Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα την ανακοίνωση της Επιτροπής στο Συμβούλιο, στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στην Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή – Συμβολή στη βιώσιμη ανάπτυξη: ο ρόλος του δίκαιου εμπορίου και των μη κυβερνητικών εμπορικών σχεδίων εξασφάλισης της βιωσιμότητας

COM(2009) 215 τελικό

(2010/C 339/12)

Εισηγητής: ο κ. ADAMS

Συνεισηγήτρια: η κ. SHARMA

Στις 5 Μαΐου 2009 και σύμφωνα με το άρθρο 262 της Συνθήκης περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε να ζητήσει τη γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα την

Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Συμβούλιο, στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στην Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή - Συμβολή στη βιώσιμη ανάπτυξη: ο ρόλος του δίκαιου εμπορίου και των μη κυβερνητικών εμπορικών σχεδίων εξασφάλισης της βιωσιμότητας

COM(2009) 215 τελικό.

Το ειδικευμένο τμήμα «Εξωτερικές σχέσεις», στο οποίο ανατέθηκε η προετοιμασία των σχετικών εργασιών, υιοθέτησε τη γνωμοδότησή του στις 7 Ιανουαρίου 2010.

Κατά την 459η σύνοδο ολομέλειάς της, της 20ης και 21ης Ιανουαρίου 2010 (συνεδρίαση της 20ης Ιανουαρίου 2010), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε, με 184 ψήφους υπέρ, 3 ψήφους κατά και 10 αποχές, την ακόλουθη γνωμοδότηση.

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1   Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει ενεργά, εδώ και χρόνια, το ευρύ φάσμα των πρωτοβουλιών που αναλαμβάνονται για τη βιώσιμη παραγωγή τόσο από τις ιδιωτικές εταιρείες όσο και από τις ΜΚΟ. Επομένως, η ΕΟΚΕ επιφυλάσσει θερμή υποδοχή στην ανακοίνωση της Επιτροπής, η οποία προβάλλει και υποστηρίζει τον αυξανόμενο αντίκτυπο των σχεδίων σήμανσης των καταναλωτικών προϊόντων στη διαμόρφωση των επιλογών των καταναλωτών.

1.2   Παρότι συμμερίζεται την άποψη ότι η δυναμική και προσαρμοσμένη στην αγορά φύση αυτών των ετικετών των καταναλωτικών προϊόντων ενθαρρύνεται από τον εθελοντικό χαρακτήρα τους, η ΕΟΚΕ συνιστά ωστόσο να χορηγηθεί οικονομική και κανονιστική υποστήριξη για την αύξηση της διαφάνειας, της απήχησης και της αξιοπιστίας αυτών των σχεδίων και για την ενίσχυση της ικανότητας των παραγωγών να τα επηρεάζουν και να συμμετέχουν σ’ αυτά μέσω της πιστοποίησης. Ο οργανισμός ISEAL, η ανεξάρτητη παγκόσμια ένωση καθορισμού των συστημάτων κοινωνικών και περιβαλλοντικών προτύπων, παρέχει ένα πλαίσιο για τη συνεργασία των διάφορων σχεδίων με στόχο την ενοποίηση των προτύπων και την αντικειμενική ανάλυση. Θα πρέπει να επιδιωχθεί η εναρμόνιση των προσεγγίσεων, όπου υφίσταται συμφωνία, και να διασφαλισθεί η διαφανής κοινοποίηση των παραγόντων που τα διαφοροποιούν.

1.3   Η ΕΟΚΕ εξαίρει τον ρόλο του δίκαιου εμπορίου, ιδίως όσον αφορά την έμπρακτη ενθάρρυνση των καταναλωτών να αγοράζουν βιώσιμα προϊόντα, ενισχύοντας ποικιλοτρόπως τη συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών. Η πρόθεση της Επιτροπής να υποστηρίξει ακόμη περισσότερο τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, προκειμένου να ευαισθητοποιήσουν τους καταναλωτές και να υποστηρίξουν τα σχέδια εξασφάλισης της βιωσιμότητας σε αυτόν τον τομέα, είναι ευπρόσδεκτη, ιδίως επειδή δίνει τη δυνατότητα να αναπτυχθεί αλληλεγγύη μεταξύ των πολιτών, καθώς και θετική δράση. Η διοχέτευση της υποστήριξης προς εκείνα τα κράτη μέλη στα οποία δεν έχουν αναπτυχθεί ακόμη τέτοια συστήματα θα μπορούσε να αποδειχθεί ιδιαίτερα αποτελεσματική εκεί όπου τα μέλη της κοινωνίας των πολιτών τάσσονται ενεργά υπέρ της ανάπτυξης και της βιωσιμότητας.

1.4   Η αριθμητική αύξηση παντός είδους πρωτοβουλιών υπέρ της αγοράς βιώσιμων προϊόντων κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών καταδεικνύει ότι είναι πλέον καιρός να εξετάσει η Επιτροπή σοβαρά ποια επιρροή μπορούν να ασκήσουν τα σχετικά πρότυπα και οι διαδικασίες στις δεσμεύσεις της στο πλαίσιο του ΠΟΕ, ιδίως όσον αφορά μια διεθνή εμπορική πολιτική έναντι των αναπτυσσόμενων χωρών η οποία θα δίδει μεγαλύτερη έμφαση στους κοινωνικούς και τους περιβαλλοντικούς παράγοντες (1).

2.   Εισαγωγή

2.1   Συχνά η διαφορά μεταξύ του σήματος δίκαιου εμπορίου (Fair Trade) και των άλλων ετικετών οφείλεται σε παράγοντες που ανάγονται στην προέλευσή τους. Το σήμα δίκαιου εμπορίου προέκυψε ως απάντηση στις διαπιστωμένες αδικίες εις βάρος των φτωχών στις διεθνείς εμπορικές συναλλαγές και ενθαρρύνθηκε από τα «προοδευτικά» κινήματα αλληλεγγύης και ανάπτυξης που έκαναν κατά κύριο λόγο την εμφάνισή τους τη δεκαετία του 1970. Το κίνημα για την εταιρική κοινωνική ευθύνη (ΕΚΕ), που αναπτύχθηκε την ίδια εποχή από τη βιομηχανία, εισήγαγε επίσης ορισμένα κοινωνικά και περιβαλλοντικά πρότυπα στην αλυσίδα εφοδιασμού και παρέσχε μια γενική κατεύθυνση στους παραγωγούς και στους καταναλωτές. Υπήρξε σαφής αλληλεπίδραση μεταξύ των δύο κινημάτων. Παραδείγματος χάρη, το δίκαιο εμπόριο ενστερνίστηκε τα ελάχιστα πρότυπα εργασίας και η διαδικασία της ΕΚΕ υιοθέτησε το σύστημα της σήμανσης για την παροχή εγγυήσεων στους καταναλωτές. Σήμερα, σε μια χρονική στιγμή κατά την οποία η αλλαγή του κλίματος και η κατανάλωση των πόρων έχουν αποκτήσει κρίσιμη σημασία για το μέλλον του πλανήτη, εκείνες οι πτυχές όλων αυτών των σημάτων εγγύησης ή πιστοποίησης οι οποίες απευθύνονται στον καταναλωτή μπορούν να ταξινομηθούν ως σήμανση «βιωσιμότητας».

2.2   Το 2005, κατόπιν αιτήματος της βρετανικής Προεδρίας, η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή δημοσίευσε τη γνωμοδότησή της με θέμα «Εμπόριο με δεοντολογικά κριτήρια και σχέδια παροχής εγγυήσεων στους καταναλωτές» (2). Στη γνωμοδότηση εκείνη, η ΕΟΚΕ κατέληγε στο συμπέρασμα ότι τα εθελοντικά αυτά σχέδια (τα οποία συνήθως λαμβάνουν τη μορφή πιστοποίησης ή σήματος εγγύησης) μπορούν να συμβάλουν σημαντικά στη βιώσιμη ανάπτυξη και στην άμεση συμμετοχή των καταναλωτών σε μια θετική και δυναμική απάντηση στην παγκοσμιοποίηση. Στη γνωμοδότηση εξετάζονταν επίσης οι απαραίτητες προϋποθέσεις για την αποτελεσματικότητα αυτών των σχεδίων, η καταλληλότητα των πολιτικών που εφαρμόζονται στην ΕΕ και η επείγουσα ανάγκη μεγαλύτερης σαφήνειας και συντονισμού. Τέλος, υποστηρίχθηκε η καθιέρωση ενός πλαισίου, το οποίο θα μπορούσε να αποτελέσει ευφυή βάση για τη σύγκριση των σχεδίων παροχής εγγυήσεων στους καταναλωτές με άλλα μέσα πολιτικής που επιδιώκουν παρόμοιους στόχους. Η ΕΟΚΕ συνέστησε να παράσχει το πλαίσιο αυτό, τόσο στα θεσμικά όργανα της ΕΕ όσο και στα κράτη μέλη, ένα δείκτη για τη συνοχή των πολιτικών και ένα πρακτικό εργαλείο για την αξιολόγηση των επενδύσεων πόρων. Κατά συνέπεια, η ΕΟΚΕ εκφράζει την ιδιαίτερη ικανοποίησή της για το γεγονός ότι τα εν λόγω συμπεράσματα αναγνωρίστηκαν πλήρως και αναπτύχθηκαν περαιτέρω στην παρούσα ανακοίνωση.

2.3   Κατά τη διάρκεια των τεσσάρων ετών που μεσολάβησαν, οι πωλήσεις προϊόντων που φέρουν τέτοια σήματα παροχής εγγυήσεων αυξήθηκαν θεαματικά· παραδείγματος χάρη, στην περίπτωση των προϊόντων με σήμα δίκαιου εμπορίου η αύξηση ήταν της τάξεως του 400 %, ενώ οι πωλήσεις προϊόντων με Πιστοποιημένο Κώδικα Συμπεριφοράς Utz σημείωσαν αύξηση κατά 365 %. Η τάση αυτή συνεχίζεται, προφανώς ανεπηρέαστη από την ύφεση. Διεθνώς κορυφαίοι μεταποιητές και κατασκευαστές μετατρέπουν ολόκληρες μάρκες και κατηγορίες προϊόντων σε προϊόντα δίκαιου εμπορίου, ενώ διάφορες επιχειρήσεις λιανικής πώλησης μεταβάλλουν κατά τον ίδιο τρόπο πλήρεις σειρές προϊόντων. Λόγω του ενδιαφέροντος που επιδεικνύεται από τους καταναλωτές, ενθαρρύνθηκε η δημιουργία ή η περαιτέρω ανάπτυξη μιας σειράς σημάτων παροχής εγγυήσεων ως προς τη βιωσιμότητα. Υπάρχουν σημαντικά παραδείγματα τέτοιων σχεδίων βιωσιμότητας, με συγκρίσιμο μεταξύ τους αντίκτυπο. Το γεγονός αυτό εγείρει ερωτηματικά σχετικά με το εάν και κατά πόσον οι καταναλωτές έχουν σαφή επίγνωση των διαφορών που υφίστανται μεταξύ των διαφόρων ετικετών και των απτών πλεονεκτημάτων που αυτές συνεπάγονται για τους παραγωγούς.

2.4   Η ΕΟΚΕ επιδείκνυε ανέκαθεν ζωηρό και σταθερό ενδιαφέρον για αυτό το θέμα. Στην πρώτη γνωμοδότησή της για το κίνημα υπέρ του ευρωπαϊκού σήματος θεμιτού εμπορίου, η οποία εκδόθηκε το 1996 (3), η τότε Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή διατύπωνε τρεις κύριες συστάσεις: να καθιερωθούν υψηλής ποιότητας διεθνή συστήματα πιστοποίησης και εξακρίβωσης· να παραμείνει η εν λόγω διαδικασία εθελοντική· και να υποστηρίξει η Επιτροπή τόσο τις οργανώσεις παραγωγών δίκαιου εμπορίου στις αναπτυσσόμενες χώρες όσο και τη διενέργεια εκστρατειών επιμόρφωσης και ευαισθητοποίησης του κοινού στην Ευρώπη.

2.5   Τον Οκτώβριο του 2009 η ΕΟΚΕ επιβεβαίωσε εκ νέου τις απόψεις αυτές στη γνωμοδότησή της για τα τρόφιμα δίκαιου εμπορίου (4), με εισηγητή τον κ. Coupeau. Μολονότι η παρούσα γνωμοδότηση σχετίζεται στενά με εκείνη του κ. Coupeau, ασχολείται ωστόσο συγκεκριμένα με την εξέταση της ανακοίνωσης της Επιτροπής και περιέχει μια σειρά πιο εκτεταμένων συστάσεων, οι οποίες συνάδουν με την πάγια θέση της ΕΟΚΕ.

3.   Κύρια σημεία του εγγράφου της Επιτροπής

3.1   Η σήμανση «βιωσιμότητας», με διάφορες μορφές, έχει πλέον καταστεί τμήμα του καταναλωτικού τοπίου. Οι εν λόγω ετικέτες επιτρέπουν στους καταναλωτές να υποστηρίξουν μια σειρά στόχων βιώσιμης ανάπτυξης. Το σήμα δίκαιου εμπορίου θεωρείται συγκεκριμένα ως μία τέτοια ετικέτα, η οποία επικεντρώνεται στην αξιολόγηση και την πιστοποίηση της ύπαρξης εργασιακών και περιβαλλοντικών συνθηκών που πληρούν ή υπερβαίνουν ορισμένα ελάχιστα διεθνή πρότυπα, ευνοϊκών εμπορικών ρυθμίσεων και της καταβολής κάποιας μορφής πριμοδότησης προς όφελος των παραγωγών στις αναπτυσσόμενες χώρες. Αυτή η ιδιαίτερη προσέγγιση προβάλλεται έντονα στην ανακοίνωση. Λαμβανομένης υπόψη της σύγχυσης που ενδέχεται να προκληθεί στους καταναλωτές, η Επιτροπή προβλέπει ένα παράρτημα στο οποίο παρέχει τον δικό της αναγνωρισμένο ορισμό του δίκαιου εμπορίου και προβαίνει σε διάκριση μεταξύ των ακόλουθων προσεγγίσεων (5):

3.2   Η Επιτροπή αναγνωρίζει ότι παρά την ύπαρξη ποικίλων ετικετών και ενδείξεων που απευθύνονται στους καταναλωτές, οποιαδήποτε προσπάθεια εκ μέρους της για την κανονιστική ρύθμιση των εν λόγω σχεδίων θα μπορούσε να αποδειχθεί αντιπαραγωγική. Ουσιαστικά πρόκειται για εθελοντικά, δυναμικά σχέδια που ανταποκρίνονται στις εμπορικές και τις καταναλωτικές απαιτήσεις· μια τέτοια ρύθμιση θα μπορούσε να περιορίσει ασκόπως την περαιτέρω ανάπτυξη των εν λόγω σχεδίων.

3.3   Εντούτοις, η εμπιστοσύνη και η ευαισθητοποίηση των καταναλωτών μπορούν να βελτιωθούν με την εξασφάλιση σαφήνειας και διαφάνειας κατά τον καθορισμό των σχεδίων· η ανεξάρτητη παρακολούθηση αποτελεί επίσης σημαντική απαίτηση. Συνιστάται και αναμένεται η περαιτέρω ανάλυση του αντικτύπου και των πλεονεκτημάτων των σχεδίων, παρότι η Επιτροπή καθιστά και πάλι σαφές ότι δεν έχει καμία πρόθεση να προβεί στον καθορισμό των κατάλληλων προτύπων βιωσιμότητας για τα εν λόγω ιδιωτικά σχέδια, προτείνοντας ωστόσο ορισμένες γενικές αρχές, που είναι οι εξής:

3.4   Ο στόχος ορισμένων εκ των εν λόγω σχεδίων παροχής εγγυήσεων, ο οποίος συνίσταται στην ανάπτυξη των φτωχότερων χωρών, αποτελεί συγχρόνως βασικό στόχο της εμπορικής πολιτικής τόσο του ΠΟΕ όσο και της ΕΕ. Στην ανακοίνωση υποστηρίζεται ότι οι ιδιωτικές πρωτοβουλίες πιστοποίησης της βιωσιμότητας –υπό τον όρο να είναι διαφανείς και αμερόληπτες– μπορούν να συμπληρώσουν τις διαδικασίες ελευθέρωσης του εμπορίου.

3.5   Δεδομένου ότι οι δημόσιες αρχές δαπανούν το αντίστοιχο του 16 % του ΑΕγχΠ της ΕΕ, στην ανακοίνωση εξετάζεται πώς μπορούν οι απαιτήσεις βιωσιμότητας να συμπεριληφθούν στις διαδικασίες σύναψης των δημοσίων συμβάσεων. Επισημαίνεται ότι, ενώ η επιβολή της απαίτησης πιστοποίησης των προϊόντων με ένα συγκεκριμένο σήμα αντίκειται προς τη νομοθεσία που διέπει τις δημόσιες συμβάσεις, αντίθετα, η συνεκτίμηση ενδεδειγμένων κριτηρίων σχετικά με τις διαδικασίες παραγωγής είναι θεμιτή και η πιστοποίηση με τη χρήση συγκεκριμένης «ηθικής» ετικέτας είναι ένας τρόπος απόδειξης της συμμόρφωσης (6).

3.6   Η Επιτροπή στήριξε το δίκαιο εμπόριο και άλλες βιώσιμες εμπορικές πρωτοβουλίες με την παροχή οικονομικής ενίσχυσης άνω των 19 εκατ. ευρώ κατά το 2007 και το 2008, κυρίως για ενέργειες που αφορούσαν την αύξηση της ευαισθητοποίησης εντός της ΕΕ. Στόχος είναι να παρασχεθεί πρόσθετη στήριξη στις αξιολογήσεις αντικτύπου και στις προσπάθειες για την επίτευξη διαφάνειας στην αγορά και να ενθαρρυνθούν τα κράτη μέλη να πράξουν το ίδιο.

4.   Γενικές παρατηρήσεις

4.1   Οι όροι «δίκαιος» ή «δίκαιο εμπόριο» δεν μπορούν να υποβληθούν σε νομικό έλεγχο, με αποτέλεσμα να έχει ο καθένας τη δυνατότητα να προβάλλει λιγότερο τεκμηριωμένους –ή λιγότερο επωφελείς– ισχυρισμούς περί δίκαιης μεταχείρισης απ’ ό,τι το σήμα Fair Trade. Σε τέτοιες περιπτώσεις, η αναγνώριση της υποκείμενης διαδικασίας πιστοποίησης και παροχής εγγυήσεων εκ μέρους των καταναλωτών είναι ζωτικής σημασίας. Στην πράξη διαπιστώνεται ότι σε άλλα μη κυβερνητικά εμπορικά σχέδια εξασφάλισης της βιωσιμότητας ή σε επιχειρηματικά σχέδια βιωσιμότητας αποφεύγεται η χρήση των όρων «δίκαιος» ή «δίκαιο εμπόριο» για να μην προκληθεί σύγχυση με το σήμα Fair Trade.

4.2   Από την προηγούμενη ανακοίνωση της Επιτροπής σχετικά με αυτό το θέμα έχει παρέλθει μία δεκαετία, κατά τη διάρκεια της οποίας το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης αυξήθηκε σημαντικά, χάρη στην ολοένα και μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση σχετικά με τα ζητήματα βιωσιμότητας και στη συναφή τάση των εταιρειών να μεριμνούν για την τήρηση ορισμένων ηθικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών προτύπων κατά τη διαδικασία εφοδιασμού τους. Πρόκειται, επομένως, για χρονικά πρόσφορη αναπροσαρμογή, σε μια αγορά της οποίας η αξία υπερέβη τα 2 δισεκατομμύρια ευρώ το 2009 στην Ευρώπη (σήμα δίκαιου εμπορίου) και θα ανέλθει τουλάχιστον στο ίδιο επίπεδο όσον αφορά άλλα σήματα βιωσιμότητας. Εντούτοις, η αναλογία τους επί των εισαγόμενων αγαθών από αναπτυσσόμενες χώρες στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού εμπορίου παραμένει σχετικά περιορισμένη· πρέπει δε να σημειωθεί ότι ο όρος «εξειδικευμένη αγορά», ο οποίος χρησιμοποιείται στην ανακοίνωση της Επιτροπής για να περιγράψει τις υπόλοιπες ετικέτες εκτός του σήματος δίκαιου εμπορίου, θα πρέπει να εφαρμοστεί και στην περίπτωση του εν λόγω σήματος, το οποίο αποτελεί από μόνο του εξειδικευμένη πιστοποίηση «βιωσιμότητας».

4.3   Σε ορισμένες χώρες και αγορές η σήμανση βιωσιμότητας αρχίζει, πάντως, να εξέρχεται των ορίων της «εξειδικευμένης αγοράς». Αυτό συμβαίνει, παραδείγματος χάρη, στις Κάτω Χώρες όπου, σύμφωνα με την ολλανδική ΜΚΟ Tropical Commodities Coalition (TCC), το 25 % του καταναλωμένου καφέ εμπίπτει στο πλαίσιο του «ηθικού» εμπορίου. Κατά συνέπεια, είναι εξαιρετικά σημαντικό να διορθωθούν οι εσφαλμένες αντιλήψεις των καταναλωτών.

4.4   Πρέπει να αναγνωριστεί ότι η χρήση του όρου «δίκαιο εμπόριο» (ή «ορθή προέλευση» ή άλλων παρόμοιων όρων στη σήμανση) υπονοεί ότι ένα προϊόν διαθέτει απόλυτη«ηθική» αξία, ενώ συχνά στην πράξη αποδεικνύεται ότι πρόκειται για μια ευδιάκριτη μεν, αλλά οριακή βελτίωση. Η πίεση για απλοποίηση, περισσότερο για σκοπούς εμπορίας (μάρκετινγκ) παρά με σκόπιμη πρόθεση παραπλάνησης, είναι συνήθως η αιτία για την οποία πραγματοποιούνται τέτοιου είδους κατηγορηματικές δηλώσεις, αλλά ελλοχεύει πάντοτε ο κίνδυνος απογοήτευσης των καταναλωτών, εάν δεν ικανοποιηθούν οι προσδοκίες τους.

4.5   Όσον αφορά το δίκαιο εμπόριο, η σήμανση αποτελεί μόνο έναν από τους δύο συμπληρωματικούς διαύλους του δίκαιου εμπορίου, μαζί με την ολοκληρωμένη αλυσίδα εφοδιασμού. Η ανακοίνωση διερευνά ελάχιστα τις εκτενείς συνέπειες του κινήματος του δίκαιου εμπορίου, τις εκστρατείες του στο επίπεδο της βάσης, τις πολιτικές του δραστηριότητες στον Βορρά και τις δραστηριότητες υποστήριξης των παραγωγών στον Νότο. Ομοίως, η Επιτροπή δεν υπεισέρχεται στη σημαντική συμβολή που έχει, για παράδειγμα, η Utz Certified στην επισιτιστική ασφάλεια μέσω του εξαιρετικά προηγμένου συστήματος ιχνηλασιμότητας που εφαρμόζει, ούτε στον θετικό αντίκτυπο της πιστοποίησης της Rainforest δAlliance στον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής μέσω της έμφασης που δίνει στη διατήρηση των ομβρόφιλων δασών. Οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι η Επιτροπή δεν μπορεί να διερευνήσει τόσο σημαντικές πρόσθετες πτυχές στην παρούσα ανακοίνωση, χωρίς να την κάνει δύσχρηστη. Ενδεχομένως να επιθυμεί να εξετάσει αυτά τα θέματα σε μελλοντικά έγγραφα πολιτικής.

4.6   Ενώ η Επιτροπή παρουσιάζει τα σχέδια εξασφάλισης της βιωσιμότητας ως συμπλήρωμα της διαδικασίας του ΠΟΕ για την ελευθέρωση του εμπορίου, το κίνημα δίκαιου εμπορίου απορρίπτει αυτή την άποψη όσον αφορά το ίδιο, προτιμώντας να θεωρεί την προσέγγισή του ως εναλλακτική εμπορική συνεργασία. Άλλα σχέδια θα θεωρούσαν ευπρόσδεκτη μια εις βάθος ανάλυση από τον ΠΟΕ του τρόπου με τον οποίο η διαδικασία ελευθέρωσης μπορεί να προωθήσει τη βιωσιμότητα και να αποτρέψει ενδεχόμενη εσφαλμένη θεώρηση των κοινωνικών, περιβαλλοντικών και οικονομικών απαιτήσεων που συνδέονται με τη βιωσιμότητα ως, εμποδίων στο εμπόριο.

5.   Ειδικές παρατηρήσεις

5.1   Η ΕΟΚΕ σέβεται τη θέση που επιλέγει η Επιτροπή αποφεύγοντας τη ρύθμιση των σχεδίων παροχής εγγυήσεων, με το σκεπτικό ότι οι κανονιστικές ρυθμίσεις της ΕΕ τείνουν να περιορίζουν τη φιλόδοξη και δυναμική συνιστώσα της κοινωνικής και περιβαλλοντικής σήμανσης. Εντούτοις, ένα μη νομικό πλαίσιο προϋποθέτει, αφενός, εντιμότητα εκ μέρους της ανεξάρτητης πιστοποίησης και, αφετέρου, πλήρη κατανόηση από τους καταναλωτές της πραγματικής συμβολής κάθε ανεξάρτητης πρωτοβουλίας που αποσκοπεί στην παροχή εγγυήσεων. Τούτο σημαίνει πως όλα αυτά τα σχέδια θα πρέπει να βασίζονται στις αναγνωρισμένες διαδικασίες πιστοποίησης ISO65.

5.2   Θα ήταν χρήσιμο να ενθαρρυνθεί η ανάπτυξη κοινού πλαισίου προτύπων όπου διαπιστώνεται σαφής επικάλυψη μεταξύ των σχεδίων, όπως π.χ. στα σχέδια που αφορούν τους κανόνες εργασίας και τη χρήση φυτοφαρμάκων. Απαιτείται επίσης εμπεριστατωμένη αξιολόγηση του αντικτύπου, στην οποία θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι διαφορές ως προς τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα, π.χ. τη βελτίωση της πρόσβασης των μικρογεωργών στην αγορά στην περίπτωση του δίκαιου εμπορίου, τη βελτίωση των πρακτικών διαχείρισης των γεωργικών εκμεταλλεύσεων στην περίπτωση της UTZ Certified, τη δέσμευση του δίκαιου εμπορίου να ενδυναμώσει τις επιμέρους οργανώσεις παραγωγών ή την έμφαση της Rainforest Alliance στη βιοποικιλότητα.

5.3   Παρότι η Επιτροπή επιλέγει να μην καθορίσει η ίδια τα πρότυπα, υποστηρίζει ωστόσο τη διενέργεια ενδελεχούς μελέτης σχετικά με τις συγκριτικές διαφορές και τα συγκριτικά πλεονεκτήματα των κυριότερων σχεδίων. Η διαφάνεια της αγοράς αναγνωρίζεται ως ουσιώδης απαίτηση, η οποία υποβοηθά τα εστιασμένα στην εμπορία σχέδια παροχής εγγυήσεων με δεοντολογικά κριτήρια, και η ΕΟΚΕ επικροτεί, επί της αρχής, την ανάπτυξη του σχεδίου για τη δημιουργία διαδικτυακής πύλης με σκοπό την ανάλυση και τη συζήτηση τέτοιων σχεδίων. Εντούτοις, τα βασικά σημεία που χρήζουν συνεκτίμησης αφορούν, αφενός, τις επιδόσεις των εν λόγω σχεδίων στους τομείς στους οποίους έχουν κοινούς στόχους και, αφετέρου, τα συγκεκριμένα πλεονεκτήματα που παρέχουν στους τομείς όπου παρατηρείται διάσταση. Αξίζει να σημειωθεί ότι η παρούσα μορφή της διαδικτυακής πύλης της UNCTAD (7) δεν επιτυγχάνει αυτούς τους στόχους, διότι παραβλέπει τις σημαντικές διαφορές που υφίστανται μεταξύ των σχεδίων και στερείται της απαραίτητης σαφήνειας και αυστηρότητας που απαιτούνται από έναν τέτοιο μηχανισμό αναφοράς.

5.4   Συνιστάται να παρασχεθεί υποστήριξη για την ανάπτυξη των διαδικασιών που εξασφαλίζουν τη διαφάνεια και την αξιοπιστία των σημάτων βιωσιμότητας, καθώς και για την ανάπτυξη της δυνατότητας των παραγωγών να εξασφαλίζουν πιστοποίηση και πρόσβαση στην αγορά και να αντεπεξέρχονται στις οργανωτικές προκλήσεις από τις οποίες αυτές εξαρτώνται. Για παράδειγμα, θα μπορούσαν να διατεθούν πόροι στον οργανισμό ISEAL (8), προκειμένου να συνεχίσει τις εργασίες του για την εναρμόνιση των σχεδίων, όπου αυτό είναι σκόπιμο, και για την αποσαφήνιση των ιδιότυπων στοιχείων του καθενός τους, στις αντίθετες περιπτώσεις. Ο ISEAL είναι ένας πολυμερής οργανισμός, στο πλαίσιο του οποίου μπορούν να παγιωθούν οι κοινές συνιστώσες των διάφορων σχεδίων σήμανσης και, συγχρόνως, να αξιολογηθούν και να εξηγηθούν οι υπάρχουσες διαφορές με τη δέουσα ανεξαρτησία.

5.5   Κατά τις συζητήσεις που διεξάγονται επί του παρόντος όσον αφορά το δίκαιο εμπόριο και τα μη κυβερνητικά εμπορικά σχέδια εξασφάλισης της βιωσιμότητας, οι οργανώσεις παραγωγών των αναπτυσσόμενων χωρών έχουν να διαδραματίσουν αναμφίβολα ρόλο ζωτικής σημασίας (9) και η εμπειρία που έχουν ήδη αποκομίσει από διάφορα σχέδια βιωσιμότητας χρήζει περαιτέρω συνεκτίμησης. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι, στα σχέδια εξασφάλισης της βιωσιμότητας και σε οποιαδήποτε αξιολόγηση του αντικτύπου τους, θα πρέπει να συνεκτιμώνται επί ίσης βάσεως οι συμβολές των οργανώσεων των παραγωγών που διαθέτουν εμπειρία από τις περισσότερες μείζονες πρωτοβουλίες.

5.6   Ο συνολικός όγκος πωλήσεων του δίκαιου εμπορίου και των μη κυβερνητικών εμπορικών σχεδίων εξασφάλισης της βιωσιμότητας στην Ευρώπη πραγματοποιείται ως επί το πλείστον σε μια μειονότητα των κρατών μελών. Η ΕΟΚΕ συνιστά ενθέρμως στην Επιτροπή να δώσει προτεραιότητα στην υποστήριξη και τη χρηματοδότηση των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών σε εκείνα τα κράτη μέλη όπου τα προγράμματα ευαισθητοποίησης των καταναλωτών έναντι των θεμάτων της βιωσιμότητας είναι πιο περιορισμένα και όπου υπάρχουν αξιόπιστοι φορείς της κοινωνίας των πολιτών, ικανοί να παραλάβουν τη σκυτάλη για να συνεχίσουν αυτή την προσπάθεια.

5.7   Η εμπορική πολιτική της ΕΕ έχει, εδώ και αρκετό καιρό, αναγνωρίσει τη συμβολή του δίκαιου εμπορίου και παραδεχθεί την ικανότητά του να επηρεάζει τη διεθνή εμπορική πολιτική. Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να μελετήσει την αυξανόμενη σημασία που αποδίδουν οι πολίτες της ΕΕ στο βιώσιμο και κοινωνικά επωφελές εμπόριο και να διαμορφώσει ανάλογα τις δεσμεύσεις της όσον αφορά τους εμπορικούς κανόνες στο πλαίσιο του ΠΟΕ.

(1)  Αξίζει να σημειωθεί εδώ το κεφάλαιο για το εμπόριο και τη βιώσιμη ανάπτυξη (κεφάλαιο 13) της Συμφωνίας Ελεύθερων Συναλλαγών ΕΕ-Κορέας.

(2)  ΕΕ C 28 της 3.2.2006, σ. 72-81.

(3)  ΕΕ C 204 της 15.7.1996, σ. 41.

(4)  ΕΕ C 318 της 23.12.2009, σ. 29.

(5)  Η ανακοίνωση αναφέρεται στα κριτήρια του δίκαιου εμπορίου όπως αυτά έχουν καθοριστεί από το κίνημα δίκαιου εμπορίου και υπενθυμίζονται στο ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 6ης Ιουνίου 2006 σχετικά με το δίκαιο εμπόριο και την ανάπτυξη (A6-0207/2006).

(6)  Το γεγονός αυτό έχει επίσης καταδειχθεί με την απόφαση που έλαβε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 29 Οκτωβρίου 2009 να διαβιβάσει επίσημο αίτημα στις Κάτω Χώρες σχετικά με την ανάθεση εκ μέρους της Επαρχίας Noord-Holland μιας δημόσιας σύμβασης για την προμήθεια και τη διαχείριση μηχανών καφέ. Κατά την άποψη της Επιτροπής, η διαδικασία υποβολής προσφορών που χρησιμοποιήθηκε από την Επαρχία Noord-Holland δεν πληρούσε τις απαιτήσεις που θέτουν οι κανόνες της ΕΕ για τις δημόσιες συμβάσεις, περιορίζοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο τον ανταγωνισμό.

(7)  http://193.194.138.42/en/Sustainability-Claims-Portal/Discussion-Forum/Fair-Trade/Web-links/

(8)  Ο οργανισμός ISEAL (International Social And Environment Accreditations and Labelling Alliance) είναι η διεθνής ένωση καθορισμού των συστημάτων κοινωνικών και περιβαλλοντικών προτύπων, της οποίας οι κώδικες ορθών πρακτικών αποτελούν διεθνή έγγραφα αναφοράς για τέτοιου είδους συστήματα προτύπων.

(9)  Όπως συμβαίνει με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Δικαίου Εμπορίου (WFTO) και τη Fair Trade Labelling Organisations International (FLO), που περιλαμβάνουν ήδη στα συστήματα διακυβέρνησής τους οργανώσεις παραγωγών από τις αναπτυσσόμενες χώρες, αλλά και τη Rainforest Alliance (στα μέλη της Επιτροπής Διεθνών Προδιαγραφών της περιλαμβάνονται γαιοκτήμονες, γεωργοί, ΜΚΟ, μέλη της τοπικής κοινότητας, ερευνητές, τεχνικοί και άλλοι ενδιαφερόμενοι) και την Utz Certified (το διοικητικό της συμβούλιο περιλαμβάνει καλλιεργητές, εμπόρους και καβουρδιστές καφέ και ΜΚΟ και ο κώδικας δεοντολογίας της έχει αξιολογηθεί και αναγνωριστεί από όλους τους ενδιαφερομένους που συμμετέχουν στο πρόγραμμα Utz Certified).