25.8.2011

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 248/49

---

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ο ρόλος της ΕΕ και η σχέση της με την Κεντρική Ασία και η συμβολή της κοινωνίας των πολιτών»

2011/C 248/08

Εισηγητής: ο κ. PEEL

Κατά τη σύνοδο ολομέλειάς που πραγματοποιήθηκε της στις 15 και 16 Σεπτεμβρίου 2010, και σύμφωνα με το άρθρο 29, παράγραφος 2, του Εσωτερικού της Κανονισμού, η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή, αποφάσισε να καταρτίσει γνωμοδότηση πρωτοβουλίας με θέμα:

Ο ρόλος της ΕΕ και η σχέση της με την Κεντρική Ασία και η συμβολή της κοινωνίας των πολιτών.

Το ειδικευμένο τμήμα «Εξωτερικές σχέσεις» στο οποίο ανατέθηκε η προετοιμασία των σχετικών εργασιών της επιτροπής, υιοθέτησε τη γνωμοδότησή του στις 25 Μαΐου 2011.

Κατά την 472η σύνοδο της ολομέλειάς της, που πραγματοποιήθηκε την 15η και 16η Ιουνίου 2011 (συνεδρίαση της 16ης Ιουνίου 2011), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε, με 112 ψήφους υπέρ, 5 ψήφους κατά και 12 αποχές, την ακόλουθη γνωμοδότηση.

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1   Αντίθετα με την Ευρώπη, δεν υφίσταται πραγματική αίσθηση περιφερειακής συγγένειας μεταξύ των πέντε κρατών της Κεντρικής Ασίας. Η ΕΟΚΕ προτρέπει την Επιτροπή και τα άλλα θεσμικά όργανα της ΕΕ να εξακολουθήσουν να μεριμνούν για την καλλιέργεια βαθύτερου αισθήματος περιφερειακής ταυτότητας και ολοκλήρωσης, ενθαρρύνοντας κάθε κράτος να συνεργάζεται στενότερα με τα γειτονικά του κράτη, για να περιοριστούν τα εθνοτικά και συνοριακά προβλήματα, αλλά και για να ανοίξει ο δρόμος προς μια μεγαλύτερη και πιο βιώσιμη οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη.

1.1.1   Η ΕΟΚΕ πιστεύει ακράδαντα ότι υπάρχει γενικότερη ανάγκη για μια συνολική, συνεκτική και συντονισμένη στρατηγική της ΕΕ για την ανάπτυξη και την οικοδόμηση αποτελεσματικών επαφών μεταξύ της κοινωνίας των πολιτών της ΕΕ και της Κεντρικής Ασίας. Επί του παρόντος, οι επαφές αυτές είναι ελάχιστες. Εξαρχής απαιτείται πολύ υψηλότερο επίπεδο διπλωματικής εκπροσώπησης της ΕΕ.

1.1.2   Είναι σημαντικό να αξιοποιηθεί πλήρως η διαθέσιμη εμπειρογνωμοσύνη σε όλα τα θεσμικά όργανα της ΕΕ, στο πνεύμα του άρθρου 11 της Συνθήκης της Λισαβόνας. Συνεπώς, ζητούμε από την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης (ΕΥΕΔ) να προβλέψει τη συμμετοχή της ΕΟΚΕ, όπου είναι δυνατόν, π.χ. στην δημιουργία υποδομών, με βάση την εμπειρία μας σε άλλα μέρη (π.χ. τα Βαλκάνια, τη Λατινική Αμερική).

1.1.3   Συνεπώς, προτείνουμε τη σύσταση επίσημου μηχανισμού από την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης, με τη συμμετοχή της ΕΟΚΕ, πρώτον, για να εντοπιστούν σαφέστερα οι υφιστάμενοι σημαντικοί συνομιλητές από την κοινωνία των πολιτών σε κάθε κράτος, συμπεριλαμβανομένων των πραγματικά ανεξάρτητων επιχειρήσεων και των εταίρων από τις συνδικαλιστικές οργανώσεις, και, δεύτερον, να συμβάλλει στον εντοπισμό νέων, αναδυόμενων οργανώσεων και να στηρίξει την ανάπτυξή τους. Για την προώθηση των στόχων αυτών, μια μικρή αντιπροσωπεία της ΕΟΚΕ πρέπει να επισκεφθεί την Κεντρική Ασία.

1.1.4   Η ΕΟΚΕ στηρίζει σθεναρά την καλά δομημένη διαδικασία της ΕΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα διότι αποτελεί ένα πρώιμο, θετικό αποτέλεσμα της στρατηγικής της ΕΕ για την Κεντρική Ασία. Ωστόσο, εκφράζει τη βαθιά απογοήτευσή της διότι μέχρι τώρα δεν έχει κληθεί να συμμετάσχει. Η διόρθωση της κατάστασης αυτής αποτελεί ύψιστη προτεραιότητα.

1.1.5   Επίσης, θα πρέπει να καταβληθούν προσπάθειες για την ανάπτυξη ισχυρότερων διαπροσωπικών επαφών. Αυτό συνεπάγεται, αφενός, καλλιέργεια στενότερων σχέσεων μεταξύ των νέων και στον τομέα της εκπαίδευσης, καθότι η πλειονότητα των κατοίκων σε αυτές τις χώρες είναι ηλικίας κάτω των 25 ετών και, αφετέρου, ταχύτερη αύξηση της συμμετοχής στο πρόγραμμα Erasmus Mundus και από τις δύο πλευρές. Αυτό πρέπει να περιλαμβάνει τη διευκόλυνση των θεωρήσεων για εκπαιδευτικούς σκοπούς, απαλλαγές διδάκτρων για τους πιο προικισμένους φοιτητές της Κεντρικής Ασίας, προώθηση των βιβλίων αγγλικής γλώσσας, θερινά σχολεία και εταιρικές σχέσεις στο πανεπιστήμιο και στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.

1.2   Το ευρύτερο ζήτημα των δικαιωμάτων του ανθρώπου είναι στενά συνδεδεμένο με την προαγωγή της μεγαλύτερης συμμετοχής της κοινωνίας των πολιτών. Πρόκειται για έναν καίριο τομέα, όπου η Ευρώπη μπορεί να προσφέρει και προσφέρει αποτελεσματική βοήθεια προς τις χώρες της Κεντρικής Ασίας που συνεχίζουν την ανεξάρτητη πορεία τους. Εντούτοις, τα βασικά σημεία ενδιαφέροντος θα πρέπει να αποτελέσουν αντικείμενο διαπραγμάτευσης και να χαρακτηρίζονται από πολιτισμική ευαισθησία. Παρά τα συνεχιζόμενα προβλήματα, τα εν λόγω πέντε κράτη έχουν επικυρώσει και τις 8 βασικές συμβάσεις της ΔΟΕ (με δύο εξαιρέσεις που περιγράφονται στο σημείο 5.4.1). Ο προσδιορισμός του τρόπου με τον οποίο μπορεί η Ευρώπη να βοηθήσει την Κεντρική Ασία, προκειμένου να ανταποκριθεί σε αυτές και σε άλλες δεσμεύσεις καθώς και σε όσους τομείς θεωρείται σκόπιμο, θα συμβάλει πρακτικά στην οικοδόμηση αμοιβαίας εμπιστοσύνης.

1.2.1   Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει επίσης σθεναρά τις προσπάθειες σύναψης εμπορικών συμφωνιών με καθένα από τα πέντε κράτη. Όπως ισχύει και για άλλες πρόσφατες εμπορικές συμφωνίες της ΕΕ, η ΕΟΚΕ θα ζητήσει να συμπεριληφθεί στους στόχους του προς σύσταση Φόρουμ της Κοινωνίας των Πολιτών η αειφόρος ανάπτυξη, προκειμένου να καταστεί δυνατή και πάλι η μεταφορά τεχνογνωσίας από την ΕΟΚΕ.

1.3   Ιδιαίτερη σημασία έχουν εν προκειμένω τα συνδεδεμένα αλλά περίπλοκα ζητήματα της επισιτιστικής ασφάλειας, της ασφάλειας των υδάτινων πόρων και του ενεργειακού εφοδιασμού. Συνιστούμε να διαδραματίσει η ΕΕ σπουδαιότερο ρόλο στην προσπάθεια ενθάρρυνσης των πέντε κρατών να συνεργαστούν για την υιοθέτηση μιας ολιστικής προσέγγισης για την αντιμετώπιση αυτών των σοβαρών προβλημάτων. Η Επιτροπή θα πρέπει να διευκρινίσει τον βαθμό στον οποίο αυτά τα προβλήματα αλληλοσυνδέονται. Τόσο σε ζητήματα ασφάλειας των υδάτινων πόρων όσο και σε ζητήματα επισιτιστικής ασφάλειας, η Ευρώπη διαθέτει θετικές εμπειρίες από την παροχή βοήθειας σε άλλες χώρες, γεγονός που θα πρέπει να αξιοποιηθεί πλήρως στη συγκεκριμένη περίπτωση για την περαιτέρω καλλιέργεια κλίματος εμπιστοσύνης.

1.4   Η ΕΟΚΕ συνιστά στην Επιτροπή, όπως και κατά το παρελθόν (1) αναφορικά με τις μελλοντικές εμπορικές διαπραγματεύσεις, να λάβει τις 27 συμβάσεις που περιλαμβάνονται στο σύστημά της «ΣΓΠ+» (Σύστημα γενικευμένων προτιμήσεων) ως βάση για την ανάπτυξη ευρύτερων εμπορικών σχέσεων, πέραν του εμπορίου ενέργειας, με την Κεντρική Ασία, και ταυτοχρόνως να εφαρμόσει, όπου είναι σκόπιμο, τα μέτρα που προβλέπει η τεχνική υποστήριξη σε εμπορικά ζητήματα (TRTA).

1.5   Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η ανάπτυξη των δεσμών της ΕΕ με την Κεντρική Ασία πρέπει να γίνεται σε στενή συνεργασία και αμοιβαία ενημέρωση ΕΕ, Ρωσίας, Κίνας και Τουρκίας, αλλά χωρίς το Ιράν ενόσω οι κυρώσεις παραμένουν σε ισχύ.

1.6   Οι χώρες της Κεντρικής Ασίας κατέχουν σημαντικά πιθανά ενεργειακά αποθέματα που προσφέρουν στην Ευρώπη πρόσθετες και συμπληρωματικές (σε αντίθεση με τις εναλλακτικές) πηγές ενέργειας, αν και υπεισέρχονται περίπλοκα ζητήματα διαμετακόμισης και μεταφοράς. Είναι σημαντικό η βιωσιμότητα αυτών των συνδέσεων να βασίζεται σε πρακτικούς και οικονομικούς λόγους.

1.7   Η Κεντρική Ασία δεν θα πρέπει να εκλαμβάνεται ως τερματικός σταθμός των ευρωπαϊκών γραμμών μεταφορών και διαμετακόμισης, αλλά, μάλλον, μια ενδιάμεση στάση της οδού προς την Κίνα και πέραν αυτής. Θα πρέπει να συνδεθούν οι προτεινόμενοι διάδρομοι μεταφορών της Κίνας και της ΕΕ. Ο παλαιός «Δρόμος του Μεταξιού» θα πρέπει να εξελιχθεί σε εμπορική και ενεργειακή λεωφόρο.

2.   Εισαγωγή

2.1   Μολονότι το Καζαχστάν είναι η ένατη μεγαλύτερη χώρα από άποψη έκτασης, οι πέντε χώρες της Κεντρικής Ασίας (Καζαχστάν, Κιργιζία, Ουζμπεκιστάν, Τουρκμενιστάν και Τατζικιστάν) έχουν πληθυσμό περίπου 61 εκατομμύρια συνολικά – όσο το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία ή η Ιταλία.

2.2   Πρωτίστως, δεν πρέπει να λησμονείται ότι πρόκειται για κράτη νεότευκτα που σε μεγάλο βαθμό βρίσκονται ακόμη υπό διαμόρφωση. Αν και είναι ανεξάρτητα και χαίρουν πλήρους αναγνώρισης, προέκυψαν από τη διεργασία που ακολούθησε τη διάλυση της ΕΣΣΔ. Σε κανένα από αυτά τα κράτη δεν υπήρξε κάποιο σημαντικό «εθνικό απελευθερωτικό κίνημα». Σε καθένα από αυτά, η παλαιά σοβιετική πολιτική ελίτ παρέμεινε στην εξουσία ως νέα ανεξάρτητη ελίτ. Εντούτοις, το κοινό παρελθόν εξακολουθεί να συνιστά θετικό παράγοντα υπέρ της περιφερειακής συνοχής που είναι περιορισμένη και δεν μπορεί να συγκριθεί με την συνοχή στην Ευρώπη. Αυτή ακριβώς την έννοια της περιφερειακής συνοχής μπορεί θαυμάσια να προωθήσει στην περιοχή η Ευρώπη.

2.3   Επιπλέον, τα κράτη αυτά λειτουργούν εντός συνόρων που δεν επέλεξαν τα ίδια ή βάσει γεωφυσικών ορίων. Τα σύνορα προσδιορίστηκαν από εξωτερικούς φορείς με αποτέλεσμα τη σύσταση των δημοκρατιών που απάρτιζαν την ΕΣΣΔ. Το γεγονός όμως αυτό προκάλεσε εθνοτικές εντάσεις, όπως είδαμε πρόσφατα στην Κιργιζία, όπου υπέστη πιέσεις η μειονοτική κοινότητα των Ουζμπέκων. Δίδεται συνεπώς στην ΕΕ η μεγάλη ευκαιρία να αξιοποιήσει την πείρα που διαθέτει για την επίλυση εθνικών εντάσεων.

2.4   Τα κράτη αυτά κληρονόμησαν επίσης οικονομίες κεντρικού σχεδιασμού: πρόκειται για ένα μοντέλο η διατήρηση του οποίου κρίνεται σκόπιμη από τις ελίτ που κυριαρχούν. Αυτή η υποβόσκουσα ακαμψία περιπλέκεται από την αναζωπύρωση παλαιών διεθνών στρατηγικών αντιζηλιών (μεταξύ άλλων, λόγω της εγγύτητας με το Αφγανιστάν και το Ιράν), αλλά οι οποίες πλέον είναι κυρίως οικονομικού χαρακτήρα, λόγω της ανακάλυψης φυσικών ενεργειακών πόρων που δεν έχουν ακόμη προσδιορισθεί ποσοτικώς, συγκεκριμένα πετρελαίου και φυσικού αερίου (το τελευταίο κυρίως στο Τουρκμενιστάν).

2.4.1   Προβλήματα οικογενειακής διαδοχής στην εξουσία έχουν προκύψει ήδη στην περιοχή (βλ. Καζαχστάν). Η παλαιά διοικητική δομή που βασιζόταν στη σοβιετική νομενκλατούρα μπορεί σήμερα να περιγραφεί καλύτερα ως νομενκλατούρα φυλής/οικογένειας. Και εδώ, η ΕΕ θα μπορούσε με τα προγράμματά της για την κοινωνία των πολιτών και τη διακυβέρνηση να ενθαρρύνει την μετάβαση προς μια πιο ουδέτερη δημόσια διοίκηση.

2.5   Πριν περιέλθει στη ρωσική κυριαρχία κατά τον 19ο αιώνα, η Κεντρική Ασία απαρτιζόταν από διάφορα εντόνως ανεξάρτητα μουσουλμανικά χανάτα και εμιράτα, με εξωτικά ονόματα, μεταξύ των οποίων η Μπουχάρα και η Χίβα, στο μέσο τεράστιων εκτάσεων ερήμου. Ο Ταμερλάνος έκτισε την τεράστια αυτοκρατορία του με επίκεντρο τη Σαμαρκάνδη τον 14ο αιώνα, ενώ οι κάτοικοι είναι εν μέρει απόγονοι των στρατευμάτων του Τζένγκις Χαν και της «Χρυσής Ορδής». Εξίσου αξιοσημείωτη είναι και η έντονη επιστημονική παράδοση στην περιοχή αυτή, ιδιαίτερα στο πεδίο της αστρονομίας, που ανάγεται στη δεκαετία του 1 420 με το αστεροσκοπείο που ίδρυσε ο Ουλούγκ Μπεγκ, εγγονός του Ταμερλάνου. Το Καζαχστάν συνεχίζει να συμμετέχει σημαντικά στο διαστημικό πρόγραμμα.

3.   Ένα νέο «Μεγάλο Παιχνίδι»;

3.1   Παρά τον αφιλόξενο χαρακτήρα της περιοχής, η Κεντρική Ασία, όπως ήδη αναφέρθηκε, έχει αποκτήσει μεγάλη στρατηγική σημασία. Όπως και στο «Μεγάλο Παιχνίδι» του 19ου αιώνα (τότε που ήταν πεδίο σύγκρουσης μεταξύ βρετανικών και ρωσικών φιλοδοξιών), έτσι και τώρα η ίδια περιοχή ίσως να είναι πάλι, μαζί με την Ανατολική Ασία, το πεδίο συγκρούσεως πολλών ζωτικών συμφερόντων.

3.2   Μετά από έναν και πλέον αιώνα ρωσικής κυριαρχίας, παραμένει έντονη η ρωσική επιρροή στην περιοχή. Τα ρωσικά είναι η κοινή γλώσσα, οι οικονομικοί δεσμοί εξακολουθούν να είναι ισχυροί και η Ρωσία θεωρεί φυσικό να εμπίπτουν οι χώρες αυτές στη σφαίρα επιρροής της. Το Καζαχστάν σύναψε τελωνειακή ένωση με τη Ρωσία (και τη Λευκορωσία) το 2010, ενώ και άλλες χώρες εκδήλωσαν ενδιαφέρον. Για την Κιργιζία, η οποία είναι το μοναδικό μέλος του ΠΟΕ, κάτι τέτοιο θα συνιστούσε πρόβλημα. Εντούτοις, το Ουζμπεκιστάν και το Τουρκμενιστάν τηρούν πολύ πιο επιφυλακτική στάση από ό,τι οι άλλες χώρες όσον αφορά την αποκατάσταση των δεσμών με τη Ρωσία.

3.3   Και η Κίνα έχει έντονη συμμετοχή σε ζητήματα ανάπτυξης, γεγονός που επίσημα αποτυπώνεται στη συμμετοχή της στον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης (που επίσης περιλαμβάνει τη Ρωσία και το Ιράν). Η Κίνα έχει στρατηγικά ενεργειακά συμφέροντα – το 2010 εγκαταστάθηκε σε χρόνο ρεκόρ ένας αγωγός φυσικού αερίου από το Τουρκμενιστάν μέσω του Ουζμπεκιστάν και του Καζαχστάν, ο οποίος θα συνδεθεί πλήρως με το εσωτερικό ενεργειακό δίκτυο της. Η Κίνα επίσης ενδιαφέρεται έντονα για την κατασκευή στρατηγικών σιδηροδρομικών και οδικών διαδρόμων προς τη Δύση μέσω της Κεντρικής Ασίας, αλλά προς το παρόν δεν έχουν συνδεθεί με τους ευρωπαϊκούς διαδρόμους μεταφορών προς την Ανατολή. Αυτό θα πρέπει να διορθωθεί. Ο παλαιός «Δρόμος του Μεταξιού», που ήδη αποτελεί διαδρομή τουριστικού ενδιαφέροντος, θα μπορούσε να αξιοποιηθεί με κερδοφόρο τρόπο ως εμπορική και ενεργειακή λεωφόρος.

3.4   Το Ιράν και το Αφγανιστάν εμπλέκονται στενά, ως άμεσα γειτνιάζουσες χώρες, χώρες όπου ομιλούνται γλώσσες συγγενικές προς τη γλώσσα φαρσί όπως στο Τατζικιστάν, και με πρόσφατα περιστατικά ισλαμικού φονταμενταλισμού. Ο θρησκευτικός ζήλος επί του παρόντος ελέγχεται αυστηρά σε κάθε κράτος της Κεντρικής Ασίας, αλλά εμφανίζει άνοδο. Η ισλαμική εξέγερση ήταν ένας από τους παράγοντες του εμφυλίου πολέμου στο Τατζικιστάν τη δεκαετία του 1990 και υπάρχουν φόβοι αναζωπύρωσης. Για το Ιράν, στο οποίο έχουν επιβληθεί κυρώσεις για το ζήτημα των πυρηνικών, οι δεσμοί με το Τουρκμενιστάν έχουν ιδιαίτερη σημασία, λόγω και της κατασκευής ενός νέου στρατηγικού αγωγού φυσικού αερίου. Το εμπόριο ναρκωτικών από το Αφγανιστάν συνιστά ολοένα και μεγαλύτερο πρόβλημα, αλλά αυτό είναι περισσότερο πρόβλημα τελικής χρήσης στη Δύση: ο περιορισμός και η καταστολή της παράνομης αγοράς στην Ευρώπη (και στις ΗΠΑ) πρέπει επίσης να εντάσσονται στη λύση μαζί με τις νουθεσίες προς φτωχούς τοπικούς αξιωματούχους, εύκολους αποδέκτες διαφθοράς, να καταπολεμήσουν το εμπόριο ναρκωτικών.

3.5   Και η Τουρκία διαθέτει σημαντική επιρροή στην περιοχή, μεταξύ άλλων, χάρη στο γεγονός ότι όλοι εκτός από τους Τατζίκους είναι τουρκικά φύλα με συγγενικές γλώσσες. Η Τουρκία ενεπλάκη έντονα στην περιοχή μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, αλλά μετά από κάποια προβλήματα στην αρχή, και πάλι διευρύνει την επιρροή της. Η Τουρκία θα αποτελέσει επίσης βασικό γεωγραφικό παράγοντα για τους αγωγούς ενέργειας προς τη Δύση.

3.6   Οι ΗΠΑ επίσης έχουν έντονη εμπλοκή στην περιοχή, μεταξύ άλλων, λόγω του πολέμου στο Αφγανιστάν.

3.7   Από τα ανωτέρω προκύπτει το ερώτημα κατά πόσο θα πρέπει να εμπλακεί η ΕΕ, δεδομένου επίσης ότι κανένα κράτος μέλος της ΕΕ δεν διαθέτει αποικιακό παρελθόν στην περιοχή. Οι ανάγκες της Ευρώπης θα πρέπει να εξετασθούν σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα και λαμβάνοντας πλήρως υπόψη τις ευρύτερες σχέσεις της ΕΕ.

3.7.1   Η ΕΕ ήδη διεξάγει σημαντικές διαπραγματεύσεις τόσο με τη Ρωσία όσο και με την Κίνα, με τις οποίες η ΕΕ διαθέτει στρατηγική εταιρική σχέση. Σε εξέλιξη βρίσκονται ενταξιακές διαπραγματεύσεις με την Τουρκία, μολονότι προχωρούν με εξαιρετικά αργό ρυθμό. Εντούτοις, υπάρχει ακόμη η εντύπωση ότι οι δεσμοί της ΕΕ με τα κράτη της Κεντρικής Ασίας αντιμετωπίζονται εντελώς ανεξάρτητα από τους δεσμούς με τις ανωτέρω χώρες, πράγμα που δεν φαίνεται να είναι λογικό. Η ανάπτυξη των δεσμών της ΕΕ με την Κεντρική Ασία πρέπει να γίνεται σε στενή συνεργασία και αμοιβαία ενημέρωση ΕΕ, Ρωσίας, Κίνας και Τουρκίας. Επίσης, οι σχέσεις μας με την Κεντρική Ασία δεν θα πρέπει να αναπτυχθούν κατά τρόπο που θα έθετε σε κίνδυνο τις στρατηγικές σχέσεις μας με οποιονδήποτε από αυτούς τους σημαντικούς εταίρους. Δεδομένων των κυρώσεων που έχουν επιβληθεί στο Ιράν, τυχόν ανάμειξή του θα ήταν πρόωρη, αλλά η εξίσωση Ιράν/Κεντρική Ασία σίγουρα θα πρέπει να παραμείνει υπό εξέταση.

4.   Εμπλοκή της ΕΕ στην Κεντρική Ασία

4.1   Η ΕΕ δρομολόγησε τη στρατηγική της για την Κεντρική Ασία τον Ιούλιο του 2007, επί γερμανικής Προεδρίας. Τούτο ακούγεται μάλλον πατερναλιστικό, ωστόσο τα πολύ χαμηλά επίπεδα εμπορικών συναλλαγών δεν εμφανίζουν ακόμη αύξηση. Εκτός από το Καζαχστάν, το οποίο το 2009 (όπως και το 2007) αντιπροσώπευε το 0,9 % των εισαγωγών της ΕΕ και το 0,5 % των εξαγωγών, καμία από τις υπόλοιπες χώρες δεν υπερβαίνει σε συμμετοχή το 0,1 % στις εμπορικές συναλλαγές με την ΕΕ. Μολαταύτα, η ΕΕ εξακολουθεί να είναι σημαντικός εμπορικός εταίρος για κάθε χώρα, ιδιαίτερα δε για το Καζαχστάν, για το οποίο η ΕΕ, από την άποψη του όγκου συναλλαγών, είναι σπουδαιότερος εμπορικός εταίρος από τη Ρωσία και την Κίνα.

4.2   Είναι απολύτως λογικό για την ΕΕ να επιδείξει έντονο ενδιαφέρον για την Κεντρική Ασία, ιδίως υπό το πρίσμα του προγράμματός της για την ανατολική εταιρική σχέση και της στρατηγικής για τον Εύξεινο Πόντο. Οι δύο αυτές πρωτοβουλίες στην ουσία αφορούν (μαζί με την Τουρκία) όλες τις άλλες χώρες της πρώην ΕΣΣΔ πλην της Ρωσίας, με την οποία η ΕΕ διαπραγματεύεται μια ξεχωριστή, νέα στρατηγική σχέση. Ορισμένα κράτη μέλη της ΕΕ, συγκεκριμένα η Λιθουανία και ολοένα και περισσότερο η Γερμανία, ήδη έχουν στενούς δεσμούς με την Κεντρική Ασία. Επιπλέον, πολλοί θεωρούν ότι το Αζερμπαϊτζάν συνδέεται περισσότερο με την Κεντρική Ασία παρά ο Καύκασος για διάφορους λόγους μεταξύ των οποίων είναι η ενέργεια και η θρησκεία.

4.2.1   Καίριο ζήτημα είναι η ενέργεια. Οι χώρες της Κεντρικής Ασίας διαθέτουν σημαντικό δυναμικό ενεργειακών αποθεμάτων που παρέχουν στην Ευρώπη πρόσθετες και συμπληρωματικές πηγές ενέργειας, μολονότι η κατάσταση περιπλέκεται λόγω ζητημάτων διαμετακόμισης και μεταφορών. Είναι ουσιώδους σημασίας να διατηρήσει η ΕΕ μια ρεαλιστική προοπτική αναφορικά με την πιθανότητα ενεργειακού εφοδιασμού από την περιοχή και επίσης θα πρέπει η βιωσιμότητα αυτών των δεσμών να βασιστεί σε πρακτικούς και οικονομικούς λόγους. Ιδιαίτερα για τις χώρες αποδέκτες, οι φυσικοί ενεργειακοί πόροι είναι προτιμότερο να θεωρούνται συμπληρωματικοί και να παρέχουν διαφοροποίηση στον υφιστάμενο εφοδιασμό και όχι ως πιθανός εναλλακτικός εφοδιασμός, ούτε ακόμη ως διαπραγματευτικό χαρτί για την διαμόρφωση σχέσεων με άλλες χώρες της περιοχής.

4.3   Παρά τον αισιόδοξο τόνο της έκθεσης προόδου του περασμένου Ιουνίου, οι δεσμοί της ΕΕ με τα πέντε κράτη της Κεντρικής Ασίας είναι εξαιρετικά αδύναμοι. Υπάρχει μόνο μία πλήρης αποστολή της ΕΕ στο Καζαχστάν, ενώ πρόσφατα εγκαινιάστηκαν αντιπροσωπείες της ΕΕ στην Κιργιζία και στο Τατζικιστάν. Στο Ουζμπεκιστάν και το Τουρκμενιστάν η ΕΕ εκπροσωπείται μόνον από τα γραφεία «Europa Houses», τα οποία στελεχώνονται κυρίως από συμβούλους με σύμβαση. Σύμφωνα με το CEPS (2), 18 κράτη μέλη έχουν πρεσβεία στο Καζαχστάν, 10 στο Ουζμπεκιστάν και λιγοστά στις άλλες χώρες. Μόνο η Γερμανία και η Γαλλία διαθέτουν πρεσβείες και στα πέντε κράτη, το Ηνωμένο Βασίλειο σε 4, ενώ 9 κράτη μέλη δεν έχουν καμία εκπροσώπηση. Η επιτυχία της στρατηγικής της ΕΕ για την Κεντρική Ασία θα εξαρτηθεί κατά πολύ περισσότερο από το επίπεδο της εκπροσώπησης της ΕΕ, γεγονός που θα λειτουργήσει ως μια πρώτη διερευνητική δοκιμή για τη νέα Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης, παρά τους σοβαρούς δημοσιονομικούς της περιορισμούς. Μια τέτοια δοκιμή θα είναι η από κοινού δράση μέσω της ΕΥΕΔ σε ζητήματα καίρια όπως η θεώρηση (τουλάχιστον για τα κράτη Σένγκεν).

4.4   Η ΕΕ έχει διαπραγματευθεί συμφωνίες εταιρικής σχέσης και συνεργασίας (ΣΕΣΣ) και με τα πέντε κράτη. Οι συμφωνίες με το Καζαχστάν, την Κιργιζία και το Ουζμπεκιστάν τέθηκαν σε ισχύ το 1999, μολονότι η ΣΕΣΣ με το Ουζμπεκιστάν στη συνέχεια ανεστάλη από το 2005 έως το 2008 λόγω της σφαγής στο Αντιτζάν. Η συμφωνία με το Τατζικιστάν (που καθυστέρησε λόγο του εμφυλίου πολέμου) κυρώθηκε μόλις το 2009, ενώ η συμφωνία με το Τουρκμενιστάν ακόμη δεν έχει κυρωθεί, λόγω ζητημάτων που αφορούν τα ανθρώπινα δικαιώματα.

4.5   Το Καζαχστάν συγκεκριμένα αναδεικνύεται σε καίριο παράγοντα στην περιοχή και οι σχέσεις με την ΕΕ προχωρούν δυναμικά, χάρη στην ώθηση του ολοένα και μεγαλύτερου ενδιαφέροντος για τη σχέση από αμφότερες τις πλευρές. Το Καζαχστάν είναι σαφέστατα το πιο προσιτό κράτος για την ΕΕ και η δραστήρια και επιτυχής παρουσία του στην Προεδρία του ΟΑΣΕ (3) αποτέλεσε ξεκάθαρη ένδειξη της επιθυμίας του να διαδραματίσει καίριο ρόλο. Περαιτέρω μαρτυρία της επιθυμίας του Καζαχστάν να εμπλακεί ακόμη περισσότερο στα ευρύτερα τεκταινόμενα είναι η προσχώρησή του στην τελωνειακή ένωση με τη Ρωσία και τη Λευκορωσία, και το έκδηλο ενδιαφέρον του να προσχωρήσει στον ΠΟΕ, ενδεχομένως μαζί με τη Ρωσία. Ένα ακόμη σημάδι είναι η ανάπτυξη μιας εξέχουσας τάξης νεαρών επιχειρηματιών, που θέλουν και προωθούνται να σπουδάσουν στο εξωτερικό, καθώς και ένα ολοένα και αυξανόμενο ήθος και συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών.

4.6   Παρόμοια επιθυμία για την αύξηση της διεθνούς προβολής του δεν έχει εμφανιστεί ακόμη στο Ουζμπεκιστάν, το οποίο διατηρεί μια πιο κλειστή και αυταρχική προσέγγιση, όπως και το Τουρκμενιστάν. Αρχικά, φαινόταν πιθανότερο να αναπτύξει το Ουζμπεκιστάν στενότερες σχέσεις με την Ευρώπη, αλλά τούτο δεν υλοποιήθηκε, κυρίως λόγω των γεγονότων του Αντιτζάν, ενώ το Καζαχστάν ανοιγόταν περισσότερο.

4.7   Η Κιργιζία, όπου μετά τις εθνοτικές ταραχές το 2010 εκφράστηκαν σημαντικές ανησυχίες, εξακολουθεί να είναι μια πιο ανοικτή κοινωνία με μεγαλύτερη συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών. Το ίδιο ισχύει και με το Τατζικιστάν, όπου επί του παρόντος οι δεσμοί με την ΕΕ είναι ιδιαίτερα ασθενείς. Το Τατζικιστάν είναι πιο ευαίσθητο διότι γνώρισε εκτεταμένο εμφύλιο πόλεμο τη δεκαετία του 1990, ο οποίος μπορεί να αναζωπυρωθεί. Επίσης, αντιμετωπίζει «επισιτιστική κρίση».

5.   Ο ρόλος της κοινωνίας των πολιτών και τα ανθρώπινα δικαιώματα

5.1   Ο ρόλος της κοινωνίας των πολιτών είναι αποσπασματικός και ποικίλλει σημαντικά μεταξύ των πέντε κρατών. Η Κιργιζία χαίρει του υψηλότερου επιπέδου συμμετοχής της κοινωνίας των πολιτών, ενώ στο Καζαχστάν και στο Τατζικιστάν αναπτύσσεται μια νοοτροπία υπέρ κοινωνίας των πολιτών.

5.1.1   Εντούτοις, η κοινωνία των πολιτών έχει διαδραματίσει σαφή ρόλο στην καλά διαρθρωμένη διαδικασία διαλόγου της ΕΕ για τα δικαιώματα του ανθρώπου, που ήταν ένα από τα πρώτα αποτελέσματα της στρατηγικής της ΕΕ για την Κεντρική Ασία, στις ανωτέρω τρεις χώρες. Διεξάγονται πλέον ετήσιες συναντήσεις σε επίπεδο αξιωματούχων, με επιμέρους σεμινάρια της κοινωνίας των πολιτών με τη συμμετοχή δικηγόρων ειδικευμένων σε θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και με τοπικές ΜΚΟ, με την παρουσία αξιωματούχων της ΕΕ και με μια πάγια ημερήσια διάταξη, αλλά χωρίς κάποιο αποτελεσματικό συγκριτικό πλαίσιο αναφοράς μέχρι σήμερα για τη μέτρηση των αποτελεσμάτων.

5.1.2   Η ΕΟΚΕ στηρίζει θερμά αυτή τη διαδικασία αλλά εκφράζει τη βαθιά απογοήτευσή της διότι η ΕΥΕΔ δεν έχει ακόμη κρίνει σκόπιμο να συμπεριλάβει την ΕΟΚΕ στη διαδικασία αυτή. Καλούμε την ΕΥΕΔ να επανορθώσει το συντομότερο δυνατό, αν μη τι άλλο διότι είμαστε αποδεδειγμένα ένας εταίρος διαλόγου και δίαυλος προς την ευρύτερη κοινωνία των πολιτών, με βαθιά, πρακτική γνώση και ευρέως αναγνωρισμένη εμπειρογνωμοσύνη.

5.2   Αυτό το επίπεδο συνεισφοράς της κοινωνίας των πολιτών δεν απαντάται ούτε στο Ουζμπεκιστάν (όπου προωθήθηκαν ΜΚΟ οργανωμένες από το κράτος) ούτε στο Τουρκμενιστάν, όπου δεν υπάρχει ουσιαστικά ανεξάρτητη κοινωνία των πολιτών.

5.2.1   Είναι σημαντικό να υπενθυμίσουμε ότι πριν από την ανεξαρτησία δεν υπήρχε καμία παράδοση ή αντίληψη της κοινωνίας των πολιτών ως διαμεσολαβητή μεταξύ κράτους και πολίτη, ούτε κάποια έννοια ΜΚΟ. Τα συνδικάτα, η κοινότητα, οι ενώσεις νέων και επαγγελματιών συμμετείχαν στη δομή του κράτους, έχοντας ελάχιστη επαφή με εξωτερικές επιρροές για τη διαμόρφωση νέων θεσμών μετά την ανεξαρτησία. Εντούτοις, πολλοί από αυτούς τους φορείς εξελίχθηκαν πιο ανεξάρτητα, όπως οι ιδιωτικοποιημένες κρατικές εταιρείες, οι ανεξάρτητες συνδικαλιστικές και επαγγελματικές ενώσεις, κυρίως στο Καζαχστάν και στην Κιργιζία, και σε μικρότερο βαθμό στο Τατζικιστάν.

5.2.2   Στη δεκαετία του 1990 πράγματι εμφανίστηκαν κάποιες πρωτοβουλίες από τις τοπικές αγροτικές κοινότητες και κάποιες ομάδες αυτοβοήθειας, βάσει των παραδοσιακών τοπικών κοινοτικών ομάδων και των ομάδων αυτοβοήθειας hashar/ashar μεταξύ συγγενών, μεταξύ άλλων, ως ανταπόκριση στη διάλυση των σοβιετικών συστημάτων κοινωνικής πρόνοιας, αλλά πρόκειται για φορείς πολύ διαφορετικούς από τις ΜΚΟ όπως αναγνωρίζονται διεθνώς. Σχηματίστηκαν επίσης τέτοιου είδους ΜΚΟ, αλλά κυρίως σε μεγάλες πόλεις και συχνά εμφάνιζαν έντονη εξάρτηση από εξωτερική χρηματοδοτική βοήθεια (μεταξύ άλλων, από τις ΗΠΑ). Κάθε χώρα εξελίχθηκε διαφορετικά και με διαφορετικά προβλήματα, αλλά μετά τις «έγχρωμες» επαναστάσεις στη Γεωργία, την Ουκρανία και την Κιργιζία, οι ΜΚΟ (που για πολλούς ήταν κάτι ξένο και με υψηλούς μισθούς σε σχέση με τα τοπικά εισοδήματα) υποβλήθηκαν σε αυστηρούς περιορισμούς στο Ουζμπεκιστάν και κυριολεκτικά εξαφανίστηκαν στο Τουρκμενιστάν. Πρόσφατα σημειώθηκε μεγάλη αύξηση στο χάσμα μεταξύ πόλης-υπαίθρου, καθώς και στην επιρροή και στις δραστηριότητες του ισλαμικού στοιχείου.

5.3   Φαίνεται να υπάρχει ελάχιστη τυπική συμβολή ή εις βάθος επαφή μεταξύ της κοινωνίας των πολιτών στην ΕΕ και αυτής στην Κεντρική Ασία, γεγονός αναμενόμενο λόγω των πολύ πενιχρών διαπροσωπικών επαφών μεταξύ ευρωπαίων πολιτών και πολιτών της Κεντρικής Ασίας. Προτού να αναμένουμε από την κοινωνία των πολιτών στην Κεντρική Ασία να συμμερίζεται τις αξίες μας ή να ταυτίζεται με αυτές, θα πρέπει πρώτα να τις καταστήσουμε γνωστές, και στη συνέχεια να προωθήσουμε την κατανόησή τους, όχι όμως να τις επιβάλουμε. Το Καζαχστάν μπορεί εν προκειμένω να λειτουργήσει ως γέφυρα, μεταξύ άλλων, χάρη στις καλύτερες επαφές σε επίπεδο επιχειρήσεων και ενώσεων.

5.3.1   Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι υπάρχει γενικότερη ανάγκη για μια συνολική, συνεκτική και συντονισμένη στρατηγική της ΕΕ για την ανάπτυξη της επικοινωνίας με την κοινωνία των πολιτών στην Κεντρική Ασία. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η ίδια είναι κατάλληλη για την προώθηση αυτής της διαδικασίας, με καίριο ερώτημα το ποια θα είναι η καλύτερη συμβολή ώστε να ενθαρρυνθούν ακόμη περισσότερο ο διάλογος και οι διαπροσωπικές επαφές, να εντοπιστούν τα θέματα αμοιβαίου ενδιαφέροντος και να αναδυθούν οι ομάδες της κοινωνίας των πολιτών μέσω της προώθησης των βέλτιστων πρακτικών, έτσι ώστε να θεσπιστεί ένας πιο επίσημος μηχανισμός για την ανάδειξη αποτελεσματικών επαφών με την κοινωνία των πολιτών.

5.3.2   Οι τρέχουσες εργασίες της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Εξωτερικής Δράσης στην περιοχή είναι θετικές. Ωστόσο, είναι ουσιαστικό να μεγιστοποιηθεί η αξιοποίηση όλης της διαθέσιμης εμπειρογνωμοσύνης σε όλα τα θεσμικά όργανα της ΕΕ και, βεβαίως, στην διαδικασία της ΕΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα ζητούμε από την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης να προβλέψει τη συμμετοχή της ΕΟΚΕ, όπου είναι δυνατόν, π.χ. στην οικοδόμηση ικανότητας, με βάση την εμπειρία μας σε άλλα μέρη.

5.3.3   Τρεις φαίνεται να είναι οι πιθανότερες προσεγγίσεις. Πρώτον, η ίδια η ΕΟΚΕ, με τη βοήθεια της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Εξωτερικής Δράσης, θα πρέπει να προσδιορίσει σαφώς ποιοι θα πρέπει να είναι οι σημερινοί βασικοί της συνομιλητές. Θα πρέπει να εντοπιστούν αποτελεσματικές ανεξάρτητες επιχειρήσεις και ανεξάρτητες συνδικαλιστικές οργανώσεις και να αναπτυχθούν πλήρως σύνδεσμοι και στα πέντε κράτη, μαζί με άλλους συναφείς εταίρους από την κοινωνία των πολιτών. Η Διεθνής Οργάνωση Εργοδοτών (OIE) δεν αριθμεί μέλη στην Κεντρική Ασία, μολονότι διατηρεί επαφές με το Καζαχστάν. Για τον σκοπό αυτόν προτείνεται η επίσκεψη μιας μικρής αντιπροσωπείας της ΕΟΚΕ στην Κεντρική Ασία (και για την προώθηση της παρούσας γνωμοδότησης).

5.3.4   Δεύτερον, είναι απαραίτητο να εντοπιστούν οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και να λάβουν επιτόπου στήριξη ενόσω αναπτύσσονται. Και εδώ ζητάμε από την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης να καλέσει την ΕΟΚΕ να συμμετάσχει όταν και όπου αυτό κρίνεται σκόπιμο.

5.3.5   Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει επίσης τις προσπάθειες ενδεχόμενης σύναψης εμπορικών συμφωνιών με καθένα από τα πέντε κράτη. Όπως ισχύει και για άλλες πρόσφατες εμπορικές συμφωνίες της ΕΕ, η ΕΟΚΕ προτείνει τη σύσταση Φόρουμ της Κοινωνίας των Πολιτών σε καθένα από τα εν λόγω κράτη, προκειμένου να επισημοποιηθούν οι δεσμοί με την κοινωνία των πολιτών στην περιοχή, γεγονός που θα επιτρέψει στην ΕΟΚΕ να μοιραστεί την εμπειρογνωμοσύνη που έχει αποκτήσει σε θέματα αειφόρου ανάπτυξης με τους αρμόδιους εκπροσώπους της κοινωνίας των πολιτών.

5.3.6   Τρίτον, θα πρέπει να ενθαρρυνθούν περαιτέρω οι ευρύτερες επαφές και ανταλλαγές μεταξύ νέων και η ακόμη μεγαλύτερη αξιοποίηση του προγράμματος Erasmus Mundus για ενθάρρυνση των βαθύτερων εκπαιδευτικών δεσμών και της εκπαιδευτικής κινητικότητας και από τις δύο πλευρές. Αυτό πρέπει να περιλαμβάνει τη διευκόλυνση των θεωρήσεων για εκπαιδευτικούς σκοπούς, απαλλαγές διδάκτρων για τους πιο προικισμένους φοιτητές της Κεντρικής Ασίας, προώθηση των βιβλίων αγγλικής γλώσσας, θερινά σχολεία και εταιρικές σχέσεις στο πανεπιστήμιο και στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Επικροτούμε τον διπλασιασμό του συναφούς προϋπολογισμού σε 10 εκατομμύρια ευρώ ετησίως αλλά, όπως επισημαίνει η έκθεση προόδου, το μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού στην Κεντρική Ασία είναι ηλικίας κάτω των 25 ετών (και δεν έχει μνήμες από τη σοβιετική εποχή).

5.3.7   Η κοινωνία των πολιτών διαδραματίζει καίριο ρόλο στην προώθηση της μεγαλύτερης περιφερειακής συνοχής και ολοκλήρωσης, που είναι σημαντικές για την οικοδόμηση ενός οικονομικού και κοινωνικού περιβάλλοντος στο οποίο οι αγορές μπορούν να λειτουργούν αποτελεσματικά, προωθώντας τη δημιουργία αξιοπρεπών θέσεων εργασίας, αναπτύσσοντας τις ΜΜΕ, ενισχύοντας τις τοπικές υποδομές και συμβάλλοντας στη μείωση της φτώχειας, με την υποστήριξη ισχυρών θεσμών με σαφείς εντολές. Ιδιαίτερα χρήσιμη εδώ θα φανεί η εμπειρία από την κοινωνία των πολιτών στα κράτη της Βαλτικής, μεταξύ άλλων.

5.3.8   Αυτό με τη σειρά του θα πρέπει να στηριχθεί από μια πολιτική δέσμευση, ειρήνη και ασφάλεια, κράτος δικαίου, περισσότερη δημοκρατία, χρηστή διακυβέρνηση και μακροοικονομική σταθερότητα.

5.4   Εντούτοις, στενή σύνδεση με την προαγωγή της μεγαλύτερης συμμετοχής της κοινωνίας των πολιτών, ειδικότερα στο Ουζμπεκιστάν και στο Τουρκμενιστάν, εμφανίζει το ζήτημα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπου η πρόοδος είναι βασανιστικά αργή. Με μακρά ιστορία αυταρχικής διακυβέρνησης και παντελή απουσία κάθε παράδοσης ανθρωπίνων δικαιωμάτων, πρέπει τα ανθρώπινα δικαιώματα να διαδραματίσουν ολοένα και μεγαλύτερο ρόλο, προκειμένου η ΕΕ –και η κοινωνία των πολιτών στην ΕΕ– να μπορέσουν να αναπτύξουν μια αποδοτική σχέση εργασίας με την Κεντρική Ασία. Τα ανθρώπινα δικαιώματα συμβάλλουν στον προσδιορισμό της Ευρώπης και της ιστορίας της και αποτελούν καίριο τομέα στον οποίο η Ευρώπη δικαίως αισθάνεται ότι μπορεί να προσφέρει βοήθεια.

5.4.1   Εντούτοις, τα βασικά σημεία ενδιαφέροντος θα πρέπει να αποτελέσουν αντικείμενο διαπραγμάτευσης και να χαρακτηρίζονται από πολιτισμική ευαισθησία. Καθένα από αυτά τα κράτη έχουν αυτοβούλως προσυπογράψει τα οικουμενικά δικαιώματα του ανθρώπου με την προσχώρησή τους, μεταξύ άλλων, στα Ηνωμένα Έθνη και σε συνδεδεμένους φορείς (π.χ. τη ΔΟΕ). Αντίθετα από πολλούς άλλους εμπορικούς εταίρους της ΕΕ, τα εν λόγω κράτη της Κεντρικής Ασίας έχουν κυρώσει και τις 8 βασικές συμβάσεις της ΔΟΕ, με την εξαίρεση της σύμβασης για την ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι (αριθ. 87) από το Ουζμπεκιστάν και της σύμβασης για το κατώτερο όριο ηλικίας (αριθ. 138) από το Τουρκμενιστάν. Το Τουρκμενιστάν υπέγραψε τη σύμβαση για την παιδική εργασία (αριθ. 182) μόλις τον Νοέμβριο του 2010 και το Ουζμπεκιστάν τη σύμβαση για το κατώτερο όριο ηλικίας το 2009. Η θέση σε εφαρμογή είναι άλλο ζήτημα. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ προτρέπει την Επιτροπή, από κοινού με τη ΔΟΕ, να μεριμνήσει περισσότερο, ώστε να εντοπίσει το πώς και σε ποιους τομείς μπορεί η Ευρώπη καλύτερα να συνδράμει την Κεντρική Ασία να ανταποκριθεί σε αυτές τις δεσμεύσεις.

5.4.2   Έτσι παρέχεται ένας πρακτικός τρόπος οικοδόμησης της αμοιβαίας εμπιστοσύνης. Αν και βεβαίως όλα τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι εξίσου θεμελιώδη, εξακολουθεί να υφίσταται πραγματικό πρόβλημα με τα δικαιώματα που αφορούν βασικές ελευθερίες του ανθρώπου, το κράτος δικαίου και τις ελευθερίες του συνέρχεσθαι, του συνεταιρίζεσθαι και της ελεύθερης έκφρασης. Η ΕΕ έχει ήδη θετικό ιστορικό με την εποικοδομητική αντιμετώπιση ζητημάτων, όπως η αναπηρία.

5.4.3   Εντούτοις, ακόμη υπάρχουν σοβαρές ανησυχίες και προβλήματα και τα πρόσφατα γεγονότα στη Βόρεια Αφρική υπενθυμίζουν τόσο τη σημασία της οικοδόμησης μιας ενεργού συμμετοχής της κοινωνίας των πολιτών, όσο και του επείγοντος χαρακτήρα της θετικής επίλυσης τέτοιων θεμελιωδών ζητημάτων. Η ΕΟΚΕ θα ήθελε να αναπτύξει ισχυρές και αποτελεσματικές επαφές και καλές σχέσεις εργασίας με την κοινωνία των πολιτών στην Κεντρική Ασία. Δεν αποτελούν ρεαλιστική λύση οι εμπορικοί αποκλεισμοί ή η επιβολή πολύ αυστηρών προϋποθέσεων ανάλογα με την πρόοδο. Η κατάσταση έχει συγκριθεί με την κατάσταση στη Λευκορωσία όπου τον Ιανουάριο του 2011, μετά τις ταραχές που ακολούθησαν τις προεδρικές εκλογές, απαγορεύθηκε η είσοδος στην ΕΕ σε 158 υψηλούς αξιωματούχους και δεσμεύθηκαν οι τραπεζικές τους καταθέσεις, ένα παράδειγμα που και τα πέντε κράτη θα πρέπει να έχουν σαφώς κατά νου.

5.4.4   Στη γνωμοδότησή της με τίτλο «Η Ευρώπη στον κόσμο» (4), η ΕΟΚΕ πρότεινε στην Επιτροπή ως βάση για τις μελλοντικές συμφωνίες εμπορικών συναλλαγών της ΕΕ να χρησιμοποιηθούν οι 27 συμβάσεις (περιλαμβανομένων των 8 βασικών συμβάσεων της ΔΟΕ) που ήδη περιέχονται στο υφιστάμενο σύστημά της «ΣΓΠ+». Ο στόχος αυτός πρέπει να επαναληφθεί και εδώ ως βάση για την ανάπτυξη ευρύτερων μη ενεργειακών εμπορικών συναλλαγών με την Κεντρική Ασία, σε συνδυασμό με τα προγράμματα «Τεχνικής Βοήθειας όσον αφορά το εμπόριο» (TRTA), όπου χρειάζεται και να ενθαρρυνθεί παράλληλα η συμμετοχή στον ΠΟΕ. Μόνον η Κιργιζία είναι μέλος του ΠΟΕ, αλλά η προσχώρησή της το 1998 θεωρείται σήμερα ότι ήταν μάλλον πρόωρη.

5.5   Το Παράρτημα Α περιέχει μια σύντομη σύνοψη των επίκαιρων ζητημάτων σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα σε καθεμία από τις πέντε χώρες.

6.   Περιβαλλοντικά ζητήματα

6.1   Το «ΣΓΠ+» περιλαμβάνει βασικές περιβαλλοντικές συμβάσεις. Ιδιαίτερη σημασία για την Κεντρική Ασία έχουν τα αλληλένδετα ζητήματα της επισιτιστικής ασφάλειας, της ασφάλειας των υδάτινων πόρων και του ενεργειακού εφοδιασμού, όπου ο καίριος ρόλος της ΕΕ θα είναι η ενθάρρυνση των πέντε κρατών να συνεργαστούν για τη συνολική αντιμετώπιση αυτών των ζητημάτων. Δεν προκύπτει σαφώς από τη στρατηγική της ΕΕ σε ποιον βαθμό είναι διασυνδεδεμένα αυτά τα ζητήματα, καθώς το νερό εμπίπτει και στο σκέλος της ενέργειας και στο σκέλος της περιβαλλοντικής αειφορίας, και η επισιτιστική ασφάλεια συνιστά μείζον πρόβλημα αυτή καθαυτή.

6.2   Το 2008, ο FAO κατέταξε το Τατζικιστάν μεταξύ των 17 χωρών που αντιμετώπιζαν «επισιτιστική κρίση» – η μόνη χώρα της Ασίας. Η ασφάλεια των υδάτινων πόρων είναι επίσης ένα καθοριστικής σημασίας ζήτημα για την περιοχή στο σύνολό της, όπως έχει φανεί από την έντονη συρρίκνωση της λίμνης Αράλης, από τα ολοένα και μεγαλύτερα προβλήματα των ποταμών που στερεύουν και από το γεγονός ότι η καλλιέργεια βαμβακιού απαιτεί μεγάλη κατανάλωση νερού. Η εμπειρία της ΕΕ από την παροχή βοήθειας θα πρέπει να φανεί χρήσιμη και εδώ για την περαιτέρω οικοδόμηση εμπιστοσύνης και πίστης εντός της Κεντρικής Ασίας.

6.2.1   Το Τατζικιστάν, μαζί με την Κιργιζία, διαθέτουν άφθονους υδάτινους πόρους καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους (μολονότι η κακή διαχείριση και τα κατεστραμμένα συστήματα διανομής προκαλούν υψηλά επίπεδα σπατάλης και ως εκ τούτου ελλείψεις), ενώ οι γειτονικές χώρες πάσχουν από λειψυδρία, ιδιαίτερα το Ουζμπεκιστάν (το οποίο σε μεγάλο βαθμό εξαρτάται από εισαγωγές νερού για τις ιδιαίτερα υδροβόρες καλλιέργειες ρυζιού και βαμβακιού καθώς και για ανθρώπινη κατανάλωση). Το Τατζικιστάν, με τη σειρά του, πάσχει από τους πολύ περιορισμένους πόρους άλλων πηγών ενέργειας, αλλά κυρίως αντιμετωπίζει προβλήματα επισιτιστικής ασφάλειας. Σε μεγάλο βαθμό εξαρτάται από τις γειτονικές του χώρες για τον εφοδιασμό τόσο σε ενέργεια όσο και σε τρόφιμα.

6.2.2   Το 2008 υπολογιζόταν ότι περισσότερα από 2 εκατομμύρια άτομα στην περιοχή (πάνω από το ένα τρίτο του πληθυσμού) τελούσαν υπό καθεστώς επισιτιστικής ανασφάλειας ενώ 0,75 εκατομμύριο άτομα τελούσαν υπό καθεστώς «σοβαρής επισιτιστικής κρίσης». Το 64 % του πληθυσμού είναι κάτω από το όριο της φτώχειας. Μόνο το 7 % της έκτασής του είναι καλλιεργήσιμη γη.

6.2.3   Δυστυχώς, το Ουζμπεκιστάν και το Τατζικιστάν δεν τηρούν καλές σχέσεις γειτονίας πράγμα που δημιούργησε έναν φαύλο κύκλο αμοιβαίων στερήσεων λόγω της επιβολής απαγορεύσεων εξαγωγής ενέργειας και νερού. Οι απαγορεύσεις έπληξαν ειδικότερα την παραγωγή ηλεκτρισμού για εγχώρια κατανάλωση με αποτέλεσμα να μην διατίθεται στην Ντουσάνμπε παρά μόνο επί δύο ώρες την ημέρα σε περίοδο δριμύτατου ψύχους.

6.3   Η κρίση αυτή έδειξε πόσο απαραίτητη είναι μια συνολική στρατηγική που θα καλύπτει την περιβαλλοντικά ορθή χρήση των φυσικών πόρων, τον μετριασμό της φτώχειας και κυρίως όλα τα ζητήματα της επισιτιστικής ασφάλειας, για την προαγωγή της βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης στην Κεντρική Ασία στο σύνολό της. Η ΕΟΚΕ πάντως επικροτεί το γεγονός ότι η ΕΕ ήδη συμμετέχει σε μεγάλο βαθμό στην παροχή βοήθειας προς το Τατζικιστάν και τις γειτονικές τους χώρες για την αντιμετώπιση παρόμοιων κρίσεων.

---

(1)  ΕΕ. C 211 της 19/08/08 σελ. 82

(2)  Κέντρο μελετών ευρωπαϊκής πολιτικής (Centre for European Policy Studies – CEPS)

(3)  Οργανισμός για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη, ο μόνος διεθνής πολιτικός και θεσμικός δεσμός που ενώνει την Ευρώπη με το σύνολο της πρώην ΕΣΣΔ.

(4)  COM(2006) 763 τελικό.

---