52010DC0605

[pic] | ΕυρωπαϊκΗ ΕπιτροπΗ |

Βρυξέλλες, 27.10.2010

COM(2010) 605 τελικό

Εκθεση της ΕπιτροπΗς

Έκθεση για την εκλογή των μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (πράξη του 1976, όπως τροποποιήθηκε με την απόφαση 2002/772/EΚ, Ευρατόμ) και για τη συμμετοχή των πολιτών της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στο κράτος μέλος κατοικίας (οδηγία 93/109/EΚ)

{COM(2010) 603 τελικό}

Εκθεση της ΕπιτροπΗς

Έκθεση για την εκλογή των μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (πράξη του 1976, όπως τροποποιήθηκε με την απόφαση 2002/772/EΚ, Ευρατόμ) και για τη συμμετοχή των πολιτών της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στο κράτος μέλος κατοικίας (οδηγία 93/109/EΚ)

Εισαγωγή

Η ευρωπαϊκή ταυτότητα των πολιτών της ΕΕ παγιώνεται με τα πολιτικά δικαιώματα που τους χορηγούνται: το δικαίωμά τους να ψηφίζουν στις δημοτικές και τις ευρωπαϊκές εκλογές στο κράτος μέλος που επιλέγουν να κατοικούν είναι ουσιώδες για τη συμμετοχή τους στη δημοκρατική ζωή της Ένωσης.

Οι ευρωπαϊκές εκλογές διέπονται από την πράξη του 1976[1] σχετικά με την εκλογή των αντιπροσώπων στο Κοινοβούλιο με άμεση καθολική ψηφοφορία, όπως τροποποιήθηκε με την απόφαση 2002/772/EΚ, Ευρατόμ[2], η οποία θεσπίζει ορισμένες κοινές αρχές για όλα τα κράτη μέλη, όπως την υποχρέωση να εφαρμόζουν το αναλογικό σύστημα εκπροσώπησης και να μεριμνούν ώστε η ημέρα ψηφοφορίας να ορίζεται κατά την ίδια εβδομάδα από την Πέμπτη έως την επόμενη Κυριακή. Λεπτομερείς ρυθμίσεις για τη δυνατότητα των πολιτών της ΕΕ να συμμετέχουν στις ευρωπαϊκές εκλογές στο κράτος μέλος όπου επιλέγουν να κατοικούν[3] περιέχει η οδηγία 93/109/EΚ[4]. Πέραν των κανόνων που αφορούν την εγγραφή στους εκλογικούς καταλόγους και τους ελέγχους για την αποτροπή διπλής ψηφοφορίας και υποψηφιότητας, η οδηγία προβλέπει παρέκκλιση για τα κράτη μέλη των οποίων ο αριθμός των κατοίκων που έχουν την ιθαγένεια άλλων κρατών μελών υπερβαίνει το 20% του συνολικού αριθμού πολιτών της ΕΕ σε ηλικία ψήφου που κατοικούν σ’ αυτό[5]. Δεκαοκτώ μήνες πριν από κάθε εκλογή του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, η Επιτροπή υποβάλλει έκθεση για την εφαρμογή των σχετικών παρεκκλίσεων. Η τελευταία έκθεση της Επιτροπής εγκρίθηκε στις 20 Δεκεμβρίου 2007[6].

Οι τελευταίες ευρωπαϊκές εκλογές πραγματοποιήθηκαν τον Ιούνιο του 2009, οπότε ο αριθμός των εδρών στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο οριζόταν από τις διατάξεις της συνθήκης της Νίκαιας σε 736. Ως εκ τούτου, στις εκλογές του 2009 εκλέχθηκαν στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο 736 μέλη. Με την έναρξη ισχύος της συνθήκης της Λισαβόνας την 1η Δεκεμβρίου 2009, ο αριθμός των εδρών θα αυξηθεί σε 751. Τα αναγκαία προπαρασκευαστικά μέτρα για την εφαρμογή των σχετικών διατάξεων λήφθηκαν από το Συμβούλιο στις 23 Ιουνίου 2010[7]. Η συνθήκη της Λισαβόνας καθιέρωσε επίσης μια τροποποίηση όσον αφορά τον ορισμό της σύνθεσης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Στο εξής, ορίζεται ότι απαρτίζεται από "αντιπροσώπους των πολιτών της Ένωσης"[8] και όχι από "αντιπροσώπους των λαών των κρατών που έχουν συνενωθεί στην Κοινότητα"[9].

Η παρούσα έκθεση για τις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου του 2009 συνοδεύει και αποτελεί βάση για το έγγραφο "Έκθεση για την ιθαγένεια της ΕΕ 2010: Κατάργηση των εμποδίων για τα δικαιώματα των πολιτών της ΕΕ", το οποίο εστιάζει στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν ακόμη οι πολίτες, ιδίως κατά την προσπάθειά τους να προμηθεύονται αγαθά και υπηρεσίες εντός των εσωτερικών συνόρων, και στους τρόπους αντιμετώπισής τους.

Σκοπός της έκθεσης είναι να αξιολογηθεί η άσκηση των εκλογικών δικαιωμάτων των πολιτών της ΕΕ στις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου του 2009. Πρώτον, αξιολογείται το επίπεδο ενημέρωσής τους σχετικά με τις εκλογές και τα συναφή δικαιώματα, τα μέτρα που έλαβαν τα κράτη μέλη και τα θεσμικά όργανα της ΕΕ στον τομέα αυτό, καθώς και η πραγματική συμμετοχή στις εκλογές. Δεύτερον, εξετάζεται ο τρόπος με τον οποίο τα κράτη μέλη ενσωμάτωσαν και εφάρμοσαν το δίκαιο της ΕΕ τον τομέα αυτόν. Τέλος, η έκθεση περιγράφει τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν για να βελτιωθεί η συμμετοχή των πολιτών της ΕΕ και να εξασφαλισθεί η άσκηση των δικαιωμάτων τους.

Η παρούσα έκθεση βασίζεται σε πρόσφατες έρευνες του Ευρωβαρόμετρου, στα αποτελέσματα δημόσιας διαβούλευσης που ολοκληρώθηκε στις 15 Ιουνίου 2010, σε μια διάσκεψη για "τα δικαιώματα των πολιτών της ΕΕ και τη μελλοντική πορεία" που πραγματοποιήθηκε στις 1 και 2 Ιουλίου 2010, στα στοιχεία που παρασχέθηκαν από εμπειρογνώμονες επί θεμάτων εκλογών στα κράτη μέλη και στην αξιολόγηση της Επιτροπής για την ενσωμάτωση και εφαρμογή της πράξης του 1976 και της οδηγίας 93/109/EΚ από τα κράτη μέλη.

Ενημέρωση και συμμετοχή στις εκλογές

Συνολικό ποσοστό συμμετοχής και μέτρα για την ενθάρρυνσή της

Από τις πρώτες άμεσες ευρωπαϊκές εκλογές του 1979, η συμμετοχή των ψηφοφόρων σημειώνει σταθερή μείωση. Στις αρχές του 2009, από τα δεδομένα του Ευρωβαρόμετρου προέκυψε ότι μόνο το 34% των πολιτών της ΕΕ ήταν βέβαιο ότι θα ψήφιζε στις ευρωπαϊκές εκλογές.

Για να αντιμετωπισθεί αυτή η χαμηλή συμμετοχή, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και η Επιτροπή έθεσαν τις εκλογές ως βασική επικοινωνιακή προτεραιότητα όλων των οργάνων για το 2009, και αποφάσισαν να προβούν από κοινού σε αύξηση της ευαισθητοποίησης για τις ευρωπαϊκές εκλογές, υπό το πνεύμα της πολιτικής συμφωνίας "Σύμπραξη για την επικοινωνιακή προβολή των ευρωπαϊκών θεμάτων"[10]. Η Επιτροπή διαδραμάτισε ενεργό ρόλο στην προβολή της σημασίας των ευρωπαϊκών εκλογών του 2009[11]. Σε συνδυασμό με την εκστρατεία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, οργάνωσε πάνω από χίλιες δραστηριότητες και εκδηλώσεις, ενεργοποιώντας κάθε δυνατή πλατφόρμα επικοινωνίας. Ειδική προσπάθεια καταβλήθηκε, ιδίως, για τη στόχευση των γυναικών, της νεολαίας και των καινούργιων ψηφοφόρων, καθώς οι ομάδες αυτές έχουν τις λιγότερες πιθανότητες να ψηφίσουν στις ευρωπαϊκές εκλογές, σύμφωνα με σφυγμομετρήσεις που διεξήχθησαν στη διάρκεια της εκστρατείας. Οι δραστηριότητες της Επιτροπής κατά την εκστρατεία περιελάμβαναν τη χρήση οπτικοακουστικών και νέων μέσων επικοινωνίας, καθώς και "εκστρατεία μέσω MTV" και ένα σχέδιο ιστολογίου με τίτλο ‘TH!NK ABOUT IT’. Διανεμήθηκαν διάφορα φυλλάδια, όπως "Η Ευρώπη για τις γυναίκες", όπου επεξηγείται ο ρόλος της ΕΕ σε τομείς που επηρεάζουν τις καθημερινές ζωές των πολιτών, καθώς και ένα ειδικό έντυπο με τίτλο «Γιατί να ψηφίσουμε στις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου». Η εκστρατεία περιλάμβανε επίσης συμμετοχή σε διεξαγόμενες δημόσιες εκδηλώσεις και στόχευση καθιερωμένων δικτύων, όπως δίκτυα γυναικών των ευρωπαϊκών επιμελητηρίων. Οι ενέργειες αυτές, καθώς και οι συζητήσεις και δημόσιες εκδηλώσεις που οργανώθηκαν από τις αντιπροσωπείες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το ευρύ κοινό, απέδωσαν τελικά θετικά αποτελέσματα όσον αφορά την ενημέρωση του κοινού για την ΕΕ.

Αν και η ευαισθητοποίηση από την εκστρατεία της ΕΕ που προέτρεπε τον κόσμο να ψηφίσει είναι θετική (67%), ο αντίκτυπός της φαίνεται περιορισμένος όσον αφορά τo ποσοστό συμμετοχής. Το γενικό ποσοστό συμμετοχής έφτασε το 43% σε σύγκριση με το 45% του 2004, γεγονός που επιβεβαιώνει την τάση για μείωση της συμμετοχής. Πάντως, η πτώση του ποσοστού συμμετοχής στις εκλογές του 2009 ήταν σχετικά μικρή.

[pic]

Source: www.europarl.europa.eu

Η Επιτροπή επίσης διεξήγαγε μια μετεκλογική δημοσκόπηση[12] προκειμένου να καταγράψει τις διάφορες εναλλακτικές λύσεις για αύξηση της συμμετοχής στις εκλογές. Τα τρία κυριότερα μέτρα για να κινητοποιηθούν οι πολίτες ώστε να ψηφίσουν θα ήταν: περισσότερη ενημέρωση για το πώς η Ευρωπαϊκή Ένωση επηρεάζει την καθημερινή τους ζωή (84%), περισσότερη ενημέρωση για τα προγράμματα και τους στόχους του υποψηφίων και των κομμάτων στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (83%) και περισσότερη ενημέρωση για τις ίδιες τις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (80%). Αυτές ήταν οι πλέον δημοφιλείς προτάσεις που υποστηρίχθηκαν από την πλειοψηφία όσων απάντησαν σε κάθε κράτος μέλος. Το 61% συμφώνησε ότι θα ήταν πιθανότερο να συμμετάσχει, αν η μέρα διεξαγωγής των εκλογών ήταν η ίδια σε όλη την Ένωση.

Ενημέρωση και ποσοστό συμμετοχής των πολιτών της ΕΕ στο κράτος μέλος κατοικίας

Από τις στατιστικές προκύπτει ότι ολοένα μεγαλύτερος αριθμός πολιτών της ΕΕ σε ηλικία ψήφου διαμένει σε κράτος μέλος διαφορετικό από εκείνο του οποίου έχει την εθνικότητα. Για παράδειγμα, στην Ισπανία ο αριθμός των αλλοδαπών πολιτών της ΕΕ σε ηλικία ψήφου αυξήθηκε από 700 000 το 2004 σε σχεδόν 2 εκατομμύρια το 2009, και στην Κύπρο από 45 000 σε 77 000 . Υπό το φως των στατιστικών μπορεί να συναχθεί ότι η σημασία των πολιτικών δικαιωμάτων των πολιτών της ΕΕ αυξάνεται παράλληλα με τη διευρυνόμενη άσκηση του δικαιώματος ελεύθερης κυκλοφορίας και διαμονής.

Η αύξηση του αριθμού των μελών του εκλογικού σώματος επιβεβαιώνεται επίσης από τις εγγραφές στους εκλογικούς καταλόγους του κράτους μέλους κατοικίας. Το 2009, σχεδόν σε όλες τις χώρες μέλη εγγράφηκαν για να ψηφίσουν στο κράτος κατοικίας τους περισσότεροι πολίτες της ΕΕ σε σύγκριση με τις προηγούμενες εκλογές. Για παράδειγμα, στη Γαλλία ο αριθμός των εν λόγω πολιτών αυξήθηκε από 145 000 το 2004 σε πάνω από 200 000 το 2009· στην Ισπανία, από 130 000 σε 284 000· στην Τσεχική Δημοκρατία, από 99 ψηφοφόρους σε 703 το 2009. Με βάση τα στοιχεία που δόθηκαν από τα κράτη μέλη, το ποσοστό των πολιτών σε όλη την ΕΕ που διαμένουν σε άλλο κράτος μέλος και εγγράφηκαν για να ψηφίσουν σ' αυτό κατά τις εκλογές του 2009 έφθασε το 11,6%[13], σε σύγκριση με 5,9% το 1994, οπότε εφαρμόστηκε για πρώτη φορά η οδηγία.

[pic]

Ταυτόχρονα, σε ορισμένα κράτη μέλη, παρόλο που ο αριθμός των αλλοδαπών σε ηλικία ψήφου που διαμένουν στο έδαφός τους αυξήθηκε, το ποσοστό εγγραφής στους εκλογικούς καταλόγους δεν αυξήθηκε ανάλογα το 2009 σε σύγκριση με το 2004. Για παράδειγμα, ο αριθμός των αλλοδαπών πολιτών της ΕΕ σε ηλικία ψήφου που διαμένουν στη Δανία ανήλθε από 58 148 το 2004 σε 96 783 το 2009 (αύξηση 66 %). Ωστόσο, ο αριθμός εκείνων που εγγράφηκαν για να ψηφίσουν αυξήθηκε από 15 572 σε 16 776 μόνο (αύξηση 7 %). Στη Λιθουανία, ο αριθμός των αλλοδαπών πολιτών της ΕΕ σε ηλικία ψήφου που διαμένουν στην χώρα αυξήθηκε σχεδόν κατά 80 % από το 2004 έως το 2009, ενώ ο αριθμός εκείνων που εγγράφηκαν επίσης για να ψηφίσουν στη χώρα αυτή αυξήθηκε μόλις κατά 10 %.

Υπάρχουν διάφοροι λόγοι για τους οποίους οι πολίτες της ΕΕ που διαμένουν σε άλλο κράτος μέλος, παρόλο που αυξάνονται συνεχώς, έχουν την τάση να μην ασκούν το δικαίωμά ψήφου τους στις ευρωπαϊκές εκλογές. Πρώτον, στις εκλογές συμμετέχουν ολοένα και λιγότεροι εκλογείς, συμπεριλαμβανομένων και των πολιτών της ΕΕ που διαμένουν στο κράτος μέλος καταγωγής τους, μια τάση με ειδικότερους δικούς της λόγους. Ένας άλλος παράγοντας είναι το επίπεδο ενημέρωσης των πολιτών για τα πολιτικά τους δικαιώματα, που αποτελεί προϋπόθεση για τη συμμετοχή στην πολιτική ζωή του κράτους μέλους όπου διαμένουν. Η έρευνα του Ευρωβαρόμετρου που πραγματοποιήθηκε το 2010 δείχνει σημαντική αύξηση της ενημέρωσης σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια[14], αλλά υπάρχουν ακόμη περιθώρια βελτίωσης. Ενώ το 2007 μόνο το 54% των συμμετεχόντων γνώριζε ότι οι αλλοδαποί πολίτες της ΕΕ έχουν δικαίωμα ψήφου στις ευρωπαϊκές εκλογές του κράτους μέλους κατοικίας τους, η επίγνωση του δικαιώματος αυτού αυξήθηκε σε 69% το 2010. Σε ό,τι αφορά τα μεμονωμένα κράτη μέλη, τα υψηλότερα ποσοστά καταγράφουν το 79% των Ιρλανδών, το 76% των Ισπανών και το 75% των Λετονών, που ήσαν ενήμεροι για το δικαίωμα αυτό.

Τα ποσοστά συμμετοχής στις ευρωπαϊκές εκλογές στο κράτος μέλος κατοικίας ενδέχεται επίσης να επηρεάζονται από το γεγονός ότι, λόγω της απαγόρευσης της διπλής ψήφου, οι πολίτες της ΕΕ πρέπει να επιλέξουν αν θα ψηφίσουν στο κράτος μέλος καταγωγής τους ή στο κράτος μέλος στο οποίο έχουν μετοικήσει (δηλαδή για διαφορετικές σειρές υποψηφίων). Η έρευνα του Ευρωβαρόμετρου αποκάλυψε ότι οι πολίτες είναι εξαιρετικά διχασμένοι σχετικά με τους υποψηφίους και τους συνδυασμούς που προτιμούν για τις ευρωπαϊκές εκλογές. Περίπου 44% είπε ότι, αν διέμενε σε κράτος μέλος διαφορετικό από εκείνο του οποίου έχει την ιθαγένεια, θα προτιμούσε να ψηφίσει σ’ αυτό, ενώ ανάλογο ποσοστό (46%) ανέφερε ότι θα προτιμούσε να εξακολουθήσει να ασκεί το εκλογικό του δικαίωμα στο κράτος μέλος καταγωγής του.

Οι διαθέσιμες ενδεικτικές στατιστικές σχετικά με τη συμμετοχή στις ευρωπαϊκές εκλογές του 2009 φαίνεται να επιβεβαιώνουν τα συμπεράσματα της δημοσκόπησης. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι περισσότεροι από τους πολίτες ενός δεδομένου κράτους μέλους που διαμένουν σε άλλο κράτος μέλος προτίμησαν να ψηφίσουν τους υποψήφιους του κράτους μέλους της εθνικότητάς τους. Στην περίπτωση των ισπανών πολιτών, 36 294 εγγράφηκαν για να ψηφίσουν σε άλλα κράτη μέλη, αλλά 68 008 ισπανοί πολίτες που διαμένουν σε άλλα κράτη μέλη επέλεξαν να ψηφίσουν ισπανούς υποψήφιους. Σε άλλες περιπτώσεις, οι περισσότεροι από αυτούς τους πολίτες προτίμησαν να εγγραφούν για να ψηφίσουν τους υποψήφιους του κράτους μέλους κατοικίας τους. Όσον αφορά την Πολωνία, για παράδειγμα, 51 344 πολωνοί πολίτες εγγράφηκαν για να ψηφίσουν τους υποψήφιους του κράτους μέλους κατοικίας τους και μόνο 10 093 επέλεξαν να ψηφίσουν πολωνούς υποψήφιους.

Η νομοθεσία της ΕΕ επιτρέπει στους αλλοδαπούς πολίτες της ΕΕ όχι μόνο να ψηφίζουν στις ευρωπαϊκές εκλογές, αλλά και να θέτουν υποψηφιότητα σ’ αυτές υπό τους ίδιους όρους με τους πολίτες του οικείου κράτους μέλους. Το δικαίωμα αυτό δεν φαίνεται να ασκείται από μεγάλο αριθμό πολιτών, δεδομένου ότι στις εκλογές του 2009 μόνον 81 πολίτες έθεσαν υποψηφιότητα στα αντίστοιχα κράτη μέλη κατοικίας τους (το 1999 υπήρχαν 62 αλλοδαποί υποψήφιοι και το 2004, 57). Ορισμένα εμπόδια για την άσκηση αυτού του δικαιώματος εξετάζονται στο κεφάλαιο 3.2 της παρούσας έκθεσης.

Μέτρα ενημέρωσης για την προώθηση της συμμετοχής των πολιτών της ΕΕ στις εκλογές στο κράτος μέλος κατοικίας

Η οδηγία υποχρεώνει τα κράτη μέλη να ενημερώνουν τους πολίτες της ΕΕ που προέρχονται από άλλα κράτη μέλη σχετικά με τον τρόπο άσκησης του δικαιώματος του εκλέγειν και εκλέγεσθαι στις ευρωπαϊκές εκλογές.

Η επισκόπηση των μέτρων που έλαβαν τα κράτη μέλη για να ενημερώσουν τους πολίτες της ΕΕ από άλλα κράτη μέλη αποκαλύπτει ότι υπάρχουν διαφορετικές προσεγγίσεις. Σε ορισμένα κράτη μέλη η ενημέρωση είναι σωστά στοχευμένη και προσαρμοσμένη στις ειδικές ανάγκες των πολιτών της ΕΕ από άλλα κράτη μέλη, ενώ σε άλλες περιπτώσεις πραγματοποιούνται μόνο γενικού χαρακτήρα ενημερωτικές εκστρατείες για τις ευρωπαϊκές εκλογές που απευθύνονται σε όλο το εκλογικό σώμα.

Μία από τις βέλτιστες πρακτικές είναι η αποστολή ατομικών επιστολών στους αλλοδαπούς πολίτες της ΕΕ που τους ενημερώνουν σχετικά με τις ρυθμίσεις για την άσκηση των εκλογικών τους δικαιωμάτων. Η πρακτική αυτή έχει επεκταθεί μετά τις τελευταίες εκλογές και χρησιμοποιείται τώρα από 10 κράτη μέλη[15].

Άλλα μέσα που χρησιμοποιούνται ευρέως από τα κράτη μέλη είναι οι ανακοινώσεις σε εφημερίδες, στην τηλεόραση και το ραδιόφωνο, καθώς και η δημοσίευση πληροφοριών σε δικτυακούς τόπους των εθνικών αρχών.

Η Επιτροπή αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στην ενημέρωση των πολιτών της ΕΕ για τα δικαιώματά τους και για τα μέτρα που λαμβάνονται ώστε να ενθαρρύνεται η συμμετοχή τους στην ψηφοφορία. Σύμφωνα με το πρόγραμμα της Στοκχόλμης[16], τα θεσμικά όργανα της ΕΕ πρέπει να εξετάσουν με προσοχή τον τρόπο που προτρέπονται οι πολίτες να ψηφίσουν ενόψει των ευρωπαϊκών εκλογών του 2014. Σε αυτό ακριβώς το πλαίσιο, η Επιτροπή, μέσω του "Ειδικού προγράμματος για τα θεμελιώδη δικαιώματα και την ιθαγένεια", παρέχει στις ΜΚΟ και άλλους οργανισμούς την ευκαιρία να λάβουν χρηματοδότηση για προγράμματα ευαισθητοποίησης στο πεδίο αυτό. Η Επιτροπή προτίθεται να προωθήσει τέτοιες ευκαιρίες χρηματοδότησης και να καλύψει ενέργειες με σκοπό τη συμμετοχή των γυναικών στην εκλογική διαδικασία ως εκλογέων και υποψήφιων. Τέλος, η στρατηγική ισότητας μεταξύ ανδρών και γυναικών για το 2010-2015 προβλέπει μέτρα για την προώθηση της συμμετοχής των γυναικών ως υποψηφίων στις ευρωπαϊκές εκλογές, ώστε να βελτιωθεί η ισόρροπη εκπροσώπηση των φύλων στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

Ενσωμάτωση και εφαρμογή της νομοθεσίας της ΕΕ για τις εκλογές από τα κράτη μέλη

Καταγραφή των δικαιωμάτων των πολιτών της ΕΕ – ενσωμάτωση της οδηγίας 93/109/EΚ

Η οδηγία 93/109/EΚ προβλέπει ότι για την άσκηση του δικαιώματος του εκλέγειν και εκλέγεσθαι στις ευρωπαϊκές εκλογές στο κράτος μέλος κατοικίας, ο πολίτης της ΕΕ πρέπει να ζητήσει την εγγραφή του στους εκλογικούς καταλόγους του εν λόγω κράτους μέλους. Δεδομένου ότι δεν επιτρέπεται η ταυτόχρονη ψηφοφορία και θέση υποψηφιότητας στα κράτη μέλη καταγωγής και κατοικίας, οι αλλοδαποί πολίτες της ΕΕ είναι υποχρεωμένοι να προβούν σε δήλωση ότι θα ψηφίσουν ή θα θέσουν υποψηφιότητα μόνο στο κράτος μέλος κατοικίας. Για την αποτροπή της διπλής ψηφοφορίας και της διπλής υποβολής υποψηφιότητας, τα κράτη μέλη ανταλλάσσουν τα σχετικά δεδομένα για να εντοπίσουν τους υποψήφιους και τους ψηφοφόρους που έχουν εγγραφεί τόσο στο κράτος μέλος κατοικίας όσο και στο κράτος μέλος καταγωγής. Οι υποψήφιοι, επίσης, πρέπει να υποβάλουν πιστοποιητικό που χορηγείται από τις αρχές του κράτους μέλους καταγωγής τους, από το οποίο προκύπτει ότι δεν έχουν στερηθεί το δικαίωμα του εκλέγεσθαι. Τα κράτη μέλη έχουν υποχρέωση να ενημερώνουν ειδικά τους πολίτες της ΕΕ από άλλα κράτη μέλη που διαμένουν στο έδαφός τους σχετικά με τις λεπτομερείς ρυθμίσεις για την άσκηση του δικαιώματος του εκλέγειν και εκλέγεσθαι κατά τις εκλογές, καθώς και για τα μέτρα που λαμβάνονται όσον αφορά την αίτηση εγγραφής τους στους εκλογικούς καταλόγους και την υποβολή υποψηφιότητας.

Η Επιτροπή έχει εξετάσει ήδη τη συμμόρφωση των εθνικών νομοθεσιών με την οδηγία στα κράτη που ήταν μέλη της Ένωσης κατά την 1η Μαΐου 2004, καθώς και τα αναγκαία μέτρα που λήφθηκαν από την έναρξη ισχύος της οδηγίας το 1994. Στις προηγούμενες εκθέσεις για την εφαρμογή της οδηγίας, που δημοσιεύτηκαν το 1998[17] και το 2000[18], έγινε επισκόπηση της κατάστασης και κινήθηκαν διαδικασίες για παράβαση ώστε να εξασφαλισθεί η ενσωμάτωση και εφαρμογή της. Κατόπιν των διαδικασιών αυτών, τα οικεία κράτη μέλη προέβησαν σε ορθή ενσωμάτωση και εφαρμογή της οδηγίας[19].

Από την πρόσφατη αξιολόγηση της Επιτροπής όσον αφορά την ενσωμάτωση της οδηγίας στα κράτη που έγιναν μέλη της Ένωσης μετά την 1η Μαΐου 2004, προκύπτει ότι πληρούνται, στο σύνολό τους, οι νομικές προϋποθέσεις που επιτρέπουν στους πολίτες της ΕΕ να ασκούν το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι στο κράτος μέλος κατοικίας τους. Κατά τις εκλογές του 2009, σε δέκα κράτη μέλη δεν υπήρξαν άμεσα εμπόδια για τη συμμετοχή των πολιτών της ΕΕ στις ευρωπαϊκές εκλογές. Ωστόσο, σε δύο κράτη μέλη, τη Σλοβενία και τη Μάλτα, οι όροι που επιβάλλονται στους πολίτες της ΕΕ φαίνεται να δημιουργούν σημαντικό εμπόδιο στην άσκηση του εν λόγω δικαιώματος. Στη Σλοβενία, το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι στις ευρωπαϊκές εκλογές παρέχεται στους πολίτες της ΕΕ από άλλα κράτη μέλη, μόνον εφόσον έχουν διαμείνει τουλάχιστον πέντε χρόνια στο εν λόγω κράτος μέλος. Η νομοθεσία της Μάλτας προβλέπει ότι, για την εγγραφή τους στους εκλογικούς καταλόγους, οι πολίτες της ΕΕ από άλλα κράτη μέλη πρέπει να προσκομίσουν "δελτίο ταυτότητας της Μάλτας"[20]. Επιπλέον, οι εκλογικές αρχές, "όποτε κρίνουν αναγκαίο", μπορούν να απαιτούν από τους πολίτες της ΕΕ να ανανεώνουν τη δήλωση στην οποία προέβησαν κατά την εγγραφή τους στους εκλογικούς καταλόγους. Κατά συνέπεια, ενδέχεται να μην επιτραπεί σε πολίτες της ΕΕ από άλλα κράτη μέλη η συμμετοχή στις εκλογές στη Μάλτα, ακόμη και αν έχουν ήδη εγγραφεί στους εκλογικούς καταλόγους.

Επιπλέον, σε ορισμένα κράτη μέλη[21], οι εθνικές νομοθεσίες επιβάλλουν πρόσθετες απαιτήσεις στους πολίτες της ΕΕ που επιθυμούν την εγγραφή τους για να ψηφίσουν ή να υποβάλουν υποψηφιότητα, όπως απαίτηση για υποβολή βεβαίωσης διαμονής που αποδεικνύει την κατοικία τους ή υποχρέωση να ανανεώνουν το εν λόγω έγγραφο κάθε φορά που διεξάγονται ευρωπαϊκές εκλογές. Αυτές οι απαιτήσεις είναι επίσης αντίθετες προς την οδηγία.

Τέλος, ορισμένα κράτη μέλη φαίνεται να μην έχουν ενσωματώσει ορθά την υποχρέωση ενημέρωσης των πολιτών για τις λεπτομερείς ρυθμίσεις άσκησης του δικαιώματος του εκλέγειν και εκλέγεσθαι[22]. Η μη επαρκής ενημέρωση των πολιτών είναι ένας από τους λόγους της χαμηλής συμμετοχής τους στις εκλογές.

Εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι πολίτες της ΕΕ οι οποίοι επιθυμούν να ιδρύσουν πολιτικά κόμματα ή να γίνουν μέλη στο κράτος μέλος κατοικίας τους που είναι διαφορετικό από αυτό της καταγωγής τους

Ένα άλλο εμπόδιο στην άσκηση του δικαιώματος συμμετοχής των πολιτών της ΕΕ στις ευρωπαϊκές εκλογές έχει σχέση με τους περιορισμούς που αφορούν τη συμμετοχή τους σε πολιτικά κόμματα και τους όρους ίδρυσης πολιτικών κομμάτων.

Η άσκηση του δικαιώματος του εκλέγεσθαι συνδέεται αναπόσπαστα με τη συμμετοχή σε πολιτικό κόμμα. Οι υποψήφιοι, στις περισσότερες περιπτώσεις, συμμετέχουν στους συνδυασμούς που προτείνουν τα πολιτικά κόμματα και που απαρτίζονται από τα αντίστοιχα μέλη τους. Οι νομοθεσίες των κρατών μελών που περιορίζουν τη συμμετοχή σε πολιτικά κόμματα μόνο στους ημεδαπούς δεν επιτρέπουν σε άλλους πολίτες της ΕΕ να συμμετέχουν στις ευρωπαϊκές εκλογές ως μέλη πολιτικών κομμάτων. Συνεπώς, σύμφωνα με τις ισχύουσες εθνικές ρυθμίσεις, οι αλλοδαποί πολίτες της ΕΕ δεν έχουν τη δυνατότητα να συμμετέχουν στις εκλογές παρά μόνον ως ανεξάρτητοι ή ως υποψήφιοι που προτείνουν άλλες οργανώσεις εκτός των πολιτικών κομμάτων. Οι όροι άσκησης του δικαιώματος αυτού βάσει των εν λόγω νομοθεσιών δεν είναι οι ίδιοι για τους αλλοδαπούς και τους ημεδαπούς.

Επιπλέον, αν οι αλλοδαποί πολίτες της ΕΕ δεν έχουν το δικαίωμα να ιδρύουν πολιτικά κόμματα παρά μόνο να συμμετέχουν στα υπάρχοντα, στερούνται την ευκαιρία να εκπροσωπήσουν σχήματα που δεν εκπροσωπούνται από τα υπάρχοντα κόμματα.

Από την εξέταση των εθνικών νομοθεσιών προκύπτει ότι στην Τσεχική Δημοκρατία, τη Λιθουανία και τν Πολωνία οι πολίτες της ΕΕ από άλλα κράτη μέλη δεν έχουν το δικαίωμα να ιδρύσουν πολιτικά κόμματα ή να γίνουν μέλη των υπαρχόντων κομμάτων. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι, παρά τον περιορισμό αυτό, δεν αποκλείεται ολοσχερώς το δικαίωμα των πολιτών της ΕΕ από άλλα κράτη μέλη να θέσουν υποψηφιότητα στις εκλογές. Στην Τσεχική Δημοκρατία και τη Λιθουανία τα πολιτικά κόμματα μπορούν να προτείνουν στους συνδυασμούς τους και ανεξάρτητους υποψήφιους. Στην Πολωνία, εκτός από τα πολιτικά κόμματα, μια ομάδα ψηφοφόρων έχει το δικαίωμα να προτείνει υποψήφιους. Παρόλα αυτά, βάσει της εν λόγω νομοθεσίας δεν επιτρέπεται στους πολίτες της ΕΕ από άλλα κράτη μέλη να ασκήσουν το δικαίωμα του εκλέγεσθαι υπό τους ίδιους όρους με τους ημεδαπούς.

Στην Βουλγαρία, την Ελλάδα, τη Λετονία, την Ισπανία και τη Σλοβακία οι πολίτες της ΕΕ από άλλα κράτη μέλη έχουν δικαίωμα να γίνουν μέλη των υπαρχόντων κομμάτων, αλλά δεν έχουν δικαίωμα να ιδρύσουν κόμμα. Στη Γερμανία και τη Φιλανδία, για την ίδρυση πολιτικού κόμματος προβλέπεται ορισμένο ποσοστό ημεδαπών πολιτών και, ως εκ τούτου, οι αλλοδαποί πολίτες της ΕΕ δεν μπορούν να ιδρύσουν νέα πολιτικά κόμματα, παρά μόνο από κοινού με ημεδαπούς αυτών των δύο κρατών μελών.

Δημοσίευση των αποτελεσμάτων των εκλογών — ενσωμάτωση και εφαρμογή της πράξης του 1976

Η πράξη του 1976 για την εκλογή των μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου τροποποιήθηκε τελευταία με την απόφαση 2002/772/ΕΟΚ, στην οποία διατυπώνονται οι ισχύουσες σήμερα κοινές αρχές για τη διοργάνωση των εκλογών. Μετά την τροποποίησή της το 2002, δεν υπήρξε καμία έκθεση για την ενσωμάτωση αυτής της πράξης.

Σύμφωνα με την αξιολόγηση της Επιτροπής, η συνολική ενσωμάτωση της πράξης έχει σχεδόν ολοκληρωθεί στα περισσότερα κράτη μέλη. Το μόνο αξιοσημείωτο ζήτημα είναι η μη ενσωμάτωση του άρθρου 10 παράγραφος 2, που απαγορεύει την πρόωρη δημοσίευση των εκλογικών αποτελεσμάτων, δηλαδή πριν από το κλείσιμο των εκλογικών κέντρων σε όλα τα κράτη μέλη. Δώδεκα κράτη μέλη[23] φαίνεται ότι δεν είχαν ενσωματώσει ορθά την απαίτηση αυτή. Εκτός από τις Κάτω Χώρες, κανένα από αυτά τα κράτη μέλη δεν δημοσίευσε πρόωρα τα αποτελέσματα. Παρόλα αυτά, δεν υπάρχει νομική εγγύηση ότι δεν θα το κάνουν σε μελλοντικές εκλογές.

Σκοπός του άρθρου αυτού είναι να μην επηρεάζεται κατά κανένα τρόπο η ψήφος στα κράτη μέλη όπου εξακολουθεί να διεξάγεται ψηφοφορία λόγω της πρόωρης δημοσίευσης των αποτελεσμάτων σε άλλο κράτος μέλος. Με τον τρόπο αυτό εξασφαλίζεται η ελεύθερη ψηφοφορία, η οποία αποτελεί βασική δημοκρατική αρχή που πρέπει να τηρείται στις εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, σύμφωνα με το άρθρο 1 παράγραφος 3 της πράξης του 1976.

Εξελίξεις στη νομολογία της ΕΕ

Σε δύο πρόσφατες αποφάσεις που σχετίζονται με τις ευρωπαϊκές εκλογές, στην υπόθεση Γιβραλτάρ (C-145/04, Ισπανία κατά Ηνωμένου Βασιλείου ) και στην υπόθεση Αρούμπα (C-300/04, Eman en Sevinge ), το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης προέβη στη σημαντική επισήμανση ότι, παρόλο που τα κράτη μέλη έχουν διακριτική ευχέρεια να ρυθμίζουν τις πτυχές εκείνες της διαδικασίας για τις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου οι οποίες δεν είναι εναρμονισμένες σε επίπεδο ΕΕ, πρέπει να τηρούν τις γενικές αρχές του δικαίου της Ένωσης, υπό τον έλεγχο του Δικαστηρίου. Στην απόφασή του στην υπόθεση Γιβραλτάρ, το Δικαστήριο εξήγησε ότι η νομοθεσία της ΕΕ δεν απαγορεύει σε ένα κράτος μέλος να επεκτείνει το δικαίωμα ψήφου πέραν των πολιτών του και των πολιτών της ΕΕ που ζουν στο έδαφός του, και σε άλλες καθορισμένες κατηγορίες προσώπων που έχουν στενούς δεσμούς μ’ αυτό. Επίσης, στην απόφασή του στην υπόθεση Αρούμπα, το Δικαστήριο τόνισε ότι η νομοθεσία της ΕΕ δεν απαγορεύει σε ένα κράτος μέλος να αρνηθεί το δικαίωμα ψήφου στις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου σε ημεδαπούς πολίτες που δεν κατοικούν στο έδαφός του. Ωστόσο, τα κράτη μέλη είναι υποχρεωμένα να τηρούν τη νομοθεσία της ΕΕ, και ιδίως τις γενικές της αρχές. Αυτές περιλαμβάνουν ιδίως τις αρχές της ίσης μεταχείρισης και της μη διενέργειας διακρίσεων.

Προσπάθειες για εξασφαλιση του δικαιώματος των ευρωπαίων πολιτών νά συμμετέχουν στη δημοκρατική ζωή της Ενωσης

Ενσωμάτωση της οδηγίας 93/109/ΕΚ και της πράξης του 1976

Η Επιτροπή ενέτεινε τις προσπάθειές της για να εξασφαλίσει την ενσωμάτωση και ορθή εφαρμογή της οδηγίας 93/109/ΕΚ. Με βάση τα συμπεράσματα από την εξέταση των εθνικών νομοθεσιών, η Επιτροπή λαμβάνει τα αναγκαία μέτρα για να εξασφαλίσει την άρση των εμποδίων στην άσκηση των εκλογικών δικαιωμάτων, ιδίως με την απαρέγκλιτη τήρηση σε όλα τα κράτη μέλη της υποχρέωσης για ενημέρωση των πολιτών σχετικά με τα δικαιώματά τους. Η Επιτροπή έθεσε επίσης ως προτεραιότητα την άρση των εμποδίων που αντιμετωπίζουν οι πολίτες στην απρόσκοπτη άσκηση του δικαιώματός του εκλέγεσθαι στις ευρωπαϊκές εκλογές στο κράτος μέλος κατοικίας τους και λαμβάνονται τα αναγκαία μέτρα ώστε οι πολίτες αυτοί να είναι ελεύθεροι να συμμετέχουν σε πολιτικά κόμματα στο κράτος μέλος κατοικίας τους. Σχετικά με την ενσωμάτωση της πράξης του 1976, η Επιτροπή λαμβάνει τα αναγκαία μέτρα για να εξασφαλίσει την εφαρμογή του άρθρου 10 παράγραφος 2.

Αποφυγή της διπλής ψήφου — προσπάθειες για βελτίωση του υπάρχοντος μηχανισμού

Δεδομένου ότι ο υφιστάμενος μηχανισμός για την αποφυγή της διπλής ψήφου και της διπλής υποψηφιότητας[24] κρίθηκε ανεπαρκής, το 2006 η Επιτροπή ενέκρινε πρόταση για τροποποίηση της οδηγίας. Η πρόταση αποσκοπούσε στην απλούστευση του συστήματος και τη βελτίωση της αποτελεσματικότητάς του: περιελάμβανε ιδίως την αντικατάσταση του ισχύοντος μηχανισμού εκ των προτέρων ελέγχου με εκ των υστέρων ελέγχους της ψηφοφορίας, σε συνδυασμό με αυστηρότερες ποινές. Η πρόταση εξακολουθεί να εκκρεμεί στο Συμβούλιο, καθώς οι σχετικές συζητήσεις διακόπηκαν το 2008.

Ως εκ τούτου, στις εκλογές του 2009 χρησιμοποιήθηκε και πάλι ο ισχύων μηχανισμός. Παρ’ όλες τις προπαρασκευαστικές εργασίες για τις εκλογές αυτές, δεν σημειώθηκαν σημαντικές βελτιώσεις. Τα προβλήματα με τον μηχανισμό ήσαν τα ίδια όπως και στις προηγούμενες εκλογές. Λόγω της μη εναρμόνισης των εκλογικών χρονοδιαγραμμάτων και των διαφορών στα δεδομένα που χρησιμοποίησαν τα κράτη μέλη για την ταυτοποίηση των εκλογέων, οι πληροφορίες για τους πολίτες της ΕΕ που στέλνει το κράτος μέλος κατοικίας στο κράτος μέλος καταγωγής πολύ συχνά δεν είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθούν. Επομένως, ο σκοπός του μηχανισμού, δηλ. η διαγραφή από τους καταλόγους του κράτους μέλους καταγωγής όσων εγγράφηκαν στο κράτος μέλος κατοικίας, δεν είναι δυνατόν να επιτευχθεί πλήρως.

Λόγω αυτών των δυσχερειών, μεγάλος αριθμός αλλοδαπών πολιτών της ΕΕ δεν ήταν δυνατόν να ταυτοποιηθεί στο πλαίσιο του μηχανισμού ανταλλαγής πληροφοριών. Για παράδειγμα, οι τσεχικές αρχές ταυτοποίησαν μόνο 2 500 από τους 3 800 τσέχους πολίτες που κοινοποίησαν τα άλλα κράτη μέλη, λόγω των ανεπαρκών δεδομένων που δόθηκαν· στην Ιρλανδία, από τους 4 795 πολίτες που κοινοποιήθηκαν, ταυτοποιήθηκαν μόνο 208· η Πορτογαλία ταυτοποίησε μόνο 38 619 πολίτες από τους 83 556 που κοινοποιήθηκαν.

Βάσει της οδηγίας, τα δεδομένα που πρέπει να καταχωρηθούν κατά την εγγραφή των αλλοδαπών πολιτών της ΕΕ στους εκλογικούς καταλόγους είναι πολύ περιορισμένα[25]. Η ημερομηνία γέννησης, που κρίνεται αναγκαία στα περισσότερα κράτη μέλη για την ταυτοποίηση των πολιτών τους στους εκλογικούς καταλόγους, δεν απαιτείται από την οδηγία. Ως εκ τούτου, η σειρά δεδομένων που συγκεντρώνονται επί του παρόντος σύμφωνα με τις διατάξεις της οδηγίας δεν είναι επαρκής για την εύρυθμη λειτουργία του μηχανισμού.

Όσον αφορά το ζήτημα του χρόνου αποστολής των δεδομένων, η οδηγία προβλέπει απλώς την αποστολή τους «εντός εύλογης πριν από κάθε ψηφοφορία προθεσμίας». Εντούτοις, από την επισκόπηση της κατάστασης προκύπτει ότι, σε πολλές περιπτώσεις, οι πληροφορίες που διαβιβάζει ένα κράτος μέλος φθάνουν στο άλλο πολύ αργά για να τις επεξεργασθεί[26]. Για παράδειγμα, οι ελληνικές αρχές δεν επεξεργάστηκαν κανένα από τα στοιχεία που έστειλαν άλλα κράτη μέλη όπου διαμένουν έλληνες πολίτες, δεδομένου ότι όλα τα στοιχεία λήφθηκαν μετά τις 3 Μαρτίου 2009, οπότε έκλεισαν οι εκλογικοί κατάλογοι στο κράτος μέλος αυτό και δεν μπορούσαν να τροποποιηθούν. Η απουσία κοινού χρονοδιαγράμματος για την εγγραφή των εκλογέων και την αποστολή των δεδομένων μπορεί να θεωρηθεί ως εμπόδιο στη λειτουργία του μηχανισμού.

Μεταξύ άλλων εμποδίων που διαπίστωσαν τα κράτη μέλη είναι η αποστολή των στοιχείων από μεγάλο αριθμό αποκεντρωμένων φορέων, αντί να υπάρχει ένα και μόνο σημείο επαφής· τα προβλήματα πρόσβασης στα δεδομένα που διαβιβάστηκαν ηλεκτρονικά και προστατεύονται από διαφορετικά συστήματα ασφαλείας· η διαχείριση μεγάλου αριθμού κοινοποιήσεων που στάλθηκαν σε χαρτί.

Λαμβάνοντας υπόψη τις δυσκολίες που παρουσίασε ο μηχανισμός και κατά τις εκλογές του 2009, η Επιτροπή εξετάζει τρόπους για τη βελτίωση της κατάστασης, και ιδίως το ενδεχόμενο να αποσύρει την πρόταση του 2006 και να υποβάλει τροποποίησή της, που θα πληροί δύο απαιτήσεις: την ανάγκη βελτίωσης της αποτελεσματικότητας όσον αφορά τον εντοπισμό διπλής ψήφου, ώστε να εξασφαλίζεται η νομιμότητα των εκλογών και την ανάγκη ενός απλουστευμένου συστήματος που δεν συνεπάγεται δυσανάλογο διοικητικό φόρτο σε σύγκριση με το πρόβλημα και την έκταση της διπλής ψήφου. Ένας αποτελεσματικότερος μηχανισμός θα απαιτούσε και άλλους κοινούς κανόνες, π.χ. όσον αφορά τα εκλογικά χρονοδιαγράμματα και τα δεδομένα που συγκεντρώνονται. Κατά τη λήψη περαιτέρω μέτρων θα πρέπει να ληφθεί υπόψη το χρονοδιάγραμμα της μεταρρύθμισης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, που θα έχει ενδεχομένως αντίκτυπο στις διατάξεις της οδηγίας 93/109/EΚ.

Τροποποίηση της πράξης του 1976 (με πρωτοβουλία του ΕΚ) — Συμβολή της Επιτροπής στην πρωτοβουλία του ΕΚ

Το ζήτημα της χαμηλής συμμετοχής των πολιτών της ΕΕ στις ευρωπαϊκές εκλογές απασχολεί το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο από το 2007[27]. Σκοπός των σχετικών συζητήσεων ήταν η καθιέρωση νέων κοινών αρχών στις εκλογικές διαδικασίες ώστε οι πολίτες να εξοικειωθούν περισσότερο με τη διαδικασία λήψης αποφάσεων και να ενισχυθεί η ευρωπαϊκή διάσταση των εκλογών αυτών. Ο στόχος αυτός επιδιώκεται να επιτευχθεί χάρη στα νέα στοιχεία των ευρωπαϊκών εκλογών, όπως το πανευρωπαϊκό ψηφοδέλτιο, όπου όλη η επικράτεια της Ένωσης θα αποτελεί μία ενιαία εκλογική περιφέρεια για την οποία θα εκλέγεται ένας σταθερός αριθμός μελών του ΕΚ επιπλέον των 751 που προβλέπει σήμερα η Συνθήκη. Με τα υπερεθνικά ψηφοδέλτια αναμένεται να αυξηθεί ο ρόλος των πολιτικών κομμάτων σε ευρωπαϊκό επίπεδο και οι εκστρατείες να αρχίσουν να εστιάζουν σε ζητήματα που υπερβαίνουν τα εθνικά συμφέροντα και να προβάλλουν ευρωπαϊκά θέματα και συζητήσεις. Οι τοπικές εκλογικές περιφέρειες που θα δημιουργηθούν στα κράτη μέλη με πληθυσμούς πάνω από 20 εκατ. θα χρησιμεύουν ώστε οι δραστηριότητες των μελών του ΕΚ να είναι πλησιέστερα στους ψηφοφόρους. Ορισμένα ευρωπαϊκά πολιτικά κόμματα προωθούν πολιτικά προγράμματα (πλατφόρμες), και κάποια απ’ αυτά προβάλλουν την ιδέα να υποδεικνύουν τον υποψήφιό τους για τη θέση του προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ο οποίος θα συμμετέχει στις εκλογές με το ψηφοδέλτιο του συγκεκριμένου ευρωπαϊκού πολιτικού κόμματος. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει το ίδιο την αρμοδιότητα να προτείνει τις αλλαγές στην εκλογική διαδικασία που εφαρμόζεται σε όλα τα κράτη μέλη[28]. Παρόλο που η Επιτροπή δεν έχει επίσημο ρόλο σχετικά, προτίθεται να συμβάλει με την παρουσίαση μιας συγκριτικής μελέτης που ολοκληρώθηκε το 2010. Η μελέτη εντοπίζει τις πτυχές εκείνες των εκλογικών ρυθμίσεων από τις οποίες θα μπορούσαν να προκύψουν κοινές αρχές. Σ’ αυτές περιλαμβάνονται η καθιέρωση της δυνατότητας ψήφου εκτός της χώρας τους για τους εκπατρισμένους ψηφοφόρους ώστε να μπορούν να ψηφίζουν στις εκλογές με τα ψηφοδέλτια του κράτους μέλους καταγωγής τους· η κατάργηση της υπάρχουσας δυνατότητας εφαρμογής κατώτατου ορίου, ώστε να αυξάνονται οι πιθανότητες εκπροσώπησης των μικρότερων κομμάτων· η κατάργηση της απαίτησης για κατάθεση χρηματικού ποσού που ισχύει σε ορισμένα κράτη μέλη προκειμένου να μπορέσει ένα πολιτικό κόμμα ή ένας ανεξάρτητος υποψήφιος να υποβάλει υποψηφιότητα στις εκλογές· η σύντμηση της προθεσμίας για εγγραφή των εκλογέων ώστε να διευκολύνεται ο εκατέρωθεν έλεγχος των εγγεγραμμένων ψηφοφόρων από τα κράτη μέλη.

Συμπεράσματα

Το δικαίωμα ελεύθερης κυκλοφορίας ασκείται από όλο και περισσότερους πολίτες της ΕΕ, οι οποίοι μπορεί να επιθυμούν να κάνουν χρήση και των δικαιωμάτων ψήφου τους στο κράτος μέλος κατοικίας τους. Ωστόσο, φαίνεται ότι ο αριθμός των πολιτών που εγγράφονται για να ψηφίσουν στις ευρωπαϊκές εκλογές στο κράτος μέλος όπου διαμένουν είναι μικρότερος από το δυνητικό εκλογικό σώμα, δηλαδή τον αριθμό των πολιτών της ΕΕ σε ηλικία ψήφου που διαμένουν σε κράτος μέλος διαφορετικό από το δικό τους. Αυτό δείχνει ότι υπάρχουν περιθώρια να ευαισθητοποιηθούν περισσότερο οι πολίτες για τα εκλογικά τους δικαιώματα και να ενθαρρυνθούν να συμμετέχουν στη δημοκρατική ζωή της Ένωσης.

Οι πολίτες της ΕΕ με την κατάλληλη ενημέρωση έχουν πολύ περισσότερες πιθανότητες ανάμιξης στην πολιτική ζωή. Την επαύριο των εκλογών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, η Επιτροπή προσδιόρισε τις βέλτιστες πρακτικές ενόψει των εκλογών του 2014. Η Επιτροπή θα προτείνει να ορισθεί το 2013 ως ευρωπαϊκό έτος των πολιτών, ώστε να αυξηθεί και η ευαισθητοποίηση σχετικά με τις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, πράγμα που αναμένεται να οδηγήσει σε μεγαλύτερη ενεργοποίηση του εκλογικού σώματος το 2014.

Η Επιτροπή προτίθεται επίσης να συνεχίσει να προσφέρει χρηματοδότηση σε δραστηριότητες ΜΚΟ και άλλων οργανώσεων για να ενημερώσουν τους πολίτες σχετικά με τα εκλογικά τους δικαιώματα και να τους προτρέψουν να τα ασκήσουν.

Πέραν της ενημέρωσης των πολιτών για τα εκλογικά τους δικαιώματα, απαραίτητη προϋπόθεση για την άσκηση αυτών των δικαιωμάτων είναι η ύπαρξη των κατάλληλων νομικών προϋποθέσεων. Η Επιτροπή μελετά προσεκτικά τον τρόπο με τον οποίο έχουν ενσωματώσει και εφαρμόσει τα κράτη μέλη τις σχετικές διατάξεις της νομοθεσίας της ΕΕ, και, όπου χρειάζεται, θα λάβει μέτρα για την αντιμετώπιση των αδυναμιών.

Οι δυσχέρειες που παρουσιάζει ο παρών μηχανισμός όσον αφορά την απαγόρευση της ταυτόχρονης ψήφου σε δύο κράτη μέλη στις ίδιες ευρωπαϊκές εκλογές, που εντόπισε η Επιτροπή στις προηγούμενες εκλογές και πρότεινε το 2006 να αντιμετωπιστούν με τροποποίησή του, παρέμειναν και κατά το 2009. Η Επιτροπή εξετάζει την ανάγκη να προτείνει περαιτέρω τροποποίηση της οδηγίας 93/109/EΚ σε αντικατάσταση της πρότασης του 2006. Για να καταστεί αποτελεσματικότερος ο μηχανισμός, φαίνεται ότι απαιτούνται περαιτέρω κοινοί κανόνες. Παράλληλα, κάθε νέα ρύθμιση θα πρέπει να είναι ανάλογη με το πρόβλημα και την έκταση της διπλής ψήφου.

Η Επιτροπή παρακολουθεί επίσης και, εντός των ορίων των αρμοδιοτήτων της, συμβάλλει στην εκ μέρους του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου μελέτη τρόπων για την αύξηση του ενδιαφέροντος των πολιτών. Η Επιτροπή θα στηρίξει τις προσπάθειες για ενίσχυση της ευρωπαϊκής διάστασης των εκλογών και για μεταρρύθμιση του τρόπου με τον οποίο εκλέγονται τα μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, ώστε τα πολιτικά κόμματα και η διαδικασία λήψης αποφάσεων να βρίσκονται πιο κοντά στους πολίτες και να ενισχυθεί η δημοκρατική βάση της λειτουργίας του.

[pic]

[1] Η πράξη προσαρτάται στην απόφαση 76/787/ΕΚΑΧ, ΕΟΚ, Ευρατόμ της 20ής Σεπτεμβρίου 1976, ΕΕ L 278 της 8.10.1976.

[2] ΕΕ L 283 της 21.10.2002.

[3] Με βάση το άρθρο 22 της ΣΛΕΕ παρέχεται στους πολίτες της ΕΕ το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι στις δημοτικές και ευρωπαϊκές εκλογές στο κράτος μέλος όπου κατοικούν χωρίς να έχουν την ιθαγένειά του, υπό τους ίδιους όρους με τους ημεδαπούς.

[4] Οδηγία 93/109/EC της 6ης Δεκεμβρίου 1993. ΕΕ L 329 της 30.12.1993, σ. 34.

[5] Αυτά τα κράτη μέλη μπορούν να απαιτούν ένα ελάχιστο χρονικό διάστημα διαμονής στο έδαφός τους για τους πολίτες της ΕΕ από άλλα κράτη μέλη προτού τους χορηγηθεί το δικαίωμα του εκλέγειν ή εκλέγεσθαι.

[6] Βλ. έκθεση COM(2007)846.

[7] Βλ. έγγραφο 11192/1 του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

[8] Άρθρο 14 παράγραφος 2 της συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση.

[9] Άρθρο 189 της συνθήκης για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας.

[10] Η πολιτική συμφωνία "Σύμπραξη για την επικοινωνιακή προβολή των ευρωπαϊκών θεμάτων" υπογράφτηκε στις 22 Οκτωβρίου 2008.

[11] Έκθεση – Δραστηριότητες ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τις ευρωπαϊκές εκλογές 2009:

http://www.cc.cec/home/dgserv/comm/european_elections/report_european_elections_2009.html.

[12] Έρευνα του Έκτακτου Ευρωβαρόμετρου, αριθ. 292.

[13] Τα αριθμητικά αυτά στοιχεία προκύπτουν από τα στοιχεία που υπέβαλαν τα περισσότερα κράτη μέλη. Η Επιτροπή δεν έχει επαρκή στοιχεία για τον αριθμό των πολιτών της Ένωσης που διαμένουν στη Βουλγαρία, τη Γαλλία, την Ιταλία, τη Μάλτα, τις Κάτω Χώρες, την Πολωνία, τη Σλοβενία, τη Σλοβακία και το Ηνωμένο Βασίλειο.

[14] Η προηγούμενη έρευνα πραγματοποιήθηκε το 2007 — Έκτακτο Ευρωβαρόμετρο αριθ. 213.

[15] Αυστρία, Βέλγιο, Δανία, Εσθονία, Φινλανδία, Ουγγαρία, Ιταλία, Λιθουανία, Λετονία και Λουξεμβούργο.

[16] Έγγραφο αριθ. 17024/09 του Συμβουλίου της ΕΕ, 2 Δεκεμβρίου 2009.

[17] COM(97) 731 τελικό.

[18] COM (2000) 843 τελικό.

[19] Διαδικασίες για παράβαση κινήθηκαν κατά της Αυστρίας, του Βελγίου, της Γερμανίας, της Ισπανίας, της Ιταλίας , του Λουξεμβούργου, των Κάτω Χωρών και της Σουηδίας.

[20] Η οδηγία 2004/38 EΚ κατάργησε τις άδειες διαμονής για τους πολίτες της ΕΕ και τις αντικατέστησε με δελτία διαμονής.

[21] Βουλγαρία, Τσεχική Δημοκρατία, Κύπρο, Εσθονία, Ουγγαρία Λετονία, Μάλτα, Ρουμανία και Σλοβενία.

[22] Από τα κράτη μέλη ΕΕ12, η απαίτηση αυτή έχει ενσωματωθεί σωστά μόνο στην Τσεχική Δημοκρατία, την Κύπρο, την Εσθονία, και τη Λιθουανία.

[23] Βουλγαρία, Κύπρος, Τσεχική Δημοκρατία Δανία, Ελλάδα, Φινλανδία, Ιταλία, Κάτω Χώρες, Πολωνία, Ρουμανία, Σουηδία και Ηνωμένο Βασίλειο.

[24] Ο μηχανισμός αυτός συνίσταται στην ανταλλαγή δεδομένων μεταξύ των κρατών μελών για τους πολίτες της Ε.Ε. που έχουν εγγραφεί να ψηφίσουν στο κράτος μέλος κατοικίας τους. Με βάση τα δεδομένα που στέλνει το κράτος μέλος κατοικίας, το κράτος μέλος καταγωγής πρέπει να απαλείψει από τους εκλογικούς του καταλόγους τους εν λόγω πολίτες (ή να τους εμποδίσει με άλλα μέσα να ψηφίσουν).

[25] Το άρθρο 9 προβλέπει: όνομα, ιθαγένεια, διεύθυνση και δήμο τελευταίας εγγραφής στο κράτος μέλος καταγωγής.

[26] Το πρόβλημα αυτό διαπιστώθηκε στη Λιθουανία, την Ουγγαρία, την Τσεχική Δημοκρατία, τη Δανία, την Εσθονία, την Ελλάδα, τη Γαλλία και την Ιρλανδία.

[27] Σχέδιο έκθεσης για την πρόταση τροποποίησης της πράξης του 1976 (2007/2207(INI).

[28] Άρθρο 223 παράγραφος 1 της ΣΛΕΕ.