκλήματος που εμπλέκονται στην παράνομη διακίνηση μεταναστών και την εμπορία ανθρώπων. Η περιφερειακή συνεργασία και ο συντονισμός με την ΕΕ εξακολουθούν να είναι καίριας σημασίας.
Συμφωνίες περί καθεστώτος που επιτρέπουν στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής (Frontex) να αναπτύσσει ομάδες Ευρωπαϊκής Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής με εκτελεστικές αρμοδιότητες στις ζώνες που βρίσκονται κοντά στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ, με σκοπό την υποστήριξη των εθνικών συνοριακών αρχών, έχουν υπογραφεί και τεθεί σε λειτουργία στην Αλβανία, το Μαυροβούνιο και τη Σερβία. Παρόμοιες συμφωνίες περί καθεστώτος αποτέλεσαν αντικείμενο διαπραγμάτευσης μεταξύ της ΕΕ και της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης και μεταξύ της ΕΕ και της Βόρειας Μακεδονίας, αλλά δεν έχουν υπογραφεί ακόμη. Οι συμφωνίες αυτές θα πρέπει να αποτελέσουν αντικείμενο επαναδιαπραγμάτευσης για να ληφθούν υπόψη οι αλλαγές στο νομοθετικό τοπίο μετά τη διαπραγμάτευσή τους. Προκειμένου να ληφθούν υπόψη οι αλλαγές στο νομοθετικό τοπίο, ιδίως η έκδοση του κανονισμού για την Ευρωπαϊκή Συνοριοφυλακή και Ακτοφυλακή το 2019, η Επιτροπή διαπραγματεύτηκε νέο κείμενο συμφωνίας περί καθεστώτος με τη Βόρεια Μακεδονία το 2022, το οποίο αναμένεται να υπογραφεί πριν από το τέλος του έτους.
Όπως επιβεβαιώνεται από την έκθεση του 2021 στο πλαίσιο του μηχανισμού αναστολής της απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης, η Αλβανία, η Βοσνία και Ερζεγοβίνη, το Μαυροβούνιο, η Βόρεια Μακεδονία και η Σερβία πρέπει να διασφαλίσουν την περαιτέρω εναρμόνιση της πολιτικής θεωρήσεων με τους ενωσιακούς καταλόγους τρίτων χωρών που υπόκεινται στην υποχρέωση θεώρησης, ιδίως όσον αφορά τις τρίτες χώρες που παρουσιάζουν κίνδυνο αντικανονικής μετανάστευσης ή κίνδυνο για την ασφάλεια της ΕΕ. Η εναρμόνιση της πολιτικής θεωρήσεων με την ΕΕ είναι ζωτικής σημασίας για την εύρυθμη λειτουργία του καθεστώτος απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης των εν λόγω εταίρων της ΕΕ. Η Τουρκία εξακολουθεί να φιλοξενεί έναν από τους μεγαλύτερους προσφυγικούς πληθυσμούς στον κόσμο, με την παρουσία στο έδαφός της περίπου 4 εκατομμυρίων προσφύγων από τη Συρία και από άλλες χώρες. Κατά τους πρώτους 7 μήνες του 2022, ο συνολικός αριθμός αφίξεων στην ΕΕ από την Τουρκία ήταν 13 163 σε σύγκριση με 7 481 κατά την ίδια περίοδο του 2021 (αύξηση κατά 76 %). Από τους μετανάστες αυτούς, 6 225 έφτασαν στην Ιταλία, αριθμός που αντιστοιχεί σε σημαντική αύξηση σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος, 6 257 στην Ελλάδα, 601 στη Βουλγαρία και 80 στη Ρουμανία. Κατά την ίδια περίοδο το 2022, αναφέρθηκαν 11 137 αφίξεις στις περιοχές της Κύπρου που τελούν υπό τον έλεγχο της κυβέρνησης (10 771 μέσω της Πράσινης Γραμμής, 366 με βάρκες), σε σύγκριση με 5 118 αφίξεις μέσω της Πράσινης Γραμμής και με βάρκες κατά την ίδια περίοδο πέρυσι (αύξηση κατά 115 %). Η πολιτική θεωρήσεων της Τουρκίας πρέπει να εναρμονιστεί επίσης περαιτέρω με την πολιτική θεωρήσεων της ΕΕ. Ειδικότερα, η χώρα πρέπει να εναρμονίσει περαιτέρω τις απαιτήσεις θεώρησής της με τους ενωσιακούς καταλόγους των χωρών που απαλλάσσονται από την υποχρέωση θεώρησης και των χωρών που υπόκεινται στην υποχρέωση θεώρησης.
Δεδομένης της κατάληψης του Αφγανιστάν από τους Ταλιμπάν και της αντίληψης του τουρκικού πληθυσμού για τους μετανάστες, οι τουρκικές αρχές αυξάνουν τον αριθμό των επιστροφών προς το Αφγανιστάν και ενισχύουν τις συνοριακές υποδομές τους κατά μήκος των συνόρων με το Ιράν. Οι τουρκικές αρχές αυξάνουν επίσης τους πόρους για την πρόληψη και την καταπολέμηση της παράνομης διακίνησης μεταναστών, αλλά είναι αναγκαία η εξασφάλιση μεγαλύτερης διεθνούς συνεργασίας όσον αφορά την επιβολή του νόμου σε ολόκληρη τη μεταναστευτική οδό, από τις χώρες προέλευσης έως την Τουρκία, συμπεριλαμβανομένου του Ιράν, των Δυτικών Βαλκανίων και της ΕΕ, για την καταπολέμηση των δικτύων παράνομης διακίνησης. Η συνέχιση της στενής συνεργασίας στον τομέα της διαχείρισης των συνόρων και της καταπολέμησης της παράνομης διακίνησης μεταναστών εξακολουθεί να αποτελεί βασική προτεραιότητα.
Μεταρρύθμιση της δημόσιας διοίκησης
Η έκθεση στρατηγικών προβλέψεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής περιλαμβάνει την «ενίσχυση της ανθεκτικότητας των θεσμικών οργάνων» ως μία από τις βασικές προκλήσεις για το μέλλον της Ευρώπης. Τα δημόσια θεσμικά όργανα και οι δημόσιες διοικήσεις πρέπει να μπορούν να ανταποκρίνονται στις κοινωνικές ανησυχίες και να εφαρμόζουν αποτελεσματικά τις πολιτικές. Ο εκσυγχρονισμός των δημόσιων διοικήσεων εξακολουθεί να αποτελεί βασικό σημείο προβληματισμού σε όλες τις χώρες της διεύρυνσης. Η πολιτικοποίηση εξακολουθεί να αποδυναμώνει τις ικανότητες και την ελκυστικότητα των δημόσιων διοικήσεων ως εργοδοτών. Μολονότι υπάρχει επίγνωση των βασικών μεταρρυθμιστικών αναγκών για τη δημιουργία περισσότερο επαγγελματικών και αξιοκρατικών διοικήσεων συνολικά, θα χρειαστεί ισχυρότερο ηγετικό πνεύμα και περισσότερη προσπάθεια προκειμένου να βελτιωθεί ο σχεδιασμός πολιτικής, τα δημόσια οικονομικά, η διαχείριση του ανθρώπινου δυναμικού και η λογοδοσία. Υπάρχουν παραδείγματα θετικών μεταρρυθμίσεων, για παράδειγμα στην παροχή ψηφιακών υπηρεσιών. Η βελτίωση της διοικητικής ικανότητας θα είναι ουσιώδης για την εκπλήρωση των λειτουργιών του κράτους, τον σχεδιασμό και την εκτέλεση βασικών επενδύσεων σε στρατηγικές υποδομές και για την περαιτέρω ευθυγράμμιση με το κεκτημένο της ΕΕ.
Η ποιότητα της χάραξης πολιτικής έχει εξαιρετική σημασία για την καθοδήγηση της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης μιας χώρας και για την αντιμετώπιση συνεχών κρίσεων. Η χάραξη πολιτικής θα πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο προβλέψιμη. Θα πρέπει να έχει μεσοπρόθεσμο προγραμματισμό και να συνδέεται με τη δημοσιονομική προοπτική, να βασίζεται σε στοιχεία και σε διαβούλευση με τα σχετικά ενδιαφερόμενα μέρη. Ωστόσο, μεταξύ των εταίρων των Δυτικών Βαλκανίων, μεγάλο μέρος των νόμων που προτείνονται από τις κυβερνήσεις δεν εντάσσονται στα κυβερνητικά προγράμματα εργασίας. Η συνεκτικότητα του σχεδιασμού πολιτικής και ο συντονισμός μεταξύ κυβερνήσεων και κοινοβουλίων θα μπορούσαν να βελτιωθούν περαιτέρω. Η υπερβολική χρήση συντομευμένων διαδικασιών υπονομεύει την ποιότητα της νομοθεσίας και τη λογοδοσία στο πλαίσιο της δημοκρατίας. Η βελτίωση της παρακολούθησης της πολιτικής θα ενισχύσει περαιτέρω την αποτελεσματικότητα της διοίκησης σε ολόκληρη την περιοχή.
Οι υπεύθυνες δημόσιες διοικήσεις είναι οργανωμένες με ορθολογικό τρόπο, είναι αποτελεσματικές, αποδοτικές και διαφανείς και ενεργούν με ακεραιότητα. Με τον τρόπο αυτό χτίζεται κοινωνική εμπιστοσύνη, η οποία είναι αναγκαία για τη συνεργασία και την ανάπτυξη. Στα Δυτικά Βαλκάνια, οι κυβερνητικές δομές δεν ακολουθούν πάντα αυτές τις αρχές. Οι κρατικές υπηρεσίες δεν συστήνονται και δεν οργανώνονται πάντοτε με ορθολογικό ή αποτελεσματικό τρόπο (για παράδειγμα, στην Αλβανία και το Κόσοβο). Σε διάφορα σημεία, έχουν βελτιωθεί τα κανονιστικά και θεσμικά πλαίσια για τη λογοδοσία, αλλά όχι η πραγματική πρακτική της λογοδοσίας (Αλβανία, Βόρεια Μακεδονία και Σερβία). Η Βόρεια Μακεδονία δεν έχει ακόμη εγκρίνει νέο νόμο για την κρατική οργάνωση, η δε Βοσνία και Ερζεγοβίνη δεν έχει αρχίσει να αναπτύσσει ένα νομικό πλαίσιο που θα διασφαλίζει περισσότερη λογοδοσία. Το Μαυροβούνιο πρέπει να βελτιώσει τη λογοδοσία και την πρόσβαση σε δημόσιες πληροφορίες. Στην Τουρκία συνεχίστηκε η πολιτικοποίηση της διοίκησης, με τη λογοδοσία προς το κοινό να είναι περιορισμένη και την έλλειψη πολιτικής βούλησης για μεταρρυθμίσεις να παραμένει.
Η στρατηγική και επαγγελματική διαχείριση των ανθρώπινων πόρων και των δημόσιων υπηρεσιών είναι καθοριστικής σημασίας ώστε ο δημόσιος τομέας να μπορεί να προσελκύει, να αναπτύσσει και να διατηρεί στελέχη με προσόντα. Αυτό συνίσταται σε δίκαιες και ανταγωνιστικές αμοιβές και σε αξιοκρατικές προσλήψεις, προαγωγές και απολύσεις. Η έλλειψη καταρτισμένου προσωπικού αποτελεί μία από τις κύριες αιτίες για τη χαμηλή διοικητική ικανότητα και τις χαμηλές επιδόσεις των δημόσιων αρχών σε ολόκληρη την περιοχή. Όλες αυτές οι χώρες εξακολουθούν να δυσκολεύονται να ελέγξουν τις πελατειακές σχέσεις στην πολιτική, ώστε να οικοδομήσουν μια πιο επαγγελματική και πιο σταθερή δημόσια διοίκηση.
Η βελτίωση των δημόσιων υπηρεσιών προς τις επιχειρήσεις και το ευρύ κοινό βρίσκεται ψηλά στην ημερήσια διάταξη σε ολόκληρη την περιοχή και είναι ο τομέας στον οποίο έχουν σημειωθεί οι περισσότερες βελτιώσεις. Ωστόσο, η ασφάλεια δικαίου για τις επιχειρήσεις και τους πολίτες πρέπει να βελτιωθεί σε ολόκληρη την περιοχή, μέσω της αποτελεσματικής εναρμόνισης της τομεακής νομοθεσίας με τα πρότυπα του δικαίου για τις γενικές διοικητικές διαδικασίες. Η Σερβία, η Αλβανία, το Μαυροβούνιο και η Βόρεια Μακεδονία δρομολόγησαν πρωτοβουλίες και υπηρεσίες ηλεκτρονικής διακυβέρνησης. Η Αλβανία έχει αναπτύξει μια ολοκληρωμένη πλατφόρμα για τις ψηφιακές υπηρεσίες, αλλά πρέπει να διασφαλίσει ισότιμη πρόσβαση για τους πολίτες με περιορισμένες ψηφιακές δεξιότητες. Η Βοσνία και Ερζεγοβίνη και το Κόσοβο πρέπει να επιταχύνουν τις προσπάθειές τους για την ανάπτυξη μιας ολοκληρωμένης πολιτικής ηλεκτρονικής διακυβέρνησης και να αποσαφηνίσουν τις θεσμικές αρμοδιότητες.
Η βελτίωση των συστημάτων διαχείρισης των δημόσιων συμβάσεων και των δημόσιων οικονομικών παραμένει σημαντική προτεραιότητα για την αποτελεσματικότητα και την ακεραιότητα του κράτους σε ολόκληρη την περιοχή. Το Κόσοβο, το Μαυροβούνιο και η Βόρεια Μακεδονία σημείωσαν πρόοδο όσον αφορά την ψηφιοποίηση των συστημάτων τους για τις δημόσιες συμβάσεις. Στην Αλβανία τέθηκε σε λειτουργία ένα ηλεκτρονικό σύστημα προσφυγών και καταγγελιών. Στη Σερβία, οι εξαιρέσεις από την εφαρμογή του νόμου για τις δημόσιες συμβάσεις έχουν αυξηθεί σημαντικά γεγονός που προβληματίζει τόσο ως τάση που πρέπει να αντιστραφεί αλλά και σχετικά με τη διαφάνεια εν γένει. Η Τουρκία εξακολουθεί να παρουσιάζει μεγάλα κενά όσον αφορά την ευθυγράμμισή της με το κεκτημένο της ΕΕ, καθώς το πεδίο εφαρμογής των κανόνων για τις δημόσιες συμβάσεις είναι σημαντικά μειωμένο.
Η μεταρρύθμιση των εθνικών συστημάτων διακυβέρνησης στην κατεύθυνση της χρηστής δημοσιονομικής διαχείρισης, της λογοδοσίας των διευθυντικών στελεχών, και του εξωτερικού ελέγχου, είναι ζωτικής σημασίας για τη βιωσιμότητα των οικονομικών του κράτους. Σημειώθηκε κάποια πρόοδος, καθώς η Σερβία, το Μαυροβούνιο και η Βόρεια Μακεδονία κατάρτισαν/ενέκριναν νέα προγράμματα διαχείρισης των δημόσιων οικονομικών. Η Αλβανία έχει κάνει βήματα για την κατάρτιση μιας νέας μεσοπρόθεσμης στρατηγικής για τα έσοδα. Τώρα, πρέπει να ακολουθήσει η ορθή εφαρμογή των προγραμμάτων αυτών. Στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη, αναμένεται να εγκριθεί από το υπουργικό συμβούλιο η πρώτη ολοκληρωμένη στρατηγική για τη διαχείριση των δημόσιων οικονομικών. Στην Τουρκία δεν σημειώθηκαν σημαντικές εξελίξεις στον τομέα της διαχείρισης των δημόσιων οικονομικών.
Η ενίσχυση των συστημάτων και των ικανοτήτων διαχείρισης των δημόσιων επενδύσεων πρέπει να είναι σαφής προτεραιότητα για όλες τις χώρες της διεύρυνσης, ιδίως στο πλαίσιο του οικονομικού και επενδυτικού σχεδίου για τα Δυτικά Βαλκάνια. Ωστόσο, μικρή πρόοδος σημειώθηκε κατά τη διάρκεια του περασμένου έτους. Το Μαυροβούνιο προέβη σε αξιολόγηση της διαχείρισης των δημόσιων επενδύσεων. Η αύξηση της ικανότητας είναι πλέον απαραίτητη. Στη Βόρεια Μακεδονία, η υλοποίηση του σχεδίου δράσης για τη διαχείριση των δημόσιων επενδύσεων καθυστερεί και δεν έχει ακόμη συσταθεί μονάδα διαχείρισης δημόσιων επενδύσεων. Η Σερβία πρέπει να εφαρμόσει πλήρως τη μεθοδολογία του διατάγματος για τη διαχείριση κεφαλαιουχικών έργων σε όλες τις κεφαλαιουχικές επενδύσεις. Σε όλες αυτές τις χώρες πρέπει να θεσπιστεί ένα ενιαίο, ολοκληρωμένο, αποτελεσματικό και διαφανές σύστημα σχεδιασμού και διαχείρισης των επενδύσεων κεφαλαίου.
Η πρόοδος όσον αφορά τους δημόσιους εσωτερικούς ελέγχους και τη λογοδοσία των διευθυντικών στελεχών ήταν γενικά αργή, αλλά τρεις χώρες σημείωσαν κάποια πρόοδο: Η Αλβανία εξέδωσε κατευθυντήριες γραμμές για τον έλεγχο των ληξιπρόθεσμων οφειλών και ενέκρινε την αναθεώρηση της μεθοδολογίας για τον έλεγχο των επιδόσεων. Στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη, οι δευτερεύοντες κανονισμοί και οι δευτερεύουσες μεθοδολογίες επικαιροποιήθηκαν σε όλα τα επίπεδα και ενσωματώθηκαν στην εφαρμογή ΤΠ για τον δημόσιο εσωτερικό δημοσιονομικό έλεγχο, με την κατάρτιση ενοποιημένων ετήσιων εκθέσεων σε όλα τα επίπεδα. Η Σερβία εφάρμοσε δύο πιλοτικές αξιολογήσεις από ομοτίμους σχετικά με τις ρυθμίσεις εσωτερικού ελέγχου και βελτίωσε πρόσφατα τις κατευθυντήριες γραμμές για τη λογοδοσία των διευθυντικών στελεχών.
Οι χώρες της διεύρυνσης στο σύνολό τους πρέπει να ενισχύσουν την ικανότητά τους να παράγουν στατιστικές καλής ποιότητας, σύμφωνα με τις αρχές που κατοχυρώνονται στο δίκαιο της ΕΕ και εξειδικεύονται περαιτέρω στον κώδικα ορθής πρακτικής για τις ευρωπαϊκές στατιστικές, με βάση την επαγγελματική ανεξαρτησία, την αμεροληψία, την αξιοπιστία, καθώς και τη διαφάνεια και την εμπιστευτικότητα. Κρίσιμη σημασία έχει επίσης η αύξηση της υποβολής στοιχείων στην Eurostat. Κατά τον κύκλο του 2021, η Βόρεια Μακεδονία και η Τουρκία πραγματοποίησαν απογραφή πληθυσμού και κατοικιών. Τα υπόλοιπα Δυτικά Βαλκάνια θα πρέπει επίσης να πραγματοποιήσουν απογραφές και να διαθέσουν επαρκείς πόρους στις στατιστικές τους υπηρεσίες. Ένας συγκεκριμένος τομέας στον οποίο όλες αυτές οι χώρες πρέπει να σημειώσουν πρόοδο είναι οι μακροοικονομικές στατιστικές, συμπεριλαμβανομένων των στατιστικών για τα δημόσια οικονομικά. Σε κάθε χώρα, η ενίσχυση του συντονισμού του στατιστικού συστήματος είναι αναγκαία.
Οι περιφερειακές και τοπικές αρχές μπορούν να διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στη διαδικασία ευθυγράμμισης με την ΕΕ και στη μελλοντική εφαρμογή των ενωσιακών κανόνων. Οι περιφερειακές και τοπικές διοικήσεις είναι πιο κοντά στους πολίτες και έχουν καίριο ρόλο στην παροχή των δημόσιων υπηρεσιών, καθώς και στην οικοδόμηση της εμπιστοσύνης των πολιτών στους κρατικούς τους θεσμούς. Οι κυβερνήσεις πρέπει να διασφαλίζουν την ισορροπία μεταξύ της κεντρικής, της περιφερειακής και της τοπικής διοίκησης, καθώς και τη συνεκτική εφαρμογή των κανόνων, των διαδικασιών, των προτύπων και της διαχείρισης των ανθρώπινων πόρων σε όλα τα επίπεδα της δημόσιας διοίκησης. Αυτό έχει άμεσο αντίκτυπο στην ποιότητα των τομεακών πολιτικών, των δημόσιων υπηρεσιών και, τελικά, στην ανταγωνιστικότητα και την ανάπτυξη και, ως εκ τούτου, θα πρέπει να τύχει μεγαλύτερης προσοχής στις χώρες της διεύρυνσης.
Κοινωνία των πολιτών
Στα Δυτικά Βαλκάνια εξακολουθεί να υπάρχει μια σε μεγάλο βαθμό δραστήρια και δυναμική κοινωνία των πολιτών, η οποία παρακολουθεί την κυβερνητική δράση και συμβάλλει στη χάραξη πολιτικής. Η θέσπιση νομικών μέτρων επέφερε βελτιώσεις σε ορισμένες χώρες των Δυτικών Βαλκανίων· ωστόσο, το νομικό πλαίσιο πρέπει να βελτιωθεί περαιτέρω και να εφαρμόζεται με συνέπεια, ώστε να δημιουργηθεί ένα ευνοϊκό περιβάλλον για την κοινωνία των πολιτών, όσον αφορά, μεταξύ άλλων, τις διαδικασίες καταχώρισης, την ενίσχυση της διαθεσιμότητας και της διαφάνειας της δημόσιας χρηματοδότησης (Βοσνία και Ερζεγοβίνη, Βόρεια Μακεδονία, Σερβία) και τις προϋποθέσεις για τον εθελοντισμό (Αλβανία, Κόσοβο). Είναι σημαντικό να μην γίνεται κατάχρηση των μέτρων ασφάλειας, π.χ. μέσω της αντιτρομοκρατικής νομοθεσίας ή της νομοθεσίας για την πρόληψη της χρηματοδότησης της διάδοσης όπλων μαζικής καταστροφής (Τουρκία), της πρόληψης της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας (Κόσοβο) ή μέσω περιορισμών στην ελεύθερη πρόσβαση στην πληροφόρηση (Μαυροβούνιο) ή στην ελευθερία του συνέρχεσθαι (Βοσνία και Ερζεγοβίνη).
Εξακολουθούν να υπάρχουν αδυναμίες στους θεσμοθετημένους μηχανισμούς συνεργασίας μεταξύ της κοινωνίας των πολιτών και των κυβερνήσεων. Είναι σημαντικό οι κυβερνήσεις να διασφαλίσουν τις προϋποθέσεις για την ουσιαστική και χωρίς αποκλεισμούς συμμετοχή των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών στις διαδικασίες χάραξης πολιτικής.
Η κοινωνία των πολιτών δέχεται πιέσεις στη Σερβία και στην οντότητα της Σερβικής Δημοκρατίας της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης (Republika Srpska). Στη Σερβία συνεχίστηκαν οι φραστικές επιθέσεις και οι εκστρατείες δυσφήμισης, καθώς και η χρηματοδότησή τους, κατά οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, ενώ η άσκηση της ελευθερίας του συνέρχεσθαι παραμένει περιορισμένη στην οντότητα της Σερβικής Δημοκρατίας της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης. Στην Τουρκία εξακολούθησε να παρατηρείται σοβαρή οπισθοδρόμηση. Η κοινωνία των πολιτών βρέθηκε αντιμέτωπη με συνεχείς πιέσεις και ο χώρος ελεύθερης λειτουργίας της συνέχισε να μειώνεται, με περιορισμούς στις δραστηριότητες των υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της κοινωνίας των πολιτών. Επίσης, οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών στην περιοχή της διεύρυνσης εξακολουθούν να παρέχουν υπηρεσίες σε μειονεκτούσες ομάδες, συμπληρώνοντας ή υποκαθιστώντας το έργο των δημόσιων αρχών.
Οικονομία
Μετά τον έντονο αρνητικό αντίκτυπο της πανδημίας COVID-19 το 2020, οι οικονομίες των Δυτικών Βαλκανίων και της Τουρκίας ανέκαμψαν γρήγορα το 2021. Ο ρυθμός της ανάκαμψης διέφερε σημαντικά μεταξύ των οικονομιών, με διψήφια αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ στο Μαυροβούνιο (12,4 %), στην Τουρκία (11 %) και στο Κόσοβο (10,5 %), κάπως βραδύτερο αλλά ακόμη έντονο ρυθμό επέκτασης στην Αλβανία (8,3 %), τη Σερβία (7,4 %) και τη Βοσνία και Ερζεγοβίνη (7,1 %), και με πιο συγκρατημένη αύξηση της παραγωγής στη Βόρεια Μακεδονία (4 %). Η σταδιακή άρση των μέτρων ανάσχεσης της νόσου COVID-19 και το αποτέλεσμα βάσης από την έντονη οικονομική κάμψη το 2020 (ιδίως λόγω του τομεακού μεριδίου του τουρισμού) έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην ανάκαμψη σε ορισμένες χώρες, ιδίως λόγω της πολύ έντονης επέκτασης στο Μαυροβούνιο. Οι βασικοί παράγοντες που συνέβαλαν στη σταθερότητα της ανάκαμψης ήταν οι εξής: η υψηλή ιδιωτική κατανάλωση, τροφοδοτούμενη από τη συσσωρευμένη ζήτηση και τη συνέχιση των μέτρων στήριξης για τον μετριασμό της κρίσης σε ορισμένες χώρες· η αύξηση των επενδύσεων, ιδίως των δημόσιων κεφαλαιουχικών δαπανών στη Σερβία και τη Βόρεια Μακεδονία· και η έντονη αύξηση των εξαγωγών, ιδίως στην περίπτωση της Τουρκίας.
Οι οικονομικές προοπτικές χαρακτηρίζονται από πολύ μεγάλη αβεβαιότητα που οφείλεται κυρίως στις οικονομικές επιπτώσεις από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η οποία αναμένεται να έχει αρνητικό αντίκτυπο στις οικονομίες, αν και σε διαφορετικό βαθμό, λόγω διαφορών ως προς: τους άμεσους και έμμεσους εμπορικούς δεσμούς κάθε χώρας· την ενεργειακή ένταση κάθε χώρας· τη σημασία του πληθωρισμού των τιμών των τροφίμων· και ως προς τον ρόλο του τουρισμού.
Σε όλες αυτές τις χώρες, τα δημοσιονομικά μέτρα που έχουν θεσπιστεί για τον μετριασμό των επιπτώσεων της αύξησης των τιμών της ενέργειας και των τροφίμων, σε συνδυασμό με το συσταλτικό οικονομικό αποτέλεσμα του πολέμου της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας, θα μπορούσαν ενδεχομένως να εκτροχιάσουν ή να επιβραδύνουν τη δημοσιονομική εξυγίανση. Ο πληθωρισμός επιταχύνθηκε σημαντικά στα Δυτικά Βαλκάνια, ενώ στην Τουρκία η επίδραση των παγκόσμιων πιέσεων στις τιμές εντάθηκε από ανορθόδοξες αποφάσεις νομισματικής πολιτικής, οι οποίες πυροδότησαν μεγάλη υποτίμηση της λίρας και ώθησαν τον πληθωρισμό σε υψηλό εικοσαετίας (πάνω από 80 % τον Ιούλιο του 2022).
Η ανάγκη επιτάχυνσης των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων έχει καταστεί ακόμη πιο σημαντική για την προώθηση βιώσιμης ανάκαμψης μεσοπρόθεσμα και για την επίτευξη περαιτέρω προόδου όσον αφορά την εκπλήρωση δύο οικονομικών κριτηρίων για την ένταξη στην ΕΕ: της εξασφάλισης λειτουργικών οικονομιών της αγοράς και της τεκμηρίωσης της ικανότητας αντιμετώπισης των ανταγωνιστικών πιέσεων και των δυνάμεων της αγοράς εντός της ΕΕ.
Οι περισσότερες από τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων έχουν σημειώσει ικανοποιητική ή έστω κάποια πρόοδο όσον αφορά την προώθηση λειτουργικών οικονομιών της αγοράς, πλην της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης όπου παρατηρήθηκε κάποια οπισθοδρόμηση. Η Τουρκία δεν σημείωσε καμία πρόοδο στο θέμα αυτό. Επί του παρόντος, κανένας από τους εταίρους των Δυτικών Βαλκανίων δεν μπορεί να θεωρηθεί πλήρως λειτουργούσα οικονομία της αγοράς, το δε επίπεδο συμμόρφωσης ποικίλλει. Ενώ η Βοσνία και Ερζεγοβίνη και το Κόσοβο βρίσκονται ακόμη σε πρώιμο στάδιο, η Βόρεια Μακεδονία έχει ήδη φθάσει σε ικανοποιητικό επίπεδο προετοιμασίας. Η Αλβανία και το Μαυροβούνιο θεωρείται ότι έχουν προετοιμαστεί σε μέτριο βαθμό, ενώ η Σερβία κυμαίνεται μεταξύ μέτριου και ικανοποιητικού επιπέδου προετοιμασίας. Η οικονομία της αγοράς της Τουρκίας έχει προχωρήσει ικανοποιητικά, αλλά έχουν ενταθεί οι σοβαρές ανησυχίες σχετικά με τη λειτουργία της, καθώς παρατηρείται οπισθοδρόμηση σε σημαντικά στοιχεία, όπως η άσκηση της νομισματικής πολιτικής, το θεσμικό και κανονιστικό περιβάλλον, οι παρεμβάσεις στον καθορισμό των τιμών και οι αδιαφανείς κρατικές ενισχύσεις. Όσον αφορά την ικανότητά τους να αντιμετωπίζουν τις ανταγωνιστικές πιέσεις και τις δυνάμεις της αγοράς, μόνο η Τουρκία έχει σημειώσει ικανοποιητική πρόοδο, η Σερβία, το Μαυροβούνιο και η Βόρεια Μακεδονία βρίσκονται σε μέτριο επίπεδο προετοιμασίας, η Αλβανία έχει κάποιο επίπεδο προετοιμασίας, ενώ η Βοσνία και Ερζεγοβίνη και το Κόσοβο βρίσκονται ακόμη σε πρώιμο στάδιο.
Με την πάροδο των ετών, ο οικονομικός και δημοσιονομικός διάλογος μεταξύ της ΕΕ και των Δυτικών Βαλκανίων και της Τουρκίας έχει καταστεί σημαντική πλατφόρμα για τη συζήτηση και τη συμφωνία μεσοπρόθεσμων δημοσιονομικών σχεδίων, καθώς και στρατηγικών και προτεραιοτήτων οικονομικής πολιτικής με βάση τα προγράμματα οικονομικών μεταρρυθμίσεων που υποβάλλουν σε ετήσια βάση οι εταίροι. Η διαδικασία καταλήγει στη διατύπωση υπουργικών συμπερασμάτων που συμφωνούνται από κοινού και περιέχουν ειδικές ανά χώρα κατευθύνσεις πολιτικής για την καθοδήγηση των δημοσιονομικών και διαρθρωτικών πολιτικών στα Δυτικά Βαλκάνια και την Τουρκία.
Το επίπεδο εφαρμογής των από κοινού συμφωνημένων κατευθύνσεων πολιτικής επιδεινώθηκε σε όλα τα Δυτικά Βαλκάνια και την Τουρκία, από 50,8 % το 2020 σε 42,9 % το 2021. Η επιδείνωση αυτή συνδέεται εν μέρει με την επιστροφή, το 2021, σε κατευθύνσεις πολιτικής που αφορούν δυσκολότερες μεταρρυθμίσεις, μετά την εστίαση σε βραχυπρόθεσμα μέτρα σχετικά με την κρίση της νόσου COVID-19 το 2020. Θα πρέπει να συνεχιστούν οι προσπάθειες ώστε η δημοσιονομική σταθερότητα να ενισχυθεί και ο προσανατολισμός της σύνθεσης των προϋπολογισμών να στραφεί περισσότερο προς την ανάπτυξη, μεταξύ άλλων με την προώθηση της ψηφιακής και της πράσινης μετάβασης και της ανάπτυξης του ανθρώπινου κεφαλαίου. Η μείωση της ευπάθειας σε εξωτερικούς κλυδωνισμούς και η αύξηση της επισιτιστικής και ενεργειακής ασφάλειας έχουν καταστεί ζητήματα ζωτικής σημασίας. Επίσης, η βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος και η εμβάθυνση της περιφερειακής οικονομικής ολοκλήρωσης με βάση τους κανόνες και τα πρότυπα της ΕΕ θα αυξήσουν σημαντικά την ελκυστικότητα της περιοχής των Δυτικών Βαλκανίων ως επενδυτικού προορισμού και θα συμβάλουν περαιτέρω στην οικονομική της ανάπτυξη. Στην Τουρκία, βασική πρόκληση συνιστά η αποκατάσταση της λειτουργικής ανεξαρτησίας των οικονομικών και χρηματοπιστωτικών ρυθμιστικών αρχών.
Οι αγορές εργασίας στα Δυτικά Βαλκάνια και την Τουρκία εξακολουθούν να χαρακτηρίζονται από συνολικά χαμηλή δραστηριότητα (ιδίως μεταξύ των γυναικών και των νέων) και απασχόληση, καθώς και από υψηλά επίπεδα παραοικονομίας και ανεργίας. Το 2020, το χάσμα μεταξύ των φύλων όσον αφορά την απασχόληση στις χώρες της διεύρυνσης κυμάνθηκε από περίπου 13-15 εκατοστιαίες μονάδες στο Μαυροβούνιο, τη Σερβία και την Αλβανία έως περίπου 33 εκατοστιαίες μονάδες στο Κόσοβο και 38 εκατοστιαίες μονάδες στην Τουρκία, πολύ πάνω από τον μέσο όρο των 11 εκατοστιαίων μονάδων στην ΕΕ-27. Είναι σαφές ότι πρέπει να βελτιωθούν οι ανεπαρκώς στοχευμένες ενεργητικές πολιτικές για την αγορά εργασίας, ώστε να βοηθηθούν οι ενδιαφερόμενες και οι ενδιαφερόμενοι να βρουν εργασία ή κατάρτιση. Στο πλαίσιο αυτό, τον Ιούλιο του 2021, οι εταίροι των Δυτικών Βαλκανίων δεσμεύτηκαν ώστε, σταδιακά, να δημιουργήσουν, να εφαρμόσουν και να ενισχύσουν προγράμματα εγγυήσεων για τη νεολαία σύμφωνα με το μοντέλο της ΕΕ· οι περισσότεροι δε από αυτούς συγκρότησαν διυπουργικές ομάδες εμπειρογνωμόνων για την ανάπτυξη σχεδίων υλοποίησης των εγγυήσεων για τη νεολαία.
Εξακολουθούν να υπάρχουν διαρθρωτικές αναντιστοιχίες όσον αφορά τις δεξιότητες, εξαιτίας των αδύναμων εκπαιδευτικών συστημάτων και των ανεπαρκών επενδύσεων σε ανθρώπινο κεφάλαιο. Οι μεταρρυθμίσεις και οι επενδύσεις στα εκπαιδευτικά συστήματα, καθώς και η αναβάθμιση των δεξιοτήτων και η επανειδίκευση, έχουν καίρια σημασία για τη βελτίωση της κατάστασης στην αγορά εργασία και την αντιμετώπιση των ελλείψεων ειδικευμένου εργατικού δυναμικού που προκύπτουν. Η ψηφιοποίηση της οικονομίας και η ανάπτυξη ψηφιακών δεξιοτήτων σε όλα τα τμήματα της κοινωνίας είναι επίσης αναγκαίες για την τόνωση της απασχολησιμότητας και την προώθηση της ψηφιακής οικονομίας. Τα υψηλά επίπεδα φτώχειας παραμένουν πρόβλημα σε όλες τις οικονομίες των εταίρων, γεγονός που επιδεινώθηκε από την πανδημία COVID-19 και τις υψηλές ιδιωτικές δαπάνες για ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, ενώ τα επίπεδα φτώχειας αναμένεται να επιδεινωθούν περαιτέρω από την πρόσφατη αύξηση των τιμών των τροφίμων και της ενέργειας. Ως εκ τούτου, η βελτίωση της αποτελεσματικότητας των συστημάτων κοινωνικής προστασίας και η στόχευση των κοινωνικών δαπανών στα φτωχότερα τμήματα του πληθυσμού έχουν καταστεί ακόμη πιο κρίσιμες.
III. ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΑΝΑΛΗΨΗΣ ΤΩΝ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΩΝ ΠΟΥ ΑΠΟΡΡΕΟΥΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΔΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΜΕΛΟΥΣ ΤΗΣ ΕΕ
Η ευθυγράμμιση στον τομέα της εσωτερικής αγοράς θα επιτρέψει στις χώρες της διεύρυνσης να αξιοποιήσουν πλήρως τις συμφωνίες σταθεροποίησης και σύνδεσης και να αυξήσουν περαιτέρω την εμπορική τους ενοποίηση με την ΕΕ, η οποία παραμένει μακράν ο κορυφαίος εμπορικός εταίρος της περιοχής. Επίσης, θα ενισχύσει την ελκυστικότητα των επενδύσεων της ΕΕ και θα διευκολύνει τις συνέργειες της αλυσίδας εφοδιασμού, τη δημιουργία θέσεων εργασίας και την πρόσβαση σε κεφάλαια.
Κατά γενικό κανόνα, τα Δυτικά Βαλκάνια έχουν προετοιμαστεί σε μέτριο βαθμό σε πολλούς από τους τομείς της εσωτερικής αγοράς. Όσον αφορά την ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων, το Κόσοβο, το Μαυροβούνιο και η Σερβία σημείωσαν κάποια πρόοδο, η Αλβανία σημείωσε περιορισμένη πρόοδο, ενώ η Βοσνία και Ερζεγοβίνη και η Βόρεια Μακεδονία δεν σημείωσαν καμία πρόοδο. Η Αλβανία και το Κόσοβο σημείωσαν κάποια πρόοδο όσον αφορά την ελεύθερη κυκλοφορία των υπηρεσιών, ενώ η Βόρεια Μακεδονία, το Μαυροβούνιο και η Σερβία σημείωσαν περιορισμένη μόνο πρόοδο. Η Βόρεια Μακεδονία σημείωσε ικανοποιητική πρόοδο όσον αφορά την ελεύθερη κυκλοφορία των κεφαλαίων, ενώ η Αλβανία, το Κόσοβο και το Μαυροβούνιο σημείωσαν κάποια πρόοδο. Στον τομέα της πολιτικής ανταγωνισμού, το Κόσοβο και το Μαυροβούνιο σημείωσαν κάποια πρόοδο, η Αλβανία και η Σερβία σημείωσαν περιορισμένη πρόοδο, ενώ η Βοσνία και Ερζεγοβίνη και η Βόρεια Μακεδονία δεν σημείωσαν καμία πρόοδο. Η Αλβανία σημείωσε ικανοποιητική πρόοδο όσον αφορά το δίκαιο διανοητικής ιδιοκτησίας, τομέας στον οποίο το Κόσοβο, το Μαυροβούνιο και η Σερβία σημείωσαν κάποια πρόοδο. Η Αλβανία σημείωσε περαιτέρω ικανοποιητική πρόοδο στον τομέα των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, στον οποίο το Κόσοβο, η Βόρεια Μακεδονία και το Μαυροβούνιο σημείωσαν επίσης πρόοδο. Η περιφερειακή συνεργασία και τα πλαίσια περιφερειακής συνεργασίας χωρίς αποκλεισμούς, όπως η στρατηγική της ΕΕ για την περιφέρεια της Αδριατικής και του Ιονίου ή η στρατηγική της ΕΕ για την περιοχή του Δούναβη, συνέχισαν να συμβάλλουν στις προετοιμασίες για την ενδεχόμενη συμμετοχή στην εσωτερική αγορά της ΕΕ. Τα πλαίσια αυτά ενισχύουν τη διοικητική ικανότητα σε διάφορες πολιτικές της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της πολιτικής συνοχής, και παρέχουν μια πλατφόρμα συνεργασίας για διάφορα επίπεδα διακυβέρνησης. Η κοινή περιφερειακή αγορά των Δυτικών Βαλκανίων, η οποία βασίζεται στους κανόνες και τα πρότυπα της ΕΕ, αποτελεί εφαλτήριο για τη στενότερη ενοποίηση της περιοχής με την ενιαία αγορά της ΕΕ πριν από την προσχώρηση. Η Τουρκία σημείωσε κάποια πρόοδο στον τομέα των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών και περιορισμένη πρόοδο στους τομείς της ελεύθερης κυκλοφορίας των εμπορευμάτων, του δικαίου διανοητικής ιδιοκτησίας και της προστασίας των καταναλωτών και της υγείας. Έχει προοδεύσει ικανοποιητικά στον τομέα του εταιρικού δικαίου και έχει ικανοποιητικό επίπεδο προετοιμασίας στους τομείς της ελεύθερης κυκλοφορίας των εμπορευμάτων, των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, της προστασίας των καταναλωτών και της υγείας, καθώς και του δικαίου διανοητικής ιδιοκτησίας. Ωστόσο, η ποσότητα των προϊόντων παραποίησης/απομίμησης εξακολουθεί να προβληματίζει και απαιτείται καλύτερη επιβολή της νομοθεσίας. Η Τουρκία παραμένει, ωστόσο, σε πρώιμο στάδιο προετοιμασίας στους τομείς της ελεύθερης κυκλοφορίας των υπηρεσιών και της ελεύθερης κυκλοφορίας των εργαζομένων, όπου δεν έχει σημειωθεί καμία πρόοδος.
Οι μεταρρυθμίσεις στους τομείς της ανταγωνιστικότητας και της συμπεριληπτικής ανάπτυξης είναι εξαιρετικά σημαντικές για τα προγράμματα οικονομικής μεταρρύθμισης των Δυτικών Βαλκανίων και λαμβάνουν στήριξη μέσω του οικονομικού και επενδυτικού σχεδίου, δεδομένου ότι θα συμβάλουν στην αύξηση της ανταγωνιστικότητας της περιοχής και της ελκυστικότητάς της για τις επιχειρήσεις, καθώς και στη μείωση του υφιστάμενου χάσματος με την οικονομία της ΕΕ. Με σκοπό τη στήριξη της ανταγωνιστικότητας του ιδιωτικού τομέα, τον Φεβρουάριο του 2022 προκηρύχθηκε η πρώτη πρόσκληση για τον συνδυασμό δημόσιων και ιδιωτικών πόρων βάσει του πλαισίου επενδύσεων για τα Δυτικά Βαλκάνια (WBIF). Κατά τη συνεδρίασή του στη Ρώμη τον Ιούνιο του 2022, το επιχειρησιακό συμβούλιο γνωμοδότησε θετικά για τις δύο πρώτες συνδυαστικές πράξεις και για δύο έργα τεχνικής βοήθειας ύψους 47 εκατ. EUR για τον ιδιωτικό τομέα. Επίσης, στο πλαίσιο της πρώτης σύγκλησης του επιχειρησιακού συμβουλίου του ΕΤΒΑ+ τον Απρίλιο του 2022, η Επιτροπή υπέβαλε τρεις προτάσεις εγγυήσεων ύψους 125 εκατ. EUR. Τα καθεστώτα εγγυήσεων για τη στήριξη των πολύ μικρών, μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων και των επιχειρηματιών στον τομέα της γεωργίας, καθώς και τα μέτρα για την ενεργειακή απόδοση και την ψηφιακή μετάβαση θα αρχίσουν να εφαρμόζονται από τις αρχές του 2023.
Οι περισσότεροι εταίροι των Δυτικών Βαλκανίων εμφανίζουν μέτριο επίπεδο προετοιμασίας στους τομείς που συνδέονται με τη συγκεκριμένη ομάδα κεφαλαίων. Ωστόσο, η Βοσνία και Ερζεγοβίνη εξακολουθεί να βρίσκεται σε πρώιμο στάδιο σε αρκετούς τομείς. Στον τομέα της φορολογίας, το Μαυροβούνιο και η Βόρεια Μακεδονία σημείωσαν κάποια πρόοδο, η Αλβανία, το Κόσοβο και η Σερβία σημείωσαν περιορισμένη πρόοδο, ενώ δεν σημειώθηκε καμία πρόοδος στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη. Στον τομέα της τελωνειακής ένωσης, η Βοσνία και Ερζεγοβίνη και η Βόρεια Μακεδονία έχουν σημειώσει κάποια πρόοδο, ενώ η Αλβανία, το Κόσοβο, το Μαυροβούνιο και η Σερβία έχουν σημειώσει περιορισμένη πρόοδο. Στον τομέα της εκπαίδευσης και του πολιτισμού, η Αλβανία, το Κόσοβο, το Μαυροβούνιο και η Σερβία σημείωσαν κάποια πρόοδο. Στον τομέα της επιστήμης και της έρευνας, το Μαυροβούνιο και η Σερβία σημείωσαν κάποια πρόοδο. Το Κόσοβο σημείωσε κάποια πρόοδο στον τομέα του ψηφιακού μετασχηματισμού και των μέσων ενημέρωσης. Σημειώθηκε επίσης κάποια πρόοδος στον τομέα της οικονομικής και νομισματικής πολιτικής από το Κόσοβο και τη Βόρεια Μακεδονία, καθώς και στον τομέα της κοινωνικής πολιτικής και της απασχόλησης από την Αλβανία, το Κόσοβο, τη Βόρεια Μακεδονία και το Μαυροβούνιο. Στον τομέα των επιχειρήσεων και της βιομηχανικής πολιτικής, η Αλβανία, το Κόσοβο, η Βόρεια Μακεδονία και το Μαυροβούνιο σημείωσαν κάποια πρόοδο. Κατά γενικό κανόνα, η περιοχή πρέπει να προβεί σε κοινωνικοοικονομικές μεταρρυθμίσεις για την αντιμετώπιση των διαρθρωτικών αδυναμιών, της χαμηλής ανταγωνιστικότητας, της υψηλής ανεργίας και των επιπτώσεων της πανδημίας COVID-19. Η πρόοδος όσον αφορά την ευθυγράμμιση με τους κανόνες της ΕΕ στους τομείς του ΦΠΑ, των ειδικών φόρων κατανάλωσης και της άμεσης φορολογίας θα συμβάλει στην προώθηση του ενδοπεριφερειακού και του διεθνούς εμπορίου. Η περιοχή πρέπει επίσης να ενισχύσει σημαντικά το οικοσύστημά της στον τομέα της έρευνας και της καινοτομίας, ώστε οι οικονομίες να μπορούν να ακολουθούν τις εξελίξεις, μεταξύ άλλων στον τομέα των ψηφιακών και των πράσινων τεχνολογιών. Η Τουρκία συνέχισε να ευθυγραμμίζεται σε περιορισμένο μόνο βαθμό με το κεκτημένο της ΕΕ και παρατηρήθηκε οπισθοδρόμηση στους τομείς του ψηφιακού μετασχηματισμού και των μέσων ενημέρωσης, της οικονομικής και νομισματικής πολιτικής, της κοινωνικής πολιτικής και της απασχόλησης, καθώς και της βιομηχανικής πολιτικής. Η Τουρκία σημείωσε ικανοποιητική πρόοδο στους τομείς της επιστήμης και της έρευνας και κάποια πρόοδο στους τομείς της εκπαίδευσης και του πολιτισμού, όπου η χώρα πρέπει να συνεχίσει να ενισχύει περαιτέρω τη συμπεριληπτικότητα της εκπαίδευσης, ιδίως όσον αφορά τα κορίτσια. Οι προετοιμασίες της Τουρκίας στον τομέα της επιστήμης και της έρευνας έχουν προχωρήσει σε ικανοποιητικό βαθμό. Το επίπεδο της εμπορικής ενοποίησης της Τουρκίας με την ΕΕ είναι υψηλό, το επίπεδο προετοιμασίας για την τελωνειακή ένωση είναι ικανοποιητικό, αλλά η πρόοδος είναι περιορισμένη, μεταξύ άλλων όσον αφορά την υλοποίησή της. Οι αποκλίσεις της Τουρκίας από τις υποχρεώσεις της στο πλαίσιο της τελωνειακής ένωσης ΕΕ–Τουρκίας συνεχίζονται, επιφέροντας μεγάλο αριθμό φραγμών στο εμπόριο.
Το πράσινο θεματολόγιο και η βιώσιμη συνδεσιμότητα αποτελούν βασικά στοιχεία για μια βιώσιμη και ανθεκτική στις μελλοντικές εξελίξεις ανάκαμψη, όπως και για την οικονομική ενοποίηση εντός της περιοχής και με την ΕΕ, η οποία θα είναι επωφελής τόσο για τις επιχειρήσεις όσο και για το ευρύτερο κοινό. Οι στόχοι αυτοί βασίζονται επίσης στο οικονομικό και επενδυτικό σχέδιο.
Η Αλβανία, η Βόρεια Μακεδονία και η Σερβία έχουν προετοιμαστεί σε μέτριο βαθμό στον τομέα της ενέργειας, ενώ το Μαυροβούνιο βρίσκεται σε ικανοποιητικό επίπεδο προετοιμασίας. Στον τομέα των διευρωπαϊκών δικτύων, η Αλβανία, η Βοσνία και Ερζεγοβίνη και το Κόσοβο διαθέτουν κάποιο επίπεδο προετοιμασίας, η Σερβία έχει προετοιμαστεί σε μέτριο βαθμό, το Μαυροβούνιο έχει προετοιμαστεί σε μέτριο βαθμό / σε ικανοποιητικό βαθμό, ενώ η Βόρεια Μακεδονία παρουσιάζει ικανοποιητικό επίπεδο προετοιμασίας. Η Αλβανία, η Βόρεια Μακεδονία, το Μαυροβούνιο και η Σερβία παρουσιάζουν κάποιο επίπεδο προετοιμασίας όσον αφορά το περιβάλλον και την κλιματική αλλαγή. Η Βοσνία και Ερζεγοβίνη βελτίωσε σημαντικά το σύστημα πολιτικής προστασίας της και επέδειξε σαφή δέσμευση στον τομέα της διαχείρισης καταστροφών. Τον Σεπτέμβριο του 2022, η χώρα προσχώρησε στον μηχανισμό πολιτικής προστασίας της Ένωσης ως πλήρες μέλος. Η Αλβανία έλαβε επίσης τα αναγκαία μέτρα για να μπορέσει να προσχωρήσει στον μηχανισμό. Το Κόσοβο και το Μαυροβούνιο σημείωσαν κάποια πρόοδο στον τομέα της πολιτικής μεταφορών, ενώ η Αλβανία, η Βοσνία και Ερζεγοβίνη, η Βόρεια Μακεδονία και η Σερβία κατέγραψαν περιορισμένη πρόοδο. Όσον αφορά την ενέργεια, το Κόσοβο και το Μαυροβούνιο σημείωσαν κάποια πρόοδο και οι υπόλοιποι εταίροι των Δυτικών Βαλκανίων σημείωσαν περιορισμένη πρόοδο. Όσον αφορά τα διευρωπαϊκά δίκτυα, η Αλβανία, το Κόσοβο και η Σερβία σημείωσαν κάποια πρόοδο, ενώ στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη, τη Βόρεια Μακεδονία και το Μαυροβούνιο καταγράφηκε περιορισμένη μόνο πρόοδος. Όσον αφορά το περιβάλλον και την κλιματική αλλαγή, για δεύτερο συναπτό έτος σημειώθηκε περιορισμένη μόνο πρόοδος σε ολόκληρη την περιοχή των Δυτικών Βαλκανίων. Ως εκ τούτου, απαιτείται η ανάληψη επείγουσας δράσης σε ολόκληρη την περιοχή για την ταχύτερη ευθυγράμμιση με το κεκτημένο της ΕΕ και την ενίσχυση της εφαρμογής, της επιβολής του νόμου, και των επενδύσεων. Οι διοικητικές ικανότητες στον τομέα πρέπει να ενισχυθούν σημαντικά, ενώ πρέπει επίσης να εφαρμοστούν διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις.
Η ενεργειακή κρίση έχει επηρεάσει τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων και την Τουρκία με διαφορετικό τρόπο ανάλογα με τον βαθμό εξάρτησής τους από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα. Οι χώρες που δεν εισάγουν πετρέλαιο ή αέριο από τη Ρωσία έχουν επηρεαστεί έμμεσα από την ενεργειακή κρίση και την επιθετικότητα της Ρωσίας. Έχουν αντιμετωπίσει την ενεργειακή κρίση με την ενίσχυση της ενεργειακής απόδοσης, την παραγωγή περισσότερης ενέργειας από τοπικούς πόρους, τη διαφοροποίηση των πηγών εφοδιασμού τους, την αύξηση της αποθήκευσης ή με την επιτάχυνση της ανάπτυξης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Για παράδειγμα, τον Ιανουάριο του 2022 ξεκίνησαν οι εργασίες κατασκευής του αγωγού διασύνδεσης αερίου Σερβίας-Βουλγαρίας. Αυτό το έργο, που χρηματοδοτείται σε μεγάλο βαθμό από την ΕΕ, θα επιτρέψει στη Σερβία να διαφοροποιήσει τον εφοδιασμό της με αέριο έως το επόμενο έτος. Το οικονομικό και επενδυτικό σχέδιο για τα Δυτικά Βαλκάνια έχει παράσχει ισχυρή στήριξη σε εμβληματικές πρωτοβουλίες σε ολόκληρη την περιοχή, όπως ο διαδριατικός αγωγός φυσικού αερίου (Trans Adriatic Pipeline), η ανάπτυξη της πλωτής φωτοβολταϊκής παραγωγής σε ταμιευτήρες υδροηλεκτρικών σταθμών ή η ενεργειακά αποδοτική αποκατάσταση νηπιαγωγείων, σχολείων και άλλων κτιρίων. Η Τουρκία έχει επιταχύνει τις εισαγωγές αερίου από το Αζερμπαϊτζάν και άλλες χώρες, αν και εξακολουθεί να εξαρτάται από το ρωσικό αέριο. Επίσης, εξακολουθεί να βασίζεται στη Ρωσία για την κατασκευή και την ακόλουθη λειτουργία του πρώτου της πυρηνικού σταθμού. Γενικά, θα απαιτηθούν περισσότερες προσπάθειες για την περαιτέρω διαφοροποίηση του ενεργειακού εφοδιασμού, ιδίως όσον αφορά το φυσικό αέριο και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, καθώς και για την ενίσχυση της ενεργειακής ασφάλειας, μεταξύ άλλων μέσω της βελτίωσης της ενεργειακής απόδοσης. Για την αντιμετώπιση της ενεργειακής κρίσης θα χρειαστεί στενότερος συντονισμός των δράσεων και της συνεργασίας μεταξύ των χωρών και με την ΕΕ.
Το πράσινο θεματολόγιο για τα Δυτικά Βαλκάνια εγκρίθηκε από τους ηγέτες των Δυτικών Βαλκανίων στη σύνοδο κορυφής της Σόφιας τον Νοέμβριο του 2020, ενώ ένα πιο συγκεκριμένο σχέδιο δράσης εγκρίθηκε στο Brdo της Σλοβενίας τον Οκτώβριο του 2021. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, το θεματολόγιο συνιστά κινητήρια δύναμη για τη μετάβαση σε σύγχρονες οικονομίες με ουδέτερο ισοζύγιο άνθρακα, ανθεκτικές στην κλιματική αλλαγή και αποδοτικές ως προς τη χρήση των πόρων, αλλά και για την απελευθέρωση του δυναμικού της κυκλικής οικονομίας, τα βιώσιμα συστήματα τροφίμων, την καταπολέμηση της ρύπανσης και τη βελτίωση της διαχείρισης των αποβλήτων, για ένα καθαρότερο, ασφαλέστερο και υγιέστερο μέλλον.
Η Τουρκία έχει προετοιμαστεί σε μέτριο βαθμό όσον αφορά την πολιτική μεταφορών και ενέργειας. Πρέπει να εντείνει τις εργασίες της για την ελευθέρωση της αγοράς αερίου και να αναπτύξει συνεργασία στον τομέα της πυρηνικής ασφάλειας και προστασίας. Έχει σημειώσει κάποια πρόοδο όσον αφορά τα δίκτυα ενέργειας και μεταφορών, καθώς εξακολουθεί να βρίσκεται σε εξέλιξη η κατασκευή της σιδηροδρομικής γραμμής Halkali–Kapikule που συνδέει τα βουλγαρικά σύνορα με την Κωνσταντινούπολη. Η Τουρκία εμφανίζει κάποιο επίπεδο προετοιμασίας στον τομέα του περιβάλλοντος και της κλιματικής αλλαγής και αντιμετωπίζει κρίσιμες περιβαλλοντικές και κλιματικές προκλήσεις, όσον αφορά τόσο τον μετριασμό των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής όσο και την προσαρμογή σε αυτή. Η Τουρκία έχει κυρώσει τη συμφωνία του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή (εν αναμονή της υποβολής του εγγράφου επικύρωσης στα Ηνωμένα Έθνη). Επίσης, έχει εκφράσει την προθυμία της να συνεργαστεί με την ΕΕ για την επίτευξη των στόχων της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας. Οι ανωτέρω εξελίξεις είναι θετικές. Ωστόσο, έχουν ληφθεί πολύ λίγα συγκεκριμένα μέτρα για τη μεταφορά αυτών των στόχων στην εθνική νομοθεσία, ενώ η ενσωμάτωση της δράσης για το κλίμα σε άλλες πολιτικές εξακολουθεί να είναι περιορισμένη.
Οι προετοιμασίες παραμένουν στάσιμες στους τομείς των πόρων, της γεωργίας και της συνοχής. Η Βόρεια Μακεδονία, το Μαυροβούνιο και η Σερβία έχουν προετοιμαστεί σε μέτριο βαθμό στα περισσότερα κεφάλαια της συγκεκριμένης ομάδας. Η Αλβανία και το Κόσοβο ως επί το πλείστον έχουν επιτύχει κάποιο επίπεδο προετοιμασίας, ενώ η Βοσνία και Ερζεγοβίνη βρίσκεται ακόμη σε πρώιμο στάδιο στα περισσότερα κεφάλαια. Στον τομέα της γεωργίας και της αγροτικής ανάπτυξης, η Αλβανία, η Βόρεια Μακεδονία, το Μαυροβούνιο και η Σερβία σημείωσαν κάποια πρόοδο, ενώ το Κόσοβο σημείωσε περιορισμένη πρόοδο. Στον τομέα της ασφάλειας των τροφίμων και της κτηνιατρικής και φυτοϋγειονομικής πολιτικής, το Κόσοβο και η Βόρεια Μακεδονία σημείωσαν κάποια πρόοδο, ενώ η Αλβανία και η Σερβία σημείωσαν περιορισμένη πρόοδο. Όσον αφορά την αλιεία, μόνο η Αλβανία σημείωσε ικανοποιητική πρόοδο. Στον τομέα της περιφερειακής πολιτικής και του συντονισμού των διαρθρωτικών μέσων, η Βοσνία και Ερζεγοβίνη, η Βόρεια Μακεδονία και η Σερβία δεν σημείωσαν καμία πρόοδο, ενώ οι υπόλοιπες χώρες των Δυτικών Βαλκανίων σημείωσαν περιορισμένη πρόοδο.
Η πολιτική γεωργικής στήριξης της Τουρκίας έχει απομακρυνθεί από τις αρχές της κοινής γεωργικής πολιτικής της ΕΕ. Η χώρα έχει σημειώσει ικανοποιητική πρόοδο στον τομέα της αλιείας και κάποια πρόοδο όσον αφορά την περιφερειακή πολιτική και τον συντονισμό των διαρθρωτικών μέσων. Έχει σημειώσει περιορισμένη πρόοδο στον τομέα της ασφάλειας των τροφίμων και της κτηνιατρικής και φυτοϋγειονομικής πολιτικής, τομέας στον οποίο εκφράζονται ανησυχίες σχετικά με το επίπεδο των υπολειμμάτων φυτοφαρμάκων στις εξαγωγές τροφίμων προς την ΕΕ.
Η ομάδα για τις εξωτερικές σχέσεις καλύπτει τις εξωτερικές σχέσεις (κεφάλαιο 30) και την εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας και άμυνας (κεφάλαιο 31). Στο σύνολό τους οι εταίροι των Δυτικών Βαλκανίων είτε διαθέτουν ικανοποιητικό επίπεδο προετοιμασίας είτε έχουν προετοιμαστεί σε μέτριο βαθμό στον τομέα των εξωτερικών σχέσεων, με εξαίρεση τη Βοσνία και Ερζεγοβίνη, η οποία παρουσιάζει κάποιο επίπεδο προετοιμασίας. Στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής και της πολιτικής ασφάλειας και άμυνας, η Αλβανία, το Μαυροβούνιο και η Βόρεια Μακεδονία παρουσιάζουν ικανοποιητικό επίπεδο προετοιμασίας, η Σερβία έχει προετοιμαστεί σε μέτριο βαθμό, ενώ η Βοσνία και Ερζεγοβίνη διαθέτει κάποιο επίπεδο προετοιμασίας. Στον τομέα των εξωτερικών σχέσεων, το Μαυροβούνιο σημείωσε ικανοποιητική πρόοδο, η Αλβανία κάποια πρόοδο, το Κόσοβο και η Βόρεια Μακεδονία περιορισμένη πρόοδο, ενώ η Σερβία και η Βοσνία και Ερζεγοβίνη δεν σημείωσαν καμία πρόοδο. Όσον αφορά την εξωτερική πολιτική και την πολιτική ασφάλειας και άμυνας, η Βόρεια Μακεδονία σημείωσε πολύ ικανοποιητική πρόοδο, η Αλβανία και το Μαυροβούνιο ικανοποιητική πρόοδο, η Βοσνία και Ερζεγοβίνη κάποια πρόοδο, ενώ η Σερβία εμφάνισε οπισθοδρόμηση. Η στενή συνεργασία μεταξύ της ΕΕ και των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων σε θέματα κοινής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας / κοινής πολιτικής ασφάλειας και άμυνας (ΚΕΠΠΑ/ΚΠΑΑ) συνεχίστηκε, μεταξύ άλλων μέσω της σημαντικής συμβολής των εταίρων στις αποστολές και επιχειρήσεις ΚΠΑΑ της ΕΕ. Η σημασία της ευθυγράμμισης με την ΚΕΠΠΑ της ΕΕ στο πλαίσιο της διαδικασίας ολοκλήρωσης της ΕΕ έγινε ακόμα μεγαλύτερη μετά την απρόκλητη και αδικαιολόγητη επίθεση της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας. Η Αλβανία και το Μαυροβούνιο διατήρησαν το ιστορικό τους πλήρους ευθυγράμμισης, ενώ προστέθηκε και η Βόρεια Μακεδονία, η οποία ευθυγραμμίστηκε πλήρως και αναδρομικά με όλες τις δηλώσεις του ύπατου εκπροσώπου εξ ονόματος της ΕΕ και με τα περιοριστικά μέτρα της ΕΕ και διατήρησε το ποσοστό ευθυγράμμισης στο 100 % και μετά την επίθεση της Ρωσίας. Η Βοσνία και Ερζεγοβίνη βελτίωσε το ποσοστό ευθυγράμμισής της, συμμεριζόμενη επισήμως τις δηλώσεις του ύπατου εκπροσώπου και τα περιοριστικά μέτρα μετά την επίθεση της Ρωσίας, μολονότι εξακολουθούν να υπάρχουν σημαντικά ζητήματα όσον αφορά την εφαρμογή. Το Κόσοβο ευθυγραμμίστηκε επίσης μονομερώς με τα εν λόγω μέτρα. Η Σερβία έχει μέχρι στιγμής αρνηθεί να ευθυγραμμιστεί με όλα τα περιοριστικά μέτρα της ΕΕ που αφορούν τη Ρωσία και με τις περισσότερες δηλώσεις του ύπατου εκπροσώπου εξ ονόματος της ΕΕ σχετικά με τη Ρωσική Ομοσπονδία. Επιπλέον, η Σερβία συνέχισε να διατηρεί στενές σχέσεις με τη Ρωσία. Οι εταίροι των Δυτικών Βαλκανίων και η Τουρκία συντάχθηκαν με τη συντριπτική πλειονότητα της διεθνούς κοινότητας, συμπεριλαμβανομένης της ΕΕ, υπερψηφίζοντας τα δύο ψηφίσματα της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών μετά την επίθεση της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας και την αναστολή της συμμετοχής της Ρωσίας στο Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
Η Τουρκία έχει προετοιμαστεί σε μέτριο βαθμό στον τομέα των εξωτερικών σχέσεων και παρουσιάζει κάποιο επίπεδο προετοιμασίας στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής και της πολιτικής ασφάλειας και άμυνας. Στον τομέα των εξωτερικών σχέσεων σημείωσε περιορισμένη πρόοδο. Το ποσοστό ευθυγράμμισης της Τουρκίας με την ΚΕΠΠΑ επιδεινώθηκε περαιτέρω στο 7 % τον Αύγουστο του 2022 (11 % το 2021 και το 2020 και 21 % το 2019). Συνολικά, η ολοένα και πιο δυναμική εξωτερική πολιτική της Τουρκίας εξακολούθησε να έρχεται σε αντίθεση με τις προτεραιότητες της ΕΕ στον τομέα της ΚΕΠΠΑ. Παρά την επανεκκίνηση του διαλόγου μεταξύ Τουρκίας και ΕΕ για την εξωτερική πολιτική, την πολιτική ασφάλειας και για περιφερειακά ζητήματα, η Τουρκία εξακολουθεί να πρέπει να λάβει αποφασιστικά μέτρα προκειμένου να βελτιώσει σημαντικά την ευθυγράμμισή της με τις δηλώσεις της ΕΕ και τις αποφάσεις του Συμβουλίου.
IV. ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΚΑΛΗΣ ΓΕΙΤΟΝΙΑΣ
Στα Δυτικά Βαλκάνια, οι σχέσεις καλής γειτονίας και η περιφερειακή συνεργασία αποτελούν θεμελιώδη στοιχεία της διαδικασίας σταθεροποίησης και σύνδεσης και της διαδικασίας διεύρυνσης.
Μετά την επιτυχή εισαγωγή του συστήματος περιαγωγής με χρέωση εσωτερικού στις έξι οικονομίες των Δυτικών Βαλκανίων από την 1η Ιουλίου 2021, ελήφθησαν περαιτέρω προπαρασκευαστικά μέτρα για τη μείωση των τελών περιαγωγής μεταξύ των Δυτικών Βαλκανίων και της ΕΕ. Καταρτίστηκε χάρτης πορείας για τη μείωση του κόστους περιαγωγής μεταξύ της ΕΕ και των Δυτικών Βαλκανίων στη βάση ενός συνδυασμού προαιρετικών εμπορικών συμφωνιών και περαιτέρω μεταρρυθμίσεων του ψηφιακού τομέα στα Δυτικά Βαλκάνια. Απώτερος στόχος της διαδικασίας είναι η μείωση των τιμών περιαγωγής με την ΕΕ σε επίπεδο παραπλήσιο των εγχώριων τιμών έως το 2027. Η διαδικασία αυτή περιλαμβάνει δύο παράλληλες κινήσεις: την εφαρμογή ενός συνόλου μεταρρυθμίσεων πολιτικής από τις κυβερνήσεις των Δυτικών Βαλκανίων με στόχο τη βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος στην περιοχή, και προπαρασκευαστικές δραστηριότητες με τους φορείς εκμετάλλευσης κινητών επικοινωνιών των Δυτικών Βαλκανίων και της ΕΕ, ώστε να διευκολυνθεί η εφαρμογή της προτεινόμενης σταδιακής μείωσης από τον Ιανουάριο του 2023.
Τον Οκτώβριο του 2021, οι έξι χώρες συμφώνησαν σε ένα «Περιφερειακό πλαίσιο για την ελεύθερη ροή δεδομένων στην περιοχή των Δυτικών Βαλκανίων» και θα συνεργαστούν για την εναρμόνιση της νομοθεσίας, και ιδίως για την ευθυγράμμιση με τον γενικό κανονισμό για την προστασία δεδομένων (ΓΚΠΔ), τις αποφάσεις επάρκειας του ΓΚΠΔ μεταξύ των χωρών, την ελεύθερη ροή δεδομένων μη προσωπικού χαρακτήρα και ανοικτών δεδομένων και την περαιτέρω χρήση πληροφοριών του δημόσιου τομέα. Τα Δυτικά Βαλκάνια πρέπει να διασφαλίσουν την ευθυγράμμιση των εθνικών νομοθεσιών με τον κανονισμό της ΕΕ σχετικά με την ηλεκτρονική ταυτοποίηση και τις υπηρεσίες εμπιστοσύνης για τις ηλεκτρονικές συναλλαγές στην εσωτερική αγορά. Στο πλαίσιο αυτό, και οι έξι χώρες υπέγραψαν κοινή δήλωση για τη διαλειτουργικότητα μεταξύ των Δυτικών Βαλκανίων, στις 13 Οκτωβρίου 2021.
Πραγματοποιήθηκαν σημαντικές τεχνικές εργασίες σε όλο το φάσμα των τομέων που καλύπτει η πρωτοβουλία για την κοινή περιφερειακή αγορά. Το έργο αυτό, υπό την αιγίδα του Συμβουλίου Περιφερειακής Συνεργασίας, της CEFTA και του επενδυτικού φόρουμ του επιμελητηρίου των έξι χωρών των Δυτικών Βαλκανίων έχει ως στόχο να καταστήσει δυνατή την ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων, των επαγγελματιών και την ελεύθερη παροχή ηλεκτρονικών υπηρεσιών, καθώς και να διευκολύνει το εμπόριο και τις τελωνειακές διαδικασίες στην περιοχή. Για παράδειγμα, δημιουργήθηκαν πράσινες λωρίδες τόσο στα οδικά όσο και στα σιδηροδρομικά σημεία διέλευσης των συνόρων στην περιοχή, οι οποίες διευκολύνουν τη διαμετακόμιση εμπορευμάτων προτεραιότητας, ενώ φέτος τον Ιούλιο ξεκίνησε ένα πιλοτικό έργο μεταξύ Ελλάδας και Βόρειας Μακεδονίας για την επέκταση της πρωτοβουλίας για τις πράσινες λωρίδες μεταξύ των Δυτικών Βαλκανίων και της ΕΕ. Ωστόσο, οι διαφωνίες σε θέματα καθεστώτος μεταξύ Βελιγραδίου και Πρίστινας συνέχισαν να εμποδίζουν την επίσημη έγκριση συμφωνιών. Η περιοχή πρέπει τώρα να επιδείξει πολιτική πρωτοβουλία για την ολοκλήρωση αυτών των εργασιών και την έγκριση νομικά δεσμευτικών συμφωνιών ή αποφάσεων μεταξύ όλων των εταίρων των Δυτικών Βαλκανίων, προς όφελος τόσο των πολιτών όσο και των επιχειρήσεών τους. Για τον σκοπό αυτόν πρέπει η προσοχή να στραφεί από κοινού στη δημιουργία της κοινής περιφερειακής αγοράς, με βάση τους κανόνες και τα πρότυπα της ΕΕ, και να αποφεύγονται μονομερείς ενέργειες που θέτουν σε κίνδυνο τις εργασίες αυτές. Η έλλειψη προόδου στην υλοποίηση της κοινής περιφερειακής αγοράς οδήγησε στην πρωτοβουλία «Ανοικτά Βαλκάνια», η οποία έχει κάνει τα πρώτα βήματα για την εφαρμογή των τεσσάρων ελευθεριών μεταξύ Αλβανίας, Βόρειας Μακεδονίας και Σερβίας. Στο μέτρο που η πρωτοβουλία «Ανοικτά Βαλκάνια» ευθυγραμμίζεται με το πλαίσιο της κοινής περιφερειακής αγοράς, συμμορφώνεται με τα πρότυπα της ΕΕ και είναι πλήρως ανοικτή και χωρίς αποκλεισμούς, συνιστά χρήσιμο βήμα προς την ανάπτυξη μιας κοινής αγοράς μεταξύ των έξι οικονομιών της περιοχής.
Η υλοποίηση του θεματολογίου των Δυτικών Βαλκανίων για την καινοτομία, την έρευνα, την εκπαίδευση, τον πολιτισμό, τη νεολαία και τον αθλητισμό συνέχισε να στηρίζει τη βιώσιμη κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη της περιοχής και να δημιουργεί νέες ευκαιρίες για σπουδαστές, ερευνητές, φορείς καινοτομίας και επιχειρηματίες προκειμένου να ενισχύσουν τις δεξιότητές τους και να έχουν πρόσβαση σε νέες αγορές. Η σύνδεση των εταίρων των Δυτικών Βαλκανίων με τα προγράμματα «Ορίζων Ευρώπη» και «Δημιουργική Ευρώπη» ολοκληρώθηκε και συνεχίστηκαν οι εργασίες για την ανάπτυξη στρατηγικών έξυπνης εξειδίκευσης. Η Σερβία και η Βόρεια Μακεδονία έχουν συνδεθεί αμφότερες με το Erasmus+, ενώ η Βόρεια Μακεδονία έχει συνδεθεί και με το Ευρωπαϊκό Σώμα Αλληλεγγύης. Η Αλβανία, η Βοσνία και Ερζεγοβίνη, το Κόσοβο και το Μαυροβούνιο δεν έχουν ακόμα συνδεθεί, αλλά επωφελούνται από τη διεθνή διάσταση του Erasmus+ που χρηματοδοτείται μέσω του Μηχανισμού Προενταξιακής Βοήθειας III (ΜΠΒ ΙΙΙ) με ειδικό ποσό ύψους 374 εκατ. EUR για την περίοδο 2021-2027.
Επιπλέον, δημιουργήθηκε μια νέα ενισχυμένη εταιρική σχέση με εκπαιδευτικούς οργανισμούς και ιδρύματα στα Δυτικά Βαλκάνια που δεν συνδέονται με το πρόγραμμα Erasmus+. Αυτή η εταιρική σχέση τούς δίνει την ευκαιρία να συμμετέχουν σε σημαντικές στρατηγικές δράσεις, αρχής γενομένης από την πρωτοβουλία για τα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια. Η επέκταση τέτοιων εμβληματικών δράσεων και η πρόσβαση σε αυτές από όλους τους εταίρους των Δυτικών Βαλκανίων ενισχύει περαιτέρω τη συνεργασία με την περιοχή.
Το Γραφείο Περιφερειακής Συνεργασίας των Νέων συνέχισε να έχει σημαντικό ρόλο στην περαιτέρω ανάπτυξη της περιφερειακής συνεργασίας και των σχέσεων καλής γειτονίας, παρέχοντας ευκαιρίες συνεργασίας και ανταλλαγών για νέους από τα Δυτικά Βαλκάνια.
Η σύνοδος των ηγετών της ΕΕ και των Δυτικών Βαλκανίων στις 23 Ιουνίου αποτέλεσε ευκαιρία να επιβεβαιωθεί εκ νέου η ενωσιακή προοπτική των εταίρων στην περιοχή και να εμπλουτισθεί το θεματολόγιο συνεργασίας και ένταξης. Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στη συμμετοχή των Δυτικών Βαλκανίων στα ενωσιακά μέτρα που αποσκοπούν στη μείωση των αρνητικών επιπτώσεων της ρωσικής επίθεσης κατά της Ουκρανίας για τον εφοδιασμό και την ανεξαρτησία όσον αφορά τα τρόφιμα και την ενέργεια, καθώς και στη στήριξη της ανάπτυξης ικανοτήτων κυβερνοασφάλειας και της κοινωνικής ατζέντας, ιδίως με τη συμμετοχή των νέων στην οικονομία. Η σύνοδος αποτέλεσε επίσης ευκαιρία για να συζητηθεί η στενότερη πολιτική συνεργασία, η ευθυγράμμιση των Δυτικών Βαλκανίων με τις θέσεις και τα μέτρα της ΕΕ, καθώς και ο πιθανός σχεδιασμός και η λειτουργία μιας ευρωπαϊκής γεωπολιτικής κοινότητας.
Η συνολική εξομάλυνση των σχέσεων μεταξύ Σερβίας και Κοσόβου μέσω του διαλόγου υπό την αιγίδα της ΕΕ εξακολουθεί να είναι κρίσιμη για το ευρωπαϊκό τους μέλλον και για τη σταθερότητα ολόκληρης της περιοχής. Η διαδικασία συνεχίστηκε καθ’ όλη την περίοδο αναφοράς με τακτικές μηνιαίες συνεδριάσεις σε επίπεδο επικεφαλής διαπραγματευτών και με συνεδρίαση υψηλού επιπέδου στις 18 Αυγούστου 2022. Μολονότι σημειώθηκε κάποια πρόοδος στους τομείς της ενέργειας, της ολοκληρωμένης διαχείρισης των συνόρων και της ελεύθερης κυκλοφορίας, οι σχέσεις μεταξύ Κοσόβου και Σερβίας παραμένουν τεταμένες. Αμφότερα τα μέρη πρέπει να προσηλωθούν με πιο εποικοδομητικό τρόπο στον στόχο της σύναψης νομικά δεσμευτικής συνολικής συμφωνίας εξομάλυνσης, η οποία θα αντιμετωπίζει όλα τα εκκρεμή ζητήματα μεταξύ τους, καθώς και στην πλήρη εφαρμογή των προηγούμενων συμφωνιών διαλόγου.
Οι υφιστάμενες διμερείς συμφωνίες, συμπεριλαμβανομένης της συμφωνίας των Πρεσπών μεταξύ της Βόρειας Μακεδονίας και της Ελλάδας και της Συνθήκης για σχέσεις φιλίας, καλής γειτονίας και συνεργασίας με τη Βουλγαρία, πρέπει να εφαρμοστούν καλόπιστα από όλα τα μέρη.
Η υπέρβαση των προβλημάτων που κληροδότησε το παρελθόν και η αντιμετώπιση των διαφορών που έχουν τις ρίζες τους στις συγκρούσεις της δεκαετίας του 1990 παραμένουν καίριας σημασίας. Δεν έχουν ακόμη επιλυθεί σημαντικά εκκρεμή διμερή ζητήματα, όπως συνοριακές διαφορές και η απονομή δικαιοσύνης στα θύματα εγκλημάτων πολέμου, ο εντοπισμός των υπόλοιπων αγνοουμένων και η ακριβής καταγραφή των φρικαλεοτήτων του παρελθόντος σε ολόκληρη την περιοχή. Η εμπρηστική ρητορική ή η εξύμνηση εγκληματιών πολέμου από οποιαδήποτε πλευρά δεν έχουν θέση στην ΕΕ.
Η εδαφική συνεργασία επιτρέπει στις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων να συνεργάζονται μεταξύ τους και με τα γειτονικά κράτη μέλη σε βασικούς κοινωνικούς και οικονομικούς τομείς. Ειδικότερα, τα προγράμματα διασυνοριακής συνεργασίας δημιουργούν ευκαιρίες για διάλογο και συνεργασία σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης, με τη συμμετοχή των κοινοτήτων, του ιδιωτικού τομέα και των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών. Κατά συνέπεια, αποτελούν βασικά μέσα για τις σχέσεις καλής γειτονίας και τη συμφιλίωση στις παραμεθόριες περιοχές. Χάρη στην εστίασή τους στην τοπική ανάπτυξη, τα προγράμματα διασυνοριακής συνεργασίας μεταφέρουν επίσης το οικονομικό και επενδυτικό σχέδιο και το πράσινο θεματολόγιο στο επίπεδο βάσης και συμβάλλουν στην οικονομική ανάκαμψη των απομακρυσμένων περιοχών.
Η κατάσταση στην Ανατολική Μεσόγειο έχει καταστεί και πάλι πιο τεταμένη. Κατά την περίοδο αναφοράς δεν υπήρξαν παράνομες γεωτρήσεις από την Τουρκία. Ωστόσο, αναφέρθηκαν περιστατικά σχετικά με δραστηριότητες έρευνας στην κυπριακή αποκλειστική οικονομική ζώνη (ΑΟΖ) και παραβιάσεις του εθνικού εναέριου χώρου της Κυπριακής Δημοκρατίας. Οι στρατιωτικές ασκήσεις της Τουρκίας στις θαλάσσιες ζώνες της Κύπρου συνεχίστηκαν. Οι σχέσεις με την Ελλάδα επιδεινώθηκαν τον Απρίλιο του 2022, μετά από επανειλημμένες παραβιάσεις του ελληνικού εναέριου χώρου από τουρκικά μαχητικά αεροσκάφη και μη επανδρωμένα εναέρια οχήματα στο Αιγαίο, συμπεριλαμβανομένου μεγάλου αριθμού υπερπτήσεων πάνω από κατοικημένες περιοχές, καθώς και απειλητικές τουρκικές δηλώσεις σχετικά με την κυριαρχία των ελληνικών νησιών. Η αποκλιμάκωση στην Ανατολική Μεσόγειο πρέπει να διατηρηθεί. Η ΕΕ έχει ζητήσει επανειλημμένως από την Τουρκία —πιο πρόσφατα τον Ιούνιο του 2022 στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου— να αποφεύγει κάθε είδους απειλή, πηγή προστριβών ή ενέργεια που πλήττει τις σχέσεις καλής γειτονίας και την ειρηνική διευθέτηση των διαφορών.
Η ΕΕ παραμένει προσηλωμένη στην υπεράσπιση των συμφερόντων της και των συμφερόντων των κρατών μελών της, καθώς και στην προάσπιση της περιφερειακής σταθερότητας. Τον Νοέμβριο του 2021, μετά τη δεύτερη επανεξέταση του πλαισίου περιοριστικών μέτρων, το Συμβούλιο παράτεινε το καθεστώς για ένα ακόμη έτος. Επί του παρόντος, δύο άτομα υπόκεινται σε κυρώσεις.
Στα κυρίαρχα δικαιώματα των κρατών μελών της ΕΕ περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων, το δικαίωμα σύναψης διμερών συμφωνιών, καθώς και το δικαίωμα διερεύνησης και εκμετάλλευσης φυσικών πόρων σύμφωνα με το ενωσιακό κεκτημένο και το διεθνές δίκαιο, συμπεριλαμβανομένης της σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το δίκαιο της θάλασσας. Η κυριαρχία και τα κυριαρχικά δικαιώματα επί του εναέριου χώρου και των θαλάσσιων ζωνών όλων των γειτονικών παράκτιων κρατών, συμπεριλαμβανομένων των δικαιωμάτων των αντίστοιχων νησιών, πρέπει να γίνονται σεβαστά και η οριοθέτηση των αποκλειστικών οικονομικών ζωνών και της υφαλοκρηπίδας θα πρέπει να αντιμετωπίζεται σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, μέσω καλόπιστου διαλόγου και με την επιδίωξη σχέσεων καλής γειτονίας. Η επιδίωξη καλόπιστου διαλόγου και η αποχή από μονομερείς ενέργειες που αντιβαίνουν στα συμφέροντα της ΕΕ και παραβιάζουν το διεθνές δίκαιο και τα κυριαρχικά δικαιώματα των κρατών μελών της, αποτελούν απόλυτη προϋπόθεση για την εξασφάλιση ενός σταθερού και ασφαλούς περιβάλλοντος στην Ανατολική Μεσόγειο και για την ανάπτυξη μιας συνεργατικής και αμοιβαίως επωφελούς σχέσης μεταξύ της ΕΕ και της Τουρκίας. Η Τουρκία πρέπει να αναλάβει σαφή δέσμευση υπέρ των σχέσεων καλής γειτονίας, των διεθνών συμφωνιών και της ειρηνικής επίλυσης των διαφορών σύμφωνα με τον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, με προσφυγή, εάν χρειαστεί, στο Διεθνές Δικαστήριο.
Η συνεχής δέσμευση της Τουρκίας και η έμπρακτη συμβολή της στις διαπραγματεύσεις για μια δίκαιη, συνολική και βιώσιμη διευθέτηση του κυπριακού ζητήματος στο πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών και σε συμφωνία με τις σχετικές αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, καθώς και με το ενωσιακό κεκτημένο και τις αρχές στις οποίες είναι θεμελιωμένη η ΕΕ, είναι κεφαλαιώδους σημασίας. Είναι σημαντικό η Τουρκία να επιβεβαιώσει εκ νέου τη δέσμευσή της και την εποικοδομητική συμμετοχή της στις συνομιλίες που διεξάγονται υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών για την Κύπρο, σύμφωνα με τις σχετικές αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, συμπεριλαμβανομένων των εξωτερικών πτυχών τους. Δεν θα πρέπει να αναλαμβάνονται μονομερείς ενέργειες που θα μπορούσαν να δημιουργήσουν εντάσεις στο νησί και να υπονομεύσουν την επανέναρξη των συνομιλιών. Όσον αφορά τα Βαρώσια, η Τουρκία πρέπει να αναιρέσει άμεσα όλες τις ενέργειες και όλα τα μέτρα που έχουν ληφθεί για τα Βαρώσια από τον Οκτώβριο του 2020 και αντιβαίνουν στις σχετικές αποφάσεις και δηλώσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών. Η Τουρκία πρέπει να τηρήσει επειγόντως την υποχρέωσή της σχετικά με την πλήρη εφαρμογή του πρόσθετου πρωτοκόλλου της συμφωνίας σύνδεσης ΕΕ-Τουρκίας και να σημειώσει πρόοδο όσον αφορά την εξομάλυνση των σχέσεών της με την Κυπριακή Δημοκρατία.
Οι σχέσεις καλής γειτονίας και η συμφιλίωση είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με το κράτος δικαίου, την οικονομική διακυβέρνηση και την περιφερειακή συνεργασία. Ο ειδικός στόχος του ΜΠΒ ΙΙΙ στον τομέα αυτόν είναι να συμβάλει στην κοινωνική συνοχή και ανθεκτικότητα με την αντιμετώπιση των προβλημάτων που κληροδότησαν οι συγκρούσεις του παρελθόντος και την απονομή δικαιοσύνης για όλα τα θύματα των συγκρούσεων. Ομοίως, η βελτίωση των σχέσεων καλής γειτονίας ενισχύει την εμπιστοσύνη των πολιτών και συμβάλλει στην άρση των εμποδίων στις πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές ανταλλαγές και στη συνεργασία. Η Επιτροπή έχει ήδη εκδώσει τις πρώτες αποφάσεις χρηματοδότησης του ΜΠΒ ΙΙΙ, α) για τη στήριξη της δίωξης εγκλημάτων πολέμου σε εγχώριο επίπεδο μέσω της παροχής εμπειρογνωσίας στις δικαστικές αρχές και β) για την ευαισθητοποίηση του κοινού σχετικά με εγκλήματα του παρελθόντος, μεταξύ άλλων μέσω διαλόγου και ανταλλαγών μεταξύ ενός ευρέος φάσματος ενδιαφερόμενων μερών.
V. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ
Με βάση την ανωτέρω ανάλυση και τις αξιολογήσεις που αναφέρονται στις περιλήψεις για κάθε χώρα στο παράρτημα, η Επιτροπή καταλήγει στα ακόλουθα συμπεράσματα και συστάσεις:
I
1.Η βάναυση εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022 άλλαξε ριζικά το γεωπολιτικό τοπίο και θέτει σε δοκιμασία τη βασισμένη σε κανόνες τάξη. Σε αυτό το πλαίσιο, η πολιτική διεύρυνσης της ΕΕ αποτελεί περισσότερο από ποτέ γεωστρατηγική επένδυση για τη μακροπρόθεσμη ειρήνη, σταθερότητα και ασφάλεια ολόκληρης της ηπείρου μας και, ως εκ τούτου, κατέχει υψηλή θέση στην πολιτική ατζέντα της ΕΕ. Στηριζόμενη σε αυστηρούς αλλά δίκαιους όρους και στην αρχή της αξιοκρατικής αξιολόγησης εξακολουθεί να αποτελεί κινητήριο μοχλό μετασχηματισμού και εκσυγχρονισμού των χωρών εταίρων και τις φέρνει ακόμη πιο κοντά στην ΕΕ. Τα Δυτικά Βαλκάνια αποτελούν μέρος της ευρωπαϊκής οικογένειας. Είναι στρατηγικό συμφέρον της ΕΕ και ουσιώδες για τη σταθερότητα και την ευημερία των εταίρων των Δυτικών Βαλκανίων να συνεχίσουν όλοι τους την πορεία προς την πλήρη ένταξη στην ΕΕ, ενστερνιζόμενοι και προασπιζόμενοι απολύτως τη δημοκρατία, το κράτος δικαίου και τα θεμελιώδη δικαιώματα, που βρίσκονται στο επίκεντρο των αξιών της ΕΕ. Το μέλλον των χωρών αυτών και των πολιτών τους βρίσκεται εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
2.Κατά το περασμένο έτος σημειώθηκαν σημαντικές εξελίξεις όσον αφορά το θεματολόγιο διεύρυνσης της ΕΕ. Η πρώτη διακυβερνητική διάσκεψη με την Αλβανία και μια πολιτική διακυβερνητική διάσκεψη με τη Βόρεια Μακεδονία πραγματοποιήθηκαν στις 19 Ιουλίου 2022, για να παρουσιαστούν τα επόμενα βήματα της διαδικασίας διεύρυνσης μετά την έγκριση του διαπραγματευτικού πλαισίου. Έτσι άνοιξε ένα νέο κεφάλαιο στην πολιτική διεύρυνσης της ΕΕ.
Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αναγνώρισε την ευρωπαϊκή προοπτική της Ουκρανίας, της Δημοκρατίας της Μολδαβίας και της Γεωργίας. Οι ηγέτες της ΕΕ αποφάσισαν να χορηγήσουν καθεστώς υποψήφιας χώρας στην Ουκρανία και τη Δημοκρατία της Μολδαβίας, καθώς και στη Γεωργία, αφού εξεταστούν οι προτεραιότητες που προσδιορίζονται στη γνώμη της Επιτροπής σχετικά με την αίτηση προσχώρησης της Γεωργίας.
3.Η Τουρκία παραμένει βασικός εταίρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε ουσιαστικούς τομείς κοινού ενδιαφέροντος, όπως η μετανάστευση, η καταπολέμηση της τρομοκρατίας, η οικονομία, το εμπόριο, η ενέργεια, τα τρόφιμα, η ασφάλεια και οι μεταφορές. Οι διάλογοι υψηλού επιπέδου και η εντατική συνεργασία σε αυτούς τους τομείς συνεχίστηκαν. Τον Ιούνιο του 2019 το Συμβούλιο επανέλαβε ότι η Τουρκία εξακολουθεί να απομακρύνεται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και ότι οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις με την Τουρκία έχουν περιέλθει ουσιαστικά σε στασιμότητα και δεν μπορεί να εξεταστεί το άνοιγμα ή το κλείσιμο περαιτέρω κεφαλαίων. Τα γεγονότα στα οποία βασίζεται η εκτίμηση αυτή εξακολουθούν να ισχύουν. Οι διμερείς εντάσεις με ορισμένα κράτη μέλη αυξήθηκαν. Η Τουρκία διευκόλυνε τον διάλογο μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας και διαδραμάτισε καίριο ρόλο στη συμφωνία για την εξαγωγή σιτηρών. Ωστόσο, αποφάσισε επίσης να αυξήσει τις εμπορικές και οικονομικές σχέσεις της με τη Ρωσία και δεν έχει ευθυγραμμιστεί με τα περιοριστικά μέτρα της ΕΕ. Αυτό αποτελεί γεγονός που προκαλεί ολοένα και περισσότερο προβληματισμό και απαιτεί στενή παρακολούθηση από την ΕΕ.
4.Ο πόλεμος της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας ανέδειξε περαιτέρω τη σημασία της ευθυγράμμισης με την ΚΕΠΠΑ ως βασικής πτυχής της διαδικασίας ολοκλήρωσης της ΕΕ. Η ευθυγράμμιση με την ΚΕΠΠΑ της ΕΕ κατά 100 % από την Αλβανία, το Μαυροβούνιο και τη Βόρεια Μακεδονία εξακολουθεί να συνιστά ισχυρή ένδειξη της δέσμευσης και της στρατηγικής επιλογής τους όσον αφορά την ένταξη στην ΕΕ, ενώ η σημαντική βελτίωση της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης όσον αφορά την ευθυγράμμιση με την ΚΕΠΠΑ και η μονομερής ευθυγράμμιση του Κοσόβου είναι αξιέπαινες και πρέπει να αναγνωριστούν. Η Σερβία και η Τουρκία συνέχισαν την πολιτική τους να μην ευθυγραμμίζονται με τα περιοριστικά μέτρα κατά της Ρωσίας. Αμφότερες πρέπει να λάβουν αποφασιστικά μέτρα για να βελτιώσουν την ευθυγράμμισή τους με την ΚΕΠΠΑ της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων των περιοριστικών μέτρων της ΕΕ, και να αποφύγουν ενέργειες που αντιβαίνουν στον δεδηλωμένο στόχο των δύο χωρών να προσχωρήσουν στην ΕΕ.
5.Η τρέχουσα ενεργειακή κρίση που αντιμετωπίζει η Ευρώπη αποτελεί πρόκληση για τα Δυτικά Βαλκάνια και την Τουρκία, καθώς και για την ΕΕ. Η ΕΕ έχει καλέσει τα Δυτικά Βαλκάνια να συμμετάσχουν στην πλατφόρμα κοινών αγορών ενέργειας της ΕΕ. Η Σερβία και η Βόρεια Μακεδονία συμμετείχαν στην πρώτη συνεδρίαση της περιφερειακής ομάδας της περιφερειακής ειδικής ομάδας της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Η περιφερειακή ειδική ομάδα έχει ήδη συμφωνήσει σε ένα σχέδιο δράσης, μεταξύ άλλων για τη βελτίωση των διασυνοριακών ενεργειακών ροών. Η ΕΕ στηρίζει τα Δυτικά Βαλκάνια στη στόχευση της χρηματοδοτικής στήριξης σε επενδύσεις στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και της ενεργειακής απόδοσης, με σκοπό τη μείωση της κατανάλωσης και του κόστους της ενέργειας. Ταυτόχρονα, η ΕΕ αναμένει από όλους τους εταίρους στην περιοχή να ευθυγραμμιστούν πλήρως με τη νομοθεσία και τις προτεραιότητες πολιτικής της ΕΕ στον τομέα της ενέργειας, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που εντάσσονται στο σχέδιο REPowerEU, και να μειώσουν την εξάρτησή τους από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα το συντομότερο δυνατόν. Με την επιφύλαξη της θέσπισης κανονιστικών μεταρρυθμίσεων, η ΕΕ ανοίγει επίσης την οικεία της αγορά ηλεκτρικής ενέργειας στα Δυτικά Βαλκάνια μέσω της Ενεργειακής Κοινότητας.
6.Η απανθρακοποίηση αποτελεί έναν από τους βασικούς πυλώνες του πράσινου θεματολογίου για τα Δυτικά Βαλκάνια, ο οποίος ενσωματώνεται στο οικονομικό και επενδυτικό σχέδιο. Μετά την έγκριση, τον Οκτώβριο του 2021, του σχεδίου δράσης του Brdo για την εφαρμογή του πράσινου θεματολογίου, αναμένεται περαιτέρω πρόοδος. Η ΕΕ στηρίζει την περιοχή στην εφαρμογή του πράσινου θεματολογίου προωθώντας, για παράδειγμα, την ανάπτυξη περιφερειακών προσεγγίσεων· η περιφερειακή συνεργασία συνιστά βασική προϋπόθεση για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και των περιβαλλοντικών προκλήσεων και ευκαιριών.
7.Το 2021 ήταν το πρώτο πλήρες έτος εφαρμογής του οικονομικού και επενδυτικού σχεδίου (ΟΕΣ) για τα Δυτικά Βαλκάνια, το οποίο αποσκοπεί στη στενότερη ολοκλήρωση και τη γεφύρωση του κοινωνικοοικονομικού χάσματος μεταξύ της περιοχής και της ΕΕ, συμβάλλοντας στην ανάκαμψη μετά την πανδημία COVID-19 και φέρνοντας τα Δυτικά Βαλκάνια πιο κοντά στην ενιαία αγορά της ΕΕ. Στηρίζεται από δέσμη επιχορηγήσεων της ΕΕ ύψους 9 δισ. EUR και στον μηχανισμό εγγυήσεων για τα Δυτικά Βαλκάνια, με στόχο την προσέλκυση έως και 20 δισ. EUR σε επενδύσεις. Από την έναρξή του, στο πλαίσιο του πλαισίου επενδύσεων για τα Δυτικά Βαλκάνια έχουν εγκριθεί συνολικά 1,3 δισ. EUR σε επιχορηγήσεις επενδύσεων σχετιζόμενες με το ΟΕΣ, για τη χρηματοδότηση 24 εμβληματικών έργων συνολικής επενδυτικής αξίας 3,3 δισ. EUR. Το ΟΕΣ βοηθά καθοριστικά την περιοχή στην αντιμετώπιση των επιπτώσεων του ρωσικού πολέμου στην Ουκρανία, ιδίως μέσω της επιτάχυνσης της ενεργειακής μετάβασης προς ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, της διαφοροποίησης του εφοδιασμού και της αναβάθμισης της ενεργειακής απόδοσης των δημόσιων και ιδιωτικών κτιρίων. Με την έγκριση 500 εκατ. EUR το 2021 για την εφαρμογή μέτρων στον γεωργικό τομέα στο πλαίσιο του μηχανισμού προενταξιακής βοήθειας για την αγροτική ανάπτυξη, οι εταίροι της περιοχής είναι καλύτερα προετοιμασμένοι για την αντιμετώπιση των πιθανών επιπτώσεων των κρίσεων επισιτιστικής ασφάλειας και εφοδιασμού.
8.Μετά την έγκριση του νομικού πλαισίου του ΜΠΒ ΙΙΙ το 2021, ο προγραμματισμός της βοήθειας του ΜΠΒ ακολούθησε μια σταθερή προσέγγιση με γνώμονα την πολιτική, με ιδιαίτερη έμφαση στις θεμελιώδεις απαιτήσεις για την προσχώρηση.
9.Οι ηγέτες των Δυτικών Βαλκανίων εξακολουθούν να επιβεβαιώνουν την προσήλωσή τους στη διαδικασία του Βερολίνου. Η επικείμενη σύνοδος κορυφής της διαδικασίας του Βερολίνου τον Νοέμβριο θα πρέπει να αποτελέσει ευκαιρία για να αρθούν τα εκκρεμή εμπόδια στην χωρίς αποκλεισμούς περιφερειακή οικονομική ολοκλήρωση και να διασφαλιστεί η πλήρης υλοποίηση των στόχων που είχαν τεθεί σε προηγούμενες συνόδους κορυφής.
10.Επί του παρόντος, η αδυναμία των μερών της κοινής περιφερειακής αγοράς να συμφωνήσουν και να εφαρμόσουν τεχνικά ολοκληρωμένες αποφάσεις και συμφωνίες που θα έχουν απτό αντίκτυπο στους παραγωγούς και τους καταναλωτές σε ολόκληρη την περιοχή αποτελεί εμπόδιο στα δυνητικά οφέλη που θα μπορούσε να αποφέρει η αγορά. Θα είναι σημαντικό όλα τα μέλη να εργαστούν εποικοδομητικά για την απεμπλοκή της διαδικασίας λήψης αποφάσεων και να επιτρέψουν την εφαρμογή των μέτρων. Η πρωτοβουλία «Ανοικτά Βαλκάνια» που δρομολογήθηκε από την Αλβανία, τη Βόρεια Μακεδονία και τη Σερβία μπορεί να διαδραματίσει θετικό ρόλο στη διαδικασία αυτή, υπό την προϋπόθεση ότι ευθυγραμμίζεται με το πλαίσιο της κοινής περιφερειακής αγοράς, βασίζεται στους κανόνες της ΕΕ και είναι ανοικτή για όλους τους εταίρους των Δυτικών Βαλκανίων.
11.Οι τρέχουσες γεωπολιτικές προκλήσεις απαιτούν την ενίσχυση της συνεργασίας μας με την περιοχή, η ασφάλεια της οποίας συνδέεται τελικά με εκείνη της ίδιας της ΕΕ. Η ΕΕ είναι εδώ και καιρό ο σημαντικότερος οικονομικός εταίρος των Δυτικών Βαλκανίων. Με την έγκριση της στρατηγικής πυξίδας της ΕΕ, τίθενται τα θεμέλια ώστε η ΕΕ και τα κράτη μέλη της να εδραιώσουν περαιτέρω τον ρόλο τους ως οι σημαντικότεροι εταίροι της περιοχής στον τομέα της ασφάλειας και της άμυνας, ενεργώντας επίσης σε στενή συνεργασία με διεθνείς φορείς ασφάλειας που συμμερίζονται τις ίδιες απόψεις. Η ενίσχυση των ικανοτήτων έναντι υβριδικών απειλών, όπως η ασφάλεια στον κυβερνοχώρο, η ενίσχυση της ανθεκτικότητας των υποδομών ζωτικής σημασίας και η αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης συνιστούν βασικές προτεραιότητες.
II
12.Στο Μαυροβούνιο, η πολιτική δέσμευση των αρχών όσον αφορά τη διαδικασία προσχώρησης στην ΕΕ αναφέρεται τακτικά και σταθερά ως η κύρια προτεραιότητα για τη χώρα και, εν γένει, αποτυπώνεται στις σχετικές αποφάσεις πολιτικής. Αυτό περιλαμβάνει και ένα σταθερό ποσοστό ευθυγράμμισης κατά 100 % με την εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας της ΕΕ. Ωστόσο, η πολιτική αστάθεια, η κυβερνητική αστάθεια και οι εντάσεις έχουν καθηλώσει τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων και την εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων, με αποτέλεσμα την επιβράδυνση των διαπραγματεύσεων.
Η εκτίμηση της Επιτροπής είναι ότι, σύμφωνα με το διαπραγματευτικό πλαίσιο, εξασφαλίζεται επί του παρόντος συνολική ισορροπία μεταξύ, αφενός, της προόδου στα κεφάλαια για το κράτος δικαίου και, αφετέρου, της προόδου των ενταξιακών διαπραγματεύσεων σε όλα τα κεφάλαια.
Προκειμένου να επιτευχθεί συνολικά περαιτέρω πρόοδος στις ενταξιακές διαπραγματεύσεις —και πριν από το προσωρινό κλείσιμο άλλων κεφαλαίων ή ομάδων κεφαλαίων— προτεραιότητα παραμένει η εκπλήρωση των ενδιάμεσων κριτηρίων αξιολόγησης για το κράτος δικαίου που ορίζονται στα κεφάλαια 23 και 24. Για την επίτευξη αυτού του ορόσημου, το Μαυροβούνιο πρέπει να εντείνει τις προσπάθειές του για την αντιμετώπιση των εκκρεμών ζητημάτων, μεταξύ άλλων στους κρίσιμους τομείς της ελευθερίας της έκφρασης και της ελευθερίας των μέσων ενημέρωσης, καθώς και της καταπολέμησης της διαφθοράς και του οργανωμένου εγκλήματος, διασφαλίζοντας παράλληλα τη λειτουργικότητα και την αξιοπιστία του δικαστικού συστήματος.
Αυτό απαιτεί πολιτική σταθερότητα και εποικοδομητική συμμετοχή από όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη, για τη δημιουργία σταθερής κυβέρνησης, απόλυτα προσηλωμένης στον ενωσιακό στρατηγικό προσανατολισμό, και ευρεία πολιτική συναίνεση στο κοινοβούλιο σχετικά με βασικές μεταρρυθμίσεις, διατηρώντας παράλληλα τη θεσμική λειτουργικότητα και εστιάζοντας περισσότερο στα βασικά παραδοτέα για την προώθηση του θεματολογίου ένταξης της ΕΕ στην πράξη.
13.Μολονότι οι σερβικές αρχές συνέχισαν να δηλώνουν ότι ο στρατηγικός τους στόχος είναι η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, διατήρησαν στενές σχέσεις με τη Ρωσία.
Η Σερβία σημείωσε σημαντική πρόοδο στην ενταξιακή πορεία της στην ΕΕ, με την έναρξη διαπραγματεύσεων στο πλαίσιο της ομάδας 4 (Πράσινο θεματολόγιο και βιώσιμη συνδεσιμότητα) τον Δεκέμβριο του 2021, μετά την πρόοδο των μεταρρυθμίσεων, μεταξύ άλλων όσον αφορά τη συνταγματική μεταρρύθμιση στον τομέα της δικαιοσύνης. Η Σερβία έκανε ένα σημαντικό βήμα όσον αφορά την ανεξαρτησία και τη λογοδοσία του δικαστικού σώματος με την έγκριση των σχετικών τροποποιήσεων του Συντάγματος. Η διάλυση του κοινοβουλίου τον Φεβρουάριο του 2022 και η διεξαγωγή πρόωρων βουλευτικών εκλογών οδήγησαν σε ένα πιο πλουραλιστικό νομοθετικό σώμα. Ωστόσο, τα εκλογικά αποτελέσματα καθυστέρησαν σημαντικά, ο σχηματισμός της νέας κυβέρνησης δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί και ο ρυθμός των μεταρρυθμίσεων που σχετίζονται με την προσχώρηση στην ΕΕ έχει επιβραδυνθεί, συμπεριλαμβανομένης της απουσίας προόδου όσον αφορά την ελευθερία της έκφρασης. Η Σερβία θα πρέπει, κατά προτεραιότητα, να συστήσει κυβέρνηση σταθερά προσηλωμένη στον στρατηγικό προσανατολισμό και τη μεταρρυθμιστική πορεία της ΕΕ.
Η ευθυγράμμιση της Σερβίας με την κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας της ΕΕ μειώθηκε σημαντικά. Η Σερβία έχει μέχρι στιγμής αρνηθεί να ευθυγραμμιστεί με τα περιοριστικά μέτρα της ΕΕ κατά της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Ορισμένες δηλώσεις και ενέργειες υψηλόβαθμων Σέρβων αξιωματούχων αντέβαιναν άμεσα στις θέσεις της ΕΕ στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής, όπως τον Σεπτέμβριο του 2022, με την υπογραφή κοινών προτεραιοτήτων εξωτερικής πολιτικής μεταξύ Σερβίας και Ρωσίας για την περίοδο 2023-2024. Η ΕΕ αναμένει από τη Σερβία να υπερασπιστεί τις κοινές αρχές, τις κοινές αξίες και την κοινή ασφάλεια, εντείνοντας τις προσπάθειές της για τη σταδιακή ευθυγράμμισή με τις θέσεις της ΕΕ στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής, συμπεριλαμβανομένων των δηλώσεων και των περιοριστικών μέτρων, σύμφωνα με το διαπραγματευτικό πλαίσιο.
Όσον αφορά την εξομάλυνση των σχέσεων με το Κόσοβο εν γένει η Σερβία εξακολουθεί να συμμετέχει στο διάλογο. Ωστόσο, η σερβική κυβέρνηση πρέπει να τηρήσει τις προηγούμενες δεσμεύσεις της και να δεσμευτεί για την πλήρη εφαρμογή όλων των προηγούμενων συμφωνιών διαλόγου. Στη συνέχεια, η Σερβία πρέπει επίσης να καταβάλει περαιτέρω ουσιαστικές προσπάθειες να αποφεύγει ενέργειες που υπονομεύουν τη σταθερότητα και τη ρητορική που δεν ευνοεί τον διάλογο. Θα πρέπει να συμβάλει στη δημιουργία ευνοϊκού περιβάλλοντος για τη σύναψη νομικά δεσμευτικής συμφωνίας εξομάλυνσης με το Κόσοβο, μεταξύ άλλων και στις διεθνείς της σχέσεις. Η Σερβία καλείται να συμμετάσχει πιο εποικοδομητικά στις διαπραγματεύσεις για τη νομικά δεσμευτική συμφωνία εξομάλυνσης κατά την προσεχή περίοδο και να δείξει έτοιμη να συμβιβαστεί προκειμένου να επιτευχθεί ταχεία και απτή πρόοδος.
Όσον αφορά το κράτος δικαίου, απαιτούνται περαιτέρω εργασίες και πολιτική δέσμευση για τη συνέχιση και την εμβάθυνση των μεταρρυθμίσεων και την αντιμετώπιση των ελλείψεων, ιδίως στους βασικούς τομείς της δικαιοσύνης, της καταπολέμησης της διαφθοράς και του οργανωμένου εγκλήματος, της ελευθερίας των μέσων ενημέρωσης, της ελευθερίας του συνέρχεσθαι και της εγχώριας αντιμετώπισης των εγκλημάτων πολέμου. Ειδικότερα, η Σερβία θα πρέπει να θεσπίσει τη νομοθεσία που απαιτείται για την εφαρμογή στην πράξη των συνταγματικών αλλαγών εντός των προβλεπόμενων προθεσμιών, για την αποτελεσματική ενίσχυση της ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης και της αυτονομίας των εισαγγελικών αρχών, καθώς και για την αντιμετώπιση των αθέμιτων επιρροών.
Πέραν των μεταρρυθμίσεων, οι σερβικές αρχές πρέπει να αναλάβουν την ευθύνη για μια προδραστική και αντικειμενική πληροφόρηση του κοινού σχετικά με την ΕΕ, η οποία αποτελεί τον κύριο πολιτικό και οικονομικό εταίρο της Σερβίας, σύμφωνα με τον δεδηλωμένο στρατηγικό της στόχο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Επίσης, η Σερβία πρέπει να αντιμετωπίσει σθεναρά όλες τις μορφές παραπληροφόρησης και χειραγώγησης των πληροφοριών από το εξωτερικό.
Η πρόοδος της Σερβίας όσον αφορά το κράτος δικαίου και την εξομάλυνση των σχέσεων με το Κόσοβο θα συνεχίσει να καθορίζει τον συνολικό ρυθμό των ενταξιακών διαπραγματεύσεων. Η εκτίμηση της Επιτροπής είναι ότι, σύμφωνα με το διαπραγματευτικό πλαίσιο, εξασφαλίζεται επί του παρόντος συνολική ισορροπία μεταξύ, αφενός, της προόδου στα κεφάλαια για το κράτος δικαίου και την εξομάλυνση των σχέσεων με το Κόσοβο και, αφετέρου, της προόδου των ενταξιακών διαπραγματεύσεων σε όλα τα κεφάλαια.
Η εκτίμηση της Επιτροπής ότι η Σερβία έχει εκπληρώσει τεχνικά τα κριτήρια αξιολόγησης για την ανοικτή ομάδα 3 (Ανταγωνιστικότητα και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη) εξακολουθεί να ισχύει. Μια αδιαμφισβήτητη απόδειξη της προσήλωσης της Σερβίας στον στρατηγικό της στόχο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, όπως ορίζεται στο διαπραγματευτικό πλαίσιο, είναι αναγκαία.
14.Η έναρξη φέτος της διαδικασίας διαπραγματεύσεων προσχώρησης στην ΕΕ με τη Βόρεια Μακεδονία υπήρξε σημαντική εξέλιξη και σηματοδότησε την έναρξη μιας νέας φάσης στις σχέσεις ΕΕ-Βόρειας Μακεδονίας. Η πρώτη πολιτική διακυβερνητική διάσκεψη με τη Βόρεια Μακεδονία πραγματοποιήθηκε στις 19 Ιουλίου, μετά την έγκριση του διαπραγματευτικού πλαισίου από το Συμβούλιο. Αυτό απετέλεσε σαφή αναγνώριση της προόδου που σημείωσε η Βόρεια Μακεδονία όσον αφορά την προώθηση του προγράμματος μεταρρυθμίσεων της ΕΕ και την επίτευξη απτών και βιώσιμων αποτελεσμάτων, μεταξύ άλλων στο πλαίσιο της ομάδας για τις θεμελιώδεις μεταρρυθμίσεις. Μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η Βόρεια Μακεδονία επιβεβαίωσε τον απόλυτο και σαφή στρατηγικό προσανατολισμό της προς την ΕΕ, ευθυγραμμιζόμενη πλήρως με όλες τις αποφάσεις και δηλώσεις της κοινής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας της ΕΕ, και διατηρώντας έκτοτε ποσοστό ευθυγράμμισης 100 %. Με τον τρόπο αυτό, η Βόρεια Μακεδονία επέδειξε την αποφασιστικότητά της να προχωρήσει στην ενωσιακή της πορεία ως αξιόπιστος εταίρος.
Για να επιταχυνθεί ο ρυθμός των ενταξιακών διαπραγματεύσεων της Βόρειας Μακεδονίας, σύμφωνα με το διαπραγματευτικό πλαίσιο, η Επιτροπή ξεκίνησε αμέσως την αναλυτική εξέταση, η οποία αποτελεί το πρώτο βήμα της διαπραγματευτικής διαδικασίας. Η Βόρεια Μακεδονία έχει επιδείξει υψηλό επίπεδο δέσμευσης και η διαδικασία αναλυτικής εξέτασης προχωρά ομαλά. Καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας, είναι σημαντικό να διασφαλιστεί ο συντονισμός μεταξύ όλων των θεσμικών οργάνων, καθώς και μια προσέγγιση χωρίς αποκλεισμούς, με τη συνεργασία όλων των ενδιαφερόμενων μερών και της κοινωνίας των πολιτών και με τακτική επικοινωνία με το ευρύτερο κοινό.
Ως διαπραγματευόμενη χώρα, η Βόρεια Μακεδονία αποκτά τόσο νέες ευθύνες, όσο και νέες ευκαιρίες. Αυτή η νέα, απαιτητική φάση χρειάζεται εποικοδομητική δέσμευση τόσο από την κυβέρνηση όσο και από την αντιπολίτευση, αλλά και από άλλα τμήματα της κοινωνίας, ώστε να προωθηθεί ευρεία συναίνεση όσον αφορά τις μεταρρυθμίσεις που σχετίζονται με την ΕΕ. Η χώρα πρέπει να συνεχίσει να υλοποιεί τις μεταρρυθμιστικές της προτεραιότητες, μεταξύ άλλων στους βασικούς τομείς του κράτους δικαίου και της καταπολέμησης της διαφθοράς και του οργανωμένου εγκλήματος. Η χώρα συνιστά καλό παράδειγμα πολυεθνικής κοινωνίας. Η τροποποίηση του Συντάγματος, σύμφωνα με τη δέσμευση της Βόρειας Μακεδονίας, θα προωθήσει περαιτέρω τα θεμελιώδη δικαιώματα.
15.Η έναρξη φέτος της διαδικασίας διαπραγματεύσεων προσχώρησης στην ΕΕ με την Αλβανία υπήρξε σημαντική εξέλιξη και σηματοδότησε την έναρξη μιας νέας φάσης στις σχέσεις ΕΕ-Αλβανίας. Η πρώτη διακυβερνητική διάσκεψη για τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις που πραγματοποιήθηκε με την Αλβανία στις 19 Ιουλίου αποτέλεσε σαφή αναγνώριση της προόδου που σημείωσε η Αλβανία όσον αφορά την προώθηση του προγράμματος μεταρρυθμίσεων της ΕΕ και την επίτευξη απτών και βιώσιμων αποτελεσμάτων.
Η Αλβανία συνέχισε να σημειώνει πρόοδο στο πλαίσιο της ομάδας για τις θεμελιώδεις μεταρρυθμίσεις. Η εφαρμογή της συνολικής μεταρρύθμισης στον τομέα της δικαιοσύνης συνεχίστηκε. Η δέσμευση της χώρας να ενισχύσει το κράτος δικαίου, να καταπολεμήσει τη διαφθορά και το οργανωμένο έγκλημα είναι αξιέπαινη. Ως μη μόνιμο μέλος, η Αλβανία συμμετέχει ενεργά στο Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, μεταξύ άλλων ως συνεισηγήτρια (co-penholder) των ψηφισμάτων που καταδικάζουν τη ρωσική επίθεση κατά της Ουκρανίας. Η πλήρης ευθυγράμμιση της Αλβανίας με την κοινή πολιτική και την εξωτερική πολιτική ασφάλειας της ΕΕ συνιστά ισχυρό δείγμα της στρατηγικής επιλογής της να προσχωρήσει στην ΕΕ και του ρόλου της ως αξιόπιστου εταίρου.
Για να προωθήσει τη διαδικασία των ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την Αλβανία σύμφωνα με το διαπραγματευτικό πλαίσιο, η Επιτροπή ξεκίνησε αμέσως την αναλυτική εξέταση, η οποία αποτελεί το πρώτο βήμα της διαπραγματευτικής διαδικασίας. Η Αλβανία έχει επιδείξει υψηλό επίπεδο δέσμευσης και η διαδικασία αναλυτικής εξέτασης προχωρά ομαλά.
Ως διαπραγματευόμενη χώρα, η Αλβανία αποκτά τόσο νέες ευθύνες, όσο και νέες ευκαιρίες. Ενώ είχαν ήδη αναληφθεί εντατικές προπαρασκευαστικές εργασίες, αυτή η νέα και απαιτητική φάση χρειάζεται τη σταθερή δέσμευση της Αλβανίας και τον αποτελεσματικό συντονισμό μεταξύ όλων των θεσμικών της οργάνων, καθώς και συνεχή δέσμευση τόσο από την κυβέρνηση όσο και από την αντιπολίτευση, καθώς και από άλλα τμήματα της κοινωνίας. Η χώρα πρέπει να αποφεύγει τη λήψη μέτρων που αντιβαίνουν στο κράτος δικαίου. Η Αλβανία θα πρέπει να εντείνει περαιτέρω τις προσπάθειές της σε βασικούς τομείς όπως η μεταρρύθμιση του δικαστικού συστήματος, η καταπολέμηση της διαφθοράς και η καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος, καθώς και η ελευθερία της έκφρασης, τα δικαιώματα ιδιοκτησίας και τα θέματα μειονοτήτων.
16.Τον Ιούνιο του 2022, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο δήλωσε ότι είναι έτοιμο να χορηγήσει καθεστώς υποψήφιας χώρας στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη και, για τον σκοπό αυτόν, κάλεσε την Επιτροπή να υποβάλει χωρίς καθυστέρηση έκθεση σχετικά με την υλοποίηση των 14 βασικών προτεραιοτήτων που περιλαμβάνονται στη γνώμη της, δίνοντας ιδιαίτερη προσοχή στις προτεραιότητες που συγκροτούν ουσιώδες σύνολο μεταρρυθμίσεων, ώστε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο να επανέλθει για να αποφασίσει σχετικά με το ζήτημα.
Παρά την πολιτική αναταραχή και τις επικείμενες γενικές εκλογές, οι ηγέτες των πολιτικών κομμάτων που εκπροσωπήθηκαν στην κοινοβουλευτική συνέλευση της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης τον Ιούνιο του 2022 δεσμεύτηκαν να τηρήσουν τις αρχές που διασφαλίζουν μια λειτουργική Βοσνία και Ερζεγοβίνη που προχωρά στην ευρωπαϊκή της πορεία. Τα μέρη συμφώνησαν να εφαρμόσουν αυτές τις δεσμεύσεις επειγόντως και το αργότερο εντός έξι μηνών από τη σύσταση όλων των αρχών, μετά τις εκλογές που διεξήχθησαν στις 2 Οκτωβρίου.
Στη συνέχεια, σύμφωνα με τις 14 βασικές προτεραιότητες, η Βοσνία και Ερζεγοβίνη ενέκρινε τροποποιήσεις του νόμου για τις δημόσιες συμβάσεις τον Αύγουστο, και τροποποιήσεις της συνολικής στρατηγικής για τη διαχείριση των δημόσιων οικονομικών από όλα τα επίπεδα διακυβέρνησης τον Ιούνιο-Ιούλιο. Επίσης, ξανάρχισε ο πολιτικός διάλογος με την ΕΕ, στο πλαίσιο της συμφωνίας σταθεροποίησης και σύνδεσης, μετά από πολλούς μήνες στασιμότητας εξαιτίας του αποκλεισμού των νομοθετικών και εκτελεστικών οργάνων σε επίπεδο κράτους από τα πολιτικά κόμματα που εδρεύουν στην οντότητα της Σερβικής Δημοκρατίας (Republika Srpska). Η προεδρία επικύρωσε διάφορες διεθνείς συμφωνίες, μεταξύ άλλων σχετικά με τα προγράμματα «Ορίζων Ευρώπη» και «Δημιουργική Ευρώπη», καθώς και τον μηχανισμό πολιτικής προστασίας της Ένωσης. Σημαντικά μέτρα ελήφθησαν για τη βελτίωση της διαχείρισης της μετανάστευσης. Η Βοσνία και Ερζεγοβίνη έκανε ένα σημαντικό βήμα προόδου βελτιώνοντας την ευθυγράμμισή της με την εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας της ΕΕ, έως το 81 % έως τα τέλη Αυγούστου του 2022. Ωστόσο, η πλήρης εφαρμογή εξακολουθεί να εκκρεμεί.
Όσον αφορά την καταπολέμηση της διαφθοράς και του οργανωμένου εγκλήματος, η Βοσνία και Ερζεγοβίνη έκανε σημαντικά βήματα. Η θέση σε λειτουργία του σημείου επαφής της Ευρωπόλ έχει σχεδόν ολοκληρωθεί, ενώ έχουν προχωρήσει και οι προετοιμασίες για την επισημοποίηση της συνεργασίας μεταξύ Βοσνίας και Ερζεγοβίνης και Eurojust.
Η κυβέρνηση της ομοσπονδιακής οντότητας συνέχισε να ασκεί τα καθήκοντά της, αλλά υπό υπηρεσιακή ιδιότητα, καθ’ όλη τη διάρκεια της θητείας 2018-2022. Τα πολιτικά κόμματα δεν μπόρεσαν να συμφωνήσουν σε συνταγματικές και εκλογικές μεταρρυθμίσεις και ο ύπατος εκπρόσωπος, με δική του πρωτοβουλία, χρησιμοποίησε τις εξουσίες της Βόννης τέσσερις φορές, μεταξύ άλλων όσον αφορά τους εκλογικούς κανόνες, τη χρηματοδότηση των εκλογών και τις τροποποιήσεις του συντάγματος της ομοσπονδιακής οντότητας. Η έγκριση των μεταρρυθμίσεων στον τομέα του κράτους δικαίου έχει καθυστερήσει και είναι εκπρόθεσμη. Τον Ιούνιο του 2022, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο κάλεσε τους ηγέτες της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης να ολοκληρώσουν επειγόντως τις εκκρεμείς συνταγματικές και εκλογικές μεταρρυθμίσεις. Οι μεταρρυθμίσεις αυτές θα πρέπει να προωθηθούν κατά ύψιστη προτεραιότητα.
Ως εκ τούτου, η Επιτροπή συνιστά να χορηγηθεί στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη καθεστώς υποψήφιας χώρας από το Συμβούλιο, με την προϋπόθεση ότι θα λάβει τα ακόλουθα μέτρα:
-να εγκρίνει, κατά προτεραιότητα, τροποποιήσεις αναφορικά με την ακεραιότητα στην ισχύουσα νομοθεσία που διέπει το Ανώτατο Δικαστικό και Εισαγγελικό Συμβούλιο·
-να θεσπίσει νέα νομοθεσία για το Ανώτατο Δικαστικό και Εισαγγελικό Συμβούλιο και να εγκρίνει τον νόμο για τα δικαστήρια της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης·
-να θεσπίσει τη νομοθεσία για την πρόληψη των συγκρούσεων συμφερόντων·
-να λάβει αποφασιστικά μέτρα για την ενίσχυση της πρόληψης και της καταπολέμησης της διαφθοράς και του οργανωμένου εγκλήματος·
-να προωθήσει με αποφασιστικότητα τις εργασίες για τον αποτελεσματικό συντονισμό, σε όλα τα επίπεδα, της ικανότητας διαχείρισης των συνόρων και της μετανάστευσης, διασφαλίζοντας παράλληλα τη λειτουργία του συστήματος ασύλου·
-να διασφαλίσει την απαγόρευση των βασανιστηρίων, ιδίως με τη σύσταση εθνικού προληπτικού μηχανισμού κατά των βασανιστηρίων και της κακομεταχείρισης·
-να εγγυηθεί την ελευθερία της έκφρασης και των μέσων ενημέρωσης και την προστασία των δημοσιογράφων, ιδίως διασφαλίζοντας την κατάλληλη δικαστική συνέχεια σε περιπτώσεις απειλών και βίας κατά δημοσιογράφων και εργαζομένων στα μέσα ενημέρωσης·
-να εξασφαλίσει ένα ιστορικό επιδόσεων όσον αφορά τη λειτουργία, σε όλα τα επίπεδα, του συντονιστικού μηχανισμού για θέματα της ΕΕ, μεταξύ άλλων με την ανάπτυξη και τη θέσπιση εθνικού προγράμματος για την υιοθέτηση του κεκτημένου της ΕΕ.
Η Επιτροπή είναι πρόθυμη να συνεχίσει να στηρίζει τις προσπάθειες της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης στην ευρωπαϊκή της πορεία, συμμετέχοντας περαιτέρω σε πολιτικό διάλογο και συγκροτώντας ένα πολιτικό φόρουμ υψηλού επιπέδου για την παρακολούθηση της εφαρμογής των προαναφερόμενων βημάτων και την υποβολή εκθέσεων σχετικά με την περαιτέρω πρόοδο επί τόπου. Η εκπλήρωση των 14 βασικών προτεραιοτήτων θα επιτρέψει στην Επιτροπή να συστήσει την έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης με την ΕΕ.
17.Το Κόσοβο χαίρει πολιτικής σταθερότητας και οι αρχές συνέχισαν να επιδεικνύουν εμφανώς την προσήλωσή τους στην ευρωπαϊκή πορεία του Κοσόβου. Αυτό το πολιτικό περιβάλλον συνέβαλε ώστε το Κόσοβο να εντείνει τις εργασίες του για την εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων που σχετίζονται με την ΕΕ και της συμφωνίας σταθεροποίησης και σύνδεσης. Οι δημοτικές εκλογές που διεξήχθησαν τον Οκτώβριο και τον Νοέμβριο του 2021 ήταν γενικά καλά οργανωμένες, διαφανείς και ανταγωνιστικές. Το Κόσοβο πρέπει να εντείνει τις προσπάθειές του για την ενίσχυση της δημοκρατίας, της δημόσιας διοίκησης, του κράτους δικαίου και για την καταπολέμηση της διαφθοράς. Επίσης, θα πρέπει να προωθήσει την εφαρμογή της νέας ενεργειακής στρατηγικής του, προκειμένου να ενισχυθεί η ενεργειακή ανθεκτικότητα.
Όσον αφορά την εξομάλυνση των σχέσεων με τη Σερβία εν γένει το Κόσοβο εξακολουθεί να συμμετέχει στο διάλογο. Ωστόσο, η κυβέρνηση του Κοσόβου πρέπει να τηρήσει τις προηγούμενες δεσμεύσεις της και να δεσμευτεί για την πλήρη εφαρμογή όλων των προηγούμενων συμφωνιών διαλόγου. Στη συνέχεια, το Κόσοβο πρέπει επίσης να καταβάλει περαιτέρω ουσιαστικές προσπάθειες να αποφεύγει ενέργειες που υπονομεύουν τη σταθερότητα και τη ρητορική που δεν ευνοεί τον διάλογο. Θα πρέπει να συμβάλει στη δημιουργία ευνοϊκού περιβάλλοντος για τη σύναψη νομικά δεσμευτικής συμφωνίας εξομάλυνσης με τη Σερβία, μεταξύ άλλων και στις διεθνείς του σχέσεις. Το Κόσοβο καλείται να συμμετάσχει πιο εποικοδομητικά στις διαπραγματεύσεις για τη νομικά δεσμευτική συμφωνία εξομάλυνσης κατά την προσεχή περίοδο και να δείξει έτοιμο να συμβιβαστεί προκειμένου να επιτευχθεί ταχεία και απτή πρόοδος.
Η πρόταση της Επιτροπής για την ελευθέρωση του καθεστώτος θεωρήσεων εξακολουθεί να εκκρεμεί στο Συμβούλιο και θα πρέπει να εξεταστεί επειγόντως. Η Επιτροπή εμμένει στην εκτίμησή της του Ιουλίου του 2018 ότι το Κόσοβο πληροί όλα τα κριτήρια αξιολόγησης για την ελευθέρωση του καθεστώτος θεωρήσεων και εκφράζει την ικανοποίησή της για το γεγονός ότι οι συζητήσεις στο Συμβούλιο πρόκειται να επαναληφθούν.
18.Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο έχει επανειλημμένα επιβεβαιώσει το στρατηγικό συμφέρον της ΕΕ για ένα σταθερό και ασφαλές περιβάλλον στην Ανατολική Μεσόγειο και για την ανάπτυξη μιας συνεργατικής και αμοιβαίως επωφελούς σχέσης με την Τουρκία. Τον Ιούνιο του 2022, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο εξέφρασε βαθιά ανησυχία για τις πρόσφατες επανειλημμένες ενέργειες και δηλώσεις της Τουρκίας. Η Τουρκία οφείλει να σέβεται την κυριαρχία και την εδαφική ακεραιότητα όλων των κρατών μελών της ΕΕ. Υπενθυμίζοντας τα προηγούμενα συμπεράσματά του και τη δήλωση της 25ης Μαρτίου 2021, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο τόνισε την προσδοκία του η Τουρκία να σεβαστεί πλήρως το διεθνές δίκαιο, να αποκλιμακώσει τις εντάσεις προς όφελος της περιφερειακής σταθερότητας στην Ανατολική Μεσόγειο και να προωθήσει τις σχέσεις καλής γειτονίας με τρόπο βιώσιμο. Συνεχίστηκε η εντατικοποίηση της συμμετοχής σε βασικούς τομείς κοινού ενδιαφέροντος.
Όσον αφορά τον επιθετικό πόλεμο της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας, η Τουρκία είχε ως στόχο να διευκολύνει τις άμεσες συνομιλίες, ενεργώντας υπέρ της αποκλιμάκωσης και της κατάπαυσης του πυρός. Επίσης, ανέλαβε μια σημαντική διπλωματική πρωτοβουλία, από κοινού με τα Ηνωμένα Έθνη, για να καταστεί δυνατή η εξαγωγή ουκρανικών σιτηρών. Η συμφωνία που επιτεύχθηκε τον Ιούλιο του 2022, στην Κωνσταντινούπολη άνοιξε τον δρόμο για εμπορικές εξαγωγές τροφίμων από βασικούς ουκρανικούς λιμένες και αναμένεται να συμβάλει στην πρόληψη της έλλειψης τροφίμων για εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως.
Η μη ευθυγράμμιση της Τουρκίας με τα περιοριστικά μέτρα της ΕΕ κατά της Ρωσίας προκαλεί ανησυχία λόγω της ελεύθερης κυκλοφορίας προϊόντων, συμπεριλαμβανομένων αγαθών διπλής χρήσης, στο πλαίσιο της τελωνειακής ένωσης ΕΕ–Τουρκίας. Αυτό αποτελεί γεγονός που προκαλεί ολοένα και περισσότερο προβληματισμό και απαιτεί στενή παρακολούθηση από την ΕΕ. Επιπλέον, η Τουρκία έχει υπογράψει μνημόνιο συμφωνίας για την περαιτέρω ανάπτυξη οικονομικών και εμπορικών της σχέσεων με τη Ρωσία. Η ΕΕ είναι αποφασισμένη να διασφαλίσει την αποτελεσματικότητα των περιοριστικών μέτρων που εγκρίθηκαν ως απάντηση στον επιθετικό πόλεμο της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας.
Από την Τουρκία αναμένεται να υποστηρίξει ενεργά τις διαπραγματεύσεις για μια δίκαιη, συνολική και βιώσιμη διευθέτηση του κυπριακού ζητήματος στο πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών, σύμφωνα με τις σχετικές αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών και σύμφωνα με τις αρχές στις οποίες βασίζεται η ΕΕ. Όσον αφορά τα Βαρώσια, η Τουρκία πρέπει να αναιρέσει άμεσα τις μονομερείς ενέργειες που εξαγγέλθηκαν και τα μέτρα που έχουν ληφθεί από τον Οκτώβριο του 2020, τα οποία αντιβαίνουν στις σχετικές αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών. Επιπλέον, η Τουρκία είναι επιτακτική ανάγκη να εκπληρώσει την υποχρέωσή της για πλήρη και χωρίς διακρίσεις εφαρμογή του πρόσθετου πρωτοκόλλου της συμφωνίας σύνδεσης ΕΕ-Τουρκίας και να άρει όλα τα εμπόδια στην ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων, συμπεριλαμβανομένων των περιορισμών που επιβάλλει στην άμεση σύνδεση στον τομέα των μεταφορών με την Κυπριακή Δημοκρατία.
Η λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών της Τουρκίας πάσχει από σοβαρές ελλείψεις. Οι σοβαρές ανησυχίες της ΕΕ όσον αφορά τη συνεχιζόμενη υποβάθμιση της δημοκρατίας, του κράτους δικαίου, των θεμελιωδών δικαιωμάτων και της ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης δεν έχουν αντιμετωπιστεί από την Τουρκία. Η Τουρκία πρέπει να αντιστρέψει αυτήν την αρνητική τάση κατά προτεραιότητα αντιμετωπίζοντας την αποδυνάμωση των αποτελεσματικών ελέγχων και ισορροπιών στο πολιτικό σύστημα. Ο διάλογος για το κράτος δικαίου και τα θεμελιώδη δικαιώματα παραμένει αναπόσπαστο μέρος της σχέσης μεταξύ ΕΕ και Τουρκίας.
Η δήλωση ΕΕ-Τουρκίας του Μαρτίου του 2016 συνέχισε να παράγει αποτελέσματα και η Τουρκία εξακολούθησε να έχει καίριο ρόλο στην αντιμετώπιση της μετανάστευσης κατά μήκος της διαδρομής της Ανατολικής Μεσογείου. Ωστόσο, οι επιστροφές από τα ελληνικά νησιά δεν έχουν ξαναρχίσει ακόμη και η αντικανονική μετανάστευση προς την Κύπρο και την Ιταλία έχει αυξηθεί σημαντικά. Η Τουρκία συνέχισε τις τεράστιες προσπάθειές της να φιλοξενήσει έναν πολύ μεγάλο προσφυγικό πληθυσμό και η ΕΕ συνέχισε να επιδεικνύει αλληλεγγύη, ιδίως μέσω πρόσθετης χρηματοδοτικής συνεισφοράς προς τους πρόσφυγες και τις κοινότητες υποδοχής στην Τουρκία (περίπου 10 δισ. EUR από το 2016).
Όσον αφορά την οικονομία, οι ανησυχίες έχουν ενταθεί περαιτέρω όσον αφορά τη συσσώρευση μακροοικονομικών ανισορροπιών, την ορθή λειτουργία της οικονομίας της τουρκικής αγοράς και την έλλειψη ανεξαρτησίας των ρυθμιστικών αρχών. Τόσο η ΕΕ όσο και η Τουρκία συνεχίζουν να αποκομίζουν οφέλη από τη μεταξύ τους τελωνειακή ένωση. Παρά τις περιορισμένες θετικές εξελίξεις, η Τουρκία θα πρέπει να συνεχίσει να εντείνει τη συνεργασία της με την Επιτροπή ώστε να αντιμετωπιστούν οι εμπορικοί της φραγμοί που παρεμποδίζουν την ομαλή λειτουργία της τελωνειακής ένωσης.
VI. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ
1.Περιλήψεις των πορισμάτων των εκθέσεων
2.Εφαρμογή του οικονομικού και επενδυτικού σχεδίου για τα Δυτικά Βαλκάνια
3.Στατιστικά δεδομένα
4.Δείκτες τρίτων σε σχέση με το καθεστώς της δημοκρατίας, της χρηστής διακυβέρνησης και του κράτους δικαίου στις υποψήφιες και τις δυνάμει υποψήφιες χώρες