Κανόνες για τη διέλευση των συνόρων της ΕΕ

ΒΑΣΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ

Ο κώδικας θεσπίζει τους κανόνες που διέπουν:

• τους ελέγχους προσώπων στα εξωτερικά σύνορα·
• τις προϋποθέσεις εισόδου· και
• τις προϋποθέσεις προσωρινής επαναφοράς των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα του χώρου Σένγκεν (ενός χώρου χωρίς σύνορα που περιλαμβάνει 25 κράτη μέλη της ΕΕ, καθώς και την Ισλανδία, το Λιχτενστάιν, τη Νορβηγία και την Ελβετία) σε περίπτωση σοβαρής απειλής κατά της δημόσιας τάξης ή της εσωτερικής ασφάλειας.

Για ποιους ισχύει;

Ο κώδικας συνόρων του Σένγκεν θεσπίζει τους κανόνες που ισχύουν για οποιοδήποτε πρόσωπο που διέρχεται τα εξωτερικά σύνορα του χώρου Σένγκεν. Η Κύπρος δεν είναι ακόμη τακτικό μέλος του χώρου Σένγκεν αλλά πρέπει να ακολουθεί τους κανόνες σχετικά με τους ελέγχους στα εξωτερικά σύνορα. Η Βουλγαρία και η Ρουμανία προσχώρησαν στον χώρο Σένγκεν στις 31 Μαρτίου 2024 όσον αφορά τα εναέρια και θαλάσσια σύνορα, παρόλο που οι μεθοριακοί έλεγχοι εξακολουθούν να διενεργούνται στα χερσαία σύνορα των δύο χωρών.

Εξωτερικά σύνορα

Κατά τη διέλευση των εξωτερικών συνόρων, οι υπήκοοι τρίτων χωρών που, βάσει του δικαίου της ΕΕ, δεν έχουν το δικαίωμα ελεύθερης κυκλοφορίας υπόκεινται σε διεξοδικούς ελέγχους σύμφωνα με τις προϋποθέσεις εισόδου στη χώρα, συμπεριλαμβανομένης της συστηματικής έρευνας σε σχετικές βάσεις δεδομένων, όπως το σύστημα πληροφοριών Σένγκεν (SIS), καθώς και της επαλήθευσης του συστήματος πληροφοριών για τις θεωρήσεις (VIS), εάν το πρόσωπο υπόκειται στην υποχρέωση θεώρησης.

Σε περίπτωση προβλεπόμενης παραμονής στα εδάφη μιας χώρας που ανήκει στον χώρο Σένγκεν για το πολύ 90 ημέρες σε περίοδο 180 ημερών, οι υπήκοοι τρίτων χωρών πρέπει:

• να είναι κάτοχοι έγκυρου ταξιδιωτικού εγγράφου ή θεώρησης, εφόσον απαιτείται·
• να αιτιολογούν τον σκοπό και τις συνθήκες της προβλεπόμενης παραμονής τους και να αποδεικνύουν ότι διαθέτουν επαρκή μέσα διαβίωσης·
• να μην είναι καταχωρισμένοι στο SIS με σκοπό την απαγόρευση εισόδου· και
• να μη συνιστούν απειλή κατά της δημόσιας τάξης, της εσωτερικής ασφάλειας, της δημόσιας υγείας εντός της ΕΕ ή κατά των διεθνών σχέσεων κάποιου κράτους μέλους.

Η είσοδος υπηκόου τρίτης χώρας (υπηκόου χώρας εκτός Σένγκεν ή χώρας εκτός ΕΕ) που, βάσει του δικαίου της ΕΕ, δεν έχει το δικαίωμα ελεύθερης κυκλοφορίας μπορεί να απαγορευτεί μόνο με απόφαση που λαμβάνεται από αρμόδια εθνική αρχή η οποία αναφέρει τους συγκεκριμένους λόγους για την απαγόρευση, και η απόφαση αυτή μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο προσφυγής.

Κανόνες για την τοπική διασυνοριακή κυκλοφορία σε εξωτερικά χερσαία σύνορα

Ο κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1931/2006 θεσπίζει ένα καθεστώς τοπικής διασυνοριακής κυκλοφορίας στα εξωτερικά χερσαία σύνορα της ΕΕ και εισάγει μια άδεια τοπικής διασυνοριακής κυκλοφορίας για τους υπηκόους γειτονικών τρίτων χωρών που κατοικούν σε παραμεθόριες περιοχές.

Εσωτερικά σύνορα

Στον χώρο που δεν διενεργούνται έλεγχοι στα εσωτερικά σύνορα (δηλαδή στον χώρο Σένγκεν με εξαίρεση τη Βουλγαρία, την Κύπρο και τη Ρουμανία), οποιοδήποτε πρόσωπο οποιασδήποτε εθνικότητας, μπορεί να διασχίζει τα εσωτερικά σύνορα χωρίς τη διεξαγωγή συνοριακών ελέγχων. Ωστόσο, οι εθνικές αστυνομικές αρχές έχουν το δικαίωμα να διεξάγουν αστυνομικούς ελέγχους, ακόμη και στην περιοχή των συνόρων, οι οποίοι υπόκεινται σε συγκεκριμένους κανόνες και περιορισμούς.

Οι χώρες που αποτελούν μέρος του χώρου στον οποίο δεν διεξάγονται έλεγχοι στα εσωτερικά σύνορα πρέπει να άρουν κάθε εμπόδιο για την ομαλή ροή της κυκλοφορίας σε οδικά σημεία διέλευσης των εσωτερικών συνόρων, και ιδίως κάθε όριο ταχύτητας που δεν βασίζεται αποκλειστικά σε λόγους οδικής ασφάλειας ή τεχνολογίες επιτήρησης που χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση απειλών κατά της δημόσιας ασφάλειας ή της δημόσιας τάξης.

Προσωρινή επαναφορά των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα

Ο τροποποιητικός κανονισμός (ΕE) 2024/1717 καθορίζει τις προϋποθέσεις για την επαναφορά και την παράταση των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα. Όταν, σε περιοχή χωρίς συνοριακούς ελέγχους, υπάρχει σοβαρή απειλή για τη δημόσια τάξη ή την εσωτερική ασφάλεια σε ένα κράτος μέλος, το εν λόγω κράτος μέλος μπορεί, μόνο ως μέτρο έσχατης ανάγκης, σε εξαιρετικές καταστάσεις, να επαναφέρει τους συνοριακούς ελέγχους. Μια τέτοια ισχυρή απειλή θα μπορούσε να προκύψει από:

• τρομοκρατικά συμβάντα ή απειλές, και απειλές που συνδέονται με το σοβαρό οργανωμένο έγκλημα·
• μεγάλης κλίμακας καταστάσεις έκτακτης ανάγκης στον τομέα της δημόσιας υγείας·
• εξαιρετική κατάσταση που χαρακτηρίζεται από αιφνίδιες μεγάλης κλίμακας μη επιτρεπόμενες μετακινήσεις υπηκόων τρίτων χωρών μεταξύ των κρατών μελών, που ασκούν σημαντική πίεση στους συνολικούς πόρους και τις ικανότητες των καλά προετοιμασμένων αρμόδιων αρχών και η οποία ενδέχεται να θέσει σε κίνδυνο τη συνολική λειτουργία του χώρου χωρίς ελέγχους στα εσωτερικά σύνορα, όπως αποδεικνύεται από την ανάλυση πληροφοριών και όλα τα διαθέσιμα δεδομένα, μεταξύ άλλων από αρμόδιους οργανισμούς της ΕΕ· και
• διεθνείς εκδηλώσεις μεγάλης κλίμακας ή μεγάλης προβολής.

Επιτρέπεται στα κράτη μέλη να παρατείνουν τους ελέγχους στα εσωτερικά σύνορα με βάση κινδύνους για την ασφάλεια ή μεταναστευτικές ροές για περίοδο έξι μηνών. Μπορούν να παρατείνουν την επαναφορά κατά περιόδους έξι μηνών μέχρι και το πολύ δύο έτη. Πρέπει να κοινοποιούν τυχόν επαναφορά και να επεξηγούν την αναγκαιότητα και την αναλογικότητα της απόφασης για την επαναφορά των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα. Όταν η επαναφορά προγραμματίζεται να διαρκέσει 12 μήνες, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρέπει να εκδώσει γνωμοδότηση σχετικά με το αν τα μέτρα είναι αναλογικά και αναγκαία. Σε περίπτωση μείζονος εξαιρετικής κατάστασης σχετιζόμενης με διαρκή σοβαρή απειλή τα κράτη μέλη μπορούν κατ’ εξαίρεση να παρατείνουν την επαναφορά των μεθοριακών ελέγχων και μετά το πέρας της εν λόγω διετούς περιόδου το πολύ δύο φορές, από έξι μήνες τη φορά.

Όταν η Επιτροπή διαπιστώνει ότι υπάρχει μεγάλης κλίμακας κατάσταση έκτακτης ανάγκης στον τομέα της δημόσιας υγείας που επηρεάζει πολλά κράτη μέλη, θέτοντας σε κίνδυνο τη συνολική λειτουργία του χώρου Σένγκεν χωρίς ελέγχους στα εσωτερικά σύνορα, μπορεί να προτείνει στο Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης να εκδώσει μια εκτελεστική απόφαση που να επιτρέπει την επαναφορά των μεθοριακών ελέγχων από τα κράτη μέλη, συμπεριλαμβανομένων τυχόν κατάλληλων μέτρων μετριασμού των κινδύνων σε εθνικό και ενωσιακό επίπεδο, όταν τα διαθέσιμα μέτρα [στα άρθρα 21α και 23 του κανονισμού (ΕΕ) 2024/1717] δεν επαρκούν για την αντιμετώπιση μιας μεγάλης κλίμακας κατάστασης έκτακτης ανάγκης στον τομέα της δημόσιας υγείας.

Όταν η Επιτροπή διαπιστώνει ότι υπάρχουν εξαιρετικές περιστάσεις που θέτουν τη συνολική λειτουργία της περιοχής χωρίς ελέγχους στα εσωτερικά σύνορα σε κίνδυνο, ως αποτέλεσμα διαρκών σοβαρών ανεπαρκειών όσον αφορά τους ελέγχους στα εξωτερικά σύνορα, εφόσον οι εν λόγω περιστάσεις συνιστούν σοβαρή απειλή κατά της δημόσιας τάξης ή της εσωτερικής ασφάλειας, μπορεί να προτείνει στο Συμβούλιο να εκδώσει μια σύσταση προς ένα ή περισσότερα κράτη μέλη να αποφασίσουν να επαναφέρουν τους μεθοριακούς ελέγχους σε όλα ή σε συγκεκριμένα τμήματα των εσωτερικών συνόρων τους.

Μηχανισμός αξιολόγησης Σένγκεν

Η εφαρμογή του κανονισμού (ΕE) 2016/399 από κάθε κράτος μέλος αναθεωρείται τουλάχιστον κάθε 5 χρόνια μέσω ενός μηχανισμού αξιολόγησης ¹, σύμφωνα με τους κανόνες που προβλέπονται στον κανονισμό (ΕΕ) 2022/922 (βλ. σύνοψη).

Συστηματικοί έλεγχοι έναντι των σχετικών βάσεων δεδομένων στα εξωτερικά σύνορα

Από τον Απρίλιο του 2017, διενεργούνται συστηματικοί έλεγχοι διασταύρωσης στοιχείων με τη χρήση βάσεων δεδομένων για πολίτες της ΕΕ / πολίτες του ΕΟΧ (Ευρωπαϊκός Οικονομικός Χώρος) / Ελβετούς πολίτες στα εξωτερικά σύνορα του χώρου Σένγκεν, παράλληλα με τους υφιστάμενους ελέγχους που ήδη διενεργούνται σε υπηκόους τρίτων χωρών.

Οι εν λόγω κανόνες θεσπίστηκαν ως αποτέλεσμα των τρομοκρατικών επιθέσεων που έπληξαν διάφορα κράτη μέλη τα τελευταία χρόνια και θα πρέπει να βοηθήσουν ιδιαίτερα στην αντιμετώπιση των απειλών από τρομοκράτες αγωνιστές που έχουν γεννηθεί στην ΕΕ και πηγαίνουν στο εξωτερικό ή επιστρέφουν από αυτό. Οι έλεγχοι πραγματοποιούνται τόσο κατά την είσοδο όσο και κατά την έξοδο από τα εξωτερικά σύνορα. Οι έλεγχοι διενεργούνται μέσω βάσεων δεδομένων όπως για παράδειγμα του SIS και της βάσης δεδομένων της Interpol για κλεμμένα και απολεσθέντα ταξιδιωτικά έγγραφα.

Σύστημα εισόδου/εξόδου

Ο κανονισμός (ΕΕ) 2016/399 λαμβάνει υπόψη την έκδοση του κανονισμού (ΕΕ) 2017/2226, ο οποίος δημιούργησε ένα κεντρικό σύστημα καταχώρισης δεδομένων εισόδου και εξόδου (σύστημα εισόδου/εξόδου — ΣΕΕ) για υπηκόους τρίτων χωρών που έρχονται για βραχεία διαμονή, από τη στιγμή που θα τεθεί σε ισχύ. Το τρέχον σύστημα σφράγισης του ταξιδιωτικού εγγράφου κατά την είσοδο και την έξοδο θα αντικατασταθεί από την ηλεκτρονική καταχώριση της εισόδου και της εξόδου απευθείας στο ΣΕΕ. Έχει ενσωματωθεί η χρήση αυτοματοποιημένων συστημάτων συνοριακών ελέγχων για άτομα που πρέπει να καταγράφονται στο ΣΕΕ. Οι χώρες του Σένγκεν είναι επίσης σε θέση να θεσπίσουν εθνικά προγράμματα διευκόλυνσης ώστε να επιτρέψουν στους υπηκόους τρίτων χωρών, που έχουν ήδη ελεγχθεί, να επωφεληθούν κατά την είσοδό τους απαλλάσσοντάς τους από ορισμένες παραμέτρους των συνοριακών ελέγχων. Οι νέοι αυτοί κανόνες θα εφαρμοστούν από την ημερομηνία έναρξης ισχύος του ΣΕΕ.

Ο Οργανισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη Λειτουργική Διαχείριση Συστημάτων ΤΠ Μεγάλης Κλίμακας στον Χώρο Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης είναι ήδη υπεύθυνος για τη λειτουργία των τριών συστημάτων τεχνολογίας πληροφοριών της ΕΕ που είναι απαραίτητα για τη διαφύλαξη του χώρου Σένγκεν και τη διαχείριση των συνόρων. Πρόκειται για τα ακόλουθα συστήματα:

• το Eurodac (τη δακτυλοσκοπική βάση δεδομένων των αιτούντων άσυλο στην ΕΕ που επιτρέπει την αντιπαραβολή δακτυλικών αποτυπωμάτων),
• το SIS, και
• το σύστημα πληροφοριών για τις θεωρήσεις.

Σύμφωνα με τον κανονισμό (ΕΕ) 2017/2226, ο οργανισμός έχει επωμιστεί την πρόσθετη αρμοδιότητα της ανάπτυξης του ΣΕΕ και της διασφάλισης της ορθής διαχείρισής του.