WYROK TRYBUNAŁU

z dnia 15 maja 1986 r. (*)

W sprawie 222/84

mającej za przedmiot skierowany do Trybunału, na podstawie art. 177 traktatu EWG, przez Industrial Tribunal of Northern Ireland w Belfaście wniosek o wydanie, w ramach zawisłego przed tym sądem sporu między

Marguerite Johnston

a

Chief Constable of the Royal Ulster Constabulary,

orzeczenia w trybie prejudycjalnym w przedmiocie wykładni dyrektywy Rady 76/207/EWG z dnia 9 lutego 1976 r. w sprawie wprowadzenia w życie zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn (Dz.U. L 39, str. 40) oraz art. 224 traktatu EWG,

TRYBUNAŁ,

w składzie: Mackenzie Stuart, prezes, T. Koopmans, U. Everling, K. Bahlmann i R. Joliet, prezesi izby, O. Due, Y. Galmot, C. Kakouris i T.F. O’Higgins, sędziowie,

rzecznik generalny: M. Darmon,

sekretarz: P. Heim,

rozważywszy uwagi przedstawione:

–        w imieniu Marguerite Johnston, na piśmie i ustnie, przez A. Lestera, QC, i D. Smytha, barrister, upoważnionych przez Murphy, Kerr & Co., solicitors,

–        w imieniu Zjednoczonego Królestwa, na piśmie, przez S.J. Hay, z Treasury Solicitor’s Department, działającą w charakterze pełnomocnika, wspieraną przez A. Campbella, Senior Crown Counsel i R. Plendera, barrister, oraz ustnie przez F. Jacobsa, QC, i R. Plendera, barrister,

–        w imieniu Królestwa Danii, ustnie, przez L. Mikaelsena,

–        w imieniu Komisji Wspólnot Europejskich, na piśmie i ustnie, przez A. Toledana Lareda, głównego radcę prawnego, i J. Curralla, pracownika służb prawnych,

po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 28 stycznia 1986 r.,

wydaje następujący

Wyrok

[…]

Co do prawa

1        Orzeczeniem z dnia 8 sierpnia 1984 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 4 września tego samego roku, Industrial Tribunal of Northern Ireland w Belfaście postawił, na podstawie art. 177 traktatu EWG, kilka pytań prejudycjalnych w przedmiocie wykładni dyrektywy Rady 76/207/EWG z dnia 9 lutego 1976 r. w sprawie wprowadzenia w życie zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn (Dz.U. L 39, str. 40) oraz art. 224 traktatu EWG.

2        Pytania te zostały postawione w ramach sporu między Marguerite I. Johnston a Chief Constable z Royal Ulster Constabulary (zwanej dalej „RUC”). Jest on organem występującym jako pracodawca pomocniczych pracowników sił policyjnych w RUC Reserve w Irlandii Północnej, w tym na stanowiskach w pełnym wymiarze czasu pracy na podstawie umów zawieranych na trzy lata, z możliwością przedłużenia, w RUC Full‑time Reserve. Spór dotyczy wydanej przez Chief Constable odmowy przedłużenia umowy z M. Johnston jako pracownikiem RUC Full‑time Reserve oraz przeszkolenia jej w posługiwaniu się bronią palną.

3        Z orzeczenia sądu krajowego wynika, że przepisy Royal Ulster Constabulary Reserve (Appointment and Conditions of Service) Regulations (NI) 1973, normującego zasady mianowania i warunki pracy w pomocniczych siłach policyjnych, nie wprowadzają żadnego istotnego z punktu widzenia niniejszej sprawy rozróżnienia między kobietami a mężczyznami. Z art. 10 i 19 Sex Discrimination (Northern Ireland) Order 1976 – SI 1976, nr 1042 (NI 15) – ustanawiającego normy mające na celu zwalczanie dyskryminacji ze względu na płeć i wdrażanie zasady równości w zakresie dostępu do zatrudnienia, szkolenia zawodowego, awansu i warunków pracy, wynika ponadto, że zakaz dyskryminacji znajduje zastosowanie do pracy w policji i że kobiety i mężczyźni nie powinni być traktowani w tym zakresie w sposób różny, z wyjątkiem wymogów dotyczących wzrostu, umundurowania, wyposażenia oraz dodatków na umundurowanie i wyposażenie. Niemniej, zgodnie z art. 53 ust. 1 Sex Discrimination Order, żaden z przepisów zakazujących tej dyskryminacji

„nie powoduje niezgodności z prawem aktu wydanego w celu zapewnienia bezpieczeństwa państwa lub ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego”,

a zgodnie z ust. 2 tego artykułu

„podpisane przez ministra lub w jego imieniu poświadczenie stwierdzające, że akt wymieniony w poświadczeniu został wydany w jednym z celów określonych w ust. 1, stanowi niepodważalny dowód wydania aktu w takim celu”.

4        W Zjednoczonym Królestwie policjanci nie noszą zwykle przy sobie broni palnej podczas pełnienia obowiązków, z wyjątkiem akcji szczególnych, i nie czyni się tu rozróżnienia między kobietami a mężczyznami. Z powodu znacznej liczby zamachów, których ofiarami w Irlandii Północnej od wielu lat padają policjanci, Chief Constable RUC uznał utrzymanie tej praktyki za niemożliwe. Postanowił, że zarówno w RUC, jak w RUC Reserve mężczyźni nosić będą przy sobie broń palną podczas pełnienia zwykłych obowiązków, natomiast kobiety nie zostaną w nią wyposażone i nie przejdą przeszkolenia w posługiwaniu się tą bronią.

5        Chief Constable uznał w 1980 r., że liczba kobiet w RUC jest wystarczająca do szczególnych zadań, jakie zwykle pełni personel żeński. Natomiast, ponieważ zwykłe zadania policji polegają często na czynnościach wymagających noszenia broni, uznał, że zadań tych nie należy dłużej powierzać kobietom i postanowił zawierać lub przedłużać odtąd w RUC Full‑time Reserve umowy z kobietami jedynie w sytuacjach, gdy miałyby one wypełniać zadania przeznaczone dla personelu żeńskiego. Po tej decyzji żadna umowa z kobietą, z wyjątkiem jednego przypadku, nie została zawarta ani przedłużona w RUC Full‑time Reserve.

6        Według orzeczenia sądu krajowego M. Johnston służyła w RUC Full‑time Reserve w latach 1974–1980. Pełniła tam z powodzeniem zwykłe obowiązki mundurowego policjanta, jak dyżury na komisariacie, patrole, prowadzenie radiowozów patrolowych, przeszukania osób doprowadzonych na komisariat. Podczas pełnienia tych obowiązków nie była uzbrojona, a poza komisariatem towarzyszył jej zwykle uzbrojony policjant z RUC Full‑time Reserve. W 1980 r. Chief Constable odmówił przedłużenia umowy z nią ze względu na przedstawioną powyżej nową politykę wobec kobiet w RUC Full‑time Reserve.

7        M. Johnston wniosła do Industrial Tribunal skargę na udzieloną zgodnie z tą nową polityką odmowę przedłużenia umowy i przeszkolenia jej w posługiwaniu się bronią palną, argumentując, że padła ofiarą dyskryminacji zakazanej na mocy Sex Discrimination Order.

8        W postępowaniu przed Industrial Tribunal Chief Constable przedstawił wydane przez Secretary of State poświadczenie, w którym ów minister rządu Zjednoczonego Królestwa stwierdza, zgodnie z ww. art. 53 Sex Discrimination Order, że „akt, w drodze którego Royal Ulster Constabulary odmówiła dalszego zatrudnienia M. Johnston w pełnym wymiarze czasu pracy w Royal Ulster Constabulary Reserve, został wydany w celu: a) zapewnienia bezpieczeństwa państwa, b) ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego”.

9        M. Johnston natomiast powołała się na dyrektywę 76/207. Ma ona na celu, zgodnie z jej art. 1, wprowadzenie w życie zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn w zakresie dostępu do zatrudnienia, w tym awansu i kształcenia zawodowego, oraz warunków pracy. Zasada ta oznacza, zgodnie z art. 2 ust. 1, brak dyskryminacji ze względu na płeć, z zastrzeżeniem odstępstw dopuszczalnych na podstawie ust. 2 i 3. W celu wdrożenia tej zasady w różnych dziedzinach art. 3–5 zobowiązują państwa członkowskie między innymi do uchylenia sprzecznych z nią przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych oraz zmiany przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych, w  których przypadku uzasadniające je pierwotnie względy ochronne stały się bezpodstawne. Zgodnie z art. 6 każda osoba, która czuje się poszkodowana z powodu dyskryminacji musi mieć możliwość dochodzenia swoich praw na drodze sądowej.

10      Industrial Tribunal zwrócił się do Trybunału w celu umożliwienia mu rozstrzygnięcia sporu, z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

„1)      Czy dyrektywę Rady 76/207, rozpatrywaną zarówno samoistnie, jak i w świetle okoliczności niniejszej sprawy, należy interpretować w ten sposób, że zezwala ona państwu członkowskiemu na wykluczenie z zakresu jej zastosowania przypadków dyskryminacji ze względu na płeć w zakresie dostępu do zatrudnienia, gdy ma ona miejsce w celu zapewnienia bezpieczeństwa państwa lub ochrony porządku i bezpieczeństwa publicznego?

2)      Czy dyrektywa ta, rozpatrywana zarówno samoistnie, jak i w świetle okoliczności niniejszej sprawy, pozwala uznać zatrudnienie w pełnym wymiarze czasu pracy w charakterze uzbrojonego członka pomocniczych sił policyjnych lub przeszkolenie w posługiwaniu się bronią palną za działalność zawodową, ewentualnie rodzaj kształcenia prowadzący do jej wykonywania, dla których, z racji ich charakteru lub warunków wykonywania, płeć pracownika stanowi czynnik rozstrzygający w rozumieniu art. 2 ust. 2?

3)      Jakie zasady i kryteria winny stosować państwa członkowskie w celu określenia, czy »płeć pracownika stanowi czynnik rozstrzygający« w rozumieniu art. 2 ust. 2, jeśli chodzi, po pierwsze, o »dziedziny działalności zawodowej« uzbrojonego członka pomocniczych sił policyjnych i, po drugie, o »typy kształcenia prowadzącego do ich wykonywania«, czy to ze względu na ich charakter, czy z racji warunków ich wykonywania?

4)      Czy politykę stosowaną przez przełożonego sił policyjnych, odpowiedzialnego na podstawie ustawy za kierowanie i nadzór nad policją, zgodnie z którą kobiety służące w policji nie powinny nosić broni palnej można – w okolicznościach niniejszej sprawy – uznać za »przepis dotyczący ochrony kobiet« w rozumieniu art. 2 ust. 3 lub przepis administracyjny wydany ze »względów ochrony« w rozumieniu art. 3 ust. 2 lit. c) dyrektywy?

5)      W przypadku odpowiedzi twierdzącej na pytanie 4, jakie zasady i kryteria stosować winny państwa członkowskie w celu określenia, czy »względy ochrony« są »uzasadnione« w rozumieniu art. 3 ust. 2 lit. c)?

6)      Czy skarżąca może, w okolicznościach niniejszej sprawy, powoływać się na zasadę równego traktowania zawartą w odpowiednich przepisach dyrektywy przed sądami krajowymi państw członkowskich?

7)      W przypadku odpowiedzi twierdzącej na pytanie 6:

a)      Czy art. 224 traktatu EWG sam w sobie należy interpretować w ten sposób, że zezwala on państwom członkowskim, w przypadku poważnych niepokojów wewnętrznych zagrażających porządkowi publicznemu, uwolnić się od zobowiązań, jakie w normalnych warunkach ciążyłyby na nim (lub na pracodawcach podlegających jego kompetencji) na mocy dyrektywy?

b)      Czy w takim przypadku osoba fizyczna może uniemożliwić państwu członkowskiemu skuteczne powołanie się na art. 224 traktatu EWG, podnosząc okoliczność, iż państwo to nie podjęło konsultacji z pozostałymi państwami członkowskimi?”.

11      Udzielenie na te pytania odpowiedzi użytecznej z punktu widzenia rozstrzygnięcia sporu wymaga przedstawienia sytuacji, w której przedmiocie Industrial Tribunal ma orzekać. Jak wynika z orzeczenia odsyłającego, Chief Constable przyznał przed Industrial Tribunal, że tylko art. 53 może uzasadniać jego stanowisko. M. Johnston przyznała zaś, że poświadczenie wydane przez Secretary of State pozbawia ją wszelkich środków prawnych w przypadku zastosowania wyłącznie prawa krajowego i że oparła się na przepisach dyrektywy w celu ominięcia skutków art. 53 ust. 2 Sex Discrimination Order.

12      Jak się więc okazuje, pytania postawione przez Industrial Tribunal mają na celu, po pierwsze, ustalić, czy uniemożliwienie sądowi krajowemu, w drodze przepisu tego rodzaju, jak art. 53 Sex Discrimination Order, wykonania w pełnym zakresie kontroli sądowej jest zgodne z prawem wspólnotowym i dyrektywą 76/207 (część szóstego pytania). Następnie pytania Industrial Tribunal mają na celu umożliwić mu dokonanie oceny, czy i na jakich warunkach przepisy dyrektywy pozwalają, w sytuacji takiej, jak w niniejszym przypadku, na odmienne traktowanie kobiet i mężczyzn w zakresie zatrudnienia w policji ze względów ochrony bezpieczeństwa publicznego, określonych w art. 53 ust. 1 Sex Discrimination Order (pytania od pierwszego do piątego). Postawione pytania mają ponadto pozwolić sądowi krajowemu ustalić, czy przepisy dyrektywy można w odpowiednim przypadku przeciwstawić sprzecznym z nimi normom prawa krajowego (druga część szóstego pytania). W zależności od odpowiedzi w tych kwestiach pojawić się może wreszcie problem, czy państwo członkowskie może powołać się na art. 224 traktatu EWG w celu uchylenia się od zobowiązań, jakie nakłada na nie dyrektywa w sytuacji tego rodzaju, jak w niniejszym przypadku (pytanie siódme).

 W przedmiocie prawa do skutecznej ochrony sądowej

13      Należy zatem rozpatrzyć w pierwszej kolejności tę część szóstego pytania, w której chodzi o ustalenie, czy prawo wspólnotowe, a w szczególności dyrektywa 76/207, zobowiązuje państwa członkowskie do zapewnienia skutecznej kontroli ich sądów krajowych nad poszanowaniem przepisów dyrektywy i ustawodawstwa krajowego mającego na celu jej wdrożenie.

14      Zdaniem M. Johnston przepis tego rodzaju, jak art. 53 ust. 2 Sex Discrimination Order jest sprzeczny z art. 6 dyrektywy, gdyż uniemożliwia kontrolę ze strony właściwego sądu krajowego.

15      Rząd Zjednoczonego Królestwa zauważa, że art. 6 dyrektywy nie zobowiązuje państw członkowskich do poddania kontroli sądowej wszelkich kwestii, jakie mogą się pojawić przy stosowaniu dyrektywy, choćby w dziedzinie bezpieczeństwa narodowego i publicznego. Zasady dowodu tego rodzaju, jak w art. 53 ust. 2 Sex Discrimination Order często występują, jego zdaniem, w krajowym prawie procesowym. Są one uzasadnione z tego względu, że jedynie właściwy organ polityczny, to jest minister wydający poświadczenie, może prawidłowo ocenić problemy bezpieczeństwa narodowego i publicznego.

16      Zdaniem Komisji, uznanie takich skutków poświadczenia wydanego przez ministra, jakie przewiduje art. 53 ust. 2 Sex Discrimination Order uniemożliwiałoby jakąkolwiek kontrolę sądową i byłoby w związku z tym sprzeczne z jedną z zasad podstawowych prawa wspólnotowego oraz z art. 6 dyrektywy.

17      Należy w tej kwestii, po pierwsze, przypomnieć, że art. 6 dyrektywy nakłada na państwa członkowskie obowiązek wprowadzenia do krajowego porządku prawnego przepisów niezbędnych w celu umożliwienia każdemu, kto czuje się poszkodowany z powodu dyskryminacji „dochodzenia swych praw przed sądem”. Z przepisu tego wynika, że państwa członkowskie mają obowiązek podjąć działania, które będą wystarczająco skuteczne, by osiągnąć cele dyrektywy i spowodować, że zainteresowane osoby będą w stanie skutecznie dochodzić przed sądami krajowymi praw, których jest ona źródłem.

18      Kontrola sądowa wymagana na mocy tego artykułu jest wyrazem ogólnej zasady prawa, podstawowej dla tradycji konstytucyjnej wspólnej państwom członkowskim. Zasada ta została również potwierdzona w art. 6 i 13 europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, podpisanej w dniu 4 listopada 1950 r. Jak stwierdzono we wspólnej deklaracji Zgromadzenia, Rady i Komisji z dnia 5 kwietnia 1977 r. (Dz.U. C 103, str. 1), a także w orzecznictwie Trybunału, w ramach prawa wspólnotowego należy brać pod uwagę zasady, na jakich oparta jest ta konwencja.

19      Zgodnie z art. 6 dyrektywy, interpretowanym w świetle wspomnianej zasady ogólnej, każdy ma prawo skutecznie zaskarżyć do właściwego sądu akty, które, jego zdaniem, naruszają równość traktowania kobiet i mężczyzn, określoną w dyrektywie 76/207. Zadaniem państw członkowskich jest zapewnić skuteczną kontrolę sądową poszanowania stosownych przepisów prawa wspólnotowego i ustawodawstwa krajowego, mających na celu realizację praw przewidzianych w dyrektywie.

20      Przepis, który, jak art. 53 ust. 2 Sex Discrimination Order, nadaje poświadczeniu tego rodzaju, jak w sporze w niniejszym przypadku, charakter niepodważalnego dowodu na spełnienie warunków zastosowania odstępstwa od zasady równego traktowania pozwala właściwym organom pozbawić osobę fizyczną możliwości dochodzenia na drodze sądowej praw mających źródło w dyrektywie. Przepis taki jest więc sprzeczny z zasadą skutecznej kontroli sądowej ustanowioną w art. 6 dyrektywy.

21      Należy zatem na tę część szóstego pytania Industrial Tribunal odpowiedzieć, że zasada skutecznej kontroli sądowej ustanowiona w art. 6 dyrektywy Rady 76/207 z dnia 9 lutego 1976 r. stoi na przeszkodzie nadaniu charakteru niepodważalnego dowodu poświadczeniu wydanemu przez organ krajowy, stwierdzającemu spełnienie warunków zastosowania odstępstwa od zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn, mającego na celu ochronę bezpieczeństwa publicznego.

 W kwestii stosowalności dyrektywy 76/207 do działań podjętych w celu ochrony bezpieczeństwa publicznego

22      Należy rozpatrzyć następnie pierwsze pytanie, w którym Industrial Tribunal dąży do ustalenia, czy wobec braku w dyrektywie 76/207 wyraźnego przepisu dotyczącego działań podejmowanych w celu zapewnienia bezpieczeństwa państwa lub ochrony porządku publicznego, a w szczególności bezpieczeństwa publicznego, dyrektywa ta znajduje zastosowanie do tego rodzaju działań.

23      Zdaniem M. Johnston nie istnieje, ze względu na takie cele, żadne generalne odstępstwo od podstawowej zasady równości, w oderwaniu od konkretnej działalności zawodowej, jej charakteru i warunków wykonywania. Takie odstępstwo, wprowadzone wyłącznie z tego względu, że dyskryminacja ma na celu ochronę bezpieczeństwa publicznego, umożliwiałaby państwom członkowskim jednostronne uchylenie się od zobowiązań ciążących na nich na mocy dyrektywy.

24      Zdaniem rządu Zjednoczonego Królestwa klauzule ochronne w art. 36, 48, 56, 66, 223 i 224 traktatu EWG wskazują, że ani traktat, ani też prawo wtórne nie mają zastosowania w dziedzinach objętych pytaniem sądu krajowego i nie ograniczają uprawnień państw członkowskich do podejmowania działań, jakie uznają za zasadne lub niezbędne do osiągnięcia tych celów. Działania będące przedmiotem pierwszego pytania nie należą zatem do zakresu zastosowania dyrektywy.

25      Komisja proponuje interpretować dyrektywę w świetle art. 224 traktatu EWG. W takim wypadku względy bezpieczeństwa publicznego mogłyby, w szczególnych okolicznościach określonych w tym artykule i pod kontrolą sądową, uzasadniać odstępstwo od równości traktowania, nawet mimo niespełnienia restrykcyjnych warunków z art. 2 ust. 2 i 3 dyrektywy.

26      Należy w tej kwestii stwierdzić, że traktat przewiduje odstępstwa w sytuacjach mogących zagrażać bezpieczeństwu publicznemu jedynie w art. 36, 48, 56, 223 i 224, dotyczących ściśle określonych, wyjątkowych przypadków. Ze względu na ograniczony charakter postanowień tych nie można interpretować rozszerzająco ani wyciągać z nich wniosku o istnieniu w traktacie generalnego odstępstwa dotyczącego wszelkich działań podejmowanych ze względów bezpieczeństwa publicznego. Uznanie obowiązywania generalnego odstępstwa od wszystkich przepisów prawa wspólnotowego, poza konkretnymi postanowieniami traktatu, groziłoby naruszeniem wiążącego charakteru i jednolitości stosowania tego prawa.

27      Nie istnieje zatem żadne generalne odstępstwo od obowiązku stosowania zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn w przypadku działań uzasadnionych ochroną bezpieczeństwa publicznego, z zastrzeżeniem ewentualnego zastosowania art. 224 traktatu, który dotyczy całkowicie wyjątkowych sytuacji i jest przedmiotem siódmego pytania. Okoliczności, w związku z którymi właściwy organ powołuje się na wymogi ochrony bezpieczeństwa publicznego, należy zatem w razie konieczności rozpatrywać przede wszystkim w ramach odpowiednich przepisów dyrektywy.

28      Na pierwsze pytanie należy więc odpowiedzieć, że przypadki dyskryminacji ze względu na płeć uzasadnione względami ochrony bezpieczeństwa publicznego należy rozpatrywać w świetle odstępstw od zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn zawartych w dyrektywie 76/207.

 W kwestii odstępstw dopuszczalnych ze względu na warunki wykonywania działalności zawodowej

29      Drugie i trzecie pytanie Industrial Tribunal dotyczy wykładni odstępstwa od zasady równego traktowania ustanowionej w art. 2 ust. 2 dyrektywy, co ma mu umożliwić ocenę, czy odstępstwo to obejmuje tego rodzaju przypadki odmiennego traktowania, jak w niniejszej sprawie. W tym celu zwraca się on o podanie kryteriów i zasad, według których należy oceniać, czy działalność tego rodzaju, jak będąca przedmiotem niniejszej sprawy, należy do rodzajów działalności, dla których „ze względu na charakter lub warunki ich wykonywania płeć pracownika stanowi czynnik rozstrzygający”.

30      Zdaniem M. Johnston odpowiedź na to pytanie nie może mieć tak ogólnego charakteru. Twierdzi ona, że zawsze wywiązywała się z obowiązków w policji w sposób satysfakcjonujący oraz że kobiety są w pełni zdolne nabyć umiejętności posługiwania się bronią palną. Industrial Tribunal winien jej zdaniem zbadać, w zależności od konkretnych zadań, jakie miałaby ona wykonywać, czy możliwe jest odstępstwo na podstawie art. 2 ust. 2 dyrektywy. Przepis ten nie pozwala w każdym razie wykluczyć w sposób generalny jej zatrudnienia w RUC Full‑time Reserve.

31      Zdaniem rządu Zjednoczonego Królestwa państwa członkowskie dysponują uprawnieniami dyskrecjonalnymi w ocenie, czy ze względów bezpieczeństwa narodowego oraz bezpieczeństwa i porządku publicznego warunki wykonywania działalności zawodowej w policji nie pozwalają, by działalność tę wykonywała kobieta uzbrojona w broń palną. Państwa członkowskie mogą uwzględnić takie kryteria, jak różnica siły fizycznej, prawdopodobna reakcja społeczeństwa na pojawienie się uzbrojonych policjantek i groźba ataków na nie. Decyzja Chief Constable została oparta na takich kryteriach, jest zatem objęta zakresem art. 2 ust. 2 dyrektywy.

32      Zdaniem Komisji zadania uzbrojonego policjanta, ze względu na warunki ich wykonywania, lecz nie na ich charakter, można uznać za działalność, w której przypadku płeć ma charakter rozstrzygający. Odstępstwo należy jednak uzasadnić w odniesieniu do konkretnych zadań, a nie do określonego stanowiska w ogólności. Trzeba w szczególności mieć na względzie zasadę proporcjonalności. Ocena spornego przypadku dyskryminacji pod tym względem należy do sądu krajowego.

33      W tej kwestii należy przede wszystkim stwierdzić, że decyzja władz właściwych w sprawach policyjnych w Irlandii Północnej o odstąpieniu od generalnie stosowanej w innych częściach Zjednoczonego Królestwa reguły, zgodnie z którą policja nie jest uzbrojona podczas wypełniania zwykłych zadań, nie dokonuje sama w sobie rozróżnienia między kobietami a mężczyznami i nie wchodzi zatem w zakres zastosowania zasady równego traktowania. Dopiero decyzja Chief Constable – zgodnie z którą kobiety nie zostaną wyposażone w broń palną ani przeszkolone w posługiwaniu się nią, zwykłe zadania policji zostaną zastrzeżone dla mężczyzn wyposażonych w broń, a umowy z kobietami, które do tej pory, jak M. Johnston, wykonywały w RUC Full‑time Reserve zwykłe zadania policyjne, nie zostaną przedłużone – powoduje konieczność oceny tych decyzji w świetle przepisów dyrektywy.

34      Zważywszy, że Sex Discrimination Order, zgodnie z orzeczeniem sądu krajowego, znajduje na podstawie wyraźnego przepisu zastosowanie do zatrudnienia w policji i nie ma w tym względzie we właściwych przepisach rozróżnienia między kobietami i mężczyznami, charakter działalności zawodowej w policji nie wchodzi w rachubę jako uzasadnienie spornej dyskryminacji. Należy natomiast zbadać, czy ze względu na szczególne warunki wykonywania działalności opisanej w orzeczeniu sądu krajowego płeć stanowi dla jej wykonywania warunek rozstrzygający.

35      Jak wynika z orzeczenia sądu krajowego, Chief Constable przyjął w RUC Full‑time Reserve określoną politykę, ponieważ jego zdaniem uzbrojone kobiety mogłyby częściej padać ofiarą ataków, a broń dostawałaby się w ręce napastników, społeczeństwo źle przyjęłoby noszenie broni przez kobiety, gdyż byłoby to zbyt sprzeczne z ideałem nieuzbrojonej policji, a uzbrojone kobiety byłyby mniej skuteczne w działalności policji w dziedzinie społecznej, w kontakcie z rodzinami i dziećmi, gdzie ich praca jest szczególnie cenna. Chief Constable w ten sposób uzasadniał swoją politykę, odwołując się do szczególnych okoliczności, w jakich policja działa w Irlandii Północnej, i biorąc pod uwagę konieczność zapewnienia bezpieczeństwa publicznego w panującej tam sytuacji poważnych niepokojów wewnętrznych.

36      W kwestii objęcia takiego uzasadnienia zakresem art. 2 ust. 2 dyrektywy trzeba w pierwszej kolejności zauważyć, że przepis ten, stanowiący odstępstwo od prawa indywidualnego ustanowionego w dyrektywie, musi być interpretowany ściśle. Trzeba jednak przyznać, że warunki wykonywania działalności zawodowej przez uzbrojonych policjantów uzależnione są od środowiska, w jakim ją wykonują. Nie można w tej kwestii wykluczyć, że w sytuacji poważnych niepokojów wewnętrznych noszenie broni przez policjantki może zwiększać niebezpieczeństwo ataków na nie i być w związku z tym sprzeczne z wymogami bezpieczeństwa publicznego.

37      W związku z tym warunki wykonywania niektórych zadań policji mogą być tego rodzaju, że płeć stanowi rozstrzygający warunek ich wykonywania. Państwo członkowskie może zatem zastrzec dla mężczyzn wykonywanie tych zadań oraz niezbędne szkolenie zawodowe. W takim wypadku państwa członkowskie zobowiązane są, jak to wynika z art. 9 ust. 2 dyrektywy, dokonywać okresowej oceny tych zadań w celu ustalenia, czy, biorąc pod uwagę zmiany warunków społecznych, utrzymywanie odstępstwa od zasad ogólnych dyrektywy znajduje jeszcze uzasadnienie.

38      Trzeba ponadto przypomnieć, że przy ustalaniu zakresu wszelkich odstępstw od praw indywidualnych, jak prawo do równego traktowania ze względu na płeć ustanowione w dyrektywie, przestrzegać należy zasady proporcjonalności, która jest jedną z ogólnych zasad prawa, leżących u podstaw wspólnotowego porządku prawnego. Zasada ta wymaga, by odstępstwa nie wykraczały poza zakres odpowiedni i niezbędny do osiągnięcia zamierzonego celu i wymaga pogodzenia, na ile to tylko możliwe, zasady równego traktowania z rozstrzygającymi dla warunków wykonywania omawianej działalności wymogami bezpieczeństwa publicznego.

39      W ramach podziału kompetencji określonego w art. 177 traktatu EWG do sądu krajowego należy orzeczenie, czy powody, którymi kierował się Chief Constable, rzeczywiście są słuszne i uzasadniają konkretną decyzję podjętą w przypadku M. Johnston. Jego zadaniem jest również zapewnienie poszanowania zasady proporcjonalności i zbadanie, czy nie można było uniknąć odmowy przedłużenia umowy z M. Johnston, powierzając kobietom obowiązki, które bez szkody dla realizowanych celów mogłyby one wykonywać bez broni.

40      Na drugie i trzecie pytanie Industrial Tribunal trzeba wobec tego odpowiedzieć, że art. 2 ust. 2 dyrektywy 76/207 należy interpretować w ten sposób, iż przy ocenie, czy ze względu na warunki wykonywania zawodu policjanta płeć stanowi dla jego wykonywania czynnik rozstrzygający, państwo członkowskie może wziąć pod uwagę wymogi ochrony bezpieczeństwa publicznego i w sytuacji wewnętrznej charakteryzującej się częstymi zamachami zastrzec zwykłe zadania policji dla mężczyzn wyposażonych w broń palną.

 W kwestii odstępstw dopuszczalnych ze względów ochrony kobiet

41      Industrial Tribunal wnosi następnie do Trybunału, w czwartym i piątym pytaniu, o dokonanie wykładni pojęcia „ochrony kobiet” w rozumieniu art. 2 ust. 3 dyrektywy oraz pojęcia „względów ochrony” w rozumieniu art. 3 ust. 2 lit. c), na których oparto niektóre przepisy krajowe, co ma umożliwić mu ocenę, czy sporna różnica w traktowaniu może wchodzić w zakres zastosowania odstępstw od zasady równego traktowania przewidzianych z tych względów.

42      Zdaniem M. Johnston przepisy te należy interpretować ściśle, to znaczy, że służą one wyłącznie zapewnieniu kobietom szczególnego traktowania w celu ochrony zdrowia i bezpieczeństwa w przypadku ciąży i macierzyństwa. Nie ma to miejsca w sytuacji całkowitego wykluczenia kobiet ze służby z bronią w policji.

43      Rząd Zjednoczonego Królestwa twierdzi, że polityka w stosunku do kobiet w RUC Full‑time Reserve ma na celu ich ochronę przed atakami. Pojęcie ochrony kobiet może jego zdaniem obejmować tego rodzaju cel w okresie poważnych niepokojów. Komisja podziela zdanie, że wyjątkową sytuację, jaka występuje w Irlandii Północnej oraz wynikające z niej niebezpieczeństwa dla policjantek wyposażonych w broń palną można rozważać z punktu widzenia ochrony kobiet.

44      W kwestii tej należy zauważyć, że podobnie jak art. 2 ust. 2 dyrektywy, ust. 3 tego artykułu, który decyduje również o wykładni art. 3 ust. 2 lit. c), trzeba interpretować ściśle. Okoliczność, iż wymieniono tam wprost ciążę i macierzyństwo, oznacza, że dyrektywa ma na celu ochronę, po pierwsze, zdrowia fizycznego kobiet, a po drugie, szczególnej relacji matki z dzieckiem. Przepis ten nie pozwala więc na wykluczenie kobiet z określonej pracy na tej podstawie, że opinia publiczna będzie wymagała ich silniejszej ochrony w stosunku do mężczyzn przed zagrożeniami, które dotyczą kobiet i mężczyzn w takim samym stopniu i które nie mają związku z tego rodzaju wymogami szczególnej ochrony kobiet, jak wyraźnie wymienione.

45      Nic nie wskazuje, by zagrożenia, na jakie narażone są kobiety przy wykonywaniu obowiązków w policji w sytuacji, jaka panuje w Irlandii Północnej, były odmienne od tych, na jakie narażeni są mężczyźni wykonujący te same obowiązki. Generalne wykluczenie, z powodów bezpieczeństwa publicznego, kobiet z wykonywania tego rodzaju działalności zawodowej w związku z ogólnym zagrożeniem, które nie jest dla nich specyficzne, nie mieści się w ramach różnic w traktowaniu, jakie art. 2 ust. 3 dyrektywy dopuszcza ze względów ochrony kobiet.

46      Trzeba zatem na czwarte i piąte pytanie Industrial Tribunal odpowiedzieć, że różnice w traktowaniu kobiet i mężczyzn, jakie art. 2 ust. 3 dyrektywy 76/207 dopuszcza ze względów ochrony kobiet, nie obejmują zagrożeń, które, jak te, na jakie narażony jest każdy uzbrojony policjant podczas wykonywania obowiązków w określonej sytuacji, nie dotyczą w szczególny sposób kobiet.

 W kwestii skuteczności dyrektywy 76/207

47      Industrial Tribunal dąży również do ustalenia, poprzez szóste pytanie, czy osoba fizyczna może powołać się, w postępowaniu przed sądem krajowym, na przepisy dyrektywy. W związku z powyższymi ustaleniami kwestia ta dotyczy w szczególności art. 2 i 6 dyrektywy.

48      Zdaniem M. Johnston art. 2 ust. 1 dyrektywy ma charakter bezwarunkowy i jest wystarczająco jasny i precyzyjny, by przyznać mu bezpośrednią skuteczność. Można się jej zdaniem powoływać na ten przepis wobec Chief Constable. Dyrektywa jest w każdym razie bezpośrednio skuteczna w stosunkach horyzontalnych, to jest pomiędzy jednostkami.

49      Zdaniem rządu Zjednoczonego Królestwa art. 2 ust. 1 dyrektywy jest przepisem warunkowym, gdyż obowiązują od niego odstępstwa, które państwa członkowskie mogą stosować w sposób dyskrecjonalny. Chief Constable jest konstytucyjnie niezależny od władz państwowych, a niniejsza sprawa dotyczy go tylko jako pracodawcy. Dyrektywa nie jest zaś bezpośrednio skuteczna w tego typu stosunkach.

50      Komisja jest zdania, że kwestię tę można rozstrzygnąć w ramach prawa krajowego, w związku z czym nie ma potrzeby rozpatrywać bezpośredniej skuteczności art. 2 i 3 dyrektywy.

51      W kwestii tej należy, po pierwsze, zauważyć, że w każdym przypadku prawidłowej transpozycji dyrektywy wywiera ona skutki wobec jednostek za pośrednictwem przepisów wykonawczych wydanych przez właściwe państwo członkowskie. Kwestia, czy na art. 2 ust. 1 można powoływać się przed sądem krajowym, jest więc bezprzedmiotowa, skoro wiadomo, że przepis ten został prawidłowo transponowany do prawa krajowego.

52      Odstępstwo od zasady równego traktowania, na jakie zezwala, jak stwierdzono to powyżej, art. 2 ust. 2, stanowi jedynie uprawnienie państw członkowskich. Zadaniem właściwego sądu krajowego jest stwierdzenie, czy w przepisach ustawodawstwa krajowego skorzystano z uprawnienia, i dokonanie oceny jego zakresu. Kwestia możliwości powołania się przez jednostkę na przepis dyrektywy w celu zakwestionowania odstępstwa ustanowionego w prawie krajowym mogłaby pojawić się wyłącznie w przypadku, gdyby odstępstwo to okazało się iść poza dopuszczalne na podstawie art. 2 ust. 2 dyrektywy granice.

53      Wobec tego należy zauważyć, po pierwsze, jak Trybunał orzekł już w wyrokach z dnia 10 kwietnia 1984 r. w sprawach: 14/83 von Colson i Kamann, Rec. str. 1891 i 79/83 Harz, Rec. str. 1921, że wynikające z dyrektywy zobowiązanie państw członkowskich do osiągnięcia zamierzonego w niej rezultatu oraz wynikający z art. 5 traktatu obowiązek podjęcia wszelkich działań ogólnych lub szczególnych służących wykonaniu tego zobowiązania spoczywają na wszelkich organach państw członkowskich, w tym na organach sądowych w ramach ich kompetencji. Stąd, stosując prawo krajowe, a w szczególności przepisy ustawy wydanej specjalnie w celu wdrożenia dyrektywy 76/207, sąd krajowy zobowiązany jest interpretować to prawo w świetle litery i celów dyrektywy, tak by osiągnąć rezultat, jaki zakłada art. 189 ust. 3 traktatu EWG. Industrial Tribunal winien zatem interpretować przepisy Sex Discrimination Order, a w szczególności jego art. 53 ust. 1, w świetle przepisów dyrektywy, zgodnie z nadaną im powyżej wykładnią, by zapewnić im pełną skuteczność.

54      Na wypadek, gdyby, mimo powyższego, powstała kwestia możliwości powołania się przez jednostkę na dyrektywę w celu zakwestionowania odstępstwa ustanowionego w prawie krajowym, należy przypomnieć o utrwalonym orzecznictwie Trybunału (zob. między innymi wyrok z dnia 19 stycznia 1982 r. w sprawie 8/81 Becker, Rec. str. 53). W szczególności Trybunał orzekł niedawno, w wyroku z dnia 26 lutego 1986 r. w sprawie 152/84 Marshall, Rec. str. 723, że niektóre przepisy dyrektywy 76/207 są z punktu widzenia ich treści bezwarunkowe i wystarczająco precyzyjne i że jednostki mogą powoływać się na nie wobec państwa członkowskiego, jeżeli dokonało ono ich transpozycji w sposób nieprawidłowy.

55      Stwierdzenie to w ww. wyroku w sprawie Marshall dotyczyło stosowania zasady równego traktowania ustanowionej w art. 2 ust. 1 dyrektywy w odniesieniu do warunków zwolnienia z pracy, o których mowa w art. 5 ust. 1. Podobnie jest, jeśli chodzi o stosowanie zasady z art. 2 ust. 1 w odniesieniu do warunków dostępu do zatrudnienia oraz szkolenia i doskonalenia zawodowego, o których mowa w art. 3 ust.1 i 4 i które są przedmiotem niniejszej sprawy.

56      Również w ww. wyroku w sprawie Marshall Trybunał orzekł, że jednostka może powołać się na dyrektywę wobec instytucji państwa, niezależnie od tego, czy działa ona jako pracodawca, czy organ władzy publicznej. W odniesieniu do organu, jakim jest Chief Constable, należy zauważyć, że według orzeczenia sądu krajowego jest on urzędnikiem odpowiedzialnym za kierowanie służbami policyjnymi. Tego rodzaju organ publiczny, któremu państwo powierza obowiązek zapewnienia porządku i bezpieczeństwa publicznego, niezależnie od jego stosunków z innymi instytucjami państwa nie działa jako osoba prywatna. Nie może zatem czerpać korzyści z naruszenia prawa wspólnotowego przez państwo, które reprezentuje.

57      Należy zatem na szóste pytanie odpowiedzieć, że jednostki mogą powoływać się wobec organu państwa odpowiedzialnego za porządek i bezpieczeństwo publiczne, działającego w charakterze pracodawcy, na zasadę równego traktowania kobiet i mężczyzn ustanowioną w art. 2 ust. 1 dyrektywy 76/207 w odniesieniu do warunków dostępu do zatrudnienia oraz szkolenia i doskonalenia zawodowego, o których mowa w art. 3 ust. 1 i 4, w celu zakwestionowania odstępstwa od tej zasady ustanowionego w prawie krajowym, jeżeli odstępstwo to wykracza poza granice dopuszczalne na podstawie art. 2 ust. 2.

58      Jeśli chodzi o art. 6 dyrektywy, który, jak zaznaczono powyżej, również znajduje zastosowanie w niniejszym przypadku, Trybunał orzekł w przeszłości, w ww. wyrokach w sprawie Colson i Kamann oraz w sprawie Harz, że artykuł ten nie zawiera – w odniesieniu do sankcji za ewentualną dyskryminację – żadnego bezwarunkowego i wystarczająco precyzyjnego zobowiązania, na które jednostka mogłaby się powołać. Natomiast w zakresie, w jakim z artykułu tego, interpretowanego w świetle generalnej zasady, której jest on wyrazem, wynika, że każda osoba fizyczna, która czuje się poszkodowana z powodu dyskryminacji ze względu na płeć, winna mieć możliwość skutecznego dochodzenia swoich praw przed sądem, jest on wystarczająco precyzyjny i bezwarunkowy, by można się było na niego powołać wobec państwa członkowskiego, które nie zapewnia jego pełnego zastosowania w wewnętrznym porządku prawnym.

59      Należy zatem stwierdzić w odpowiedzi na tę część szóstego pytania, że jednostki mogą powoływać się na przepis art. 6, zgodnie z którym każdy, kto czuje się poszkodowany z powodu dyskryminacji ze względu na płeć, winien mieć możliwość skutecznego dochodzenia swoich praw przed sądem, wobec państwa członkowskiego, które nie zapewnia jego pełnego zastosowania w wewnętrznym porządku prawnym.

 W kwestii art. 224 traktatu EWG

60      Jeśli chodzi o siódme pytanie, dotyczące art. 224, z powyższego wynika, że art. 2 ust. 2 dyrektywy 76/207 pozwala państwu członkowskiemu na uwzględnienie wymogów ochrony bezpieczeństwa publicznego w sytuacji tego rodzaju, jak w niniejszej sprawie. W odniesieniu do wymogu zapewnienia sądowej kontroli przestrzegania zasad ustanowionych w dyrektywie ani z  akt sprawy ani z uwag przedstawionych przed Trybunałem w żaden sposób nie wynika, by sytuacja poważnych niepokojów wewnętrznych w Irlandii Północnej uniemożliwiała funkcjonowanie kontroli sądowej ani by taka kontrola ze strony sądów krajowych pozbawiała skuteczności działania podejmowane w celu ochrony bezpieczeństwa publicznego. W związku z tym w niniejszej sprawie nie powstaje kwestia możliwości powołania się przez państwo członkowskie na art. 224 traktatu EWG w celu uchylenia się od zobowiązań nałożonych na nie przez prawo wspólnotowe, a w szczególności dyrektywę.

61      Siódme pytanie jest więc bezprzedmiotowe, wziąwszy pod uwagę odpowiedzi na pozostałe pytania.

 W przedmiocie kosztów

62      Koszty poniesione przez rządy Zjednoczonego Królestwa i Danii oraz przez Komisję Wspólnot Europejskich, które przedstawiły Trybunałowi uwagi, nie podlegają zwrotowi. Dla stron postępowania przed sądem krajowym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny w stosunku do postępowania zawisłego przed tym sądem, zatem rozstrzygnięcie o kosztach należy do niego.

Z powyższych względów

TRYBUNAŁ,

rozstrzygając w przedmiocie pytań postawionych mu przez Industrial Tribunal of Northern Ireland orzeczeniem z dnia 8 sierpnia 1984 r., orzeka, co następuje:

1)      Zasada skutecznej kontroli sądowej ustanowiona w art. 6 dyrektywy Rady 76/207 z dnia 9 lutego 1976 r. stoi na przeszkodzie nadaniu charakteru niepodważalnego dowodu poświadczeniu wydanemu przez organ krajowy, stwierdzającemu spełnienie warunków zastosowania odstępstwa od zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn, mającego na celu ochronę bezpieczeństwa publicznego. Jednostki mogą powoływać się na przepis art. 6, zgodnie z którym każdy, kto czuje się poszkodowany z powodu dyskryminacji ze względu na płeć, winien mieć możliwość skutecznego dochodzenia swoich praw przed sądem wobec państwa członkowskiego, które nie zapewnia jego pełnego zastosowania w wewnętrznym porządku prawnym.

2)      Przypadki dyskryminacji ze względu na płeć uzasadnione względami ochrony bezpieczeństwa publicznego należy rozpatrywać w świetle odstępstw od zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn zawartych w dyrektywie 76/207.

3)      Artykuł 2 ust. 2 dyrektywy 76/207 należy interpretować w ten sposób, iż przy ocenie, czy ze względu na warunki wykonywania zawodu policjanta płeć stanowi dla jego wykonywania czynnik rozstrzygający, państwo członkowskie może wziąć pod uwagę wymogi ochrony bezpieczeństwa publicznego i w sytuacji wewnętrznej charakteryzującej się częstymi zamachami zastrzec zwykłe zadania policji dla mężczyzn wyposażonych w broń palną.

4)      Różnice w traktowaniu kobiet i mężczyzn, jakie art. 2 ust. 3 dyrektywy dopuszcza ze względów ochrony kobiet, nie obejmują zagrożeń, które, jak te, na jakie narażony jest każdy uzbrojony policjant podczas wykonywania obowiązków w określonej sytuacji, nie dotyczą w szczególny sposób kobiet.

5)      Jednostki mogą powoływać się wobec organu państwa odpowiedzialnego za porządek i bezpieczeństwo publiczne, działającego w charakterze pracodawcy, na zasadę równego traktowania kobiet i mężczyzn, ustanowioną w art. 2 ust. 1 dyrektywy 76/207 w odniesieniu do warunków dostępu do zatrudnienia oraz szkolenia i doskonalenia zawodowego, o których mowa w art. 3 ust. 1 i 4, w celu zakwestionowania odstępstwa od tej zasady ustanowionego w prawie krajowym, jeżeli odstępstwo to wykracza poza granice dopuszczalne na podstawie art. 2 ust. 2.

Wyrok ogłoszono na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu w dniu 15 maja 1986 r.

* Język postępowania: angielski.