Nieuczciwe praktyki handlowe

 

STRESZCZENIE DOKUMENTU:

Dyrektywa 2005/29/WE dotycząca nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów

JAKIE SĄ CELE DYREKTYWY?

• Dyrektywa 2005/29/WE:
  • definiuje nieuczciwe praktyki handlowe stosowane przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów, których stosowanie jest zakazane w Unii Europejskiej (UE);
  • odnosi się do działania przedsiębiorcy lub jego zaniechania bezpośrednio związanych z promocją, sprzedażą lub dostawą produktu* do konsumentów*, chroniąc tym samym interesy gospodarcze konsumentów przed, w trakcie i po przeprowadzeniu transakcji handlowej;
  • zapewnia taki sam poziom ochrony wszystkim konsumentom, bez względu na miejsce zakupu lub sprzedaży na terenie UE.
• Została zmieniona w 2019 roku na mocy dyrektywy (UE) 2019/2161, która zaktualizowała również unijne przepisy dotyczące ochrony konsumentów w zakresie praw konsumentów (zob. streszczenie), nieuczciwych postanowień w umowach konsumenckich (zob. streszczenie) i informowania o cenach (zob. streszczenie), aby zapewnić lepsze ich egzekwowanie i uwzględnić nowe zmiany na rynku, w szczególności marketing internetowy.
• W 2024 roku na mocy dyrektywy (UE) 2024/825 wprowadzono dalsze przepisy dotyczące praktyk handlowych, które wprowadzają konsumentów w błąd i uniemożliwiają im dokonywanie wyborów dotyczących zrównoważonej konsumpcji. Przepisy te (obowiązujące od 27 września 2026 roku) odnoszą się do praktyk związanych z przedwczesnym postarzaniem towarów, wprowadzającymi w błąd deklaracjami dotyczącymi ochrony środowiska („greenwashing”) oraz wprowadzającymi w błąd informacjami na temat cech społecznych produktów lub działalności przedsiębiorców.

KLUCZOWE ZAGADNIENIA

• Praktyka handlowa jest nieuczciwa, jeżeli:
  • wykazuje sprzeczność z wymogami staranności zawodowej* każdego z państw członkowskich; oraz
  • może wpływać na zniekształcenie zachowań zakupowych przeciętnego konsumenta.
• Niektórzy konsumenci korzystają z wyższego poziomu ochrony z powodu swej wyjątkowej podatności na daną praktykę lub produkt, wieku (dzieci i osoby starsze), łatwowierności lub niepełnosprawności fizycznej lub umysłowej.
• W dyrektywie 2005/29/WE wyróżniono dwie kategorie praktyk handlowych, które uznaje się za nieuczciwe, jeżeli powodują one, że przeciętni konsumenci podejmują decyzje o zakupie, których by w przeciwnym przypadku nie podjęli: praktyki handlowe wprowadzające w błąd (poprzez działanie lub zaniechanie) oraz agresywne praktyki handlowe.
• Załącznik I do dyrektywy 2005/29/WE zawiera wykaz praktyk, które są zakazane w każdych okolicznościach („czarna lista”).

Praktyki handlowe wprowadzające w błąd

Działania wprowadzające w błąd

Praktykę handlową uznaje się za wprowadzającą w błąd, jeżeli zawiera ona fałszywe lub niezgodne z prawdą informacje lub może wprowadzić w błąd przeciętnego konsumenta, nawet jeżeli informacje te są zgodne z rzeczywistością, powodując podjęcie przez konsumenta decyzji zakupowej, której nie podjąłby w innym wypadku. Przykłady takich działań obejmują fałszywe lub wprowadzające w błąd informacje dotyczące:

• istnienia lub rodzaju produktu;
• głównych cech produktu (dostępność, korzyści, ryzyka, skład, pochodzenie geograficzne, spodziewane rezultaty jego zastosowania itp.);
• zakresu obowiązków przedsiębiorcy (zawartych w kodeksach postępowania, do których przestrzegania się zobowiązał);
• ceny lub istnienia szczególnej korzyści cenowej;
• niezbędnej usługi lub naprawy.

Dyrektywa zakazuje także wprowadzania na rynek towarów reklamowanych jako identyczne z towarami wprowadzonymi na rynki w innych państwach członkowskich, w przypadku gdy towary te znacząco różnią się składem (często określane mianem towarów o „podwójnej jakości”).

Zaniechania wprowadzające w błąd

• Zaniechania mają miejsce wówczas, gdy istotne informacje potrzebne przeciętnemu konsumentowi do podjęcia świadomej decyzji o zakupie są pominięte lub przedstawione w sposób niejasny, niezrozumiały, dwuznaczny lub z opóźnieniem i tym samym mogą powodować podjęcie przez konsumenta decyzji o zakupie, której nie podjąłby w innym przypadku.
• Dyrektywa 2005/29/WE zawiera ogólny wykaz informacji, które należy uznać za istotne, takich jak cena oraz główne cechy produktu. Znajdują się w niej także dodatkowe wymagania dotyczące sprzedaży przez internet, takie jak zobowiązanie internetowych platform handlowych* do informowania konsumentów o głównych kryteriach decydujących o plasowaniu* ofert przedstawianych w wyniku wyszukiwania oraz obowiązek dostarczania informacji o tym, czy i w jaki sposób sprawdza się wiarygodność opinii konsumenckich.

Agresywne praktyki handlowe

• Konsumenci powinni mieć swobodę podejmowania decyzji o zakupie. Praktyki uznaje się za agresywne, jeżeli posługując się nękaniem, przymusem lub bezprawnym naciskiem*, w istotny sposób ograniczają swobodę wyboru przeciętnych konsumentów i skłaniają ich do podjęcia decyzji o zakupie, których nie podjęliby w innym wypadku.
• Aby stwierdzić, czy dane praktyki mają charakter agresywny, należy wziąć pod uwagę szereg elementów. Obejmują one:
  • charakter, miejsce i czas trwania praktyk;
  • potencjalne użycie gróźb lub obraźliwych sformułowań bądź sposobów zachowania;
  • wykorzystanie przez przedsiębiorcę szczególnej okoliczności o tak dużej wadze (np. śmierć lub poważna choroba), że może ona ograniczyć zdolność oceny konsumenta i zostać wykorzystana w celu wpłynięcia na decyzję dotyczącą produktu;
  • wszelkie niewspółmierne warunki pozaumowne narzucone konsumentowi, który chciałby wykonać swoje prawa wynikające z umowy (np. prawo do wypowiedzenia lub zmiany umowy).

Praktyki zakazane w każdych okolicznościach („czarna lista”)

• Dyrektywa 2005/29/WE zawiera wykaz praktyk handlowych, które są zakazane w każdych okolicznościach. Zgodnie ze zmianami wprowadzonymi przez dyrektywę (UE) 2019/2161, zakazuje ona również kilku dodatkowych praktyk, takich jak publikowanie fałszywych recenzji konsumenckich, ukrywanie reklam w wynikach wyszukiwania i odsprzedaż biletów, które przedsiębiorca nabył za pomocą zautomatyzowanych środków (tzw. „botów”).
• Dyrektywa (UE) 2024/825 dodaje również do czarnej listy szereg dodatkowych praktyk, o których mowa poniżej.
  • Formy greenwashingu (wprowadzające w błąd deklaracje dotyczące ochrony środowiska), w tym:
    • Formułowanie ogólnych deklaracji środowiskowych sugerujących lub stwarzających wrażenie znakomitych wyników w zakresie ochrony środowiska, takich jak „przyjazny dla środowiska”, „ekologiczny”, „zielony”, „ekologiczny”, „przyjazny dla klimatu”, „niskoemisyjny”, „energooszczędny”, „biodegradowalny” lub podobnych, bez potwierdzonych i udokumentowanych wyników w tym zakresie, które są istotne dla danej deklaracji.
    • Eksponowanie oznakowania dotyczącego ekologii, które nie jest oparte na systemie certyfikacji lub nie zostało ustanowione przez władze publiczne. Przed umieszczeniem etykiety dotyczącej ekologii przedsiębiorca musi upewnić się, że spełnia minimalne warunki przejrzystości i wiarygodności oraz że istnieje obiektywne monitorowanie zgodności z wymogami systemu. Monitorowanie to musi być przeprowadzone przez podmiot zewnętrzny, którego kompetencje i niezależność od właściciela systemu i przedsiębiorcy są zapewnione w oparciu o międzynarodowe, unijne lub krajowe standardy i procedury.
    • Przedstawianie deklaracji opartych na kompensacji emisji gazów cieplarnianych, według których produkt ma neutralny, ograniczony lub pozytywny wpływ na środowisko pod względem emisji, co może wprowadzać konsumentów w błąd co do tego, że takie deklaracje odnoszą się do samego produktu lub do dostawy i produkcji tego produktu, lub że konsumpcja tego produktu nie ma wpływu na środowisko.
  • Wprowadzające w błąd praktyki skutkujące przedwczesnym postarzaniem produktów, w tym:
    • fałszywe twierdzenia dotyczące trwałości lub możliwości naprawy produktu;
    • wszelkie informacje handlowe dotyczące towaru, który zawiera cechę wprowadzoną w celu ograniczenia jego trwałości, mimo że informacje na temat tej cechy i jej wpływu na trwałość towaru są dostępne dla przedsiębiorcy.

Dochodzenie roszczeń i sankcje

• Państwa członkowskie muszą zapewnić konsumentom prawa do indywidualnego dochodzenia roszczeń (na przykład odszkodowania, obniżenia ceny itp.), jeżeli ucierpieli oni na skutek nieuczciwych praktyk handlowych.
• Państwa członkowskie muszą wprowadzić skuteczne, proporcjonalne i odstraszające sankcje, aby ukarać przedsiębiorców, którzy łamią przepisy krajowe dotyczące nieuczciwych praktyk handlowych.
• Nakładając kary, państwa członkowskie są zobowiązane do nałożenia grzywny w wysokości co najmniej 4 % rocznego obrotu przedsiębiorcy lub 2 milionów euro, w przypadku gdy informacje na temat rocznego obrotu nie zostały udostępnione organom krajowym kilku państw, które pracują wspólnie nad poważnymi naruszeniami transgranicznymi mającymi wpływ na konsumentów w kilku państwach członkowskich.

Wytyczne

W 2021 r. Komisja Europejska opublikowała zaktualizowane wytyczne w sprawie wdrażania i stosowania dyrektywy 2005/29/WE. Wyjaśniają one kluczowe koncepcje i zapisy oraz obrazują je przykładami zaczerpniętymi z orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz sądów i urzędów krajowych, co ma na celu ułatwić organom krajowym egzekwowanie przepisów oraz zagwarantować większą pewność prawną przedsiębiorców. Wytyczne obejmują zmiany wprowadzone dyrektywą (UE) 2019/2161.

OD KIEDY PRZEPISY TE MAJĄ ZASTOSOWANIE?

• Dyrektywa 2005/29/UE miała zostać transponowana do krajowych porządków prawnych do 12 czerwca 2007 roku. Przepisy mają zastosowanie od 12 grudnia 2007 r.
• Przepisy wprowadzone w dyrektywie zmieniającej (UE) nr 2019/2161 mają zastosowanie od dnia 28 maja 2022 roku.
• Przepisy wprowadzone dyrektywą (UE) 2024/825 muszą zostać wprowadzone do porządku prawnego państw członkowskich do dnia 27 marca 2026 roku i będą obowiązywać od dnia 27 września 2026 roku.

KONTEKST

Więcej informacji:

• Dyrektywa w sprawie nieuczciwych praktyk handlowych (Komisja Europejska)
• Karta informacyjna – Nowy ład dla konsumentów – Jakie korzyści przyniesie konsumentom? (Komisja Europejska)
• Wsparcie udziału konsumentów w zielonej transformacji (Komisja Europejska).

KLUCZOWE POJĘCIA

GŁÓWNE DOKUMENTY

Dyrektywa 2005/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 maja 2005 r. dotycząca nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów na rynku wewnętrznym oraz zmieniająca dyrektywę Rady 84/450/EWG, dyrektywy 97/7/WE, 98/27/WE i 2002/65/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady („dyrektywa o nieuczciwych praktykach handlowych”) (Dz.U. L 149 z 11.6.2005, s. 22–39).

Kolejne zmiany dyrektywy 2005/29/WE zostały włączone do tekstu pierwotnego. Tekst skonsolidowany ma jedynie wartość dokumentacyjną.

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/825 z dnia 28 lutego 2024 r. w sprawie zmiany dyrektyw 2005/29/WE i 2011/83/UE w odniesieniu do wzmocnienia pozycji konsumentów w procesie transformacji ekologicznej poprzez lepszą ochronę przed nieuczciwymi praktykami oraz lepsze informowanie (Dz.U. L, 2024/825, 6.3.2024).

DOKUMENTY POWIĄZANE

Zawiadomienie Komisji – Wytyczne dotyczące wykładni i stosowania dyrektywy 2005/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczącej nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów na rynku wewnętrznym (Dz.U. C 526 z 29.12.2021, s. 1–129).

Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady: Nowy program na rzecz konsumentów – Poprawa odporności konsumentów na potrzeby trwałej odbudowy (COM(2020) 696 final, 13.11.2020).

Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady i Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego – Nowy ład dla konsumentów (COM(2018) 183 final z 11.4.2018).

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/2394 z dnia 12 grudnia 2017 r. w sprawie współpracy między organami krajowymi odpowiedzialnymi za egzekwowanie przepisów prawa w zakresie ochrony konsumentów i uchylające rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 (Dz.U. L 345 z 27.12.2017, s. 1–26).

Zob. tekst skonsolidowany.

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE z dnia 25 października 2011 r. w sprawie praw konsumentów, zmieniająca dyrektywę Rady 93/13/EWG i dyrektywę 1999/44/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz uchylająca dyrektywę Rady 85/577/EWG i dyrektywę 97/7/WE Parlamentu Europejskiego i Rady (Dz.U. L 304 z 22.11.2011, s. 64–88).

Zob. tekst skonsolidowany.

Dyrektywa 98/6/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 lutego 1998 r. w sprawie ochrony konsumenta przez podawanie cen produktów oferowanych konsumentom (Dz.U. L 80 z 18.3.1998, s. 27–31).

Zob. tekst skonsolidowany.

Dyrektywa Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.U. L 95 z 21.4.1993, s. 29–34).

Zob. tekst skonsolidowany.

Ostatnia aktualizacja: 31.05.2024