1.

Orzeczenie sądowe stwierdzające nieuczciwy charakter postanowienia zawartego w umowie konsumenckiej może mieć ewidentnie wiążący charakter jako precedens prawny. Czy jednak państwa członkowskie mogą przypisać takiemu orzeczeniu skutek erga omnes, by wiązało ono przedsiębiorców, którzy nie brali udziału w postępowaniu? Takie właśnie pytanie zostało zadane Trybunałowi w tej sprawie.

2.

Niniejszy wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym wpisuje się w ramy sporu między przedsiębiorcą a polskimi organami ochrony konkurencji i konsumentów dotyczącego nałożenia kary pieniężnej na tego przedsiębiorcę z tego względu, że stosuje on w swych umowach zawieranych z konsumentami postanowienia wzorców umów uważane za tożsame z postanowieniami uznanymi wcześniej za nieuczciwe i wpisanymi z tego tytułu do jawnego rejestru, mimo że ów przedsiębiorca nie brał udziału w postępowaniu prowadzącym do stwierdzenia nieuczciwego charakteru postanowień zawartych w tym rejestrze.

3.

Sąd odsyłający zwraca się do Trybunału głównie z pytaniem, czy w istocie art. 6 ust. 1 i art. 7 dyrektywy 93/13/EWG ( 2 ) w związku z art. 1 i 2 dyrektywy 2009/22/WE ( 3 ) stoją na przeszkodzie takim przepisom jak przepisy rozpatrywane w sporze, który zawisł przed tym sądem.

4.

W związku z tym Trybunał ma określić po raz pierwszy granice autonomii proceduralnej państw członkowskich w ramach dyrektywy 93/13 oraz właściwą równowagę między skuteczną ochroną konsumentów przed nieuczciwymi klauzulami a prawem przedsiębiorcy do bycia wysłuchanym, gwarantowanym w art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „kartą praw podstawowych”).

5.

Artykuł 3 dyrektywy 93/13 stanowi:

„1.   Warunki umowy, które nie były indywidualnie negocjowane, mogą być uznane za nieuczciwe, jeśli stoją[c] w sprzeczności z wymogami dobrej wiary, powodują znaczącą nierównowagę wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta.

2.   Warunki umowy zawsze zostaną uznane za niewynegocjowane indywidualnie, jeżeli zostały sporządzone wcześniej i konsument nie miał w związku z tym wpływu na ich treść, zwłaszcza jeśli zostały przedstawione konsumentowi w formie uprzednio sformułowanej umowy standardowej.

[…]

Jeśli sprzedawca lub dostawca twierdzi, że standardowe warunki umowne zostały wynegocjowane indywidualnie, ciężar dowodu w tym zakresie spoczywa na nim.

3.   Załącznik zawiera przykładowy i niewyczerpujący wykaz warunków, które mogą być uznane za nieuczciwe”.

6.

Jeżeli chodzi o ocenę nieuczciwego charakteru danego warunku umowy, art. 4 ust. 1 tej dyrektywy stanowi:

„1.   Nie naruszając przepisów art. 7, nieuczciwy charakter warunków umowy jest określany z uwzględnieniem rodzaju towarów lub usług, których umowa dotyczy, i z odniesieniem, w czasie wykonania [zawierania] umowy, do wszelkich okoliczności związanych z wykonaniem [zawarciem] umowy oraz do innych warunków tej umowy lub innej umowy, od której ta jest zależna”.

7.

Artykuł 6 ust. 1 wspomnianej dyrektywy ma następujące brzmienie:

„1.   Państwa członkowskie stanowią, że na mocy prawa krajowego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków”.

8.

Artykuł 7 dyrektywy 93/13 stanowi:

„1.   Zarówno w interesie konsumentów, jak i konkurentów państwa członkowskie zapewnią stosowne i skuteczne środki mające na celu zapobieganie stałemu [dalszemu] stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach zawieranych przez sprzedawców i dostawców z konsumentami.

2.   Środki określone w ust. 1 obejmują postanowienia, według których osoby i organizacje mające uzasadniony interes na mocy prawa krajowego, związany z ochroną konsumentów, będą mogły wszcząć postępowanie zgodnie z właściwym prawem krajowym przed sądami lub przed organami administracyjnymi mającymi odpowiednie kwalifikacje [kompetencje] do decydowania, czy warunki umowy sporządzone do celów ogólnego wykorzystania są nieuczciwe, co umożliwi powyższym osobom i organizacjom podjęcie stosownych i skutecznych środków w celu zapobieżenia stałemu [dalszemu] stosowaniu takich warunków.

3.   W poszanowaniu przepisów prawa krajowego prawne środki zabezpieczające [środki ochrony prawnej] określone w ust. 2 można skierować oddzielnie lub łącznie przeciwko kilku sprzedawcom lub dostawcom z tego samego sektora gospodarki lub przeciwko ich stowarzyszeniom, które stosują lub zalecają stosowanie tych samych lub podobnych ogólnych warunków umowy”.

9.

Artykuł 8 dyrektywy 93/13 stanowi, że państwa członkowskie mogą przyjąć lub utrzymać przepisy prawne bardziej rygorystyczne niż przepisy przewidziane w tej dyrektywie w zakresie, w jakim są one zgodne z traktatem.

10.

Artykuł 8a ust. 1 dyrektywy 93/13 brzmi następująco ( 4 ):

„1.   W przypadku gdy państwo członkowskie przyjmuje przepisy zgodnie z art. 8, informuje ono Komisję o tych przepisach, jak również o wszelkich późniejszych zmianach, w szczególności w przypadku gdy przepisy te:

[…]

11.

Artykuł 1 dyrektywy 2009/22, w wersji obowiązującej w momencie zaistnienia okoliczności faktycznych sporu w postępowaniu głównym, zatytułowany „Zakres stosowania”, stanowi:

„1.   Celem niniejszej dyrektywy jest zbliżenie przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich odnoszących się do powództw o zaprzestanie szkodliwych praktyk, określonych w art. 2, mających na celu ochronę zbiorowych interesów konsumentów, objętych dyrektywami wymienionymi w załączniku I, w celu zapewnienia sprawnego funkcjonowania rynku wewnętrznego.

2.   Na użytek niniejszej dyrektywy, szkodliwa praktyka oznacza każdy czyn niezgodny z dyrektywami wymienionymi w załączniku I, transponowanymi do wewnętrznego porządku prawnego państw członkowskich, który narusza zbiorowe interesy określone w ust. 1”.

12.

Punkt 5 załącznika I do dyrektywy 2009/22, zatytułowany „Wykaz dyrektyw, o których mowa w art. 1”, wymienia dyrektywę 93/13.

13.

Artykuł 2 dyrektywy 2009/22, zatytułowany „Powództwa o zaprzestanie szkodliwych praktyk”, stanowi w ust. 1:

„Państwa członkowskie wyznaczają sądy lub organy administracyjne właściwe do prowadzenia postępowań wszczętych przez upoważnione podmioty w rozumieniu art. 3, wnoszące o:

14.

Artykuł 24 ust. 1 i art. 24 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz.U. Nr 50, poz. 331) w wersji mającej zastosowanie w postępowaniu głównym stanowi ( 5 ):

„1.   Zakazane jest stosowanie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów.

2.   Przez praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów rozumie się godzące w nie bezprawne działanie przedsiębiorcy, w szczególności:

15.

Artykuł 26 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów stanowi:

„1.   Prezes Urzędu [Ochrony Konkurencji i Konsumentów] wydaje decyzję o uznaniu praktyki za naruszającą zbiorowe interesy konsumentów i nakazującą zaniechanie jej stosowania, jeżeli stwierdzi naruszenie zakazu określonego w art. 24”.

16.

Artykuł 106 ust. 1 pkt 4 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów stanowi:

„1.   Prezes Urzędu [Ochrony Konkurencji i Konsumentów] może nałożyć na przedsiębiorcę, w drodze decyzji, karę pieniężną w wysokości nie większej niż 10% przychodu osiągniętego w roku rozliczeniowym poprzedzającym rok nałożenia kary, jeżeli przedsiębiorca ten, choćby nieumyślnie:

[…]

17.

Artykuł 47942§ 1, art. 47943 i art. 47945 §§ 1–3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. 2014, poz. 101) w wersji mającej zastosowanie w postępowaniu głównym (zwanej dalej „kodeksem postępowania cywilnego”) stanowią ( 6 ):

„Artykuł 47942

§ 1.   W razie uwzględnienia powództwa sąd w sentencji wyroku przytacza treść postanowień wzorca umowy uznanych za niedozwolone i zakazuje ich wykorzystywania.

[…]

Artykuł 47943

Wyrok prawomocny ma skutek wobec osób trzecich od chwili wpisania uznanego za niedozwolone postanowienia wzorca umowy do rejestru, o którym mowa w art. 47945 § 2.

[…]

Artykuł 47945

§ 1.   Odpis prawomocnego wyroku uwzględniającego powództwo sąd przesyła Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

§ 2.   Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów prowadzi, na podstawie wyroków, o których mowa w § 1, rejestr postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone.

§ 3.   Rejestr, o którym mowa w § 2, jest jawny”.

18.

Decyzją z dnia 22 listopada 2011 r. Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (zwanego dalej „UOKiK”) nałożył karę pieniężną w wysokości 21127 złotych polskich (PLN) (około 4940 EUR) na spółkę HK Zakład Usługowo Handlowy „Partner” Sp. z o.o. (zwaną dalej „HK Partner” lub „spółką HK Partner”), prowadzącą działalność gospodarczą między innymi w zakresie usług turystycznych. Decyzja ta została wydana na podstawie art. 24 ust. 1 i art. 24 ust. 2 pkt 1 oraz art. 106 ust. 1 pkt 4 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów ze względu na to, że spółka HK Partner stosowała postanowienia wzorców umów sprzedaży podróży o treści tożsamej z treścią postanowień uznanych wcześniej za niedozwolone, a następnie wpisanych do jawnego rejestru nieuczciwych postanowień, o którym mowa w art. 47945 § 2 kodeksu postępowania cywilnego (zwanego dalej „rejestrem nieuczciwych postanowień”) ( 7 ).

19.

Spółka HK Partner wniosła do Sądu Okręgowego w Warszawie – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (zwanego dalej „SOKiK”) odwołanie od decyzji Prezesa UOKiK z dnia 22 listopada 2011 r., domagając się uchylenia tej decyzji i ewentualnie obniżenia wysokości kary pieniężnej. W toku postępowania przed SOKiK doszło do podziału spółki HK Partner, w wyniku którego to przekształcenia powód, spółka Biuro podróży „Partner” Sp. z o.o. (zwana dalej „Biurem podróży Partner”), wstąpił w ogół praw i obowiązków spółki HK Partner związanych z prowadzoną działalnością turystyczną. Wyrokiem z dnia 19 listopada 2013 r. SOKiK oddalił odwołanie, podzielając pogląd Prezesa UOKiK co do tego, że postanowienia stosowane przez HK Partner były tożsame z postanowieniami wpisanymi do rejestru nieuczciwych postanowień.

20.

Biuro podróży Partner wniosło apelację do Sądu Apelacyjnego w Warszawie VI Wydziału Cywilnego, domagając się uchylenia decyzji Prezesa UOKiK z dnia 22 listopada 2011 r. oraz ewentualnie uchylenia wyroku SOKiK z dnia 19 listopada 2013 r. i przekazania sprawy temu sądowi do ponownego rozpoznania.

21.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny, mając wątpliwości dotyczące wykładni prawa Unii, postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

22.

W świetle jasnego orzecznictwa Trybunału dotyczącego wykładni art. 267 akapit trzeci TFUE ( 8 ) w drugim pytaniu prejudycjalnym nie zostały poruszone nowe kwestie prawne. Należy więc zająć się wyłącznie pierwszym pytaniem prejudycjalnym, które dotyczy nierozpatrywanej dotąd kwestii.

23.

Rząd polski oraz Komisja Europejska przedstawiły uwagi na piśmie. W rozprawie, która odbyła się w dniu 9 marca 2016 r., wzięły udział rząd polski oraz Komisja.

24.

Na wstępie należy omówić szczegółowo polski system ochrony konsumentów przed nieuczciwymi postanowieniami, który wprowadza trzy formy kontroli takich klauzul: kontrolę indywidualną, kontrolę abstrakcyjną i kontrolę administracyjną ( 9 ).

25.

Kontrola indywidualna sprawowana jest przez sądy powszechne rozpoznające spory między konsumentami a przedsiębiorcami dotyczące nieuczciwego charakteru postanowień zawartych w umowach indywidualnych. Orzeczenie sądowe dotyczące kontroli indywidualnej wiąże jedynie strony postępowania.

26.

Natomiast kontrola abstrakcyjna jest sprawowana przez wyspecjalizowany sąd, mianowicie SOKiK, i wykonywana według szczególnej procedury uregulowanej między innymi w art. 47942 § 1, art. 47943 i art. 47945 §§ 1–3 kodeksu postępowania cywilnego ( 10 ). Kontrola ta, która dotyczy wyłącznie postanowień zawartych we wzorcach umów, ma na celu wyeliminowanie postanowień mających charakter nieuczciwy. Ocena SOKiK opiera się na brzmieniu zakwestionowanego postanowienia, w związku z czym jest niezależna od sposobu, w jaki owo postanowienie jest wykorzystywane w umowach indywidualnych ( 11 ). Legitymacja do wniesienia powództwa do SOKiK przysługuje między innymi każdemu konsumentowi, niezależnie od związania jakąkolwiek umową, organizacjom pozarządowym, do których zadań należy ochrona interesów konsumentów, oraz Prezesowi UOKIK ( 12 ).

27.

Orzekając w trybie kontroli abstrakcyjnej o niedozwolonym charakterze postanowienia wzorca umowy, SOKiK przytacza w sentencji wyroku, na podstawie art. 47942 § 1 kodeksu postępowania cywilnego, treść zakwestionowanego postanowienia wzorca umowy oraz zakazuje jego wykorzystywania. Prawomocny wyrok uwzględniający powództwo jest następnie publikowany, a samo postanowienie uznane za niedozwolone zostaje wpisane do rejestru nieuczciwych postanowień prowadzonego przez Prezesa UOKIK. Zdaniem rządu polskiego, jeśli postanowienie zostało wpisane do rejestru, nie jest już możliwe jego poprawienie lub usunięcie go z rejestru.

28.

Kontrola administracyjna jest z kolei, według rządu polskiego, ściśle związana z kontrolą abstrakcyjną, ponieważ stanowi realizację wyroków SOKiK. W ramach kontroli administracyjnej Prezes UOKiK określa bowiem, czy kwestionowane postanowienie jest identyczne albo tożsame z postanowieniem umownym wpisanym do rejestru nieuczciwych postanowień, zważywszy w szczególności na treść kwestionowanego postanowienia i wynikające z niego skutki prawne dla konsumenta. Dla uznania takiej tożsamości nie jest konieczna identyczność treści porównywanych postanowień. Wystarczające jest ustalenie, że hipoteza kwestionowanego postanowienia odpowiada hipotezie postanowienia wpisanego do tego rejestru. Przedsiębiorca, którego postanowienia wzorców umów są objęte kontrolą administracyjną, nie ma w zasadzie możliwości zakwestionowania nieuczciwego charakteru spornego postanowienia w szczególnych okolicznościach, a tylko jego tożsamość z postanowieniami wpisanymi już do rejestru.

29.

Jeżeli Prezes UOKiK stwierdza naruszenie zakazu określonego w art. 24 ust. 2 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów ( 13 ), nakazuje on w drodze decyzji zaniechanie stosowania praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów oraz ewentualnie nakłada na przedsiębiorcę karę pieniężną na podstawie art. 106 ust. 1 pkt 4 tej ustawy.

30.

Decyzje Prezesa UOKiK podlegają kontroli sądowej sprawowanej przez SOKiK działający jako sąd pierwszej instancji oraz przez Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny jako sąd drugiej instancji ( 14 ). Z postanowienia sądu odsyłającego wynika, że owa kontrola sądowa nie ma na celu zbadania nieuczciwego charakteru kwestionowanego postanowienia, ale wyłącznie zbadanie jego tożsamości z innymi postanowieniami wpisanymi do rejestru nieuczciwych postanowień.

31.

Z postanowienia odsyłającego wynika, że istnieją wątpliwości co do wykładni art. 24 ust. 2 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz art. 47943 kodeksu postępowania cywilnego ( 15 ), które wywołują rozbieżności zarówno w orzecznictwie, jak i w doktrynie. Zdaniem sądu odsyłającego w tym zakresie występują dwie przeciwstawne tezy.

32.

Zgodnie z pierwszą tezą, bronioną przez Prezesa UOKiK w postępowaniu głównym i opartą na literalnej wykładni art. 47943 kodeksu postępowania cywilnego, orzeczenia wydane przez SOKiK w ramach kontroli abstrakcyjnej mają skutek erga omnes w stosunku do wszystkich przedsiębiorców od momentu wpisania ich do rejestru nieuczciwych postanowień ( 16 ) (zwaną dalej „pierwszą tezą”).

33.

Zgodnie z drugą tezą, opisaną przez sąd odsyłający i rząd polski, orzeczenie SOKiK uznające postanowienie wzorca umowy za niedozwolone dotyczy jedynie konkretnego postanowienia objętego postępowaniem i wiąże wyłącznie strony sporu.

34.

Sąd odsyłający uważa, że w celu dokonania prawidłowej wykładni omawianych przepisów krajowych należy uwzględnić wymogi prawa Unii, co uzasadnia wystąpienie z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym. Konkretnie ów sąd zastanawia się, czy art. 6 ust. 1 i art. 7 dyrektywy 93/13 oraz art. 1 i 2 dyrektywy 2009/22 stoją na przeszkodzie obowiązującym przepisom polskim, interpretowanym zgodnie z pierwszą tezą, a w szczególności czy taka wykładnia jest zgodna z podstawowym prawem przedsiębiorcy do bycia wysłuchanym.

35.

Wprawdzie w ramach postępowania wprowadzonego na podstawie art. 267 TFUE zadaniem Trybunału nie jest orzekanie w przedmiocie wykładni przepisów prawa krajowego, w tym w kwestii wyboru między dwiema metodami wykładni, ani w kwestii zgodności norm prawa krajowego z przepisami prawa Unii, gdyż zadania te należą wyłącznie do sądu odsyłającego, jednak Trybunał, orzekając w przedmiocie odesłania prejudycjalnego, jest uprawniony do dostarczenia sądowi krajowemu wszystkich elementów wykładni prawa Unii, które mogą mu być pomocne w dokonaniu oceny zgodności norm prawa krajowego z uregulowaniami Unii ( 17 ).

36.

Pragnę przypomnieć w tym względzie, że sąd odsyłający powinien uczynić wszytko, co leży w zakresie jego kompetencji, by dokonać wykładni przepisów krajowych mających zastosowanie w postępowaniu głównym, w możliwie najszerszym stopniu, w świetle brzmienia oraz celu prawa Unii, z uwzględnieniem całego prawa krajowego i przy zastosowaniu metod wykładni uznanych na gruncie tego prawa, tak aby zapewnić pełną skuteczność dyrektywy 93/13 i dokonać rozstrzygnięcia zgodnego z realizowanymi przez nią celami ( 18 ).

37.

Niezależnie od brzmienia pierwszego pytania prejudycjalnego uważam, że pytanie to należy zbadać w świetle dyrektywy 93/13 rozpatrywanej w całości, uwzględniając również wymogi wynikające z karty praw podstawowych, w szczególności jej art. 47, dotyczący prawa do bycia wysłuchanym. Chciałbym przypomnieć w tym względzie, że w celu udzielenia użytecznej odpowiedzi sądowi, który przedłożył pytanie prejudycjalne, Trybunał może wziąć pod uwagę normy prawa Unii, na które sąd krajowy nie powołał się w swym pytaniu ( 19 ).

38.

Dlatego też moim zdaniem niniejsze pytanie prejudycjalne należy rozumieć jako pytanie dotyczące tego, czy dyrektywę 93/13 w związku z art. 1 i 2 dyrektywy 2009/22 i z art. 47 karty praw podstawowych należy interpretować w ten sposób, że stoi ona na przeszkodzie przepisom krajowym przewidującym nałożenie kary pieniężnej na przedsiębiorcę, który stosuje w swych umowach zawieranych z konsumentami postanowienia wzorców umów uważane za tożsame z postanowieniami uznanymi już za nieuczciwe i wpisanymi z tego tytułu do jawnego rejestru, mimo że ów przedsiębiorca nie brał udziału w postępowaniu prowadzącym do stwierdzenia nieuczciwego charakteru postanowień zawartych w tym rejestrze.

39.

Ustanowiony przez dyrektywę 93/13 system ochrony opiera się na założeniu, że konsument jest stroną słabszą niż przedsiębiorca, zarówno pod względem możliwości negocjacyjnych, jak i ze względu na stopień poinformowania ( 20 ). W tym względzie art. 6 i 7 tej dyrektywy zobowiązują państwa członkowskie do zapewnienia „stosownych i skutecznych środków” mających na celu zapobieżenie dalszemu stosowaniu nieuczciwych postanowień w umowach zawieranych z konsumentami ( 21 ) oraz do zagwarantowania, że nieuczciwe postanowienia nie będą wiążące dla konsumentów, zmierzając, zgodnie ze słowami Trybunału, do „zastąpieni[a] ustanowionej w umowie formalnej równowagi praw i obowiązków stron równowagą rzeczywistą, która przywraca równość stron” ( 22 ).

40.

Nie budzi żadnych wątpliwości okoliczność, że system taki jak ten przewidziany w przepisach polskich jest w stanie zapewnić wysoki poziom ochrony konsumentów ( 23 ). Wiążąc z orzeczeniami wydanymi w ramach kontroli abstrakcyjnej skutek erga omnes i pozwalając na nałożenie na przedsiębiorców znacznych kar pieniężnych ( 24 ), system ów skutecznie i szybko przeciwdziała stosowaniu postanowień uznanych za nieuczciwe, jak również analogicznych postanowień mających podobny ujemny wpływ na konsumentów. Ponadto taki system uniemożliwia obejście przepisów za pomocą niewielkich – mających redakcyjny i stylistyczny charakter – zmian zakazanych już postanowień ( 25 ).

41.

Jak podnosi rząd polski, dyrektywa 93/13 nie przewiduje konkretnego modelu, który winien być stosowany przez państwa członkowskie celem zapobieżenia stosowaniu nieuczciwych postanowień. Owa dyrektywa nie określa też skutku prawnego stwierdzenia nieuczciwego charakteru postanowienia umownego, ponieważ opiera się ona na zasadzie autonomii proceduralnej państw członkowskich. Artykuł 6 ust. 1 tej dyrektywy odsyła zatem do przesłanek określonych w przepisach krajowych państw członkowskich ( 26 ), zaś art. 8 rzeczonej dyrektywy zezwala nawet na przyjęcie lub utrzymanie bardziej rygorystycznych przepisów krajowych niż przepisy przewidziane w dyrektywie ( 27 ). Nie wynika stąd jednak, że państwa członkowskie posiadają absolutną swobodę pozwalającą im na przyjęcie bardziej rygorystycznych przepisów mających zastosowanie do nieuczciwych postanowień. Jak wynika z art. 8 dyrektywy 93/13, owe przepisy winny być zgodne z traktatami.

42.

Wbrew twierdzeniom rządu polskiego uważam jednak, że system proponowany przez obrońców pierwszej tezy nie jest zgodny z wymogami wynikającymi z dyrektywy 93/13, rozpatrywanymi w świetle karty praw podstawowych. Powyższy wniosek opiera się na rozważaniach przedstawionych poniżej, zawierających odpowiedź na argumenty podniesione przez rząd polski i Komisję.

43.

Z art. 4 ust. 1 dyrektywy 93/13 wynika, że nieuczciwy charakter warunków umowy jest określany „z uwzględnieniem rodzaju towarów lub usług, których umowa dotyczy, i z odniesieniem, w czasie wykonania [zawierania] umowy, do wszelkich okoliczności związanych z wykonaniem [zawarciem] umowy oraz do innych warunków tej umowy lub innej umowy, od której ta jest zależna” ( 28 ).

44.

Tak więc jeśli chodzi o ocenę nieuczciwego charakteru, postanowienie umowne nie może być rozpatrywane w oderwaniu od jego kontekstu. W konsekwencji owa ocena nie jest bezwzględna, ale raczej względna w zakresie, w jakim zależy ona od szczególnych czynników towarzyszących zawarciu umowy ( 29 ), w tym łącznego skutku wszystkich postanowień umowy ( 30 ).

45.

Z utrwalonego orzecznictwa Trybunału wynika też, że Trybunał nie może orzekać w kwestii zastosowania ogólnych kryteriów użytych przez prawodawcę Unii celem zdefiniowania pojęcia nieuczciwego postanowienia do konkretnego postanowienia, które należy zbadać w świetle okoliczności danej sprawy, której to oceny powinien dokonać sąd krajowy ( 31 ).

46.

Tak więc w pewnych okolicznościach postanowienie umowne może zostać uznane za nieuczciwe, zaś w innych okolicznościach nie zostanie za takie uznane ( 32 ), w szczególności w zależności od ceny zapłaconej przez konsumenta ( 33 ). Ocena nieuczciwego charakteru może również zmienić się z upływem czasu ze względu na zmianę prawa mającego zastosowanie do umowy ( 34 ).

47.

Oczywiście istnieją postanowienia umowne, które są ewidentnie nieuczciwe, co ułatwia sądowi krajowemu ocenę na podstawie art. 4 ust. 1 dyrektywy 93/13, nie pozbawiając jednak tej oceny konkretnego charakteru. Takie postanowienia są też często sprzeczne z bezwzględnie obowiązującymi przepisami krajowego prawa konsumenckiego lub prawa umów.

48.

Orzeczenie sądu krajowego stwierdzające w ogólny sposób nieuczciwy charakter postanowienia umownego lub niezgodność takiego postanowienia z przepisami bezwzględnie obowiązującymi wywoła w oczywisty sposób, jako precedens, istotne pośrednie skutki dla innych przedsiębiorców, którzy stosują w swych umowach zawieranych z konsumentami identyczne lub podobne postanowienia, ponieważ owi przedsiębiorcy muszą ewidentnie spodziewać się podobnej oceny w razie kontroli sądowej dotyczącej ich umów. Jednakże ocena nieuczciwego charakteru jest różna w przypadku poszczególnych umów w zależności od szczególnych okoliczności i prawa mającego zastosowanie do odnośnej umowy i odnośnego postanowienia.

49.

W konsekwencji pogodzenie systemu przewidującego w ogólny sposób, iż nieuczciwy charakter postanowień wzorców umów zostaje stwierdzony w ramach postępowania sądowego polegającego na kontroli abstrakcyjnej raz na zawsze, z art. 4 ust. 1 dyrektywy 93/13, wymagającym tego, by ocena nieuczciwego charakteru była konkretna i opierała się na szczególnych okolicznościach, wydaje mi się trudne, a nawet niemożliwe.

50.

Załącznik do dyrektywy 93/13 zawiera wykaz, który został określony w art. 3 ust. 3 tej dyrektywy jako „przykładowy i niewyczerpujący wykaz warunków, które mogą być uznane za nieuczciwe” ( 35 ).

51.

Komisja zaproponowała początkowo wprowadzenie prawdziwej „czarnej” listy postanowień uznanych za nieuczciwe we wszelkich okolicznościach, a następnie „szarej” listy postanowień, co do których domniemywa się, że są nieuczciwe. Owe propozycje nie zyskały jednak poparcia Rady Unii Europejskiej, która opowiedziała się za wykazem mającym charakter czysto przykładowy ( 36 ). Trybunał potwierdził, że „postanowienie umowne włączone do tego wykazu nie musi zostać koniecznie uznane za nieuczciwe, i [że] odwrotnie, także postanowienie umowne niefigurujące w wykazie może zostać uznane za nieuczciwe” ( 37 ).

52.

W moim przekonaniu decyzja prawodawcy co do charakteru wykazu wskazuje ewidentnie na trudności napotkane przy ustalaniu tego, które postanowienia będą nieuczciwe we wszelkich okolicznościach, nawet w przypadku postanowień takich jak postanowienia zawarte w tym wykazie, które są uznawane za rodzące szczególne problemy, jeśli chodzi o brak równowagi na szkodę konsumenta ( 38 ). Objawia się to również w elastyczności wynikającej z treści wykazu ( 39 ).

53.

W przypadku gdy na podstawie art. 8 dyrektywy 93/13 państwo członkowskie „przyjmuje przepisy […], [które] zawierają wykaz postanowień umownych, które są uznawane za nieuczciwe”, jest ono zobowiązane na podstawie art. 8a ust. 1 tejże dyrektywy poinformować Komisję o tych przepisach ( 40 ). W przeciwieństwie do przykładowego wykazu zawartego w załączniku do omawianej dyrektywy wykazy krajowe przyjęte na podstawie art. 8 mogą mieć skutek wiążący, bez względu na to, czy są one „czarne” czy „szare” ( 41 ).

54.

Wyrażenie „przyjmuje przepisy”, zawarte w art. 8a ust. 1 dyrektywy 93/13, oznacza jednak moim zdaniem, że taki krajowy wykaz powinien zostać przyjęty w procesie legislacyjnym, to znaczy w drodze ustawy lub przepisów administracyjnych wydanych na podstawie ustawy. Mechanizm ustanowiony w art. 8 i art. 8a ust. 1 omawianej dyrektywy oznacza więc, że ustawodawca określa dokładnie zakazane postanowienia lub postanowienia, co do których domniemywa się, że są nieuczciwe, wyważając starannie różne i niekiedy konkurencyjne interesy, i że Komisja zostaje powiadomiona o tych postanowieniach. Pragę wskazać, że proces legislacyjny, który może zgromadzić interesariuszy, zmierza ze względu na swój charakter do przyjęcia norm o charakterze generalnym i abstrakcyjnym.

55.

Tymczasem system taki jak ten, za którym opowiadają się zwolennicy pierwszej tezy, upoważnia faktycznie raczej sądy krajowe niż ustawodawcę do sporządzenia indywidualnie „czarnej” listy, na podstawie której stosowanie identycznych lub tożsamych postanowień może zostać ukarane. W tym kontekście postanowienia uznane za nieuczciwe zostają kolejno wpisane do rejestru nieuczciwych postanowień, który tak naprawdę zostaje sporządzony przez przedsiębiorców. Wynika stąd jasno, że taki system nie jest porównywalny z systemem polegającym na przyjęciu wykazów krajowych dozwolonym przez art. 8 dyrektywy 93/13.

56.

Ponadto taki system wydaje mi się trudny do pogodzenia z zasadą ustawowej określoności czynów zabronionych i kar, przewidzianą w art. 49 karty praw podstawowych, która to zasada wymaga, by ustawa jasno określała czyny zabronione i kary, którymi są one zagrożone ( 42 ).

57.

Z uwagi na znaczną i rosnącą liczbę wpisów do rejestru nieuczciwych postanowień ( 43 ) ów system budzi też wątpliwości z punktu widzenia zasady pewności prawa, która jest jedną z ogólnych zasad prawa Unii ( 44 ), ponieważ przedsiębiorcy niewątpliwie mają trudności przy określaniu sytuacji prawnej, w ramach której podejmują działanie, i przy przewidywaniu skutków tego działania. Owe wątpliwości są szczególnie poważne w odniesieniu do możliwości karania za stosowanie postanowień, które są tylko „tożsame” z postanowieniami wpisanymi do rejestru ( 45 ).

58.

Z przedstawionymi powyżej rozważaniami dotyczącymi konkretnej oceny nieuczciwego charakteru postanowienia umownego wiąże się ściśle kwestia prawa przedsiębiorcy do zanegowania nieuczciwego charakteru postanowień, które stosuje on w swych umowach zawieranych z konsumentami.

59.

Z wykładni a contrario art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13 wynika, że warunku umowy nie uważa się za nieuczciwy, jeśli był on indywidualnie negocjowany ( 46 ). Artykuł 3 ust. 2 akapit trzeci tej dyrektywy przewiduje w tym względzie, że ciężar dowodu spoczywa na sprzedawcy lub dostawcy, który twierdzi, że standardowe warunki umowne zostały wynegocjowane indywidualnie. Dochodzę na tej podstawie do wniosku, że dyrektywa 93/13 przyznaje przedsiębiorcy przynajmniej prawo do wykazania, że kwestionowane postanowienie było indywidualnie negocjowane i że w związku z tym w konkretnym przypadku nie jest ono nieuczciwe w rozumieniu tej dyrektywy.

60.

Wydaje mi się, że prawo przedsiębiorcy do przedstawienia na podstawie art. 3 ust. 2 akapit trzeci dyrektywy 93/13 argumentów i dowodów w celu wywiązania się z obowiązku w zakresie dowodu stanowi część bardziej ogólnego i szerszego prawa wynikającego z art. 47 karty praw podstawowych, w świetle której należy dokonywać wykładni przepisów dyrektywy 93/13 ( 47 ).

61.

Artykuł 47 karty praw podstawowych zapewnia każdemu ( 48 ), w sytuacjach objętych zakresem stosowania karty ( 49 ), prawo do bycia wysłuchanym, zarówno w toku postępowania administracyjnego, jak i w toku postępowania sądowego ( 50 ). Zgodnie ze słowami Trybunału owo prawo gwarantuje każdej osobie możliwość użytecznego i skutecznego przedstawienia jej stanowiska przed wydaniem jakiejkolwiek decyzji, która mogłaby niekorzystnie wpłynąć na jej interesy, tak aby właściwy organ był w stanie użytecznie uwzględnić wszystkie elementy mające znaczenie dla sprawy ( 51 ). Dotyczy to oczywiście również decyzji nakładającej karę pieniężną na przedsiębiorcę.

62.

W ramach kontroli sądowej takiej jak ta, która jest przewidziana w rozpatrywanych uregulowaniach, prawo przedsiębiorcy do bycia wysłuchanym pełni dwie odrębne funkcje. Po pierwsze, zapewnia przedsiębiorcy możliwość udowodnienia, że szczególne okoliczności towarzyszące zawarciu danej umowy były różne od okoliczności będących już przedmiotem oceny w toku wcześniejszego postępowania prowadzącego do stwierdzenia nieuczciwego charakteru identycznego lub tożsamego postanowienia. Po drugie, prawo do bycia wysłuchanym stwarza przedsiębiorcy możliwość podniesienia zarzutów mających charakter faktyczny lub prawny, które z jakiegokolwiek powodu nie zostały podniesione w toku wcześniejszego postępowania polegającego na kontroli abstrakcyjnej, oraz możliwość poprawienia błędów popełnionych w toku tego postępowania ( 52 ).

63.

Na tej podstawie dochodzę do wniosku, że prawo przedsiębiorcy do bycia wysłuchanym w ramach dyrektywy 93/13 nie może ograniczać się do kwestii, czy sporne postanowienie było indywidulanie negocjowane, ale powinno obejmować każdy element istotny dla oceny – w świetle art. 4 ust. 1 tej dyrektywy – nieuczciwego charakteru tego postanowienia ( 53 ). W tym zakresie przedsiębiorca powinien również mieć możliwość udowodnienia, że sporne postanowienie nie stwarza w szczególnych okolicznościach znaczącej nierównowagi ze szkodą dla konsumenta, poprzez wykazanie zwłaszcza, że szkodliwy skutek tego postanowienia zostaje zrównoważony innymi postanowieniami tej samej umowy lub obniżoną ceną zapłaconą przez konsumenta ( 54 ).

64.

Na podstawie informacji przekazanych przez sąd odsyłający oraz rząd polski wydaje mi się, że system taki jak system wynikający z pierwszej tezy nie uwzględnia dostatecznie prawa przedsiębiorcy do bycia wysłuchanym, ponieważ przedsiębiorca nie może – ani w toku kontroli administracyjnej, ani w toku kontroli sądowej przed SOKiK i Sądem Apelacyjnym w Warszawie VI Wydział Cywilny – powołać się na brak w szczególnych okolicznościach nieuczciwego charakteru spornego postanowienia i przedstawić dowodu w tym zakresie ( 55 ). Jak wskazuje sąd odsyłający, przedmiotem tych postępowań nie jest badanie nieuczciwego charakteru spornego postanowienia samego w sobie, ale wyłącznie badanie tożsamości tego postanowienia z klauzulami zawartymi w rejestrze nieuczciwych postanowień.

65.

Wprawdzie, jak podnosi rząd polski, nie można wykluczyć, że sądy krajowe, badając tożsamość spornego postanowienia z postanowieniem wpisanym do rejestru nieuczciwych postanowień, uwzględnią elementy wymienione w art. 4 ust. 1 dyrektywy 93/13 ( 56 ), jednak celem tej oceny jest w każdym razie wyłącznie stwierdzenie identyczności lub tożsamości obu postanowień ( 57 ), a przedsiębiorca nie może zakwestionować samego nieuczciwego charakteru spornego postanowienia, powołując się na szczególne okoliczności, w tym na fakt indywidualnego wynegocjowania spornego postanowienia, lub podnosząc nowe argumenty, które nie zostały przywołane w toku kontroli abstrakcyjnej. W takim systemie prawo przedsiębiorcy przewidziane w art. 47 karty praw podstawowych zostaje zatem w znaczący sposób ograniczone ( 58 ).

66.

Równolegle właściwość sądu dokonującego kontroli sądowej jest w znacznym stopniu ograniczona, co rodzi samo w sobie wątpliwości w kontekście art. 47 karty praw podstawowych, który wymaga „skutecznego środka prawnego” ( 59 ). Ponadto taki system narusza również prawo konsumenta do zrezygnowania z niestosowania nieuczciwego postanowienia ( 60 ).

67.

Prawdą jest, że zgodnie z art. 52 ust. 1 karty praw podstawowych prawo do bycia wysłuchanym może podlegać ograniczeniom, pod warunkiem że ograniczenia te rzeczywiście odpowiadają zamierzonym celom interesu ogólnego i są zgodne z zasadą proporcjonalności ( 61 ). Uważam, że rząd polski słusznie podnosi w tym względzie, iż uregulowania krajowe służą szybkiemu i skutecznemu zapobieganiu stosowania niedozwolonych postanowień w różnych sytuacjach, które mogą się pojawić w rzeczywistości rynkowej, oraz pozwalają uniknąć prowadzenia wielu postępowań sądowych w odniesieniu do tożsamych postanowień wzorców umowy, stosowanych przez różnych przedsiębiorców ( 62 ).

68.

Chociaż względy te są niewątpliwie zasadne, nie pozwalają one jednak moim zdaniem uzasadnić szczególnie poważnego ograniczenia prawa przedsiębiorcy do bycia wysłuchanym, wynikającego z art. 47943 kodeksu postępowania cywilnego i z art. 24 ust. 2 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, interpretowanych zgodnie z pierwszą tezą, zważywszy też na znaczną wysokość kar pieniężnych, które mogą zostać nałożone na przedsiębiorcę na podstawie art. 106 ust. 1 pkt 4 tej ustawy ( 63 ).

69.

Ostateczny charakter wpisu postanowienia do rejestru nieuczciwych postanowień również potwierdza wniosek, że rozpatrywane uregulowania krajowe, interpretowane zgodnie z pierwszą tezą, nie są zgodne z zasadą proporcjonalności ( 64 ).

70.

Jak twierdzi Komisja, wydają się istnieć alternatywne środki, które ułatwiłyby skuteczną ochronę konsumentów przed nieuczciwymi postanowieniami, gwarantując jednocześnie prawo przedsiębiorcy do bycia wysłuchanym. Na przykład nie można by uniemożliwić państwom członkowskim wdrożenia przepisów ustanawiających domniemanie nieuczciwego charakteru niektórych postanowień wzorców umów ( 65 ), których stosowanie mogłoby podlegać karze, chyba że przedsiębiorca udowodni w toku postępowania administracyjnego lub sądowego, iż nie są one nieuczciwe w szczególnych okolicznościach, wykazując w szczególności, że były one indywidualnie negocjowane.

71.

Ponadto brak skutku erga omnes nie oznacza, że stwierdzenie nieuczciwego charakteru postanowienia wzorca umowy nie ma skutku odstraszającego, ponieważ pozostali przedsiębiorcy skłanialiby się raczej ku zaprzestaniu stosowania analogicznych postanowień ( 66 ).

72.

Jak twierdzi Komisja, art. 7 ust. 2 i 3 dyrektywy 93/13 zezwala na wnoszenie powództw zbiorowych o zaniechanie, które wykraczają faktycznie poza stosunek umowny w tym znaczeniu, że są one niezależne od wszelkich sporów indywidualnych i mogą być wnoszone przez osoby i organizacje mające uzasadniony interes związany z ochroną konsumentów ( 67 ). Jak wynika z wyrażenia „[n]ie naruszając przepisów art. 7”, zawartego w art. 4 ust. 1 tej dyrektywy, powództwa objęte jej art. 7 ust. 2 mają charakter uzupełniający względem powództw indywidualnych ( 68 ).

73.

Artykuł 7 ust. 2 omawianej dyrektywy przewiduje abstrakcyjną kontrolę o charakterze prewencyjnym i odstraszającym ( 69 ) zmierzającą do ustalenia, „czy warunki umowy sporządzone do celów ogólnego wykorzystania są nieuczciwe”, natomiast art. 7 ust. 3 tejże dyrektywy pozwala na wystąpienie, oddzielnie lub łącznie, z powództwami przewidzianymi w jej art. 7 ust. 2 przeciwko kilku przedsiębiorcom z tego samego sektora gospodarki lub przeciwko stowarzyszeniom przedsiębiorców.

74.

Z orzecznictwa Trybunału wynika, że powództwa indywidualne i powództwa zbiorowe mają w ramach dyrektywy 93/13 „odmienne przedmioty i skutki prawne” ( 70 ). Ponadto zgodnie z brzmieniem motywu dwudziestego trzeciego dyrektywy 93/13 powództwa zbiorowe nie pociągają za sobą „wcześniejszej weryfikacji ogólnych warunków obowiązujących w poszczególnych sektorach gospodarki”. Wnioskuję stąd, że kontrola ex ante dokonywana w ramach powództwa zbiorowego nie może przesądzać o kontroli ex post dokonywanej w ramach powództwa indywidualnego dotyczącego pozostałych stron ( 71 ), co wyklucza faktycznie rozszerzenie skutków orzeczeń wydanych na podstawie powództw zbiorowych na przedsiębiorców, którzy nie brali udziału w postępowaniu ( 72 ).

75.

Wniosek ten znajduje dodatkowe oparcie w brzmieniu art. 7 ust. 3 dyrektywy 93/13. Otóż moim zdaniem nie miałoby sensu umożliwienie prowadzenia na podstawie tego ustępu postępowań angażujących wiele stron, gdyby orzeczenia wydane w ramach postępowań wszczętych powództwami zbiorowymi wskazanymi w art. 7 ust. 2 tej dyrektywy wiązały już bezwzględnie wszystkich przedsiębiorców. Prace przygotowawcze nad tą dyrektywą również przemawiają na rzecz wykładni, zgodnie z którą orzeczenia wydane w toku postępowań wszczętych powództwami zbiorowymi o zaniechanie, o których mowa w art. 7 ust. 2 i 3, wiążą wyłącznie strony postępowania wszczętego konkretnym powództwem zbiorowym ( 73 ).

76.

Prawdą jest, że w przypadku postanowień wzorców umów, które są rzadko indywidualnie negocjowane, ocena dokonywana przez sądy krajowe, odpowiednio, w ramach powództwa zbiorowego i powództwa indywidualnego będzie często podobna, a nawet identyczna, mimo że strony postępowania w sprawie powództwa nie są te same. W konsekwencji orzeczenie wydane w ramach postępowania wszczętego powództwem zbiorowym stanowi istotny precedens przy ocenie dokonywanej w toku późniejszego postępowania wszczętego powództwem indywidualnym, dotyczącego identycznego lub tożsamego postanowienia, i może nawet prowadzić do powstania domniemania nieuczciwego charakteru tego postanowienia. Nie zmienia to jednak faktu, że przedsiębiorca, który nie brał udziału w postępowaniu zbiorowym, nie może zostać pozbawiony możliwości obalenia – na podstawie art. 3 ust. 2 akapit trzeci dyrektywy 93/13 i art. 47 karty praw podstawowych – takiego domniemania w ramach powództwa indywidualnego.

77.

Jak podkreślają rząd polski i Komisja, Trybunał orzekł w wyroku Invitel, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 w związku z jej art. 7 ust. 1 i 2 nie stoi na przeszkodzie temu, by skutki orzeczeń stwierdzających – w sprawie z powództwa o zaniechanie, o którym mowa w art. 7 tej dyrektywy – nieuczciwy charakter postanowienia zawartego we wzorcu umowy zostały rozszerzone na „ogół […] konsumentów, którzy zawarli z zainteresowanym przedsiębiorcą umowę, do której stosuje się ten sam wzorzec umowy, w tym wobec konsumentów, którzy nie byli stroną postępowania o zaniechanie naruszeń” ( 74 ).

78.

Wniosek ten nie jest wcale zaskakujący, ale wynika on raczej z charakteru i celu powództw zbiorowych o zaniechanie. Gdy w ramach postępowania wszczętego na podstawie powództwa o zaniechanie stwierdza się nieważność postanowienia umownego i zostaje ono zakazane, należy oczywiście upewnić się, że dany przedsiębiorca nie będzie stosował już tych samych wzorców umów, w tym postanowienia uznanego za nieuczciwe, w żadnej z zawieranych przez siebie umów. W przeciwnym razie powództwa o zaniechanie przewidziane w art. 7 ust. 2 i 3 dyrektywy 93/13 byłyby pozbawione skuteczności (effet utile).

79.

W pkt 40 wyroku Invitel Trybunał słusznie podkreślił, że zastosowanie sankcji nieważności nieuczciwego postanowienia umownego, skutecznej względem wszystkich konsumentów, którzy zawarli z danym przedsiębiorcą umowę konsumencką, do której stosuje się ten sam wzorzec umowy, „zapewnia, że konsumenci ci nie będą związani omawianym postanowieniem” ( 75 ), przy czym Trybunał odniósł się w ten sposób do art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13, który zgodnie ze słowami Trybunału zobowiązuje państwa członkowskie do tego, by „wyciągać wszelkie konsekwencje” wynikające na gruncie prawa krajowego z faktu stwierdzenia nieuczciwego charakteru postanowienia wzorca umowy, tak aby wspomniane postanowienie nie wiązało konsumentów ( 76 ).

80.

Według mnie nie budzi żadnych wątpliwości okoliczność, że orzecznictwa tego nie można przenieść na grunt niniejszej sprawy.

81.

W uzasadnieniu swego wniosku w wyroku Invitel ( 77 ) Trybunał nawiązał bowiem wyraźnie do pkt 57–61 opinii rzecznik generalnej, która wspomniała o „istotnych względach” sprzeciwiających się skutkowi erga omnes względem przedsiębiorców niebiorących udziału w postępowaniu zmierzającym do stwierdzenia nieuczciwego charakteru spornego postanowienia, z którymi to obawami w spełni się zgadzam ( 78 ).

82.

Ponadto kwestia, którą zajmował się Trybunał w sprawie, w której zapadł ów wyrok, mianowicie kwestia rozszerzenia sankcji nieważności nieuczciwego postanowienia umownego na konsumentów, którzy zawarli z danym przedsiębiorcą umowę konsumencką, do której stosują się te same wzorce umów, była ewidentnie różna od kwestii podniesionej przez sąd odsyłający w niniejszej sprawie, dotyczącej nakładania kar pieniężnych na przedsiębiorców niebiorących udziału w postępowaniu polegającym na kontroli abstrakcyjnej.

83.

Szeroka interpretacja zakresu wyroku Invitel ( 79 ), tak aby obejmował on uregulowania przewidujące skutek erga omnes w stosunku do wszystkich przedsiębiorców niebiorących udziału w postępowaniu, nie wydaje mi się zatem zasadna, a w każdym razie byłaby ona raczej sprzeczna z prawami podstawowymi przedsiębiorcy ( 80 ).

84.

Wykładnia dyrektywy 93/13, za którą się opowiadam, nie może zostać podważona w świetle art. 1 i 2 dyrektywy 2009/22, do których sąd odsyłający nawiązał w swym pierwszym pytaniu prejudycjalnym.

85.

Dyrektywa 2009/22 dotycząca powództw zbiorowych o zaniechanie szkodliwych praktyk w dziedzinie ochrony interesów konsumentów ma na celu zapewnienie pełnej skuteczności określonych dyrektyw, w tym dyrektywy 93/13, i w szczególności zwalczanie naruszeń wewnątrz Unii ( 81 ).

86.

Artykuł 2 ust. 1 lit. a)–c) dyrektywy 2009/22 zobowiązuje w tym względzie państwa członkowskie do wyznaczenia sądów lub organów administracyjnych właściwych do orzekania w przedmiocie powództw zbiorowych wnoszonych przez upoważnione podmioty w rozumieniu art. 3 tejże dyrektywy, które wnoszą między innymi o nakazanie zaprzestania wszelkich działań sprzecznych z dyrektywą 93/13, opublikowanie decyzji lub oświadczenia korygującego i nakazanie pozwanemu przegrywającemu sprawę uiszczenia kwoty na rzecz skarbu państwa lub beneficjenta wyznaczonego w ramach ustawodawstwa krajowego w przypadku niezastosowania się do decyzji.

87.

Jeśli chodzi o związek między dyrektywą 2009/22 a dyrektywą 93/13, pierwsza z nich ma charakter uzupełniający względem art. 7 ust. 2 i 3 dyrektywy 93/13, który również dotyczy powództw o zaniechanie ( 82 ).

88.

Ani w tekście dyrektywy 2009/22, ani w pracach przygotowawczych jej dotyczących ( 83 ) nie dostrzegam żadnej wskazówki, zgodnie z którą państwa członkowskie mogłyby przypisać orzeczeniom wydanym w ramach powództw objętych tą dyrektywą skutek erga omnes w stosunku do przedsiębiorców, którzy nie uczestniczyli w postępowaniu o zaniechanie. Gdyby tak było, dyrektywa 2009/22 wyszłaby poza system ustanowiony w dyrektywie 93/13, który ta pierwsza dyrektywa ma uzupełniać, czego jednak nie można domniemywać w braku wyraźnej woli prawodawcy Unii.

89.

Kwestia zmiany prawa Unii w sposób umożliwiający państwom członkowskim rozszerzenie skutków orzeczeń stwierdzających nieuczciwy charakter postanowienia umownego na „podobne umowy” została tymczasem poruszona przez Komisję ( 84 ). Potwierdza to tylko jednak, że takie rozwiązanie nie jest możliwe na gruncie aktualnego porządku prawnego Unii, mianowicie w ramach dyrektyw 93/13 i 2009/22.

90.

Mając powyższe na względzie, proponuję, aby Trybunał odpowiedział w następujący sposób na pierwsze pytanie prejudycjalne zadane przez Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny:

Dyrektywę Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich w związku z art. 1 i 2 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/22/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie nakazów zaprzestania szkodliwych praktyk w celu ochrony interesów konsumentów i z art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej należy interpretować w ten sposób, że stoi ona na przeszkodzie uregulowaniom krajowym przewidującym nałożenie kary pieniężnej na przedsiębiorcę, który stosuje w swych umowach zawieranych z konsumentami postanowienia wzorców umów uważane za tożsame z postanowieniami uznanymi już za nieuczciwe i wpisanymi z tego tytułu do jawnego rejestru, mimo że ów przedsiębiorca nie brał udziału w postępowaniu prowadzącym do stwierdzenia nieuczciwego charakteru postanowień zawartych w tym rejestrze.