52001DC0617

ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ ΕΜΠΕΙΡΟΓΝΩΜΟΝΩΝ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ όσον αφορά την εφαρμογή του κανονισμού (EΚ) αριθ. 1467/94 του Συμβουλίου για τη διατήρηση, το χαρακτηρισμό, τη συλλογή και τη χρησιμοποίηση των γενετικών πόρων στη γεωργία

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

I. Προοίμιο

II. Όροι εντολής (με βάση τον κανονισμό (EΚ) αριθ. 1467/94 του Συμβουλίου και το πρόγραμμα εργασίας)

III. Ενδιάμεση αξιολόγηση του προγράμματος GENRES

1. Έκθεση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο όσον αφορά την εφαρμογή του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1467/94 του Συμβουλίου (COM(97) 327)

2. Έγγραφο εργασίας της 2034ης συνεδρίασης του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 20ής/21ης Οκτωβρίου 1997

3. Ψήφισμα του ΕΚ σχετικά με την έκθεση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο όσον αφορά την εφαρμογή του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1467/94 που εξέδωσε το Συμβούλιο (ΕΕ C 167 της 1.6.1998, σ. 303)

IV. Παρατηρήσεις της ανεξάρτητης ομάδας εμπειρογνωμόνων

1. Έχουν επιτευχθεί οι στόχοι του προγράμματος;

2. Έχει τηρηθεί το χρονοδιάγραμμα του προγράμματος;

3. Προτεραιότητες στην επιλογή των ειδών και στην οργάνωση της εργασίας σε συντονισμένες δράσεις και συγχρηματοδοτούμενα έργα

4. Εξασφάλισε το πρόγραμμα ικανοποιητική κάλυψη της Ένωσης;

5. Έχουν αναληφθεί δεόντως ο μόνιμος κατάλογος και τα συνοδευτικά μέτρα;

6. Τα έργα συνάδουν με την ΚΓΠ και τη Διάσκεψη του Ρίο (σύμβαση για τη βιολογική ποικιλομορφία);

7. Έχουν διεκπεραιωθεί δεόντως τα διοικητικά και διαχειριστικά θέματα;

8. Νομικές πτυχές της χρήσης των γενετικών πόρων

9. Συμμετοχή των ΜΚΟ

10. Συμμετοχή διεθνών οργανισμών στα συγκεκριμένα θέματα

11. Ολοκλήρωση των εθνικών προγραμμάτων γενετικών πόρων

V. Συστάσεις

I. Προοίμιο

Η βιολογική ποικιλομορφία έχει αναχθεί σε ζήτημα υψίστης σημασίας σε παγκόσμιο επίπεδο. Όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ έχουν υπογράψει και, επομένως, δεσμευθεί, για την εφαρμογή της σύμβασης για τη βιολογική ποικιλομορφία, η οποία είναι σημαντική όχι μόνο για τη γεωργία με την ευρύτερη έννοια αλλά και για τη διαφύλαξη και τη βελτίωση του περιβάλλοντος για τις επόμενες γενιές.

Μολονότι η ευαισθητοποίηση του κοινού για τα γενικά ζητήματα της βιολογικής ποικιλομορφίας έχει αυξηθεί σημαντικά, η συνειδητοποίηση της ζωτικής σημασίας της γενετικής ποικιλομορφίας για όλους τους τύπους δυναμικών αλλαγών που συντελούνται στη βιολογική ποικιλομορφία παρουσιάζει έντονη υστέρηση.

Η εν λόγω υστέρηση γίνεται εντονότερα αισθητή όσον αφορά την έλλειψη ευαισθητοποίησης γύρω από τον κεντρικό ρόλο που έχει διαδραματίσει η γενετική ποικιλομορφία στις αλλαγές προσαρμογής των καλλιεργούμενων φυτών και των οικόσιτων ζώων οι οποίες έχουν συνοδεύσει τη γεωργία από τις απαρχές της.

Οι κατευθυνόμενες αναπαραγωγικές προσπάθειες και η βελτίωση της αποτελεσματικότητας των αναπαραγωγικών μεθόδων επιτάχυναν σημαντικά τη δυναμική της αλλαγής που έχει συντελεστεί στις καλλιεργούμενες ποικιλίες φυτών και στις φυλές των ζώων στη διάρκεια του 20ού αιώνα και, εφόσον συνεχισθούν επιδιώκοντας τους ίδιους στόχους, μπορούν να θέσουν σε κίνδυνο το εναπομένον επίπεδο γενετικής ποικιλομορφίας.

Είναι επίσης αλήθεια ότι οι πρώιμες προσπάθειες διατήρησης της γενετικής ποικιλομορφίας ανατρέχουν στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, κυρίως με τη συλλογή δειγμάτων σπόρων από απειλούμενες με εξαφάνιση εντόπιες μη βελτιωμένες φυλές. Εκατοντάδες χιλιάδες δείγματα σπόρων φυλάσσονται σε τράπεζες γονιδίων στα κράτη μέλη της ΕΕ και σε ολόκληρο τον κόσμο. Ωστόσο, η χρησιμότητα της γενετικής ποικιλομορφίας που είτε έχει διασωθεί είτε πρόκειται να διασωθεί μελλοντικά θα προκύψει μόνον μετά τη δέουσα αξιολόγηση των διαφορών που υπάρχουν στους σημαντικούς από οικονομική άποψη χαρακτήρες. Οι πρόσφατες, πιο εξελιγμένες εργαστηριακές μέθοδοι έχουν τη δυνατότητα να μετρούν ακόμη και το εύρος της γενετικής απόστασης μεταξύ των δειγμάτων από τις τράπεζες γονιδίων και των ζωικών πληθυσμών. Οι εν λόγω μέθοδοι άνοιξαν το δρόμο για τον προσδιορισμό της γενετικής ποικιλομορφίας που υφίσταται ακόμη στις εξελιγμένες φυλές αγροτικών ζώων καθώς και μεταξύ των παλαιών φυλών ζώων. Εφαρμόζεται επίσης στα άγρια συγγενικά είδη των καλλιεργούμενων φυτών. Όμως ούτε η σωστή αξιολόγηση των σημαντικών από οικονομική άποψη χαρακτήρων των φυτών που αποτελούν κτήμα των τραπεζών γονιδίων ούτε η μέτρηση των γενετικών διαφορών είναι εύκολο να επιτευχθεί.

Εφόσον συνειδητοποιήσει κανείς επαρκώς τον κεντρικό ρόλο που διαδραματίζει η γενετική ποικιλομορφία, δεν θα είναι δύσκολο να διαπιστώσει και να κατανοήσει την προστιθέμενη αξία που προκύπτει από τη συνεργασία και τις συντονισμένες δράσεις μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ οι οποίες έχουν σχεδιασθεί μέσα από καλά συντονισμένα έργα στο πλαίσιο του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1467/94 του Συμβουλίου της 20ής Ιουνίου 1994 για τη διατήρηση, το χαρακτηριστικό, τη συλλογή και τη χρησιμοποίηση των γενετικών πόρων στη γεωργία [1]. Αναμένεται ότι, εκτός από τις υποχρεώσεις διατήρησης που έχουν συμφωνηθεί στη σύμβαση για τη βιολογική ποικιλομορφία, η πρόσβαση και η χρησιμοποίηση της βιολογικής ποικιλομορφίας θα αναδειχθούν ως θέμα μείζονος σημασίας. Προκειμένου να ικανοποιηθούν οι ανάγκες για συνέχιση και επιτυχία της διαδικασίας αναπαραγωγής με καλλιεργούμενα φυτά και οικόσιτα ζώα, απαιτείται να ικανοποιηθεί το αίτημα για αειφόρα γεωργικά συστήματα στην Ευρώπη του 21ου αιώνα.

[1] ΕΕ L 159 της 28.6.1994, σ. 1.

II. Όροι εντολής (με βάση τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1467/94 του Συμβουλίου και το πρόγραμμα εργασίας)

Ο κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1467/94 ορίζει (άρθρο 11.1) ότι στη διάρκεια του τρίτου έτους εφαρμογής, η Επιτροπή προβαίνει σε επανεξέταση του προγράμματος και ανάλυση της κατάστασης, ιδίως των οικονομικών πτυχών. Η Επιτροπή υποβάλλει στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στο Συμβούλιο έκθεση με τα αποτελέσματα της επανεξέτασης.

Ο κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1467/94 ορίζει (άρθρο 11.2) ότι μετά την ολοκλήρωση του προγράμματος, η Επιτροπή προβαίνει, μέσω μιας ομάδας ανεξάρτητων εμπειρογνωμόνων, σε αξιολόγηση των αποτελεσμάτων. Η έκθεση της ομάδας αυτής, συνοδευόμενη από τις παρατηρήσεις της Επιτροπής, υποβάλλεται στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο και την Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή.

Οι λεπτομέρειες εφαρμογής του προγράμματος βάσει του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1467/94 που αναφέρονται στο άρθρο 8 καθορίζονται στο παράρτημα 1. Στις γενικές διατάξεις περιλαμβάνονται η πρόβλεψη για διαρκή καταγραφή των γενετικών πόρων στον τομέα της γεωργίας στην Κοινότητα, συντονισμένες δράσεις, συγχρηματοδοτούμενα σχέδια για τη διατήρηση, το χαρακτηρισμό, τη συλλογή και τη χρησιμοποίηση αυτών των γενετικών πόρων καθώς και συνοδευτικά μέτρα. Επίσης παρατίθενται (παράρτημα 1, μέρος III) οι τεχνικές λεπτομέρειες, συμπεριλαμβανομένου του πεδίου εφαρμογής και των δράσεων (μόνιμος κατάλογος καθώς και διατήρηση, τεκμηρίωση και ανταλλαγή πληροφοριών). Για κάθε έργο καθορίστηκαν διάφορα στάδια, ως εξής:

1) κατάρτιση του σχεδίου εργασίας,

2) χαρακτηρισμός των συλλογών,

3) αξιολόγηση με δευτερεύοντα χαρακτηρισμό,

4) ταξινόμηση των συλλογών,

5) ορθολογική αξιοποίηση των συλλογών,

6) προμήθεια (συλλογή) γενετικών πόρων.

Για την παρούσα επανεξέταση δόθηκε πλήρης ελευθερία στην ομάδα των εμπειρογνωμόνων όσον αφορά στους "όρους εντολής". Η Επιτροπή συνεισέφερε τα προκαταρκτικά στοιχεία καθώς και μεγάλο αριθμό εγγράφων:

- τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1467/94 του Συμβουλίου της 20ής Ιουνίου 1994, 17 σελίδες,

- την έκθεση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο της 30ής Ιουνίου 1997 (COM(97) 327 τελικό), 32 σελίδες,

- το ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 15ης Μαΐου 1998 σχετικά με την έκθεση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο όσον αφορά την εφαρμογή του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1467/94 του Συμβουλίου (ΕΕ C 167 της 1.6.1998, σ. 303),

- όλες τις παρατηρήσεις που διατυπώθηκαν από τις ομάδες εμπειρογνωμόνων σχετικά με τις 3 δημοσιευμένες προσκλήσεις για υποβολή αιτήσεων,

- τα πρακτικά των 13 συνεδριάσεων της επιτροπής γενετικών πόρων,

- τα πρακτικά των συνεδριάσεων που οργάνωσε η Επιτροπή με ΜΚΟ,

- το τεχνικό παράρτημα των συμβάσεων για τα 21 επιλεγμένα έργα,

- το ερωτηματολόγιο που απεστάλη σε όλους τους συντονιστές έργων στις 25 Ιανουαρίου 2000,

- τις απαντήσεις, εφόσον υπάρχουν, στο προαναφερόμενο ερωτηματολόγιο,

- και, εφόσον ενδείκνυται, τους διαθέσιμους διοικητικούς φακέλους γενετικών πόρων από τα αρχεία.

Όσον αφορά στον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1467/94 του Συμβουλίου και στο ψήφισμα που εξέδωσε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, τέθηκαν 7 βασικά ζητήματα:

1. έλλειψη αποφασιστικότητας,

2. αδυναμία αξιοποίησης των συνοδευτικών μέτρων για την προώθηση ανταλλαγών μεταξύ κρατικών και ιδιωτικών τραπεζών γονιδίων και τη βελτίωση της ποιότητας των συλλεγόμενων πόρων για την καλύτερη καταγραφή τους,

3. ανάγκη τροποποίησης της προσέγγισης ώστε να μη λαμβάνονται υπόψη μόνο μεμονωμένα είδη αλλά και συναφείς ομάδες ειδών,

4. εισαγωγή περαιτέρω μέτρων διατήρησης και χρησιμοποίησης in situ,

5. προώθηση όχι μόνο των πριμοδοτούμενων ποικιλιών αλλά και της διατήρησης περιφερειακών παραγωγικών φυτών,

6. ανάγκη διασφάλισης της εποικοδομητικής συνεργασίας μεταξύ των εταίρων (τραπεζών γονιδίων, ατόμων που ασχολούνται με τη διατήρηση in situ, γεωργών, κηπουρών και κτηνοτρόφων),

7. σύσταση για πιο στενή συνεργασία με το Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα Συνεργασίας για τους Γενετικούς Πόρους (ECP/GR) καθώς και με το Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα για τους Δασικούς Γενετικούς Πόρους (EUFOR-GEN) κατά τον καταμερισμό των καθηκόντων,

η ομάδα εμπειρογνωμόνων αποφάσισε να υιοθετήσει τους ακόλουθους όρους εντολής:

1. Έχουν επιτευχθεί οι στόχοι του προγράμματος;

2. Έχει τηρηθεί το χρονοδιάγραμμα του προγράμματος;

3. Προτεραιότητες στην επιλογή των ειδών και στην οργάνωση της εργασίας σε συντονισμένες δράσεις και συγχρηματοδοτούμενα έργα

4. Εξασφάλισε το πρόγραμμα ικανοποιητική κάλυψη της Ένωσης;

5. Έχουν αναληφθεί δεόντως ο μόνιμος κατάλογος και τα συνοδευτικά μέτρα;

6. Τα έργα συνάδουν με την ΚΓΠ και τη Διάσκεψη του Ρίο (σύμβαση για τη βιολογική ποικιλομορφία);

7. Έχουν διεκπεραιωθεί δεόντως τα διοικητικά και διαχειριστικά θέματα;

8. Νομικές πτυχές της χρήσης των γενετικών πόρων

9. Συμμετοχή των ΜΚΟ

10. Συμμετοχή διεθνών οργανισμών στα συγκεκριμένα θέματα

11. Ολοκλήρωση των εθνικών προγραμμάτων γενετικών πόρων.

III. Ενδιάμεση αξιολόγηση του προγράμματος GENRES

1. Έκθεση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο όσον αφορά στην εφαρμογή του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1467/94 του Συμβουλίου, COM(97) 327 της 30ής Ιουνίου 1997

Αναφέρονται τα ακόλουθα συμπεράσματα και συστάσεις σχετικά με τις διαχειριστικές πτυχές:

- η επιτροπή προγράμματος εξήρε τη σημασία της αυξητικής τάσης των δαπανών για τους ζωικούς γενετικούς πόρους,

- πρέπει να καταβληθεί ιδιαίτερη προσπάθεια για την ολοκλήρωση του "καταλόγου των πηγών" της Επιτροπής ώστε να καταστεί δυνατή η δημοσίευσή του στο Διαδίκτυο.

υπάρχει ιδιαίτερη ανάγκη για:

- σεμινάρια, εργαστήρια και τεχνικά συνέδρια, ιδιαίτερα γύρω από πτυχές της αειφόρου χρήσης των γενετικών πόρων,

- κατάρτιση, ειδικά στοχευόμενη για τη συνδρομή των ΜΚΟ.

Στα σχετικά συμπεράσματα περιλαμβάνονται τα εξής:

- ο κανονισμός πρέπει να καλύπτει όχι μόνο τους "ευρωπαϊκούς" γενετικούς πόρους αλλά και τα άγρια συγγενικά τους είδη,

- τα κράτη μέλη συμφωνούν ότι οι διεθνώς επικυρωμένες και παγκοσμίως ισχύουσες συμφωνίες πρόσβασης είναι ζωτικής σημασίας για την αποτελεσματική διατήρηση και την αειφόρο χρήση των φυτικών γενετικών πόρων,

- κρίνεται σκόπιμη η διατήρηση τακτικής επαφής μεταξύ των υπεύθυνων διαχείρισης του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1467/94 και των ομολόγων τους σε άλλα διεθνή προγράμματα, προκειμένου να επιτευχθεί η μέγιστη δυνατή συνέργια και προστιθέμενη αξία,

- υπό το πρίσμα των υπό εξέλιξη επίπονων διεθνών διαβουλεύσεων σχετικά με την πρόσβαση και την ιδιοκτησία των φυτικών γενετικών πόρων, θα ήταν φρόνιμο για την Επιτροπή να αναπτύξει, προληπτικά, μια ενιαία θέση σχετικά με τους ζωικούς γενετικούς πόρους.

2. Έγγραφο εργασίας της 2034ης συνεδρίασης του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 20ής/21ης Οκτωβρίου 1997

Με βάση την έκθεση που υπέβαλε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Συμβούλιο εκτίμησε την υλοποίηση του κοινοτικού προγράμματος που εγκαινιάστηκε το 1994 και ενέκρινε τα συμπεράσματα της προεδρίας, στα οποία τονίζεται:

- η σημασία της δράσης αυτής και το γεγονός ότι για την επιτυχή υλοποίησή της πρέπει να διατεθούν επαρκής χρηματοδότηση και προσωπικό, κάτι που μέχρι στιγμής δεν έχει καταστεί δυνατό (έλλειψη χρηματοδότησης για ορισμένα αξιόλογα έργα, έλλειψη προσωπικού επιφορτισμένου με τη διαχείριση του προγράμματος,

- η ανάγκη ισόρροπης κατανομής των πόρων μεταξύ των έργων που αφορούν στα ζώα και τα φυτά.

Τέλος, το Συμβούλιο ζήτησε να αρχίσουν το συντομότερο δυνατό προκαταρκτικές εργασίες στους κόλπους της Επιτροπής για το πρόγραμμα δράσης που θα διαδεχθεί το παρόν πρόγραμμα μετά την πάροδο διετίας: όλες οι αντιπροσωπείες είχαν την αίσθηση ότι πρέπει να επεκταθεί το πεδίο εφαρμογής και να αυξηθεί η χορηγούμενη χρηματοδότηση, κυρίως με στόχο την ενίσχυση της αξιοπιστίας της ΕΕ στις διεθνείς διαπραγματεύσεις.

3. Ψήφισμα του Ε.Κ. σχετικά με την έκθεση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο όσον αφορά την εφαρμογή του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1467/94 που εξέδωσε το Συμβούλιο (ΕΕ C 167 της 1.6.1998, σ. 303)

IV. Παρατηρήσεις της ομάδας εμπειρογνωμόνων

1. Έχουν επιτευχθεί οι στόχοι του προγράμματος;

Το Συμβούλιο της ΕΕ ορίζει στον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1467/94 ότι πρέπει "να ληφθούν όλα τα αναγκαία μέτρα για τη διατήρηση, το χαρακτηρισμό, τη συλλογή και τη χρησιμοποίησή τους, ώστε να προωθηθούν οι στόχοι της κοινής γεωργικής πολιτικής, να διατηρηθεί η βιολογική ποικιλομορφία, στα πλαίσια της σύμβασης για τη βιολογική ποικιλομορφία".

Οι γενικές αυτές προθέσεις εξειδικεύονται περισσότερο στο πρόγραμμα εργασίας (VI/4128/94) ως εξής: "Στόχος του προγράμματος είναι ο συντονισμός και η προώθηση σε κοινοτικό επίπεδο του έργου που έχει αναληφθεί στα κράτη μέλη, εν όψει της επίτευξης των σκοπών της ΚΓΠ, και, σε συμφωνία με την αρχή της επικουρικότητας, η υποστήριξη και συμπλήρωση των προσπαθειών που καταβάλλονται στα κράτη μέλη στις περιπτώσεις που το υπάρχον έργο κρίνεται ανεπαρκές".

Οι προδιαγραφές αυτές εστιάζουν στους σκοπούς της ΚΓΠ με ιδιαίτερη έμφαση στις χρήσεις των γενετικών πόρων. Ωστόσο, η σύμβαση για τη βιολογική ποικιλομορφία περιλαμβάνει και πτυχές διαφύλαξης οι οποίες δεν σχετίζονται με τις χρήσεις και δεν αντιμετωπίζονται άμεσα από τα έργα.

Η εκτίμηση του βαθμού επίτευξης των στόχων του προγράμματος στα έργα που έχουν εγκριθεί πρέπει να βασιστεί κυρίως στους στόχους που δηλώνονται στις προτάσεις και στις απαντήσεις στο ερωτηματολόγιο, καθώς επτά (7) από τα έργα έχουν μόλις αρχίσει και μόνο δύο έργα έχουν ολοκληρωθεί με υποβολή της τελικής έκθεσης.

Η ομάδα εμπειρογνωμόνων καταλήγει στο συμπέρασμα ότι:

1. Οι συγκεκριμένες προτεραιότητες που αναλύονται στο πρόγραμμα εργασίας (άρθρο 1.6), συγκεκριμένα δε η προτεραιότητα στα σημαντικά από οικονομική άποψη είδη για την ΕΕ, έχουν γενικά επιτευχθεί στο πλαίσιο των στόχων των εγκεκριμένων έργων.

2. Η ιδιαίτερη προτεραιότητα στη χρήση των γενετικών πόρων με στόχο (1) τη διαφοροποίηση της παραγωγής, (2) τη βελτίωση της ποιότητας του προϊόντος και (3) την καλύτερη μέριμνα για το περιβάλλον έχει αντιμετωπισθεί, σε γενικές γραμμές, με έμμεσο μόνο τρόπο, στο πλαίσιο των στόχων των εγκεκριμένων έργων.

3. Ο στόχος που αφορά στον προσανατολισμό της εργασίας χαρακτηρισμού και χρησιμοποίησης προς τη βελτίωση της ποιότητας των προϊόντων και των συστημάτων παραγωγής που συμβάλλουν στη μείωση των εισροών και στην προώθηση της εκτατικοποίησης, διασφαλίζοντας έτσι καλύτερη μέριμνα για το περιβάλλον, έχει εμμέσως επιτευχθεί με την επικέντρωση ορισμένων έργων σε μη παραγωγικά γνωρίσματα που συνδέονται με την υγεία και την ευρωστία φυλών ελάσσονος σημασίας οι οποίες δεν είναι ανταγωνιστικές σε σύγκριση με τις φυλές που χρησιμοποιούνται σε επαγγελματικά συστήματα παραγωγής στους τομείς της γαλακτοκομίας, της χοιροτροφίας και της κονικλοτροφίας. Με ανάλογο τρόπο, τα έργα που αφορούν στη βελτίωση της φυτικής παραγωγής έδωσαν έμφαση στην αντοχή και στην ανθεκτικότητα σε αντίξοες συνθήκες. Ο σκοπός της εξεύρεσης νέων χρήσεων για παραδοσιακά ή νέα γεωργικά προϊόντα, με στόχο την αύξηση της προστιθέμενης αξίας τους, δεν αντιμετωπίστηκε άμεσα. Ωστόσο, η επικέντρωση σε φυλές ελάσσονος σημασίας και καλλιέργειες περιορισμένης χρήσης, καθώς και στα μη παραγωγικά γνωρίσματά τους, προσιδιάζει σε συστήματα βιολογικής γεωργίας με παραγωγή ειδικών προϊόντων.

4. Ο στόχος του περιορισμού της συλλογής σε φυλές που παρουσιάζουν κενά τα οποία περιορίζουν καταφανώς τη χρησιμότητά τους ή σε φυλές που θεωρείται ότι διαθέτουν μοναδικά χαρακτηριστικά που κινδυνεύουν να εξαφανιστούν επιτυγχάνεται έμμεσα με την επιλογή φυλών ελάσσονος σημασίας που δεν είναι ανταγωνιστικές σε σύγκριση με τις φυλές που χρησιμοποιούνται στους τομείς της επαγγελματικής γαλακτοκομικής, χοιροτροφικής και κονικλοτροφικής παραγωγής.

Ο πίνακας 1 παρέχει μια επισκόπηση της προσοχής που αποδόθηκε στα διάφορα στοιχεία των γενικών στόχων. Σε γενικές γραμμές, μεγαλύτερη σημασία έχει αποδοθεί στο χαρακτηρισμό και το συντονισμό. Τα σχετικά με φυτά έργα έχουν δώσει μεγαλύτερη έμφαση στη χρησιμοποίηση και στην ορθολογική αξιοποίηση απ' ό,τι τα σχετικά με ζώα έργα.

Πίνακας 1. Βαθμολόγηση του βαθμού επίτευξης των στόχων

>ΘΕΣΗ ΠIΝΑΚΑ>

κενό: καμία έμφαση

* μικρή έμφαση // ** μέτρια έμφαση

*** μεγάλη έμφαση

2. Έχει τηρηθεί το χρονοδιάγραμμα του προγράμματος;

Τα επιλέξιμα και μη επιλέξιμα αντικείμενα περιγράφονται στον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1467/94 στον τίτλο III, Τεχνικές λεπτομέρειες, και αναλύονται διεξοδικά στο πρόγραμμα εργασίας VI/4128/94, στην παράγραφο 1.5, Επιλέξιμα και μη επιλέξιμα αντικείμενα.

Φαίνεται ότι η οριοθέτηση αυτή είναι σε γενικές γραμμές ορθή στη σύλληψή της και ότι όλα τα έργα που έχουν γίνει δεκτά (21 έργα) συμμορφώνονται σε ικανοποιητικό βαθμό με αυτή.

Όσον αφορά στα μονοετή ποώδη φυτά που είτε προέρχονται από την Ευρώπη ή έχουν στενούς συγγενείς στην ήπειρο αυτή, θα μπορούσε να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στη διατήρηση in situ. Οι γενετικοί αυτοί πόροι διαθέτουν συχνά πολύτιμα γονίδια, ιδιαίτερα όσον αφορά στην ανθεκτικότητα στις ασθένειες και στα επιβλαβή έντομα, τα οποία θα μπορούσαν να ενσωματωθούν στα συγγενικά είδη τους που απαντούν στην Ευρώπη.

Όσον αφορά στα πολυετή ξυλώδη είδη ίσως δίνεται υπερβολικά μεγάλη έμφαση στο υλικό των κλώνων, παραβλέποντας το γεγονός ότι η διατήρηση υλικού πολλαπλασιασμένου με σπόρους παρουσιάζει μια σημαντική δυναμική διάσταση. Οι συλλογές που βασίζονται σε κλώνους αποτελούν ασφαλώς σημαντική προτεραιότητα στις περιπτώσεις που πρόκειται για αναγνωρισμένες παλαιές καλλιεργούμενες ποικιλίες. Πρέπει, ωστόσο, να σημειωθεί ότι η διατήρηση κλώνων είναι στατική και, επομένως, δεν προσαρμόζεται στις παγκόσμιες κλιματικές αλλαγές και στις αλληλεπιδράσεις ξενιστών-παρασίτων. Από εξελικτικής απόψεως, οι κλώνοι δημιουργούν αδιέξοδα και δεν συμβάλλουν σημαντικά στην αύξηση της γενετικής ποικιλομορφίας. Το πολλαπλασιασμένο με σπόρους υλικό είναι πληθυσμοί ατόμων που διαφέρουν από γενετική άποψη. Οι πληθυσμοί αυτοί είναι επομένως ιδιαίτερα πολύτιμοι σε έναν κόσμο όπου συντελούνται παγκόσμιες κλιματικές αλλαγές, καθώς μπορούν να ανταποκριθούν γενετικά στο μεταβαλλόμενο περιβάλλον. Επί του συγκεκριμένου θέματος, υπάρχουν ορισμένες πολύτιμες προτάσεις στο έργο υπ. αριθ. 78 για την ευρωπαϊκή πτελέα. Προτείνεται να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στη διατήρηση in situ των φυσικών πληθυσμών που αναγεννώνται εν τέλει με σπόρους. Όσον αφορά στη συλλογή αειθαλών φυτικών ειδών σε αρχεία κλώνων (ex situ), φαίνεται ότι η πτυχή της "κοινοτικής κάλυψης" είναι δυνατό σε ορισμένες περιπτώσεις να οδηγήσει στη δημιουργία ζωντανών συλλογών με υλικό προερχόμενο από το σύνολο της καλυπτόμενης περιοχής στην Ευρώπη. Τα αρχεία αυτά περιλαμβάνουν αρκετές αισθητά διακριτές οικολογικές περιφέρειες της Κοινότητας. Ωστόσο, η πρακτική αυτή θα έπρεπε να αποφεύγεται καθώς παρατηρείται έντονη γενετική προσαρμογή των ειδών αυτών σε περιβαλλοντικές βαθμίδες ανάλογα με το φως, τη θερμοκρασία, το γεωγραφικό πλάτος και το υψόμετρο. Επομένως, τέτοιου είδους συλλογές δεν αντικατοπτρίζουν επαρκώς την ποικιλομορφία των ειδών, καθώς οι κλώνοι από διαφορετικές οικολογικές περιφέρειες αντιδρούν διαφορετικά στο περιβάλλον του αρχείου. Αντ' αυτού, οι συλλογές ζωντανών οργανισμών πρέπει να βασίζονται στο διαχωρισμό σε οικολογικές περιφέρειες. Είναι προτιμότερη η δημιουργία μιας σειράς μικρών συλλογών ζωντανών οργανισμών με οικοπεριφερειακά κριτήρια παρά η ύπαρξη μίας ή δύο μόνο τέτοιων συλλογών που δε λαμβάνουν υπόψη τις πτυχές της προσαρμογής. Τέλος, οι συλλογές με βάση τις οικολογικές περιφέρειες πρέπει να συνδέονται άμεσα με τη χρήση του συλλεγόμενου υλικού για αναπαραγωγικούς σκοπούς.

Τα τέσσερα έργα σχετικά με ζώα επικεντρώθηκαν στην ανάπτυξη βάσεων δεδομένων και το χαρακτηρισμό φυλών. Τα έργα με αντικείμενο το χοίρο και το κουνέλι δίνουν επίσης έμφαση στη διατήρηση μέσω κρυοσυντήρησης. Η ανάπτυξη βάσεων δεδομένων στοχεύει στην ολοκλήρωση των υπαρχουσών βάσεων δεδομένων της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Ζωοτεχνίας (ΕΟΖ) και του Οργανισμού Επισιτισμού και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO) για το χοίρο και τα βοοειδή και στην εισαγωγή του κουνελιού στην τράπεζα δεδομένων της FAO. Ο χαρακτηρισμός φυλής στοχεύει στον προσδιορισμό των φυλών χοίρου και βοοειδών ελάσσονος σημασίας που πρέπει να επιλεγούν για διατήρηση και χρησιμοποίηση. Οι προσπάθειες διατήρησης επικεντρώνονται στη βελτίωση και προώθηση των τεχνικών κρυοσυντήρησης και των χρήσεών τους σε χοίρους και κουνέλια. Οι πτυχές που άπτονται της χρησιμοποίησης θίγονται μόνον εμμέσως.

3. Προτεραιότητες στην επιλογή των ειδών και στην οργάνωση της εργασίας σε συντονισμένες δράσεις και συγχρηματοδοτούμενα έργα

Έχουν διατυπωθεί συγκεκριμένες προτεραιότητες για την επιλογή των ειδών στο γενικό περίγραμμα του προγράμματος εργασίας που εξέδωσε η Επιτροπή δυνάμει του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1467/94 του Συμβουλίου, παράγραφος 1.6. Φαίνεται ότι το περίγραμμα αυτό δεν εφαρμόστηκε με αυστηρότητα, είναι δε πιθανό σε ειδικές περιπτώσεις να έχουν ληφθεί αποφάσεις με βάση τις διαφορές στην ποιότητα μεταξύ των εφαρμογών. Επιπλέον, η εφαρμογή του περιγράμματος ενδέχεται να έχει επηρεαστεί από την περιοδική έλλειψη πόρων λόγω του μη υποχρεωτικού προϋπολογισμού (κυρίως η μικρή διάρκεια του έργου υπ' αριθ. 88 σχετικά με τα αγροτικά ζώα).

Το περίγραμμα της Επιτροπής για το πρόγραμμα εργασίας, που αναφέρθηκε ανωτέρω, ζητούσε την τήρηση 6 σταδίων "κατά λογική σειρά". Από τα στάδια αυτά μόνο δύο τηρήθηκαν πραγματικά στο σύνολο των έργων, αφορούσαν δε τη χρήση, την ενημέρωση και ενίοτε την ανάπτυξη πρωτευόντων χαρακτήρων που ανταποκρίνονται στα διεθνή πρότυπα (δηλ. IPGRI για τα φυτά και ΕΟΖ/FAO για τα ζώα) για τη σύσταση σχετικών βάσεων δεδομένων. Το επόμενο στάδιο του χαρακτηρισμού και της αξιολόγησης βασίζεται παρομοίως σε μεγάλο βαθμό σε καθιερωμένα διεθνή πρότυπα.

α) Έργα σχετικά με ζώα

Έχουν επιλεγεί τέσσερα έργα, εκ των οποίων τα τρία αφορούν σε ένα είδος έκαστο ενώ το τέταρτο είναι αφιερωμένο στη διαρκή καταγραφή των γενετικών πόρων στην Ευρώπη. Ο συμπληρωματικός χαρακτηρισμός δευτερευόντων γνωρισμάτων που συνδέονται με την ποιότητα του προϊόντος και την υγεία/ευρωστία είναι σημαντικός, καθώς άπτεται των στόχων του γενικού σχεδίου δράσης (ΓΣΔ). Κατά τον ίδιο τρόπο, ο χαρακτηρισμός που βασίζεται σε επιλεγμένους γενετικούς δείκτες (DNA) έχει σημασία για την τελική επιλογή των διαφορετικών φυλών που θα μελετηθούν σε βάθος.

Στο τρίτο στάδιο η επιλογή μεταξύ των διαθέσιμων φυλών ελάσσονος σημασίας πρέπει να επιχειρηθεί με αποκλειστικό κριτήριο τη μοναδικότητα και το βαθμό γενετικής συγγένειας μεταξύ των φυλών.

Στο τελικό στάδιο των έργων σχετικά με ζώα, οι επιλεγμένες φυλές υποβάλλονται σε πειραματικές εξετάσεις προκειμένου να ενισχυθεί το αιτιολογικό της διατήρησής τους και να προσδιοριστούν οι πιθανές χρήσεις τους σε εξειδικευμένες παραγωγές σχετικές με συστήματα βιολογικής, εντατικής γεωργίας.

β) Έργα σχετικά με φυτά

Από τις 3 προσκλήσεις για υποβολή αιτήσεων επιλέχθηκαν 17 έργα σχετικά με φυτά. Τα εν λόγω έργα αφορούν σε 35 καλλιεργούμενα είδη, εκ των οποίων τα 27 ανήκουν σε καλλιέργειες ελάσσονος σημασίας ή συχνά περιορισμένης χρήσης.

Ένα δεσμευτικό αίτημα του περιγράμματος του εν λόγω προγράμματος εργασίας ήταν η αξιολόγηση των σημαντικών από οικονομική άποψη χαρακτήρων και η ταχεία χρησιμοποίηση. Η πλειονότητα των φυτικών γνωρισμάτων που μελετήθηκαν στην πράξη συνδέεται με τη βιοτική (αντοχή στις ασθένειες) ή την αβιοτική ένταση, ενώ οι ποιοτικοί χαρακτήρες μελετήθηκαν μόνο περιστασιακά. Έτσι, το πραγματικό έργο φαίνεται να αποκλίνει από τους αρχικούς στόχους. Όμως, παρά την απόκλιση αυτή, σημειώθηκε πραγματική πρόοδος χάρη στις συνδυασμένες και συντονισμένες προσπάθειες που καταβλήθηκαν στο διάστημα αυτό.

Όσον αφορά στη χρησιμοποίηση, πρέπει να αναφερθεί ότι σε τρία έργα (κριθάρι, Beta και πατάτα) ιδιωτικές εταιρείες πολλαπλασιασμού συμμετέσχον στις εργασίες αξιολόγησης. Με τον τρόπο αυτό, είναι δυνατή η ταχύτερη δυνατή χρησιμοποίηση των αποτελεσμάτων της αξιολόγησης.

Σε ελάχιστα μόνο έργα (κριθάρι και πατάτα) κατέστη δυνατή η συμμετοχή ΜΚΟ. Οι ΜΚΟ συμμετέσχον σε επιτόπιες δοκιμές, ενδιαφέρονται δε για την άμεση χρήση κατάλληλου υλικού από εντόπιες μη βελτιωμένες φυλές. Αναμενόταν μεγαλύτερη συμμετοχή ΜΚΟ( παρ' όλα αυτά, η ενδεχόμενη επιτυχία όσων συμμετέσχον θα μπορούσε να τις καταστήσει πρότυπα για το μέλλον.

Ακόμη και αν δεν εφαρμόζεται κατ' ανάγκη, το περίγραμμα των προγραμμάτων εργασίας της Επιτροπής ζητά να έχουν ολοκληρωθεί τα τρία πρώτα στάδια πριν αναληφθούν δραστηριότητες ορθολογικής αξιοποίησης και περαιτέρω συλλογής. Η ταξινόμηση των βασικών συλλογών και ο εντοπισμός των πανομοιότυπων χαρακτήρων εισάγονται με σκοπό την ορθολογική αξιοποίησή τους. Σε 10 έργα, η ανάπτυξη των βασικών συλλογών περιλαμβάνεται ουσιαστικά στο σχέδιο εργασίας (Allium, οπωροφόρα, πατάτα, ρύζι, Beta, πτελέα, αραβόσιτος, κριθάρι, Avena, Cucumis). Ο εντοπισμός των πανομοιότυπων χαρακτήρων σχεδιάζεται σε ακόμη περισσότερα έργα. Αν πετύχει, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά στις μεγάλες συλλογές, θα συντελούσε στη βελτιστοποίηση της πρόσβασης στη βασική συλλογή. Όμως, αν οι βασικές συλλογές οργανώνονταν από την αρχή με βάση τις οικολογικές περιφέρειες, θα ήταν δυνατός ο αποτελεσματικότερος προσανατολισμός των πρόσθετων δραστηριοτήτων αξιολόγησης. Όσον αφορά στους πανομοιότυπους χαρακτήρες, δεν θα είναι δυνατός ο εντοπισμός τους με βάση κοινές βάσεις δεδομένων και ίσως απαιτηθούν περαιτέρω ενέργειες για την επιτυχή αντιμετώπιση της εν λόγω πτυχής.

Οι μεγάλης κλίμακας δραστηριότητες συλλογής αποφεύγονται δεόντως. Ωστόσο, ο προσδιορισμός των κενών στις υφιστάμενες συλλογές αποτελεί μέρος του σχεδίου εργασίας σε ορισμένα έργα, ως βάση για το σχεδιασμό μελλοντικών αποστολών συλλογής. Καθώς γίνεται αντιληπτό ότι οι γενετικοί πόροι από άγρια συγγενικά είδη θα αποκτούν όλο και μεγαλύτερη σημασία, συνιστάται θερμά να εξεταστούν με σοβαρότητα οι δυνατότητες για τη δημιουργία χώρων διατήρησης in situ στα κράτη μέλη της ΕΕ όπου τα άγρια συγγενικά είδη αποτελούν συστατικά στοιχεία της φυσικής χλωρίδας (Beta, Brassica, καρότο).

Ορισμένα έργα παρέχουν πληροφορίες σχετικά με δραστηριότητες που βρίσκονται υπό εξέλιξη για την απρόσκοπτη διάδοση των αποτελεσμάτων, η οποία σε κάποιες περιπτώσεις (οπωροφόρα δέντρα ελάσσονος σημασίας, πατάτες, Beta) περιλαμβάνει τη διανομή αξιολογημένου υλικού. Από τα διαθέσιμα στοιχεία φαίνεται ότι οι δραστηριότητες διάδοσης διεξάγονται γενικά με πολύ ικανοποιητικό τρόπο.

4. Εξασφάλισε το πρόγραμμα ικανοποιητική κάλυψη της Ένωσης;

Με δεδομένο ότι το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποφάσισε να συντονίσει και να προωθήσει μέτρα για τη διαχείριση των γενετικών πόρων στον τομέα της γεωργίας σε κοινοτικό επίπεδο (κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1467/94, άρθρο 1), το ερώτημα σχετικά με το βαθμό κάλυψης σε κοινοτικό επίπεδο που προσέφεραν οι αναληφθείσες στο πλαίσιο του προγράμματος GENRES δραστηριότητες χρήζει ιδιαίτερης προσοχής. Έτσι, η ομάδα των ανεξάρτητων εμπειρογνωμόνων ανέλυσε ιδιαίτερα τα 21 έργα GENRES που εγκαινιάστηκαν στη διάρκεια του πρώτου προγράμματος δράσης (πίν. 2). Η ομάδα των εμπειρογνωμόνων εκφράζει την πεποίθηση ότι ένα ικανοποιητικό έργο είναι προτιμότερο να απευθύνεται σε πιθανούς εταίρους που εκπροσωπούν άνω του 60% των συναφών κρατών μελών (κάλυψη σε επίπεδο Ένωσης), με στόχο την επιτάχυνση της επίτευξης των σκοπών της κοινής γεωργικής πολιτικής. Συνολικά, προσδιορίστηκαν πέντε κατηγορίες "κάλυψης της Ένωσης" με απόκλιση της τάξης του 15% (πίν. 2).

Η ομάδα των ανεξάρτητων εμπειρογνωμόνων δηλώνει ότι η πλειονότητα των έργων επιδεικνύουν ικανοποιητική κάλυψη της Ένωσης σε ποσοστό άνω του 75%, ενώ τέσσερα από τα 21 έργα διαθέτουν εταίρους σε όλα σχεδόν τα συναφή κράτη μέλη. Σε δύο μόλις έργα (12, 52) διαπιστώνεται ανεπαρκής κάλυψη της Ένωσης σε ποσοστό κάτω του 60% ενώ άλλα δύο χαρακτηρίζονται από πολύ περιορισμένη κάλυψη της Ένωσης σε ποσοστό κάτω του 45%. Καθώς τα μεγάλα κράτη μέλη (D, E, F, I, UK) διαθέτουν περισσότερους σχετικούς φορείς, είναι προφανές ότι συμμετέχουν συχνότερα στα έργα από τα μικρότερα κράτη μέλη. Καθώς διαθέτουν έναν τεράστιο αριθμό φυτικών και ζωικών ποικιλιών, η συμμετοχή τους ως ένα βαθμό είναι σημαντική. Ωστόσο, η Επιτροπή πρέπει να μεριμνήσει ώστε στις μελλοντικές διαπραγματεύσεις να υπάρξει ισορροπία μεταξύ των εταίρων στη διάρθρωση των έργων, κατά τρόπο ώστε οι εταίροι από ένα κράτος μέλος να μην υπερβαίνουν το ένα τρίτο του συνολικού αριθμού των εταίρων (λ.χ. το έργο 104). Πρέπει να ενθαρρυνθεί η συμμετοχή των μικρότερων κρατών μελών στα μελλοντικά προγράμματα.

Έχοντας αναλύσει το βαθμό κάλυψης της Ένωσης από τα 21 εγκεκριμένα έργα, η ομάδα των ανεξάρτητων εμπειρογνωμόνων δηλώνει ότι σημειώθηκε αξιοσημείωτη πρόοδος όσον αφορά στο συντονισμό των μέτρων για τους γενετικούς πόρους σε κοινοτικό επίπεδο, παρά τα διοικητικά προσκόμματα. Η ομάδα των ανεξάρτητων εμπειρογνωμόνων υπογραμμίζει το γεγονός ότι απαιτούνται πρόσθετες δραστηριότητες προκειμένου να ολοκληρωθούν οι προσπάθειες που έχουν ξεκινήσει.

Πίνακας 2: Κάλυψη της Ένωσης από τα έργα που υλοποιήθηκαν κατά την περίοδο 1995-2000

>ΘΕΣΗ ΠIΝΑΚΑ>

IS = Ισλανδία, CH = Ελβετία , HU = Ουγγαρία, BG = Βουλγαρία, [ ] = υπεργολάβοι.

5. Έχουν αναληφθεί δεόντως ο μόνιμος κατάλογος και τα συνοδευτικά μέτρα;

α) Ο μόνιμος κατάλογος, ο οποίος στις γενικές διατάξεις αναφέρεται ως κατάλογος, θεωρήθηκε ως ένα μέσο στήριξης των δραστηριοτήτων του προγράμματος

Η εγκυρότητα των καταλόγων, οι οποίοι επρόκειτο να αναθεωρούνται περιοδικά και να δημοσιεύονται τακτικά, διαπιστώθηκε στο πλαίσιο του ίδιου του προγράμματος σε δύο εκδόσεις του "καταλόγου των καταλόγων", ο οποίος περιλάμβανε πληροφορίες σε βάση δεδομένων και σε ιστοθέση.

Σε όλα τα συγχρηματοδοτούμενα έργα και τις συντονισμένες δράσεις καταβλήθηκαν μεγάλες προσπάθειες για την προώθηση του συγκεκριμένου θέματος, όμως τα πλεονεκτήματα από τη συγκέντρωση των πληροφοριών αυτών, εν είδει συνολικής στρατηγικής για φυτά και δέντρα, σε ήδη υφιστάμενες και πιο ευέλικτες και αποτελεσματικές δομές έχουν διαπιστωθεί και σε άλλες περιπτώσεις (ολοκλήρωση των FAO, IPGRI, κλπ.). Για τους λόγους αυτούς, η ομάδα των εμπειρογνωμόνων προσυπογράφει πλήρως την πρόθεση να μην υποστηριχθούν περαιτέρω δραστηριότητες για την ανάπτυξη καταλόγων γενετικών πόρων στο πλαίσιο του συγκεκριμένου κανονισμού. Το έργο για τα αγροτικά ζώα αποσκοπούσε στη βελτίωση της ολοκλήρωσης των βάσεων δεδομένων FAO/ΕΟΖ.

Μολονότι ο κατάλογος χαρακτηρίστηκε απαρχαιωμένος από την Επιτροπή σε ενδιάμεση έκθεσή της, καθώς εξελίχθηκε σύμφωνα με τις προβλέψεις και το έργο εκτελέστηκε και ολοκληρώθηκε, είναι σημαντικό να ληφθεί υπόψη ότι πρέπει να δοθεί προσοχή στην ακριβή περιγραφή των καταλόγων όσων αφορά τα αποτελέσματα, ιδίως δε εκείνων που παρουσιάζουν μεγαλύτερη δυσκολία περιγραφής (π.χ. συλλογή ex situ).

Άλλες πτυχές που προβλέπονται στον κανονισμό του Συμβουλίου και που θα πρέπει να αντιμετωπισθούν από τους καταλόγους είναι η άγρια χλωρίδα και πανίδα και οι φυτικοί και ζωικοί μικροοργανισμοί που θα μπορούσαν αν χρησιμοποιηθούν στο γεωργικό τομέα.

β) Συνοδευτικά μέτρα

Τα συνοδευτικά μέτρα, τα οποία καθορίστηκαν με σαφήνεια και χρηματοδοτήθηκαν πλήρως, παρουσίασαν διαφορετικά επίπεδα επιτυχίας και ανάπτυξης.

Η προώθηση και η αξιοποίηση των αποτελεσμάτων που προέκυψαν κατά τις τρεις ανεπίσημες συνεδριάσεις ΜΚΟ/ΚΟ παραμένει μία σταθερή επιδίωξη. Σε τελική ανάλυση, υπήρχε η επιλογή για τη διευκόλυνση και την προώθηση της συνεργασίας τους.

Στο ενδιάμεσο πρόγραμμα ήταν φανερή η ανάγκη για καταβολή ιδιαίτερης προσπάθειας, καθώς τα συνοδευτικά μέτρα δεν είχαν ενεργοποιηθεί επαρκώς, η δε επιτροπή γενετικών πόρων υπέβαλε προτάσεις για συγκεκριμένα σεμινάρια και εργαστήρια. Όλα αυτά δεν κατέστη δυνατό να πραγματοποιηθούν λόγω της έλλειψης πόρων στα επόμενα έτη.

Αν και τα συνοδευτικά μέτρα έχουν χαρακτηριστεί ως υψηλότερης προτεραιότητας έναντι των συγχρηματοδοτούμενων έργων, η ανάπτυξή τους αναβλήθηκε, τα δε έργα με το μεγαλύτερο βαθμό αποτυχίας ήταν εκείνα που αφορούσαν σε προγράμματα επιμόρφωσης και κινητικότητας για εξειδικευμένο προσωπικό, με αποτέλεσμα να μην ευοδωθούν εν μέρει οι αρχικές προτεραιότητες, οι οποίες στόχευαν στην κατανόηση και στις ανταλλαγές μεταξύ ΜΚΟ/ΚΟ.

Έχοντας υπόψη τους περιορισμούς των χρηματοδοτικών πόρων, σκόπιμο θα ήταν να αξιοποιηθούν οι πρωτοβουλίες των μετεχόντων που αφορούν σε συνεδριάσεις και εργαστήρια και να χρησιμοποιηθούν για συμπεράσματα και συστάσεις.

Η κατάσταση αυτή δεν επιτρέπει για την ώρα την επίτευξη κάποιου άλλου από τους στόχους, λ.χ. την παρουσίαση των αποτελεσμάτων από τους συντονιστές των έργων σε μια συνεδρίαση με αφορμή τις τελικές εκθέσεις.

6. Τα έργα συνάδουν με την ΚΓΠ και τη Διάσκεψη του Ρίο (Σύμβαση για τη βιολογική ποικιλομορφία);

Το πρόγραμμα εργασίας (VI/4128/94) ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ VI παραθέτει τους στόχους που αφορούν την ΚΓΠ και τη σύμβαση για τη βιολογική ποικιλομορφία.

Οι τέσσερις βασικοί στόχοι της κοινής γεωργικής πολιτικής (ΚΓΠ) έχουν μέχρι στιγμής επιτευχθεί σε γενικές γραμμές, θα ήταν όμως πρόωρη η συναγωγή συμπερασμάτων στην παρούσα φάση. Όσον αφορά στη "μείωση της παραγωγής σε επίπεδα πιο εναρμονισμένα με τη ζήτηση της αγοράς", είναι προφανές ότι τα περιβαλλοντικά εξειδικευμένα φυτά και οι μικρές φυλές ζώων βρίσκονται στο επίκεντρο της ζήτησης σε αγορές προϊόντων υψηλής ποιότητας, λ.χ. στην αγορά τυριών (κατσικίσιο τυρί) και στην παραγωγή ειδικών οίνων και άλλων ποτών που χαρακτηρίζονται από ένα βαθμό μοναδικότητας. Όσον αφορά στην "εστίαση της ενίσχυσης των γεωργικών εισοδημάτων όπου ενδείκνυται περισσότερο", πολλά από τα έργα επικεντρώθηκαν σε μειονεκτικές οικολογικές περιοχές που επωφελούνται σημαντικά από αυτά. Το γεγονός αυτό αποτελεί επίσης μια παρότρυνση για την "ενθάρρυνση των αγροτών να παραμείνουν στον τόπο τους" υπό οριακές περιβαλλοντικές ή/και κοινωνικοοικονομικές συνθήκες. Η "προστασία του περιβάλλοντος και η ανάπτυξη των φυσικών πόρων της υπαίθρου" αποτέλεσε αντικείμενο δέουσας σημασίας μόνο σε ό,τι αφορά στην αντοχή στις ασθένειες και στα ζιζάνια. Στο πλαίσιο αυτό, προτείνεται όπως τα έργα εξετάζουν επισταμένως τις δυνατότητες "πολλαπλής χρήσης" των διαθέσιμων γενετικών πόρων, λ.χ. φυτών που μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε τρόφιμα, ζωοτροφές ή για διακοσμητική χρήση. Ιδίως οι μικρότεροι καρποί, με τη διακοσμητική αξία τους, μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στη βελτίωση του τοπίου.

Τα έργα συνάδουν σε γενικές γραμμές με τη Διάσκεψη του Ρίο (σύμβαση για τη βιολογική ποικιλομορφία). Εντούτοις, "η δίκαιη και ισομερής κατανομή των κερδών που προκύπτουν από τη χρησιμοποίηση των γενετικών πόρων" πρέπει να μελετηθεί προσεκτικά βάσει του "κοινοτικού πλαισίου" Η από κοινού χρήση γενετικών πόρων που προέρχονται από διαφορετικές χώρες στο πλαίσιο κοινών έργων δεν συνιστά πάντοτε πρόβλημα. Χρειάζεται συντονισμός εκ μέρους της Επιτροπής. Στην περίπτωση αυτή, θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως υπόδειγμα η σκανδιναβική τράπεζα γονιδίων (NGB) που λειτουργεί με βάση τις οικολογικές περιφέρειες.

7. Έχουν διεκπεραιωθεί δεόντως τα διοικητικά και διαχειριστικά θέματα;

Ο συντονισμός εκ μέρους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής

Ο κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1467/94 προβλέπει τη σύσταση μιας επιτροπής διατήρησης, χαρακτηρισμού, συλλογής και χρησιμοποίησης των γενετικών πόρων στη γεωργία η οποία θα αποτελείται από εκπροσώπους των κρατών μελών και θα προεδρεύεται από έναν εκπρόσωπο της Επιτροπής.

Οι γενετικοί πόροι στον τομέα της παγκόσμιας γεωργίας έχουν αναδειχθεί σε ακόμη πιο σημαντικό ζήτημα στο διάστημα από την έναρξη του προγράμματος το 1994 έως σήμερα. Το έργο που επιτελείται και πρόκειται να επιτελεσθεί σε διεθνή βήματα διαλόγου όπως ο FAO, η Συμβουλευτική Ομάδα για τη Διεθνή Γεωργική Έρευνα (CGIAR) και ο ΠΟΕ σε σχέση με την ανταλλαγή, την εμπορία και τη χρήση των εθνικών γενετικών πόρων, συμπεριλαμβανομένων των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας (ΔΠΙ) επί του γενετικού υλικού, έχει αυξηθεί και θα εξακολουθήσει να αυξάνεται με την είσοδο στον 21ο αιώνα. Η ομάδα των εμπειρογνωμόνων εκφράζει την άποψη ότι η Επιτροπή πρέπει να συμμετέχει πιο ενεργά στο συντονισμό της σημαντικής αυτής εξέλιξης. Θεωρεί επίσης ότι ο εν λόγω συντονισμός πρέπει να προγραμματιστεί για δύο ακόμη πενταετείς περιόδους, δηλαδή έως το 2010.

Κατανομή προσωπικού

Ο κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1467/94 στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2 "ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ" ορίζει ότι ο μόνιμος κατάλογος αντιπροσωπεύει περίπου το 10% των συνολικών δαπανών του προγράμματος και προβλέπει την απασχόληση σε αυτόν δύο υπαλλήλων βαθμίδας Α, δύο Β και δύο Γ.

Η ομάδα εμπειρογνωμόνων πληροφορήθηκε ότι η κατανομή εξειδικευμένου προσωπικού δεν πραγματοποιήθηκε. Είναι κατανοητό ότι το ζήτημα των γενετικών πόρων στη γεωργία επηρεάζει σημαντικά μια σειρά εσωτερικών δομών και διευθύνσεων της Επιτροπής της ΕΕ. Επιπρόσθετα, η ΕΕ οφείλει να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο σε παγκόσμιο επίπεδο. Επομένως, τα 21 υπό έλεγχο έργα δεν αντιπροσωπεύουν παρά μικρό μέρος του συνόλου των δραστηριοτήτων της ΕΕ στον συγκεκριμένο τομέα, το ενδιαφέρον για τον οποίο αυξάνεται διεθνώς. Η Επιτροπή είναι άξια επαίνων για το έργο που έχει εγκαινιάσει και επιτελέσει μέχρι σήμερα, πρέπει όμως να γίνουν κατανοητές ορισμένες ελλείψεις στην υφιστάμενη κατανομή της εν λόγω θέσης, προκειμένου να διατηρηθεί η ισχυρή συντονιστική δράση. Με δεδομένη την αυξημένη μελλοντική σπουδαιότητά του, είναι επιτακτική η κατανομή μόνιμου προσωπικού στη θέση αυτή.

Δεύτερο και μελλοντικά προγράμματα εργασίας

Η Επιτροπή είχε προβλέψει ένα δεύτερο πρόγραμμα εργασίας. Αναφέρεται στο GENRES(NGO) 002/VI/1997με πρόβλεψη υποβολής ως το τέλος του 1998.

Τα 21 έργα του προτεινόμενου κανονισμού διακρίθηκαν στην πλειονότητά τους για την καλή τους οργάνωση, αντιπροσωπεύουν όμως ένα μικρό και αποσπασματικό μέρος από το σύνολο των σημαντικών γενετικών πόρων που διαθέτει η ευρωπαϊκή γεωργία. Η πεποίθησή μας είναι ότι μια σαφώς προσανατολισμένη πρόσκληση για ένα δεύτερο πενταετές πρόγραμμα θα μπορούσε να αποκαταστήσει τις σημερινές ανεπάρκειες. Ένα τέτοιο πρόγραμμα κρίνεται σημαντικό εν όψει και της προσεχούς ένταξης νέων κρατών μελών που κατέχουν αξιόλογο μερίδιο των πολύτιμων ευρωπαϊκών γεωργικών γενετικών πόρων. Ωστόσο, δεν υπήρξε πρόταση για ένα δεύτερο πρόγραμμα εργασίας. Σε πιο μακροπρόθεσμη βάση, πιστεύουμε ότι ένα τρίτο πενταετές πρόγραμμα που θα έληγε περί το έτος 2010 θα ήταν ίσως αναγκαίο για την ολοκλήρωση των στόχων του αρχικού κανονισμού.

Η ελλιπής χρήση των κονδυλίων που προβλέπονται στον κανονισμό, προβλήματα με τη μη υποχρεωτική χρηματοδότηση

Πληροφορηθήκαμε ότι οι δαπάνες ύψους 20 εκατ. ευρώ που προβλέπονται στον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1467/94 χαρακτηρίστηκαν μη υποχρεωτικές και έτσι το ποσό που δεσμεύθηκε πραγματικά ανήλθε κατά προσέγγιση στο ήμισυ μόνον του προβλεπόμενου ύψους.

Οι μη υποχρεωτικές δαπάνες προσαρμόζονται ετησίως σύμφωνα με τις εκάστοτε έκτακτες δημοσιονομικές ανάγκες. Το γεγονός αυτό συνιστά ασφαλώς στοιχείο αβεβαιότητας για τα νέα έργα που πρόκειται να ενταχθούν στον κανονισμό του Συμβουλίου. Ένα δεύτερο θέμα είναι η αδικαιολόγητη καθυστέρηση διάθεσης των κονδυλίων στα έργα, κάτι που αντικατοπτρίζεται σε πολλά σχόλια των συντονιστών των έργων. Η κατάσταση αυτή πρέπει να διορθωθεί στο μέλλον, κατ' αρχήν ίσως με την αναβάθμιση των δαπανών σε υποχρεωτικές και με την επιτάχυνση της καταβολής των ετήσιων κονδυλίων.

8. Νομικές πτυχές της χρήσης γενετικών πόρων

Η Διάσκεψη του Ρίο (σύμβαση για τη βιολογική ποικιλομορφία) ορίζει ότι οι γενετικοί πόροι συνιστούν εθνικούς φυσικούς πόρους. Αυτό ισχύει για τους γενετικούς πόρους που έχουν συλλεγεί μετά το 1993.

Η πρόβλεψη αυτή εισάγει νομικές πτυχές στην κοινή χρήση των γενετικών πόρων εντός της ΕΕ. Άλλα νομικά ζητήματα αφορούν τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας (ΔΠΙ) των γενετικών πόρων στο εσωτερικό των χωρών, εντός της ΕΕ και σε παγκόσμια κλίμακα. Είμαστε πεπεισμένοι ότι ο κατάλληλος χειρισμός των νομικών αυτών ζητημάτων πρέπει να συντονιστεί με τη μέγιστη δυνατή εμπειρογνωμοσύνη από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και την ειδική επιτροπή της που αναφέρεται στον κανονισμό. Τα συνεργαζόμενα κράτη μέλη της ΕΕ πρέπει να υπόκεινται σε κοινές ρυθμίσεις όταν πρόκειται για τη λειτουργία έργων στο πλαίσιο του κανονισμού.

9. Συμμετοχή των ΜΚΟ

Η Επιτροπή πραγματοποίησε τρεις συναντήσεις με ευρωπαϊκές ΜΚΟ και τα πρακτικά των συναντήσεων (GENRES(NGO) 001/VI/1996, 002/VI/1997, 003/VI/1999) αποτελούν τη βάση του σχολίου που ακολουθεί.

Η Επιτροπή έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στην ενημέρωση και συμμετοχή των ΜΚΟ στον κανονισμό και στα έργα που προβλέπονται στο πλαίσιό του. Ωστόσο, η ανάγνωση των έργων και των πρακτικών από τις ειδικά οργανωμένες συνεδριάσεις των ΜΚΟ οδηγεί στη διαπίστωση ότι η συμβολή των τελευταίων υπήρξε εξαιρετικά περιορισμένη. Δεδομένου ότι οι ΜΚΟ θα μπορούσαν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στο πρόγραμμα, πρέπει να ενισχυθεί η συμμετοχή τους στις μελλοντικές δραστηριότητες και να καθιερωθεί ένας καλύτερος τρόπος λειτουργίας με στόχο την υπέρβαση των υπαρχουσών δυσκολιών.

10. Συμμετοχή διεθνών οργανισμών στα συγκεκριμένα θέματα

Όλα σχεδόν τα έργα αναφέρουν έναν ή περισσότερους από τους ακόλουθους οργανισμούς ως σημαντικούς εταίρους: FAO, ΕΟΖ, CGIAR (συγκεκριμένα IPGRI) και NGB. Έχει δημιουργηθεί μια σκανδιναβική τράπεζα γονιδίων για τα ζώα (NGH) ενώ σχεδιάζεται η σύσταση τράπεζας για τα σκανδιναβικά δασικά δέντρα (NGF). Είναι επιτακτική ανάγκη η Επιτροπή να οργανώσει και να συντονίσει τα δίκτυα και να οριοθετήσει με σαφήνεια τη διάσταση της ΕΕ. Αυτό θα βοηθούσε πολύ τα κράτη μέλη να εξορθολογίσουν τα δικά τους προγράμματα που εκπονήθηκαν με βάση το γενικό πρόγραμμα δράσης (ΓΠΔ) της Λειψίας.

11. Ολοκλήρωση των εθνικών προγραμμάτων γενετικών πόρων

Μετά το γενικό πρόγραμμα δράσης (ΓΠΔ) της Λειψίας το 1996, εκπονήθηκαν εθνικά προγράμματα γενετικών πόρων στις περισσότερες μετέχουσες ευρωπαϊκές χώρες. Είναι πλέον κατάλληλη η στιγμή για να ολοκληρωθούν τα προγράμματα αυτά σε δίκτυα συνεργασίας πανευρωπαϊκής κλίμακας. Η προοπτική αυτή δίνει μια νέα διάσταση στο μέλλον. Πολλά από τα συνεχιζόμενα έργα θα μπορούν να επωφελούνται απ' ευθείας από τα εθνικά προγράμματα και αντιστρόφως. Ο συντονισμός σε επίπεδο ΕΕ είναι σήμερα απαραίτητος.

Πιο μακροπρόθεσμα, τα εθνικά προγράμματα θα μπορούσαν να επιταχύνουν σημαντικά τους ρυθμούς υλοποίησης του ευρωπαϊκού κανονισμού. Και στην περίπτωση αυτή, ο συντονισμός σε επίπεδο ΕΕ αποτελεί αδήριτη ανάγκη.

V. Συστάσεις

Σχέδιο συστάσεων

1. Η εφαρμογή του κανονισμού πρέπει να συνεχιστεί.

2. Πρέπει να εγκαινιαστεί ένα δεύτερο πενταετές πρόγραμμα.

3. Πρέπει να μονιμοποιηθεί το προσωπικό της Επιτροπής στο πλαίσιο του παρόντος κανονισμού.

4. Πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στη διατήρηση in situ τόσο των φυτικών όσο και των ζωικών γενετικών πόρων.

5. Πρέπει να ενθαρρυνθούν συντονισμένες προσπάθειες ορθολογικής αξιοποίησης των συλλογών ex-situ.

6. Οι συλλογές ex situ ζωικών ειδών πρέπει να αποτελούν συμπλήρωμα της διατήρησης in situ.

7. Στα μελλοντικά σχέδια πρέπει να δοθεί έμφαση στη ορθή κάλυψη με βάση τις οικολογικές περιφέρειες.

8. Δεν κρίνεται σκόπιμη η εξακολούθηση των δραστηριοτήτων κατάρτισης μόνιμων καταλόγων βάσει του παρόντος κανονισμού.

9. Απαιτείται πιο ενεργή συμμετοχή των υπηρεσιών της Επιτροπής για την εκτέλεση των συνοδευτικών μέτρων.

10. Ο κατάλληλος χειρισμός των νομικών πτυχών της σύμβασης για τη βιολογική ποικιλομορφία πρέπει να συντονιστεί με τη μέγιστη δυνατή εμπειρογνωμοσύνη.

11. Πρέπει να ενθαρρυνθεί και να προαχθεί η πιο ικανοποιητική συμμετοχή των ΜΚΟ.

12. Πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη προσοχή στη συμμετοχή της Επιτροπής στο συντονισμό των δικτύων και στην οριοθέτηση της διάστασης της ΕΕ.

13. Ο συντονισμός των εθνικών προγραμμάτων γενετικών πόρων πρέπει να αποτελεί ουσιαστικό μέρος της εντολής του κανονισμού στις μελλοντικές δραστηριότητες.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1476/94 : Συνεχιζόμενα συγχρηματοδοτούμενα έργα και συντονισμένες ενέργειες

Αριθ. 0012 Έργο σύστασης ευρωπαϊκής τράπεζας γονιδίων για τους γενετικούς πόρους των χοιροειδών.

Αριθ. 0020 Προστασία των μελλοντικών καλλιεργειών της Ευρωπαϊκής Κοινότητας : ένα πρόγραμμα διατήρησης, χαρακτηρισμού, αξιολόγησης και συλλογής καλλιεργειών και άγριων ειδών του γένους Allium.

Αριθ. 0029 Διατήρηση, αξιολόγηση, αξιοποίηση και συλλογή οπωροφόρων ειδών ελάσσονος σημασίας.

Αριθ. 0037 Δημιουργία, περιγραφή και δυναμική διαχείριση των γενετικών πόρων του ρυζιού (Oryza sativa) για ευρωπαϊκή χρήση.

Αριθ. 0042 Αξιολόγηση και εμπλουτισμός των συλλογών Beta για εκτατικοποίηση της γεωργικής παραγωγής.

Αριθ. 0034 Γενετικοί πόροι της πατάτας, συμπεριλαμβανομένης της διατήρησης, του χαρακτηρισμού και της χρησιμοποίησης ποικιλιών πατάτας δευτερεύουσας σημασίας για οικολογικά συστήματα παραγωγής στην Ευρώπη.

Αριθ. 0052 Ευρωπαϊκό δίκτυο για το χαρακτηρισμό και την αξιολόγηση του γεννητικού πρωτοπλάσματος του γένους Rosa.

Αριθ. 0060 Απογραφή, χαρακτηρισμός, αξιολόγηση, διατήρηση και χρησιμοποίηση των γενετικών πόρων των ευρωπαϊκών ειδών κουνελιού.

Αριθ. 0061 Διεθνές δίκτυο γενετικών πόρων του γένους Prunus.

Αριθ. 0078 Συντονισμός για τη διατήρηση, το χαρακτηρισμό, τη συλλογή και χρησιμοποίηση των γενετικών πόρων των ευρωπαϊκών ειδών πτελέας.

Αριθ. 0081 Ευρωπαϊκό δίκτυο για τη διατήρηση και το χαρακτηρισμό των γενετικών πόρων της αμπέλου.

Αριθ. 0083 Μόνιμος κατάλογος των ευρωπαϊκών γενετικών πόρων αγροτικών ζώων και των δραστηριοτήτων χαρακτηρισμού, διατήρησης και χρησιμοποίησης των πόρων αυτών.

Αριθ. 0088 Υλοποίηση του ευρωπαϊκού δικτύου για την αξιολόγηση, διατήρηση και χρησιμοποίηση των γενετικών πόρων των ευρωπαϊκών εντοπίων μη βελτιωμένων φυλών αραβοσίτου.

Αριθ. 0097 Διατήρηση, χαρακτηρισμός, συλλογή και χρησιμοποίηση των γενετικών πόρων της ελιάς (Olea Eeuropea).

Αριθ. 0104 Αξιολόγηση και διατήρηση των γενετικών πόρων του κριθαριού με στόχο τη βελτίωση της δυνατότητας πρόσβασής τους από τους Ευρωπαίους καλλιεργητές.

Αριθ. 0118 Προς μια στρατηγική με στόχο τη διατήρηση της γενετικής ποικιλομορφίας των ευρωπαϊκών βοοειδών.

Αριθ. 0105 Το μέλλον του τομέα των ευρωπαϊκών καρότων: ένα πρόγραμμα για τη διατήρηση, το χαρακτηρισμό, την αξιολόγηση και τη συλλογή καρότων και των άγριων συγγενικών ειδών.

Αριθ. 0108 Διαχείριση, διατήρηση και αξιοποίηση των γενετικών πόρων του πεπονιού (Cucumis melo) και των άγριων συγγενικών ειδών.

Αριθ. 0109 Συλλογές Brassica για διεύρυνση της αγροτικής χρήσης.

Αριθ. 0113 Διαχείριση, διατήρηση και αξιοποίηση των γενετικών πόρων της μελιτζάνας (είδος Solanum).