Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Εκπαίδευση ενηλίκων»

(διερευνητική γνωμοδότηση κατόπιν αιτήματος της Σλοβενικής Προεδρίας του Συμβουλίου της ΕΕ)

(2021/C 374/04)

Εισηγήτρια:

η κ. Tatjana BABRAUSKIENĖ

Αίτημα της Σλοβενικής Προεδρίας του Συμβουλίου της ΕΕ	Επιστολή της 19.3.2021
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Απόφαση του προεδρείου	23.3.2021
Αρμόδιο τμήμα	Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις, δικαιώματα του πολίτη
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	21.6.2021
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	8.7.2021
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	562
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	233/3/5

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για τη μεγάλη έμφαση που δίνεται στην εκπαίδευση ενηλίκων, στην κατάρτιση και στην απόκτηση δεξιοτήτων, η οποία επαναλαμβάνεται στις πρόσφατες πρωτοβουλίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και κυρίως στο ευρωπαϊκό θεματολόγιο δεξιοτήτων. Η ΕΟΚΕ ζητεί να σχεδιαστούν και να εφαρμοστούν άμεσα και ειδικά μέτρα πολιτικής, συνοδευόμενα από κίνητρα για την υποστήριξη των κρατών μελών, όπως έχει ήδη επισημανθεί στη γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με τίτλο «Υποστηρικτικά εκπαιδευτικά συστήματα για την αποφυγή των αναντιστοιχιών δεξιοτήτων» (1).

1.2.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι η ταχεία εφεύρεση και διάδοση των νέων τεχνολογιών πρέπει να συνοδεύεται από αποτελεσματική αναβάθμιση των δεξιοτήτων και επανειδίκευση. Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι ο αντίκτυπος της κρίσης COVID-19 στην κοινωνία και την οικονομία της Ευρώπης κατέδειξε περαιτέρω τη σημασία τόσο των αποτελεσματικών πολιτικών εκπαίδευσης και κατάρτισης όσο και των θέσεων εργασίας υψηλής ποιότητας στην υποστήριξη της βιώσιμης και δίκαιης κοινωνικής και οικονομικής ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, η οποία είναι ζωτικής σημασίας για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της πανδημίας στην Ευρώπη. Οι επενδύσεις στην εκπαίδευση ενηλίκων και στην απόκτηση δεξιοτήτων μπορούν να συμβάλουν καθοριστικά στην οικονομική ανάκαμψη και στη διαμόρφωση μιας Ευρώπης με κοινωνικό πρόσωπο.

1.3.

Η ΕΟΚΕ συνιστά στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και στα κράτη μέλη να ενισχύσουν τις πολιτικές εκπαίδευσης ενηλίκων, επιλέγοντας σφαιρική αντιμετώπιση, βελτιώνοντας την προσβασιμότητα και την ποιότητα και μεριμνώντας για την εξάλειψη των αποκλεισμών, με παράλληλο σεβασμό των εθνικών αρμοδιοτήτων και της αρχής της επικουρικότητας. Η ΕΟΚΕ ζητά να βελτιωθούν οι πολιτικές εκπαίδευσης ενηλίκων με την ευρεία έννοια, με την εξέταση αποτελεσματικών στρατηγικών για την ικανοποίηση των νέων αναγκών σε δεξιότητες — πολιτικές οι οποίες πρέπει να είναι προσαρμοσμένες στις τοπικές ανάγκες. Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει τη σημασία της βελτίωσης της παιδαγωγικής και της αγωγής ενηλίκων στην εκπαίδευσή τους, με την παροχή ποιοτικής αρχικής εκπαίδευσης, συνεχούς επαγγελματικής ανέλιξης, βελτιωμένων και δίκαιων συνθηκών εργασίας, καθώς και υποστηρικτικού περιβάλλοντος εργασίας για τους εκπαιδευτές ενηλίκων.

1.4.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι η εκπαίδευση ενηλίκων είναι απαραίτητη για να βοηθούνται να βελτιώνονται και να αποκτούν δεξιότητες ως πολίτες, καθώς και για να συμμετέχουν ενεργά στα κοινά. Θα πρέπει η διά βίου μάθηση αφενός μεν να καταστεί τρόπος ζωής για όλους, έτσι ώστε να ξεπεραστούν οι αποκλίσεις και οι ανισότητες στην κοινωνία, αφετέρου δε να γίνει πραγματικότητα στον χώρο εργασίας. Από την άποψη αυτή, η ανάπτυξη των δεξιοτήτων δεν πρέπει να εξαντλείται στον χώρο εργασίας, αλλά να εκτείνεται και στην κοινωνική και προσωπική ζωή, ιδωμένη ως μια συνολική διεργασία.

1.5.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει τη σημασία της εκπαίδευσης ενηλίκων και παρατηρεί ότι, δυστυχώς, τα θεσμικά όργανα της ΕΕ και αρκετά κράτη μέλη δεν τη θεωρούν πολιτική προτεραιότητα, ενώ είναι απαραίτητη τόσο για την πλήρη αξιοποίηση του δυναμικού της εργασίας και της κοινωνικής ένταξης όσο και για την παροχή στους ενήλικες της δυνατότητας να συμμετέχουν ενεργά στην αγορά εργασίας και στα κοινά. Η ΕΟΚΕ συνιστά στα κράτη μέλη να ενισχύσουν την πολιτική, τη διαχείριση και τη χρηματοδότηση της εκπαίδευσης ενηλίκων, σύμφωνα με τις αρχές των τεσσάρων πυλώνων της Unesco (2) δηλαδή τη μάθηση για τη γνώση, τη δράση, την ύπαρξη και τη συνύπαρξη. Για την εκπλήρωση του τέταρτου στόχου βιώσιμης ανάπτυξης, πρέπει να παρασχεθεί αποτελεσματική συνδρομή στην κοινωνία των πολιτών, έτσι ώστε να υπάρχει σύμπραξη στην παροχή εκπαίδευσης ενηλίκων σε άτυπο και μη τυπικό περιβάλλον και να διασφαλιστεί η αποτελεσματική απήχησή της στους πολίτες.

1.6.

Η ΕΟΚΕ προτείνει να θέσουν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη εφικτούς μακροπρόθεσμους στόχους και να θεσπίσουν ένα σύστημα συνεχούς εποπτείας όσον αφορά τη συμμετοχή στην εκπαίδευση ενηλίκων και στην υψηλής ποιότητας και προσιτή διά βίου μάθηση, συμπεριλαμβανομένης της επιμόρφωσης των εργαζομένων, για κάθε κράτος μέλος, λαμβάνοντας υπόψη τις διαφορές ανά περιφέρεια. Σε αυτό το σύστημα θα πρέπει να επιδιώκεται να έχουν όλοι τις γνώσεις, τις δεξιότητες, τις ικανότητες και τη στάση που απαιτείται, έτσι ώστε η Ευρώπη να επιτύχει μια δίκαιη, συνεκτική, βιώσιμη, ψηφιακή και ευημερούσα κοινωνία. Είναι επίσης σημαντικό να βελτιωθούν η έρευνα και η συλλογή πληροφοριών για τις δεξιότητες σε κλαδικό και εθνικό επίπεδο όσον αφορά τις ανάγκες και τις προβλέψεις σε δεξιότητες, με σκοπό τόσο την επικαιροποίηση της εκπαίδευσης όσων ενηλίκων διανύουν μεταβατικό στάδιο όσο και την αναβάθμιση των δεδομένων ως προς τις επενδύσεις των κρατών μελών στην εκπαίδευση ενηλίκων, καθώς και τη διασφάλιση της συχνής εποπτείας και συλλογής δεδομένων σχετικών με τα σεμινάρια εκπαίδευσης και επιμόρφωσης των εργαζομένων. Οι κοινωνικοί εταίροι και η κοινωνία των πολιτών θα πρέπει να συμμετέχουν ενεργά στη βελτίωση της εθνικής ενημέρωσης για τις δεξιότητες, συμπεριλαμβανομένης της ανάλυσης, της πρόβλεψης και της εκ των προτέρων εκτίμησης των αναγκών σε δεξιότητες.

1.7.

Τα κράτη μέλη πρέπει να επιταχύνουν την εφαρμογή της σύστασης του Συμβουλίου, της 19ης Δεκεμβρίου 2016, όσον αφορά τις Διαδρομές Αναβάθμισης των Δεξιοτήτων: Νέες Ευκαιρίες για Ενηλίκους (3) έτσι ώστε όλοι οι ενήλικες με χαμηλό επίπεδο προσόντων και ειδίκευσης να αναπτύσσουν τις βασικές τους δεξιότητες και να έχουν τη δυνατότητα της επιμόρφωσης για να βελτιώσουν τη ζωή και την απασχολησιμότητά τους. Με επιδίωξη το 80 % των ενηλίκων να διαθέτει βασικές ψηφιακές δεξιότητες, η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη να βοηθούν τους ενήλικες στην προσπάθειά τους να επιτυγχάνουν ένα ελάχιστο επίπεδο βασικών ψηφιακών δεξιοτήτων, έτσι ώστε να μπορούν να υποστηρίζουν την απόκτηση δεξιοτήτων για την εργασία και την καθημερινή τους ζωή.

1.8.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι όλοι οι ενήλικες, ανεξάρτητα από τα προσόντα και το κοινωνικοοικονομικό τους υπόβαθρο, χρειάζονται υποστήριξη για πρόσβαση σε ποιοτική διά βίου μάθηση χωρίς αποκλεισμούς και για την επικύρωση των δεξιοτήτων και των προσόντων τους. Πρέπει οι δημόσιες υπηρεσίες εργασίας να μεριμνούν για την αυξημένη και καλύτερη πρόσβαση των ενηλίκων σε δίκαιη και δωρεάν καθοδήγηση και συμβουλευτική, να φροντίζουν έτσι ώστε όλοι τους να ενημερώνονται για τις δυνατότητες διά βίου μάθησης, ώστε οι εργαζόμενοι να ενημερώνονται για τις μελλοντικές μεταβολές στις θέσεις εργασίας και για τις δεξιότητες που απαιτούνται στις νέες θέσεις εργασίας και αρμοδιότητες.

1.9.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη να διοργανώσουν εκστρατείες ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης με τους κοινωνικούς εταίρους με αποδέκτες τους ενήλικες και τους εργαζομένους που επηρεάζονται από την οικολογική και ψηφιακή μετάβαση, έτσι ώστε να βοηθηθεί το εργατικό δυναμικό να αποκτήσει τις απαιτούμενες δεξιότητες. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να διοργανώνει ετήσιες εκδηλώσεις κατά τα πρότυπα της «Ευρωπαϊκής εβδομάδας δεξιοτήτων ΕΕΚ» με σκοπό τόσο την ενημέρωση και την παροχή κινήτρων στους ενήλικες όσον αφορά την εκπαίδευση ενηλίκων και την περαιτέρω μάθηση, όσο και την υποστήριξη των εθνικών πολιτικών.

1.10.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει τη σημασία της επικουρικότητας όσον αφορά τις πολιτικές εκπαίδευσης ενηλίκων, με μέλημα τον σεβασμό του ρόλου των εθνικών και κλαδικών κοινωνικών εταίρων στον προσδιορισμό των απαιτήσεων δεξιοτήτων και στη διαχείριση των εθνικών συστημάτων για να χρηματοδοτηθεί και να διασφαλιστεί η πρόσβαση στην εκπαίδευση ενηλίκων και επιμόρφωση των εργαζομένων. Η ΕΟΚΕ παρατηρεί ότι κατά την εφαρμογή του Ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων (ΕΠΚΔ) θα πρέπει όλες οι επιχειρήσεις να έχουν το δικαίωμα και την ικανότητα να σχεδιάζουν στρατηγικές δεξιοτήτων για την κάλυψη αναγκών καινοτομίας και να υποστηρίζουν τη δίκαιη μετάβαση των εργαζομένων και τη μαθητεία υψηλής ποιότητας για νέους και ενήλικες στο πλαίσιο της πράσινης και της ψηφιακής μετάβασης. Στις κατευθυντήριες γραμμές (4) του 2020 του Συμβουλίου όσον αφορά την απασχόληση, γίνεται σαφής διάκριση μεταξύ της διασφάλισης δικαιωμάτων στην κατάρτιση και της παροχής ατομικών λογαριασμών μάθησης ως ενός από τα δυνατά μέσα, με την παροχή της δυνατότητας στα κράτη μέλη να αποφασίζουν πώς θα εγγυώνται αυτά τα δικαιώματα. Οι ατομικοί λογαριασμοί μάθησης είναι μέσα που θα μπορούσαν να διασφαλίσουν το δικαίωμα στην κατάρτιση. Όλοι οι ενήλικες και οι εργαζόμενοι θα πρέπει να δικαιούνται —σύμφωνα με τις συλλογικές συμβάσεις και τις εθνικές νομοθεσίες— ποιοτική επαγγελματική επιμόρφωση, εκπαιδευτική άδεια μετ’ αποδοχών, την απόκτηση επαγγελματικών προσόντων, την επικύρωση της άτυπης και της μη τυπικής μάθησης, καθώς και εγγυημένη ποιοτικά και ευέλικτη καθοδήγηση και παροχή συμβουλών. Τα κράτη μέλη της ΕΕ πρέπει να δημιουργήσουν οικονομικούς μηχανισμούς και βοηθήματα για τη διευκόλυνση της πρόσβασης των ενηλίκων, ιδίως των εργαζομένων, στη μάθηση και την επιμόρφωση, με τη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων.

1.11.

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει στα κράτη μέλη ότι πρέπει να μεριμνούν έτσι ώστε όλοι οι ενήλικες —και δη όσοι προέρχονται από λιγότερο ευνοημένα κοινωνικοοικονομικά περιβάλλοντα— να έχουν ίση πρόσβαση σε διά βίου μάθηση που θα εξυπηρετεί τα προσωπικά τους συμφέροντα ή την εξέλιξη της σταδιοδρομίας τους. Πρέπει να παρέχεται ειδική υποστήριξη σε άτομα εκτός εκπαίδευσης, απασχόλησης ή κατάρτισης, στους μετανάστες και τους πρόσφυγες, στις μειονεκτούσες και ευάλωτες ομάδες, καθώς και σε ηλικιωμένους για να διασφαλιστεί η ενεργός και υγιής γήρανση. Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να φροντίσει έτσι ώστε η έμφαση στην εκπαίδευση της νέας στρατηγικής της ΕΕ για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία να εκτείνεται στους εκπαιδευόμενους όλων των ηλικιών και να εστιάζει σε μια εκπαίδευση ενηλίκων προσιτή και δωρεάν για όλους τους εκπαιδευόμενους με αναπηρία και μαθησιακές δυσκολίες σε φυσικά προσβάσιμα περιβάλλοντα. Επίσης πρέπει να παρέχεται επιμόρφωση στους εκπαιδευτικούς ως προς τον πώς να προσαρμόζουν τα μαθήματά τους και πώς θα διευκολύνεται η διαδικτυακή μάθηση.

1.12.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι η δημοκρατική διαχείριση είναι το κλειδί για τα συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης, συμπεριλαμβανομένου του αποτελεσματικού κοινωνικού διαλόγου και της ουσιαστικής διαβούλευσης με τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, τόσο για την υποστήριξη της ανάπτυξης δεξιοτήτων σε όλους τους ενήλικες —ιδίως δε στους εργαζόμενους και τους ανέργους— με την παράλληλη επίτευξη των στόχων της ΕΕ για συμμετοχή στην εκπαίδευση ενηλίκων, όπως ορίζεται στο σχέδιο δράσης του Ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων, τη σύσταση του Συμβουλίου για την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση, τη Διακήρυξη του Osnabrück, όσο και για τη συμβολή στο επικείμενο ψήφισμα του Συμβουλίου με θέμα το θεματολόγιο για την εκπαίδευση ενηλίκων. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι ο κοινωνικός διάλογος και η αλληλεπίδραση μεταξύ συνδικαλιστικών οργανώσεων και εργοδοτών είναι καθοριστικής σημασίας για τη διευκόλυνση της πρόσβασης όλων στην εκπαίδευση ενηλίκων, την προώθηση της ευελιξίας και της καθοδήγησης, την ευθυγράμμιση της κατάρτισης με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας, τη διασφάλιση της ποιότητας της κατάρτισης και της χρηματοδότησής της.

1.13.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι όλοι οι ενήλικες, ιδίως δε οι εργαζόμενοι, πρέπει να έχουν ευκολότερη πρόσβαση σε επικαιροποιημένες πληροφορίες σχετικές με τις διαδικασίες αναγνώρισης και επικύρωσης. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί εφαρμόζοντας αποτελεσματικά τη σύσταση του Συμβουλίου, της 20ής Δεκεμβρίου 2012, για την επικύρωση της μη τυπικής και της άτυπης μάθησης (5), με μέλημα την επαρκή δημόσια χρηματοδότηση των συστημάτων επικύρωσης σε κάθε χώρα της ΕΕ. Με την εξασφάλιση αναγνώρισης της επιμόρφωσης, οι εργοδότες και οι συνδικαλιστικές οργανώσεις μπορούν να υποστηρίζουν την αναβάθμιση των προσόντων των εργαζομένων και μπορούν να συμβάλλουν στην εξέλιξη της σταδιοδρομίας τους, καθώς και στη δίκαιη μετάβασή τους στην αγορά εργασίας. Η συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων στη διαχείριση της εκπαίδευσης ενηλίκων, της επιμόρφωσης των εργαζομένων και των συστημάτων εκπαιδευτικής άδειας μετ’ αποδοχών είναι ουσιαστικής σημασίας, όπως άλλωστε και η προώθηση της κοινής δράσης των κοινωνικών εταίρων.

1.14.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι η αναβάθμιση δεξιοτήτων και η επανεκπαίδευση είναι ζητούμενα ύψιστης σημασίας για την υποστήριξη της πράσινης και της ψηφιακής μετάβασης των επαγγελματικών κλάδων και ότι πρέπει να αντιμετωπιστούν ως κοινωνική και οικονομική ευθύνη με μέλημα την καθολική κατάρτιση για την εύρεση ποιοτικής εργασίας και τη δίκαιη μετάβαση για όλους. Απαιτούνται μακρόπνοες επαγγελματικές στρατηγικές —συμπεριλαμβανομένων αποτελεσματικών πολιτικών δεξιοτήτων— με σκοπό την υποβοήθηση της αναβάθμισης των δεξιοτήτων και της επανειδίκευσης του εργατικού δυναμικού. Αυτά μπορούν να συντείνουν στη διασφάλιση δίκαιης και κοινωνικά δίκαιης μετάβασης σε μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία μέσω της εξισορρόπησης της αγοράς εργασίας που θα συμβάλλει στην ψηφιοποίηση χωρίς αποκλεισμούς και σε θέσεις εργασίας υψηλής ποιότητας. Οι επιχειρήσεις χρειάζονται αποτελεσματική υποστήριξη για να ενισχύσουν και να χρηματοδοτήσουν τις στρατηγικές τους με σκοπό την αναβάθμιση δεξιοτήτων και την επανειδίκευση του εργατικού δυναμικού τους, κατά τρόπο ώστε να ενθαρρυνθεί η καινοτομία. Ταυτόχρονα, θα πρέπει να γίνεται σεβαστό το γενικό οικονομικό και κοινωνικό συμφέρον. Το δικαίωμα σε διαφορετικούς τύπους εκπαιδευτικής άδειας μετ’ αποδοχών για την ικανοποίηση προσωπικών και επαγγελματικών αναγκών των εργαζομένων πρέπει να καθορίζεται στις συλλογικές συμβάσεις. Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει στα κράτη μέλη της ΕΕ ότι πρέπει να εναρμονίσουν την πρόσβαση των εργαζομένων σε εκπαιδευτική άδεια μετ’ αποδοχών το συντομότερο δυνατόν με τη σχετική σύμβαση 140 της ΔΟΕ, μέσω εθνικών μέτρων και των συλλογικών συμβάσεων, καθώς και να φροντίσουν, με την υποστήριξη των κοινωνικών εταίρων, για την αποτελεσματική εφαρμογή της.

1.15.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τη βιώσιμη εθνική χρηματοδότηση της εκπαίδευσης ενηλίκων, σε συνάρτηση με την αποτελεσματική χρήση των κονδυλίων της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένου του Μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας. Τούτα δε με σκοπό την υποστήριξη της οικονομικής ανάπτυξης και της ανθεκτικότητας της κοινωνίας στο πλαίσιο της ψηφιακής και της πράσινης μετάβασης της οικονομίας, με την επιδίωξη της ποιοτικής και χωρίς αποκλεισμούς εκπαίδευσης ενηλίκων για όλους, συμπεριλαμβανομένων των ανέργων και άλλων ατόμων εκτός της αγοράς εργασίας, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στην παροχή της δυνατότητας εύκολης επιμόρφωσης σε όλους τους εργαζομένους. Αυτό απαιτεί σαφή δέσμευση σε ενωσιακό και εθνικό επίπεδο με σκοπό να διατεθεί επαρκές μερίδιο των διαθέσιμων πόρων στην ανάπτυξη συστηματικών και συντονισμένων συστημάτων εκπαίδευσης ενηλίκων ως βασικό μέρος των εθνικών σχεδίων.

1.16.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει τη σημασία της διασφάλισης της ποιότητας, της συνάφειας, της αποτελεσματικότητας και της καθολικότητας της εκπαίδευσης και της επιμόρφωσης των ενηλίκων. Η ΕΟΚΕ προτείνει να ενθαρρυνθούν τα κράτη μέλη να μεριμνήσουν έτσι ώστε σε όλα τα εκπαιδευτικά προγράμματα μάθησης και επιμόρφωσης των εργαζομένων, καθώς και στα προγράμματα σπουδών να ορίζονται με σαφήνεια τα μαθησιακά αποτελέσματα και οι βασικές ικανότητες. Η δε Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να συνεχίσει να εργάζεται για την εφαρμογή της σύστασης του Συμβουλίου, της 22ας Μαΐου 2018, σχετικά με τις βασικές ικανότητες της διά βίου μάθησης (6) και την υποστήριξη της κοινής δράσης των κοινωνικών εταίρων. Είναι σημαντικό να βελτιωθούν τα συστήματα διασφάλισης της ποιότητας της εκπαίδευσης ενηλίκων και να επεκταθεί περαιτέρω το δίκτυο EQAVET της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην εκπαίδευση ενηλίκων, στη συνεχή επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση, στη μαθητεία και στην επιμόρφωση των εργαζομένων. Αυτό θα πρέπει να συντελεστεί με τη μετατροπή των αναγκών της οικονομίας, των εργοδοτών και των εργαζομένων σε προγράμματα εκπαίδευσης και προγράμματα σπουδών.

1.17.

Η ΕΟΚΕ προτρέπει θερμά τα κράτη μέλη να προωθήσουν τη μέγιστη συμμετοχή των επιχειρήσεων και των συνδικαλιστικών οργανώσεων στη χάραξη στρατηγικών για την ανάπτυξη δεξιοτήτων με σκοπό να επιτευχθούν η ψηφιακή και η πράσινη μετάβαση στους επαγγελματικούς κλάδους. Η ΕΟΚΕ προτείνει τη σύνδεση των περιβαλλοντικών πολιτικών με τις εκπαιδευτικές πολιτικές και τη θέσπιση εθνικών πράσινων δεξιοτήτων και στρατηγικών εξειδίκευσης, έτσι ώστε κάθε ενήλικας να έχει επίγνωση των κλιματικών αλλαγών, της περιβαλλοντικής ευθύνης και της βιώσιμη ανάπτυξης, στο πλαίσιο της διά βίου μάθησης, με τον διορισμό εθνικών συντονιστών.

1.18.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη να ενισχύσουν τις πολιτικές εκπαίδευσης ενηλίκων για να καταστήσουν δικαίωμα όλων των ενηλίκων την ποιοτική και χωρίς αποκλεισμούς απόκτηση δεξιοτήτων ζωής και για να επιτύχουν και να υπερβούν τον στόχο του 60 % της συμμετοχής στην εκπαίδευση ενηλίκων ετησίως, διορθώνοντας τις αναντιστοιχίες στις δεξιότητες, καθώς και βελτιώνοντας τη διαχείριση και τη χρηματοδότηση της εκπαίδευσης ενηλίκων, μη εξαιρουμένης της επιμόρφωσης των εργαζομένων. Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή αφενός μεν να επανεισαγάγει ανοικτές μεθόδους συντονισμού των αρμόδιων υπουργείων που είναι αρμόδια για την εκπαίδευση ενηλίκων στα κράτη μέλη της ΕΕ, των κοινωνικών εταίρων και της κοινωνίας των πολιτών, έτσι ώστε να συμμετέχουν σε ομάδα εργασίας, αφετέρου δε να φροντίσει για τη συνέχιση του εποικοδομητικού έργου των προηγούμενων ομάδων εργασίας στα της εκπαίδευσης ενηλίκων. Η ΕΟΚΕ ζητά επίσης να δημιουργηθεί μια πλατφόρμα για τους εθνικούς συντονιστές εκπαίδευσης ενηλίκων, τους κοινωνικούς εταίρους και τους λοιπούς ενδιαφερόμενους, ξεχωριστή από την ηλεκτρονική πλατφόρμα για την εκπαίδευση ενηλίκων στην Ευρώπη (EPALE) (7), και προτείνει αυτοί οι διάφοροι φορείς να συναντώνται τακτικά μέσω δικτύου.

2.   Γενικό πλαίσιο

2.1.

Η κρίση της νόσου COVID-19, οι δημογραφικές αλλαγές, η ψηφιοποίηση της αγοράς εργασίας και η απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές προκαλούν τεράστιες αλλαγές στις θέσεις εργασίας και στα καθήκοντα. Ακόμη και πριν από την πανδημία, προβλεπόταν ότι σε 2 από τις 5 θέσεις εργασίας, ορισμένα καθήκοντα θα άλλαζαν και ότι το 14 % των θέσεων εργασίας θα άλλαζε λόγω της ψηφιοποίησης (προβλέψεις του Cedefop). Μέχρι το 2030, έως και 20 εκατομμύρια θέσεις εργασίας θα μπορούσαν να δημιουργηθούν παγκοσμίως λόγω της πράσινης μετάβασης των επαγγελματικών κλάδων (ΟΟΣΑ). Περίπου 128 εκατομμύρια ενήλικες (8) (ήτοι το 46,1 % του ενήλικου πληθυσμού της Ευρώπης) χρειάζονται αναβάθμιση των δεξιοτήτων τους και επανειδίκευση. Η επίδραση της ψηφιοποίησης, της ρομποτοποίησης, των νέων οικονομικών υποδειγμάτων, όπως η «Βιομηχανία 4.0», καθώς και της κυκλικής οικονομίας και της οικονομίας του διαμοιρασμού στις νέες απαιτήσεις δεξιοτήτων καθιστά αναγκαία τη συντονισμένη δράση για την περαιτέρω ενίσχυση της εκπαίδευσης ενηλίκων στην Ευρώπη.

2.2.

Οι ηγέτες των χωρών της ΕΕ συναντήθηκαν στη διάσκεψη κορυφής του Πόρτο στις 7 Μαΐου 2021 για να ενισχύσουν τον Ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων. Τα μέτρα που προτείνονται στο σχέδιο δράσης για τον Ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων έχουν ως στόχο τη δημιουργία «περισσότερων και καλύτερων θέσεων εργασίας», την προώθηση «δεξιοτήτων και ισότητας» και τη βελτίωση της «κοινωνικής προστασίας και ένταξης». Οι ηγέτες έθεσαν στόχους για το 2030, π.χ. τουλάχιστον το 60 % των ενηλίκων πρέπει να συμμετέχουν στην εκπαίδευση ενηλίκων κάθε χρόνο και το 80 % των ενηλίκων πρέπει να έχουν τουλάχιστον βασικές ψηφιακές δεξιότητες. Αυτοί οι στόχοι σχετίζονται με την πρώτη αρχή του Ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων, όπου ορίζεται ότι «κάθε άνθρωπος έχει δικαίωμα σε ποιοτική και χωρίς αποκλεισμούς εκπαίδευση, κατάρτιση και διά βίου μάθηση προκειμένου να διατηρήσει και να αποκτήσει δεξιότητες που θα του επιτρέψουν να συμμετέχει πλήρως στην κοινωνία και να διαχειρίζεται με επιτυχία τις αλλαγές στην αγορά εργασίας», καθώς και με τα δικαιώματα που αναφέρονται στην τέταρτη αρχή, συμπεριλαμβανομένης της υποστήριξης για την κατάρτιση και την επανεκπαίδευση, ιδίως της πρόσβασης των νέων στη συνεχή εκπαίδευση, τη μαθητεία και την πρακτική άσκηση.

2.3.

Η εφαρμογή πρόσφατων πρωτοβουλιών πολιτικής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (9) που αφορούν τη διά βίου μάθηση, την αναβάθμιση δεξιοτήτων και την επανειδίκευση πρέπει να συμβάλει στην επίτευξη των στόχων του Ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων για την εκπαίδευση ενηλίκων μέσω αποτελεσματικού κοινωνικού διαλόγου με τους κοινωνικούς εταίρους και μέσω διαβούλευσης με την κοινωνία των πολιτών. Σε συνέχεια της σύστασης (ΕΕ) 2021/402 της Επιτροπής (10) τα συστήματα εκπαίδευσης ενηλίκων πρέπει να συμπληρωθούν με τη δημιουργία αποτελεσματικών συστημάτων διά βίου καθοδήγησης και δραστηριότητες παροχής συμβουλών και ευαισθητοποίησης, με την ενσωμάτωση των ευάλωτων ομάδων του πληθυσμού και την εισαγωγή αποτελεσματικών συστημάτων επικύρωσης της μη τυπικής και της άτυπης μάθησης για όλους.

3.   Γενικές παρατηρήσεις

3.1.

Η ενισχυμένη δημοκρατική διαχείριση σε ενωσιακό και εθνικό επίπεδο και η αξιοποίηση του δυναμικού των κοινωνικών εταίρων στον εντοπισμό των αναγκών σε δεξιότητες και στη συμβολή στη βελτίωση της ένταξης στην αγορά εργασίας είναι ζητούμενα ουσιαστικής σημασίας για τον σχεδιασμό και την εφαρμογή πιο προσιτών και ποιοτικών συστημάτων εκπαίδευσης ενηλίκων για τη βελτίωση της ζωής και των κοινωνικών δεξιοτήτων όλων των ενηλίκων, συμπεριλαμβανομένης της ευαισθητοποίησης στα της βιώσιμης ανάπτυξης, της περιβαλλοντικής ευθύνης, της δημοκρατικής αγωγής του πολίτη, της ανεκτικότητας και των ευρωπαϊκών αξιών. Είναι σημαντικό να ενισχυθούν οι πολιτικές εκπαίδευσης ενηλίκων υπό ευρεία έννοια και να ληφθούν υπόψη αποτελεσματικές στρατηγικές για την ικανοποίηση των νέων απαιτήσεων δεξιοτήτων.

3.2.

Ο αποτελεσματικός κοινωνικός διάλογος με τους κοινωνικούς εταίρους και η διαβούλευση με την κοινωνία των πολιτών έχουν βαρύνουσα σημασία για τη διασφάλιση του επιτυχούς σχεδιασμού και εφαρμογής των πολιτικών εκπαίδευσης ενηλίκων. Οι κοινωνικοί εταίροι διαδραματίζουν καίριο ρόλο στον καθορισμό των αναγκών σε δεξιότητες και στην επικαιροποίηση των προσόντων, καθώς οι επιχειρήσεις και οι εργαζόμενοι βιώνουν την εξέλιξη των θέσεων εργασίας και των καθηκόντων τους σε καθημερινή βάση. Οι επιχειρήσεις και οι εργαζόμενοι πρέπει να συμμετέχουν πλήρως στη χάραξη στρατηγικών για την ανάπτυξη δεξιοτήτων όσον αφορά την ψηφιακή και την πράσινη μετάβαση των επαγγελματικών κλάδων.

3.3.

Για να καταστούν τα συστήματα εκπαίδευσης ενηλίκων πιο προσιτά σε όλους, απαιτούνται άρτιες εθνικές στρατηγικές και περαιτέρω συνεργασία των χωρών της ΕΕ όσον αφορά τις πολιτικές, ιδίως δε συνεργασία μεταξύ των υπουργείων, των εκπαιδευτικών κοινωνικών εταίρων και των σχετικών ενδιαφερομένων φορέων της κοινωνίας των πολιτών. Είναι σημαντικό να συνδεθούν οι πολιτικές της ΕΕ με τις εθνικές, περιφερειακές και τοπικές πολιτικές για να επιτευχθεί αποτελεσματική πρόσβαση στην επαγγελματική εκπαίδευση και την κατάρτιση των εργαζομένων και να συνδεθούν μεταξύ τους οι διάφοροι τομείς πολιτικής, ώστε οι κοινωνικές, περιβαλλοντικές και οικονομικές πολιτικές, καθώς και οι πολιτικές ψηφιοποίησης να βελτιώσουν την εκπαίδευση ενηλίκων.

3.4.

Ο φιλόδοξος στόχος της συμμετοχής στην εκπαίδευση ενηλίκων που τίθεται στο σχέδιο δράσης για τον Ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων μπορεί να επιτευχθεί εάν, μέσω ενωσιακής πρωτοβουλίας υποστηριζόμενης από σύσταση του Συμβουλίου, ενθαρρύνονται οι κυβερνήσεις να μεριμνούν για την καλύτερη πρόσβαση όλων στην εκπαίδευση ενηλίκων και την επαρκή χρηματοδότηση τόσο αυτής όσο και της επιμόρφωσης των εργαζομένων μέσω διαφόρων χρηματοοικονομικών μέσων. Η ΕΟΚΕ παραπέμπει στη γνωμοδότησή της με τίτλο «Βιώσιμη χρηματοδότηση για τη διά βίου μάθηση και την ανάπτυξη δεξιοτήτων στο πλαίσιο της έλλειψης ειδικευμένου εργατικού δυναμικού» (11) και υπογραμμίζει ότι οι βιώσιμες δημόσιες επενδύσεις στην εκπαίδευση ενηλίκων και οι αποτελεσματικές ιδιωτικές επενδύσεις στην επιμόρφωση των εργαζομένων αποτελούν προϋποθέσεις για την επιτυχία των μέτρων πολιτικής που αποσκοπούν στην κοινωνική και οικονομική ένταξη των εκπαιδευομένων όλων των ηλικιών και στην υποστήριξη των επιχειρήσεων. Επομένως, το σχέδιο ανάκαμψης, το μέσο ανάκαμψης NextGenerationEU και άλλοι χρηματοδοτικοί πόροι της ΕΕ (π.χ. ΕΚΤ+ και Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης) πρέπει να χρησιμοποιούνται αποδοτικά και με συνέπεια, για την υποστήριξη των πολιτικών εκπαίδευσης και κατάρτισης εντός του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου.

3.5.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει (12) τη σημασία της βελτίωσης των δεξιοτήτων, των ικανοτήτων και της στάσης όλων στην Ευρώπη σε σχέση με το περιβάλλον, καθώς και τη σημασία της ικανοποίησης των αναγκών σε δεξιότητες. Τα κράτη μέλη της ΕΕ πρέπει να συνδέσουν τις περιβαλλοντικές πολιτικές με τις εκπαιδευτικές πολιτικές και να καταρτίσουν εθνικές στρατηγικές για τις πράσινες δεξιότητες και ικανότητες για να ενημερώσουν κάθε ενήλικα για την κλιματική αλλαγή, την περιβαλλοντική ευθύνη και τη βιώσιμη ανάπτυξη ως μέρος της διά βίου μάθησης, καθώς και να διασφαλίσουν ότι οι εργαζόμενοι είναι επίσης εφοδιασμένοι με τις πράσινες δεξιότητες και ικανότητες που απαιτούνται για τη δίκαιη μετάβαση των επαγγελματικών τομέων.

3.6.

Πρέπει η υποστήριξη σε θέματα επιμόρφωσης να είναι διαθέσιμη σε όσους τη χρειάζονται περισσότερο, όπως οι εργαζόμενοι με χαμηλό επίπεδο ειδίκευσης και οι απασχολούμενοι σε άτυπες μορφές εργασίας. Η επιμόρφωση και η κατάρτιση των εργαζομένων εκτός επιχείρησης, αλλά με τη χρηματοδότηση των επιχειρήσεων, πρέπει να προάγουν την απόκτηση δεξιοτήτων για την κάλυψη των αναγκών των επιχειρήσεων και των εργαζομένων. Για να διασφαλιστεί ότι όλοι οι εργαζόμενοι, ανεξάρτητα από το επίπεδο δεξιοτήτων και τη σύμβαση εργασίας, έχουν πρόσβαση σε αναβάθμιση δεξιοτήτων και επανειδίκευση, πρέπει να γίνουν συμφωνίες σε κλαδικό, εθνικό και εταιρικό επίπεδο για τον καθορισμό των αναγκών κατάρτισης και των εκπαιδευτικών παροχών. Πρέπει να συναφθούν συλλογικές συμβάσεις έτσι ώστε οι εργαζόμενοι να έχουν τη δυνατότητα, μέσω ποικίλων κινήτρων, να εκπαιδεύονται ως ενήλικες και να δικαιούνται εκπαιδευτική άδεια μετ’ αποδοχών.

3.7.

Η ΕΟΚΕ αναφέρεται στο ψήφισμα του Συμβουλίου σχετικά με ένα ανανεωμένο ευρωπαϊκό θεματολόγιο για την εκπαίδευση των ενηλίκων (13) και τονίζει ότι τα κράτη μέλη πρέπει να κάνουν περισσότερα για τη βελτίωση της ποιότητας της διδασκαλίας στον τομέα της εκπαίδευσης ενηλίκων, ενισχύοντας την αρχική εκπαίδευση και τη συνεχή επαγγελματική ανάπτυξη με τη συμμετοχή των εκπαιδευτικών, διευκολύνοντας την κινητικότητα δασκάλων, εκπαιδευτών και άλλου προσωπικού εκπαίδευσης ενηλίκων, διασφαλίζοντας επίσης καλές συνθήκες εργασίας και ένα υποστηρικτικό εργασιακό περιβάλλον για το προσωπικό της εκπαίδευσης ενηλίκων. Απαιτείται ουσιαστικός κοινωνικός διάλογος με τις συνδικαλιστικές οργανώσεις τους, ώστε να μπορούν να συμφωνηθούν μέτρα για να καταστεί το επάγγελμα πιο ελκυστικό και να βελτιωθούν η πρόσληψη και η διατήρηση των εκπαιδευτών.

3.8.

Η δημιουργία μιας ευρωπαϊκής πλατφόρμας ανταλλαγής ψηφιακού υλικού και μαθημάτων, στο πλαίσιο του σχεδίου δράσης για την ψηφιακή εκπαίδευση 2021-2027, και ενωσιακών προτύπων σχετικά με τα μικροδιαπιστευτήρια δύναται να αποδειχθεί χρήσιμη για την ενίσχυση της πρόσβασης και της εμπιστοσύνης στα μαθήματα εκπαίδευσης ενηλίκων. Οι εκπαιδευόμενοι χρειάζονται ολοκληρωμένες πληροφορίες για τα εξής: εάν τα μαθήματα οδηγούν σε πλήρη ή μερική πιστοποίηση ή σε μικροδιαπιστευτήρια, ποιος επικυρώνει και διασφαλίζει την ποιότητα των μαθημάτων, εάν και πώς αναγνωρίζονται, καθώς και πώς μπορούν να μετατραπούν σε πλήρως αναγνωρισμένα προσόντα.

---

(1)  ΕΕ C 228 της 5.7.2019, σ. 16.

(2)  https://en.unesco.org/themes/education/research-foresight/revisiting-learning

(3)  ΕΕ C 484 της 24.12.2016, σ. 1.

(4)  Κατευθυντήριες γραμμές για τις πολιτικές απασχόλησης.

(5)  ΕΕ C 398 της 22.12.2012, σ. 1.

(6)  ΕΕ C 189 της 4.6.2018, σ. 1. https://ec.europa.eu/education/education-in-the-eu/council-recommendation-on-key-competences-for-lifelong-learning_el.

(7)  https://epale.ec.europa.eu/el

(8)  Ευρωπαϊκό Κέντρο για την Ανάπτυξη της Επαγγελματικής Κατάρτισης (Cedefop): Empowering adults through upskilling and reskilling pathways (Ενδυνάμωση των ενηλίκων μέσω διαδρομών αναβάθμισης δεξιοτήτων και επανειδίκευσης). Τόμος 1: ενήλικος πληθυσμός με δυνατότητα αναβάθμισης δεξιοτήτων και επανειδίκευσης, Φεβρουάριος 2020.

(9)  Αυτές οι πρωτοβουλίες είναι οι εξής: η ανακοίνωση με θέμα «Το Ευρωπαϊκό θεματολόγιο δεξιοτήτων για βιώσιμη ανταγωνιστικότητα, κοινωνική δικαιοσύνη και ανθεκτικότητα», η σύσταση του Συμβουλίου, της 24ης Νομεβρίου 2020, σχετικά με την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση (ΕΕΚ) (ΕΕ C 417 της 2.12.2020, σ. 1), η ανακοίνωση με θέμα «Στήριξη της απασχόλησης των νέων: Γέφυρα προς την απασχόληση για την επόμενη γενιά», η πρόταση σύστασης του Συμβουλίου με θέμα «Για μια γέφυρα προς την απασχόληση — ενίσχυση των εγγυήσεων για τη νεολαία και το σχέδιο δράσης για την ψηφιακή εκπαίδευση 2021-2027».

(10)  Σύσταση (EE) 2021/402 της Επιτροπής, της 4ης Μαρτίου 2021, σχετικά με την αποτελεσματική ενεργό στήριξη της απασχόλησης μετά την κρίση της νόσου COVID-19 (EASE) (ΕΕ L 80 της 8.3.2021, σ. 1).

(11)  ΕΕ C 232 της 14.7.2020, σ. 8

(12)  ΕΕ C 56 της 16.2.2021, σ. 1.

(13)  ΕΕ C 372 της 20.12.2011, σ. 1.