Σένγκεν

ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΣΕΝΓΚΕΝ;

Κατάργηση των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα, με παράλληλη εγγύηση ασφάλειας υψηλού επιπέδου για τους πολίτες του. Αυτό συνεπάγεται την ενίσχυση και την εφαρμογή ενιαίων κριτηρίων όσον αφορά τους ελέγχους στα κοινά εξωτερικά σύνορα, την ανάπτυξη συνεργασίας μεταξύ των συνοριοφυλάκων, των εθνικών αστυνομικών και των δικαστικών αρχών και τη χρήση εξελιγμένων συστημάτων ανταλλαγής πληροφοριών.

ΒΑΣΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ

Εξέλιξη της συνεργασίας Σένγκεν

Η συνεργασία Σένγκεν εξελίχθηκε από μια αρχική πρωτοβουλία πέντε χωρών σε κεντρικό τομέα πολιτικής της ΕΕ ο οποίος διέπει τα ταξίδια χωρίς εσωτερικούς συνοριακούς ελέγχους, καθώς και τον έλεγχο των εξωτερικών συνόρων, ακολουθώντας τα εξής στάδια:

• 1985. Το Βέλγιο, η Γερμανία, η Γαλλία, το Λουξεμβούργο και οι Κάτω Χώρες υπογράφουν συμφωνία, στο χωριό Σένγκεν του Λουξεμβούργου, σχετικά με τη σταδιακή κατάργηση των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορά τους.
• 1990. Οι ίδιες πέντε χώρες υπογράφουν τη σύμβαση εφαρμογής της συμφωνίας του Σένγκεν με την οποία θεσπίζονται μέτρα και εγγυήσεις για την εφαρμογή της συμφωνίας.
• 1995. Δημιουργία του χώρου Σένγκεν χωρίς εσωτερικά σύνορα με την κατάργηση των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα μεταξύ επτά κρατών μελών της ΕΕ.
• 1999. Το πρωτόκολλο Σένγκεν της Συνθήκης του Άμστερνταμ ενσωματώνει τη συνεργασία Σένγκεν στο νομικό πλαίσιο της ΕΕ.
• 2022. Δημιουργία του Συμβουλίου Σένγκεν και του κύκλου του Συμβουλίου Σένγκεν, ακρογωνιαίου λίθου του συστήματος διακυβέρνησης του Σένγκεν.
• 2025. Έγκριση της Δήλωσης Σένγκεν για τον εορτασμό της 40ής επετείου από την υπογραφή της συμφωνίας του Σένγκεν και την ανανέωση της δέσμευσης για έναν χώρο χωρίς εσωτερικά σύνορα.

Ιδιότητα μέλους

• Ξεκινώντας με πέντε ιδρυτικά μέλη, ο χώρος Σένγκεν πλέον περιλαμβάνει όλα τα κράτη μέλη, εκτός από την Ιρλανδία, καθώς και τέσσερις συνδεδεμένες χώρες: την Ελβετία, την Ισλανδία, το Λιχτενστάιν και τη Νορβηγία.

Έλεγχοι στα εσωτερικά σύνορα στην πράξη

• Οποιοδήποτε πρόσωπο βρίσκεται νόμιμα εντός του χώρου Σένγκεν, ανεξαρτήτως ιθαγένειας, μπορεί να διασχίσει τα εσωτερικά σύνορα χωρίς κανέναν έλεγχο.
• Οι εθνικές αρχές μπορούν να διεξάγουν αστυνομικούς επιτόπιους ελέγχους είτε στα σύνορα είτε σε παραμεθόριες περιοχές εφόσον αυτοί βασίζονται σε γενικές πληροφορίες και εμπειρίες και δεν πρόκειται για συστηματικούς ελέγχους διαβατηρίων.
• Τα πρόσωπα οφείλουν να έχουν μαζί τους συγκεκριμένα ταξιδιωτικά έγγραφα, ανάλογα με το αν είναι υπήκοοι της ΕΕ, μέλη οικογένειας πολιτών της ΕΕ που είναι πολίτες τρίτων χωρών ή υπήκοοι τρίτων χωρών.
• Οποιαδήποτε χώρα είναι μέλος του χώρου Σένγκεν μπορεί, κατ’ εξαίρεση, να επαναφέρει τους ελέγχους στα εσωτερικά σύνορα προσωρινά, ως έσχατη λύση, εάν υφίσταται σοβαρή απειλή για τη δημόσια τάξη ή την εσωτερική ασφάλεια. Οφείλει να ενημερώσει τα άλλα κράτη Σένγκεν, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το κοινό. Μετά τη νόσο COVID-19, ο κώδικας συνόρων του Σένγκεν περιλαμβάνει πλέον ειδικούς κανόνες για τη θέσπιση μέτρων σε περίπτωση υγειονομικής κρίσης, βάσει των οποίων ανατίθεται στο Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης σχετικός ρόλος.

Ενισχυμένη ασφάλεια

Το Σένγκεν περιλαμβάνει ένα ενιαίο σύνολο κανόνων που καλύπτουν:

• τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να διεξάγονται οι έλεγχοι των προσώπων που διασχίζουν τα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ σύμφωνα με τον κώδικα συνόρων του Σένγκεν·
• την εναρμόνιση των όρων εισόδου με μια κοινή πολιτική θεωρήσεων και κοινούς κανόνες όσον αφορά τις θεωρήσεις βραχείας διαμονής·
• τη βαθύτερη συνεργασία μεταξύ των χωρών και των ευρωπαϊκών οργανισμών για την καταπολέμηση του διασυνοριακού εγκλήματος·
• την ενίσχυση της δικαστικής συνεργασίας μέσω ενός ταχύτερου συστήματος έκδοσης και μέσω της μεταβίβασης ποινικών αποφάσεων μεταξύ δικαιοδοσιών.

Το σύστημα πληροφοριών Σένγκεν (SIS)

Αυτό το σύστημα πληροφοριών ευρείας κλίμακας:

• υποστηρίζει τον έλεγχο στα εξωτερικά σύνορα και τη συνεργασία για την επιβολή του νόμου μεταξύ των χωρών Σένγκεν·
• δημιουργήθηκε το 1995 και ακολούθως επεκτάθηκε, πιο πρόσφατα το 2023, με νέες καταχωρίσεις, αναβαθμίσεις και φωτογραφίες καταχωρίσεων, λόγω των εξελισσόμενων μεταναστευτικών προκλήσεων και προκλήσεων ασφαλείας·
• περιέχει πληροφορίες για:
  • υπόπτους εγκληματικών πράξεων,
  • άτομα που μπορεί να μην έχουν το δικαίωμα εισόδου ή παραμονής στην ΕΕ,
  • αγνοούμενα πρόσωπα,
  • ιδιοκτησία που έχει κλαπεί, υπεξαιρεθεί ή απολεσθεί·
• χρησιμοποιείται από τις εθνικές αρχές που είναι αρμόδιες για:
  • τους συνοριακούς ελέγχους,
  • τους αστυνομικούς και τελωνειακούς ελέγχους,
  • την άσκηση ποινικών διώξεων και τη διενέργεια δικαστικών ερευνών πριν από την απαγγελία κατηγορίας,
  • τις θεωρήσεις και τις άδειες διαμονής·
• είναι προσβάσιμο από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής (Frontex), τον Οργανισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη Συνεργασία στον Τομέα της Ποινικής Δικαιοσύνης (Eurojust) και τον Οργανισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη Συνεργασία στον Τομέα της Επιβολής του Νόμου (Ευρωπόλ).

Σύστημα πληροφοριών για τις θεωρήσεις (VIS)

Το σύστημα πληροφοριών για τις θεωρήσεις επιτρέπει στα κράτη Σένγκεν να ανταλλάσσουν δεδομένα σχετικά με τις θεωρήσεις, ιδιαίτερα σχετικά με τις αιτήσεις θεώρησης βραχείας διαμονής. Όπως και το σύστημα πληροφοριών Σένγκεν, τελεί υπό τη διαχείριση του Οργανισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη Λειτουργική Διαχείριση Συστημάτων ΤΠ Μεγάλης Κλίμακας στον Χώρο Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης (eu-LISA).

Προϋποθέσεις για την αποδοχή μελών

Τα νέα κράτη μέλη πρέπει να ευθυγραμμίσουν τα εθνικά τους συστήματα με όλους τους κανόνες Σένγκεν στο πλαίσιο της διαδικασίας διεύρυνσης της ΕΕ. Για τον σκοπό αυτόν πρέπει να αναπτύξουν τη θεσμική και επιχειρησιακή ικανότητα που χρειάζονται για να εφαρμόζουν τους κανόνες Σένγκεν σύμφωνα με τα υψηλότερα πρότυπα μέσω ενός ισχυρού εθνικού πλαισίου διακυβέρνησης Σένγκεν.

Όταν μια χώρα προσχωρεί στην ΕΕ, γίνεται κράτος Σένγκεν, το οποίο σημαίνει ότι όλοι οι κανόνες Σένγκεν καθίστανται δεσμευτικοί κατά την προσχώρηση. Ωστόσο, ορισμένες διατάξεις εφαρμόζονται μόνο σε μεταγενέστερο στάδιο —όπως η πλήρης ενεργή πρόσβαση σε όλα τα συστήματα πληροφοριών, το δικαίωμα έκδοσης θεωρήσεων Σένγκεν και η κατάργηση των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα. Για την εφαρμογή των διατάξεων αυτών, το νέο κράτος Σένγκεν πρέπει να υποβληθεί σε ολοκληρωμένη αξιολόγηση που συντονίζεται από την Επιτροπή και διενεργείται σε στενή συνεργασία με τα κράτη μέλη, στο πλαίσιο του μηχανισμού αξιολόγησης Σένγκεν (βλ. σύνοψη).

Εφόσον από την αξιολόγηση επιβεβαιωθεί ότι η χώρα πληροί όλες τις αναγκαίες προϋποθέσεις και εφαρμόζει το κεκτημένο του Σένγκεν αποτελεσματικά, το Συμβούλιο εκδίδει απόφαση που επιτρέπει την άρση των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα. Το τελευταίο αυτό βήμα σηματοδοτεί την πλήρη ένταξη της χώρας στον χώρο Σένγκεν χωρίς ελέγχους στα εσωτερικά σύνορα.