Niezawisłe sądy

Art. 2 Traktatu o Unii Europejskiej (TUE) określa wartości, na których opiera się Unia Europejska (UE). Do tych wartości należą między innymi państwo prawne, demokracja i prawa podstawowe, a ich poszanowanie jest warunkiem koniecznym do uzyskania członkostwa w UE. Oznacza to również, że każdy kraj po uzyskaniu statusu państwa członkowskiego UE ma obowiązek stać na straży tych wartości. Wśród aspektów, jakie obejmuje koncepcja państwa prawa, jest niezawisłość sądów, czyli ich niezależność od innych władz (wykonawczej i ustawodawczej). Oznacza to, że wszyscy członkowie społeczeństwa i przedstawiciele władz (wykonawczej i ustawodawczej) podlegają przepisom prawa, pod nadzorem niezależnego systemu prawnego, bez względu na większość polityczną.

Odwołuje się do tego również art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, który dotyczy prawa do skutecznego środka prawnego i dostępu do bezstronnego sądu, odzwierciedlając wartości wymienione w art. 2 TUE, a także art. 19 ust. 1 TUE, który wymaga od państw członkowskich ustanowienia środków niezbędnych do zapewnienia skutecznej ochrony prawnej w dziedzinach objętych prawem Unii.

Od lat Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej pełni istotną rolę w gwarantowaniu niezawisłości sędziowskiej w państwach członkowskich. W przełomowym wyroku, jaki zapadł w sprawie Associação Sindical dos Juízes Portugueses (sprawa C-64/16) prowadzonej przed Trybunałem Sprawiedliwości w trybie prejudycjalnym, wyjaśniono, iż unijna zasada niezawisłości sędziowskiej oznacza, że dany sąd wypełnia swe zadania sądownicze w pełni autonomicznie, nie podlegając żadnej hierarchii służbowej ani nie będąc podporządkowanym komukolwiek i nie otrzymując nakazów czy wytycznych z jakiegokolwiek źródła, oraz że system prawny jest w ten sposób chroniony przed ingerencją i naciskami zewnętrznymi mogącymi zagrozić niezależności osądu jego członków i wpływać na ich rozstrzygnięcia.

UE dysponuje wieloma narzędziami w celu zapewniania poszanowania wartości państwa prawa we wszystkich państwach członkowskich (zestaw narzędzi na rzecz praworządności), takimi jak unijna tablica wyników wymiaru sprawiedliwości, mechanizm praworządności, w tym sprawozdanie na temat praworządności jako jego podstawowy element, oraz semestr europejski.

Każdego roku, w ramach zestawu narzędzi na rzecz praworządności, Komisja Europejska publikuje unijną tablicę wyników wymiaru sprawiedliwości. Tablica wyników zawiera charakterystykę porównawczą systemów wymiaru sprawiedliwości w UE, z uwzględnieniem wskaźników dotyczących ich efektywności, jakości i niezależności – kluczowych parametrów skutecznego systemu wymiaru sprawiedliwości. Uzupełnieniem tego zestawu jest roczne sprawozdanie na temat praworządności, opublikowane po raz pierwszy w 2020 r., które zawiera podsumowanie dotyczące poszczególnych krajów, przedstawiające istotne zmiany w tej dziedzinie, jakie odnotowano w państwach członkowskich.

ZOB. TEŻ:

• Kryteria przystąpienia
• Karta praw podstawowych
• Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej
• Komisja Europejska
• Semestr europejski
• Prawa podstawowe
• Państwa członkowskie
• Państwo prawa
• Postępowanie prejudycjalne – zalecenia dla sądów krajowych (streszczenie)
• Traktat o Unii Europejskiej (streszczenie dokumentu)
• Unijna tablica wyników wymiaru sprawiedliwości – strona internetowa (Komisja Europejska)
• Praworządność – strona internetowa (Komisja Europejska)
• Współpraca sądowa i praworządność – strona internetowa (Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej)
• Wyrok Trybunału w sprawie C-64/16 – Associação Sindical dos Juízes Portugueses przeciwko Tribunal de Contas – streszczenie (Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej)
• Unijny zestaw narzędzi na rzecz praworządności (Komisja Europejska).