23.12.2006   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 318/1

A.

Het EESC heeft in januari 2003 een initiatiefadvies goedgekeurd over „Industriële reconversie: balans en vooruitzichten — een integrale aanpak”. Hierin werd niet alleen een overzicht gegeven van de belangrijkste industriële veranderingen en ontwikkelingen, maar werden tevens de rol van de adviescommissie Industriële reconversie (CCMI) en haar toekomstige werkzaamheden in de schijnwerpers gezet. Deze werkzaamheden werden als volgt omschreven:

Verder werd in het advies benadrukt dat het in het kader van de Lissabonstrategie zaak is „om concurrentievermogen te combineren met duurzame ontwikkeling en sociale en territoriale cohesie.” Het in het advies gebruikte begrip „industriële reconversie” omvatte zowel de veranderingen die gevolgen hebben voor bedrijven als de interactie tussen de veranderingsprocessen en de context waarin zij plaatsvinden.

Tot nu toe heeft de CCMI haar inspanningen hoofdzakelijk gefocust op de impact van de industriële reconversie op sectoren, ondernemingen, werknemers, gebieden en het milieu. In het onderhavige initiatiefadvies zal worden gekeken hoe duurzame ontwikkeling een drijvende kracht kan zijn achter de industriële veranderingen.

B.

In bovengenoemd advies concludeerde het EESC dat het concept „structuurveranderingen” (of „reconversie”) in de Europese industriesector dikwijls is benaderd vanuit het oogpunt van herstructurering, maar dat het een veel dynamischer proces is. Bedrijven zijn nauw verweven met de politieke en sociale context waarin ze veranderen, die op zijn beurt weer de industriële structuurveranderingsprocessen beïnvloedt. In principe komen industriële veranderingen op twee manieren tot stand: door geleidelijke aanpassing of door ingrijpende veranderingen. Het onderhavige initiatiefadvies heeft tot doel, na te gaan hoe Brundtland's definitie van „duurzame ontwikkeling” (een ontwikkeling die voorziet in de behoeften van de huidige generatie, zonder de behoeften van de toekomstige generaties te schaden) als katalysator voor een geleidelijke en proactieve industriële reconversie kan fungeren.

C.

Het advies bevat voorbeelden uit de energie- en aanverwante sectoren, maar de hier beschreven processen zijn ook op andere sectoren van toepassing. Er zijn tal van redenen te noemen waarom juist voor deze sectoren is gekozen:

D.

Het moment waarop een bepaalde technologie beschikbaar is, wordt bepaald door O&O. Het moment waarop die technologie daadwerkelijk wordt toegepast wordt echter bepaald door de markt. De tijdspanne tussen die 2 momenten kan tevens worden beïnvloed door de politiek. Met een uitgebalanceerde mix aan beleidsmaatregelen door de overheid — subsidies, promotie, belastingmaatregelen — is het bedrijfsleven in Zweden en Japan in een vroeg stadium begonnen met de technologische ontwikkeling van respectievelijk warmtepompen en zonnecollectoren. Mede daardoor zijn deze landen erin geslaagd een leidende marktpositie te verwerven.

E.

Het EESC bevestigt dat de drie pijlers van de Lissabonstrategie alle even belangrijk zijn. Toch wordt vaak benadrukt dat er pas ruimte is voor ecologische en sociale belangen wanneer er sprake is van een gezonde, groeiende economie. Dat is een al te simplistische weergave van de werkelijkheid, want het omgekeerde is net zo waar. In een verziekt milieu, of in een samenleving die wordt gekenmerkt door sociale disharmonie, is zeker geen ruimte voor een gezonde, groeiende economie. Het Comité juicht de op dit gebied reeds genomen maatregelen toe, zoals die staan beschreven in Bijlage 2 bij de Mededeling van de Commissie „Herziening van de EU-strategie voor duurzame ontwikkeling. Een actieplatform” (1).

F.

Duurzaamheid is niet zomaar een van verschillende opties op een lijst; het is in feite de enige manier om een leefbare toekomst veilig te stellen. Het begrip „duurzaamheid” is een overkoepelend begrip, dat zich niet beperkt tot het milieu. Er is tevens sprake van economische en sociale duurzaamheid. Continuïteit van een onderneming is een vorm van economische duurzaamheid die het best gewaarborgd kan worden door de winstgevendheid op peil te houden. Europa kan daaraan bijdragen door de concurrentiekracht middels innovatie te versterken en met actief beleid en een mix van gerichte maatregelen onderzoek en ontwikkeling te stimuleren (zie de voorbeelden Zweden en Japan).

G.

Sociale duurzaamheid is mensen in staat stellen gezond te leven en een inkomen te genereren, terwijl mensen die niet tot werken in staat zijn een redelijk niveau van sociale zekerheid wordt gegarandeerd. Het EESC wijst erop dat Europa op dit gebied kan bijdragen door een samenleving na te streven die mensen in staat stelt hun beroepskwalificaties op peil te houden, door hen behoorlijk werk te bieden in een veilige en gezonde werkomgeving, en in een klimaat waarin zowel ruimte is voor de rechten van werknemers als voor een vruchtbare sociale dialoog.

H.

De eco-industrie biedt veel mogelijkheden voor economische groei. Europa heeft een sterke positie in tal van sectoren in deze industrie. Om deze sterke positie te behouden en te versterken en vergelijkbare resultaten te boeken in andere sectoren, moet Europa volgens het Comité meer ambitie tonen.

I.

Een industriebeleid dat op duurzame ontwikkeling is gericht kan bijdragen tot het concurrentievermogen van de hele Europese economie, zowel in nieuwe, groeiende sectoren als in de traditionele industriële sectoren. Het EESC zou graag zien dat de Europese Commissie een dergelijk beleid steunt. Voorbeelden verderop in dit advies laten zien dat goed doordachte en uitgevoerde steunmechanismen (een combinatie van belastingheffing, „feed-in”-tarieven, promotieacties en regulering) bij de invoering van nieuwe milieutechnologieën kunnen helpen een markt te creëren voor deze technologieën, die dan vervolgens zonder verdere steun kunnen worden ontwikkeld. Ieder steunmechanisme moet duidelijk degressief zijn, omdat de kosten van de staatssteun het internationale concurrentievermogen van andere sectoren niet mogen schaden.

J.

Het EESC stelt vast dat subsidies en stimuleringsmaatregelen niet altijd doeltreffend zijn, en hoge kosten met zich mee kunnen brengen, die wanneer zij niet op de juiste manier worden gebruikt, bovendien weinig economisch effect zullen sorteren. Subsidies en regelgeving zouden moeten helpen bij de ontwikkeling en het op de markt brengen van nieuwe technologieën, totdat deze rijp zijn om zonder verdere steun te overleven. Om succesvol te zijn moet de steun voldoen aan de volgende criteria:

K.

Duurzame ontwikkeling mag niet beperkt vanuit een Europese context opgevat worden; ze heeft een globale dimensie. Het Europese duurzaamheidsbeleid moet worden uitgerust met instrumenten waarmee de verplaatsing van arbeid naar andere regio's wordt voorkómen. Om een level playing field te waarborgen is een tweeledige aanpak nodig, voor binnen én voor buiten de EU. Wat de interne aanpak betreft, zouden geschikte instrumenten moeten worden gevonden om ervoor te zorgen dat de sociale en milieukosten van niet-duurzame productiemethoden in de Europese Unie kunnen worden doorberekend in de prijzen van goederen, om te voldoen aan de belangrijkste aanbeveling van het verslag van de Wereldcommissie voor de sociale dimensie van de mondialisering over de beleidssamenhang tussen de IAO, de WTO, het IMF en de Wereldbank (zie CESE 252/2005). Wat de externe aanpak betreft, zou de EU zich in het kader van de relevante internationale organisaties (met name de WTO) moeten inspannen om niet-handelsaspecten, zoals fundamentele sociale en milieunormen in de internationale handelsakkoorden op te nemen, ten einde de upgrading van het duurzaamheidsbeleid van onze concurrenten te stimuleren. Landen als de Verenigde Staten, India en China genieten een oneerlijk economisch voordeel ten opzichte van Europa, zolang zij het Kyotoprotocol inzake de reductie van de CO2-uitstoot niet hebben ondertekend. De handelsakkoorden moeten op mondiale schaal ten uitvoer worden gelegd, omdat de handel alleen echt vrij kan zijn als deze ook eerlijk is.

1.1

Onze economie is momenteel gebaseerd op de beschikbaarheid van goedkope energie en goedkope grondstoffen. Die voorraden zijn eindig en worden mede daardoor een stuk duurder. Daarom zijn waar mogelijk structurele en technologische veranderingen nodig; Europa moet hierbij helpen, zodat de Europese industrie de uitdaging aankan. Sectoren die veel energie en grondstoffen gebruiken moeten in de toekomst overstappen op duurzamere productiemethoden, om de uitputting van de natuurlijke hulpbronnen tegen te gaan. Toch zullen deze sectoren ook in de toekomst nodig zijn, aangezien de productie van grondstoffen en halffabrikaten de basis is voor het creëren van industriële waarde.

1.2

Duurzaam producerende Europese energie-intensieve sectoren die internationaal actief zijn mogen niet van de markt worden gedrukt door concurrenten van buiten de EU die minder duurzame productiemethoden hanteren. Om dit te voorkómen moeten het maatschappelijk middenveld en de overheid samenwerken om voor deze sectoren een level playing field te creëren.

1.3

De grootste uitdaging waar wij voor staan is de ontwikkeling van een duurzame samenleving die het huidige welvaartsniveau kan handhaven en die tegelijkertijd in staat is de negatieve bijwerkingen van de huidige consumptiepatronen te neutraliseren. Een van de belangrijkste voorwaarden daarvoor is dat wij op een andere manier in onze energiebehoefte gaan voorzien én dat wij overstappen op een andere vorm van industriële productie.

1.4

Het is noodzakelijk geleidelijk over te stappen op een duurzamer samenlevingsmodel. Hiervoor zijn meerdere redenen te noemen. Deskundigen verschillen van mening over de vraag hoe lang fossiele brandstoffen nog tegen een redelijke prijs beschikbaar zullen zijn, maar zij zijn het er allemaal over eens dat deze steeds schaarser en duurder zullen worden. Als gevolg van ons consumptiegedrag worden wij bovendien geconfronteerd met een van de grootste bedreigingen van onze tijd: de klimaatverandering.

1.5

De beste manier om die te stoppen zou zijn om niet langer gebruik te maken van fossiele brandstoffen. De realiteit leert ons echter dat die oplossing op de korte termijn zowel politiek als economisch onhaalbaar is. Dat betekent dat wij andere oplossingen moeten kiezen want er moet iets veranderen. Als dat niet zo snel kan als wenselijk, dan maar zo snel als mogelijk.

1.6

Door toepassing van de „Trias Energetica” (2), een model waarmee in drie stappen een efficiënter energiegebruik wordt gestimuleerd, kan op korte termijn een begin worden gemaakt met duurzamer consumptie en productie. Die stappen zijn:

1.7

Er is een pakket maatregelen nodig om zowel aan die drie stappen te voldoen als om te zorgen voor de omschakeling naar een duurzamere industriële productie. Die maatregelen moeten wel gebaseerd zijn op een economische en strategische afweging. Bij het maken van die afwegingen komen er onafwendbaar momenten dat er keuzes gemaakt moeten worden tussen tegengestelde belangen. Wij mogen die conflicten niet uit de weg gaan. „Win-win-situaties” bestaan echt, en het beleid moet hier altijd op gericht zijn. In de praktijk kan dat echter zeer moeilijk zijn. In dat geval moeten er keuzes worden gemaakt tussen kansen voor duurzame verandering en de bescherming van bestaande belangen, rekening houdend met de natuurlijke opleving en achteruitgang van een bepaalde sector ten opzichte van een andere sector. Deze tegengestelde belangen dienen transparant te worden gemaakt, en te worden aangepakt.

1.8

Bij het begrip „duurzaamheid” spelen ook de economische, ecologische en sociale aspecten van de ontwikkeling van de Europese samenleving een grote rol. Dit advies zal:

2.1.1

De aarde vangt jaarlijks via de zon 3 miljoen Exajoule aan energie in. De totale reserve aan fossiele brandstoffen bedraagt 300.000 Exajoule, 10 % van de jaarlijkse instraling. Het totale energiegebruik per jaar is 400 Exajoule. De instraling van 3 miljoen Exajoule komt beschikbaar als 90 Exajoule waterkracht, 630 Exajoule wind en 1.250 Exajoule biomassa. De rest is beschikbaar als zonne-energie (3). Feitelijk is er dus genoeg aan duurzame energiebronnen om in onze behoefte te voorzien. Het ontsluiten ervan is het probleem.

2.1.2

Omdat hernieuwbare energiebronnen vanwege het kostenaspect en het ontbreken van geschikte technologie op de korte termijn niet kunnen voorzien in de groeiende energievraag zijn ook andere energiebronnen nodig. Fossiele brandstof kan in de toekomst ook op een schone manier worden gebruikt, bijvoorbeeld door de CO2 eruit te halen en op te slaan zodat het niet vrijkomt in de atmosfeer. De technologie voor het vangen en opslaan van CO2 is volop in ontwikkeling: in Europa, Noord-Amerika en China zijn al een twaalftal proefinstallaties in de aanloopfase of in aanbouw. De eerste positieve economische resultaten van deze technologie kunnen worden verwacht vanaf 2015/2020.

2.1.3

De duur van de steunregelingen voor hernieuwbare energie is van cruciaal belang, aangezien vroegtijdige stopzetting de nieuwe industrie in gevaar kan brengen, en te lange steunverlening niet efficiënt is. De steun kan geleidelijk worden afgebouwd, naarmate O&O en schaalvoordelen de prijs van de technologie doen dalen. Een zorgvuldige specificatie van de steunregeling is eveneens van zeer groot belang. Ten slotte is het zaak dat steunregelingen van tevoren worden aangekondigd, zodat ondernemingen de tijd hebben zich voor te bereiden op de nieuwe marktvoorwaarden.

2.1.4

De discussie over kernenergie wordt steeds belangrijker, zoals blijkt uit het Groenboek over een Europese strategie voor duurzame, concurrerende en veilige energie (4) en de conclusies van de Europese Raad van maart 2006 over dit onderwerp. In sommige landen tekent zich een meerderheid af vóór kernenergie, in andere landen is de meerderheid tegen — voornamelijk vanwege het afvalprobleem (5). Desondanks kan kernenergie nog wel eens geruime tijd onmisbaar blijven om aan de sterk groeiende vraag naar energie te kunnen blijven voldoen omdat het een emissievrije energiebron is en omdat de hoeveelheid afval verhoudingsgewijs gering is ten opzichte van de geleverde hoeveelheid energie. Wellicht dat kernfusie op de lange termijn een oplossing kan brengen voor de nadelen die kleven aan kernsplitsing.

2.1.5

Opgemerkt zij dat waterkracht geen onderwerp is van een specifieke paragraaf, aangezien deze technologie (m.u.v. getijdenenergie) reeds volledig ingeburgerd en operationeel is. Dit neemt niet weg dat dit een zeer belangrijke duurzame energiebron blijft.

2.2.1

Biomassa is al het organische materiaal afkomstig van planten en bomen die speciaal worden geteeld voor energiedoeleinden. Hiervoor worden hout en snelgroeiende gewassen gebruikt die een hoge opbrengst per hectare geven. Ook bijproducten van de landbouw — die als hoofdproduct voedsel heeft — worden als biomassa reststroom gebruikt. Voorbeelden hiervan zijn stro en bietenstaartjes. Er zijn ook biomassastromen uit restproducten, zoals afval dat ontstaat bij het onderhoud aan beplantingen en afval van huishoudens, bedrijven en uit de industrie. Denk aan groente-, fruit- en tuinafval, sloophout, mest, slib, zaagsel en cacaodoppen.

2.2.2

Biomassa kan worden aangewend voor (gedeeltelijke) vervanging van fossiele brandstoffen. Het energieverbruik op basis van fossiele brandstoffen is 400 Exajoule per jaar. De jaarlijkse beschikbaarheid van energie uit biomassa bedraagt 1.250 Exajoule. Dat betekent niet dat omschakeling per direct mogelijk is. Op basis van de beschikbare technologie is het mogelijk op dit moment voor 120 Exajoule energie via biomassa op te wekken. Op dit moment is het mondiale gebruik van energie uit biomassa 50 Exajoule (6). Een beperkte groei van de inzet van biomassa voor brandstoffen is per direct dus mogelijk, maar er zijn doorbraken nodig op technologisch gebied om het potentieel te benutten.

2.2.3

Er is al een aantal initiatieven dat tot veelbelovende resultaten heeft geleid. In Oostenrijk is sprake van een toename van de inzet van biomassa voor districtsverwarming met een factor 6 en in Zweden met een factor 8 gedurende de laatste 10 jaar. In de VS is meer dan 8.000 MWe van de geïnstalleerde opwekkingscapaciteit gebaseerd op inzet van biomassa. In Frankrijk wordt 5 % van de gebruikte warmte voor ruimteverwarming geproduceerd uit biomassa. In Finland draagt bio-energie al voor 18 % bij aan de totale energieproductie en het doel is dit te laten groeien tot 28 % in 2025. In Brazilië wordt op grote schaal ethanol geproduceerd als brandstof voor auto's: op dit moment rijden 40 % van de niet-dieselauto's er op ethanol (7).

2.2.4

De ontwikkeling van biomassa is vanuit verschillende invalshoeken belangrijk:

2.3.1

Wereldwijd is het theoretisch potentieel van windenergie meer dan twee keer de verwachte elektriciteitsbehoefte in 2020. Dat potentieel en de steeds verder verbeterende concurrentiepositie als gevolg van de voortschrijdende technologie maakt windenergie een essentiële vervanger van fossiele brandstoffen. Door het wisselende aanbod kan windenergie nooit voorzien in de volledige behoefte.

2.3.2

In de laatste decennia is het geïnstalleerde windvermogen spectaculair toegenomen. Het vermogen van commerciële turbines is gegroeid van 10 kilowatt (5 meter rotordiameter) tot meer dan 4.500 kilowatt (meer dan 120 meter rotordiameter) (9). De laatste 8 jaar is het geïnstalleerde windvermogen jaarlijks met meer dan 30 % toegenomen (10). Volgens voorspellingen van de Europese windenergieorganisatie EWEA zal het totale windvermogen in 2020 wereldwijd voldoende zijn om te voorzien in 12 % van de elektriciteitsbehoefte. Dit betekent een toename van het windvermogen van 31 gigawatt eind 2002 tot 1.260 gigawatt in 2020, een groei van 23 % per jaar. Marktleiders en tevens de grootste exporteurs zijn het Verenigd Koninkrijk, Denemarken en Duitsland, de belangrijkste exportmarkten zijn China, India en Brazilië. De situatie zal veranderen in China, waar de windenergie-industrie snel groeit. Vergeleken met 2004 was het aantal producenten in China in 2005 met 60 % gestegen. Dit betekent dat de Europese windenergie-industrie hetzelfde staat te wachten als de zonnepanelenindustrie, en grote marktaandelen zal kwijtraken aan de Chinese concurrenten.

2.3.3

De windenergiesector is economisch nog deels afhankelijk van diverse steunmaatregelen. De belangrijkste is het tarief dat producenten kunnen krijgen wanneer zij energie verkopen aan het net gekoppeld aan de zekerheid van een gegarandeerd prijsniveau voor de komende 10 tot 20 jaar. Dankzij deze maatregelen is de windenergiesector in sommige lidstaten een snelgroeiende bedrijfstak. Nadeel is dat deze maatregelen leiden tot grote, gecentraliseerde windenergieparken die grote winst maken, in plaats van tot een fijnmazig net van kleine, gedecentraliseerde windenergiecentrales. De publieke opinie keert zich in toenemende mate tegen deze grootschalige ontwikkeling. Uiteraard moet ook windenergie uiteindelijk op eigen houtje kunnen overleven, dus zonder subsidies en „feed-in”-tarieven.

2.3.4

Om de positie van windenergie te versterken is het nodig de inspanningen op het gebied van onderzoek en ontwikkeling te intensiveren teneinde de concurrentiepositie van windenergie verder te verbeteren. Ook moet blijvend aandacht worden geschonken aan juridische richtlijnen en politieke doelstellingen. Belangrijke uitdagingen zijn onder meer de ontginning van nieuwe locaties voor windmolenparken op zee en het wegnemen van onzekerheden die de implementatie van windenergie in de weg staan.

2.3.5

De ontwikkeling van windenergie is vanuit verschillende invalshoeken belangrijk:

2.4.1

Er zijn twee manieren om gebruik te maken van zonne-energie: zonnewarmte voor de verwarming van ruimtes en van water en zonnestroom voor de productie van elektriciteit (12). Zonnewarmtesystemen zijn betrekkelijk eenvoudig en goedkoop en worden al in veel landen gebruik voor verwarmingsdoeleinden.

2.4.2

Het belangrijkste motief om te streven naar grootschalig gebruik van zonne-energie is dat het een onuitputtelijke bron van hernieuwbare energie is. Het heeft mondiaal een enorm potentieel en is, als het goed ontworpen en gebouwd is, heel milieuvriendelijk.

2.4.3

Zonne-energie is op vrijwel alle plaatsen ter aarde toepasbaar en het kan op vele manieren worden gebruikt: van hele kleine systemen op afgelegen plaatsen via systemen op daken van huizen tot grote zonnecentrales.

2.4.4

Zonnewarmtesystemen zijn wijdverbreid. De grootste markt voor deze systemen is China, vooral omdat de infrastructuur voor de levering van gas en elektra in rurale gebieden ontbreekt. In zulke gevallen zijn zonnewarmtesystemen de meest efficiënte oplossing. Een andere grote markt is Turkije. De verkoop van zonnecollectoren groeide wereldwijd tussen 2001 en 2004 met 10 tot 15 % per jaar. China nam 78 % van de totale mondiale productie af, Turkije 5,5 %.

2.4.5

Binnen Europa zijn Duitsland, Oostenrijk, Spanje en Griekenland grote markten voor zonnewarmtesystemen. De regeringen van Duitsland en Oostenrijk geven financiële steun voor de installatie van dergelijke systemen. In Spanje is de installatie van zulke systemen in nieuwe gebouwen in een aantal regio's verplicht. Door de steunmaatregelen zijn Duitsland en Oostenrijk met afstand de grootste producenten van zonnewarmtesystemen in Europa en nemen zij 75 % van de Europese productie voor hun rekening. Die productie valt in het niet bij de productie van dit soort systemen in China. Europa produceerde 0,8 miljoen m2, China 12 miljoen m2. Belangrijkste oorzaak daarvan is dat de Chinese regering het belang van zonnewarmte al in een vroeg stadium onderkende en de productie van deze systemen met allerlei maatregelen stimuleerde in economische vijfjarenplannen.

2.4.6

Ondanks het onuitputtelijke karakter ervan dekt zonnestroom nog maar een heel klein deel van onze behoefte. Dat komt omdat de kosten van het opwekken van zonnestroom nog aanzienlijk hoger zijn dan de kosten van stroom uit gas- of kolengestookte centrales. Om uit de vicieuze cirkel van kleine omzet en hoge prijzen te komen moet juist zoveel mogelijk zonne-energie worden gebruikt, want dan ontstaan belangrijke schaalvoordelen bij productie en installatie. Pas dan kan ook de technologie verder vernieuwd en verbeterd worden.

2.4.7

Bovendien vraagt het opwekken van energie met behulp van veel relatief kleine eenheden die bovendien een wisselende opbrengst hebben (afhankelijk van de zon) een andere aanpak van de energieproblematiek dan wij nu kennen. De overschakeling naar zonnestroom is een proces van de middellange termijn maar het is wel van het grootste belang dat de ontwikkeling in deze sector sterk wordt gestimuleerd.

2.4.8

Hoewel de markt voor fotovoltaïsche cellen (PV-markt) snel groeit zijn er eigenlijk maar drie grote markten: Japan, Duitsland en Californië. Deze drie staten nemen 80 % van de mondiale productie van zonne-energiesystemen voor hun rekening. Dat stimuleren zij door hoge subsidies en door particulieren een goede prijs te betalen voor elektriciteit die op deze manier is geproduceerd. Wereldwijd is in 2004 1.150 MW vermogen aan zonnecellen geproduceerd. Opgeteld bij de ruim 3.000 MW die al was geïnstalleerd aan het eind van 2003 is het totale vermogen in 2005 gegroeid tot ongeveer 4.500 MW.

2.4.9

De Japanse markt is in 1994 gecreëerd door een stimuleringsprogramma waarbij 50 % subsidie werd gegeven. Elk jaar ging er 5 % af, 2004 was het laatste jaar van dat programma met nog 5 % subsidie. Omdat dat programma een grote vraag genereerde kon de Japanse economie profiteren van het schaalvoordeel: de prijzen liepen elk jaar met 5 % terug waardoor de consumentenprijs stabiel bleef. Hoewel de subsidie nu niet meer wordt gegeven blijft de markt met zo'n 20 % per jaar groeien. Die stabiele vraag stelde de Japanse bedrijven in staat te investeren in R&D en in nieuwe productietechnieken. Daardoor heeft Japan op dit moment zo'n 53 % van de wereldmarkt in handen.

2.4.10

Duitsland maakte sinds 1999 ongeveer dezelfde ontwikkeling door maar loopt zo'n 5 jaar achter. Een combinatie van laagrentende leningen, subsidies en stabiele prijzen voor levering aan het elektriciteitsnet zorgden daar voor flinke groei van de PV-markt. Al in 2001 stak Duitsland de VS voorbij in geïnstalleerd vermogen. Lokale producenten konden zich ontwikkelen en inmiddels komt de helft van de Europese productie (13 % van de wereldproductie) uit Duitsland. De start van een nieuw steunprogramma in 2004 met stabiele afnameprijzen voor de komende 20 jaar zorgde voor een nieuwe impuls: de Duitse markt is nu de snelst groeiende ter wereld met een groei van zo'n 40 % in 2004 en 2005. Deze binnenlandse vraag zorgt ervoor dat de Duitse bedrijven hun productie kunnen ontwikkelen en straks mogelijkheden krijgen te exporteren als de Duitse markt verzadigd raakt.

2.4.11

De ontwikkeling van zonne-energie is vanuit verschillende invalshoeken belangrijk:

2.5.1

Geothermische energie kan middels warmtepompen worden gebruikt voor verwarmen en verkoelen in gebouwen. Deze pompen gebruiken slechts een fractie van de hoeveelheid gas of elektriciteit die conventionele klimaatbeheersingssystemen gebruiken. De energie voor verwarmen (of verkoelen) wordt onttrokken aan de omgeving (lucht, water of grond) (13).

2.5.2

De grootste markten voor warmtepompen zijn de Verenigde Staten, Japan en Zweden die samen goed zijn voor 76 % van het totale geïnstalleerde vermogen. Daarna volgen China, Frankrijk, Duitsland, Zwitserland en Oostenrijk. De Europese markt is gegroeid van 40.000 units in 1997 tot 123.000 units in 2004. De totale markt groeide in 2004 met 18 %. De productie en installatie van warmtepompen komt vooral voor in landen waar dat door de overheid sterk is gestimuleerd met zowel financiële als andere maatregelen.

2.5.3

Zweden is een goed voorbeeld van zo'n aanpak. De Zweedse overheid heeft het gebruik van warmtepompen tijdens de jaren 90 van de vorige eeuw gestimuleerd met maatregelen als directe financiële subsidies, fiscale faciliteiten en promotieacties. Maar ook nieuwe wetgeving in de bouwsector waarin nauwkeurig werd omschreven hoe hoog de temperatuur mocht zijn in een verwarmingssysteem heeft bijgedragen aan de groei van het gebruik van warmtepompen.

2.5.4

Op deze manier is een markt gecreëerd waardoor de productie van warmtepompen in Zweden zich kon ontwikkelen. Zweden heeft nu een volwassen warmtepompenindustrie met drie grote spelers op de internationale markt, de sector neemt meer dan 50 % van de Europese vraag voor zijn rekening. De Zweedse warmtepompenmarkt kan nu op eigen kracht verder, het aantal warmtepompen groeit nu gestaag ook zonder ondersteunende maatregelen van de overheid. Meer dan 90 % van de nieuwe gebouwen in Zweden is nu standaard voorzien van een warmtepomp.

2.5.5

Een soortgelijke ontwikkeling vond plaats in Oostenrijk waar regionale overheden subsidies gaven tot 30 % van de kosten van aanschaf en installatie van warmtepompen. Oostenrijk kent nu 7 producenten van warmtepompen. In beide landen was het de combinatie van directe financiële steun in combinatie met specifieke bouwvoorschriften en promotiecampagnes die ervoor zorgden dat de warmtepompenindustrie zich zodanig kon ontwikkelen dat de sector nu in staat is zonder overheidssteun verder te gaan.

2.5.6

De ontwikkeling van geothermische energie is vanuit verschillende invalshoeken belangrijk:

3.1

Niet alleen de hoeveelheid energie op basis van fossiele brandstoffen is eindig, ook de voorraad metaalhoudende, minerale en biologische grondstoffen voor de industriële productie is niet onbeperkt (15). Het gebruik van grondstoffen in de geïndustrialiseerde wereld is hoog. Meer dan 80 % van alle grondstoffen wordt geconsumeerd door 20 % van de wereldbevolking.

3.2

Dit consumptiepatroon is onverenigbaar met een duurzaam gebruik van de ons ter beschikking staande hulpbronnen. Uitgaande van de veronderstelling dat de voorraad grondstoffen ons gemeenschappelijk erfgoed is en dat de toegang daartoe — nu en in de toekomst — een universeel en onvervreemdbaar mensenrecht is, zal Europa het beslag dat zij op die grondstof legt in 2050 met een factor 4 moeten verminderen en in 2080 met een factor 10 (16). Het EESC is tevreden over de initiatieven op dit gebied, zoals dematerialisering en het actieplan milieutechnologie (ETAP).

3.3

Elk product betekent op de keper beschouwd een aantasting van het milieu: hetzij door de productie dan wel door het gebruik of door het afdanken ervan aan het eind van de levenscyclus. Die cyclus kent veel fases: het winnen van de grondstof, het ontwerp, de productie, de assemblage, de marketing, de distributie, de verkoop, het gebruik en het afdanken. Bij elke fase zijn andere actoren betrokken: ontwerpers, producenten, handelaren, consumenten, enzovoorts. Geïntegreerd productiebeleid probeert al die fases beter op elkaar af te stemmen (bijvoorbeeld door bij het ontwerp al rekening te houden met een optimale recycling) teneinde de milieuprestatie van het product gedurende zijn hele levenscyclus te verbeteren.

3.4

Bij zoveel verschillende producten als wij kennen, en bij zoveel verschillende betrokkenen, is het niet mogelijk één uniforme maatregel te treffen die alle problemen oplost. Daarvoor is een heel arsenaal aan beleidsinstrumenten nodig, zowel op vrijwillige basis als met een verplichtend karakter. Deze instrumenten moeten in nauwe samenwerking met de publieke en de particuliere sector en met het maatschappelijk middenveld worden ingezet.

3.5

Ook consumentenorganisaties zouden hierbij een meer stimulerende en ondersteunende rol moeten spelen dan tot nog toe gebruikelijk. Tot nog toe focussen veel van die organisaties zich vooral op het belang van een zo goed mogelijk product voor een zo laag mogelijke prijs. Die betekent feitelijk dat de productie niet op de meest duurzame manier plaatsvindt.

3.6.1

Het gebruik van de warmte die vrijkomt bij de productie van elektriciteit betekent een sterke verbetering van de efficiency van het energiegebruik, ondanks de technische beperkingen die er zijn als gevolg van de grote afstand tussen de plek waar die warmte wordt geproduceerd (industriële omgeving) tot de plaats waar hij wordt geconsumeerd (woonomgeving), waardoor veel energie verloren gaat. Micro-warmtekrachtsystemen kunnen primair worden ingezet om in de thermische behoefte van een gebouw te voorzien, met elektriciteit als bijproduct. Andersom kunnen ook producten worden ontworpen die primair op de elektriciteitsbehoefte zijn gericht, met warmte als bijproduct. Tot nu toe zijn op warmte gebaseerde micro-warmtekrachtsystemen het meeste verkocht, hoewel brandstofcellen vaker worden gebruikt om aan de vraag naar elektriciteit te voldoen.

3.6.2

De technologie van de warmtekrachtkoppeling kan die beperking vermijden en biedt tegelijkertijd de Europese industrie een economische uitdaging. Warmtekrachtkoppeling wordt vooral gebruikt om woonblokken en winkels te verwarmen en levert als bijproduct elektriciteit. Tot 2004 zijn ongeveer 24.000 eenheden geïnstalleerd. Deze technologie van warmtekrachtkoppeling kan op basis van verschillende energiebronnen. De meest veelbelovende lijkt warmtekrachtkoppeling op basis van waterstoftechnologie (brandstofcel), maar deze technologie moet nog verder ontwikkeld.

3.6.3

Dankzij subsidies aan de eindgebruikers van installaties voor warmtekrachtkoppeling is Japan het verst met de ontwikkeling van deze technologie, mede omdat de technologie van de brandstofcel daar sterk wordt gestimuleerd door de automobielindustrie. De Japanse regering wil net als bij de zonnestroom een leidende positie voor de Japanse industrie bij de ontwikkeling van de brandstofceltechnologie. Dat doet Japan door onderzoek en ontwikkeling te stimuleren en te financieren en door aanschafsubsidies te geven aan eindgebruikers in een vroeg stadium van de marktontwikkeling.

3.6.4

De ontwikkeling van warmtekrachtkoppeling is vanuit verschillende invalshoeken belangrijk:

4.1.1

De transportsector is een van de grootste gebruikers van fossiele brandstoffen. In deze sector zijn er goede mogelijkheden voor een duurzaam energiegebruik, zoals de vele nuttige aanbevelingen in het eindverslag van CARS 21 laten zien (17). Een betere planning van de stadsontwikkeling en -infrastructuur en een intensiever gebruik van ICT bieden bovendien perspectieven voor een verbetering van de transportefficiency. In combinatie met betere verbrandingsmotorentechnologie, zal dit een aanzienlijke energiebesparing opleveren. In deze sector zijn er tevens veelbelovende mogelijkheden om op korte termijn deels over te schakelen op andere brandstoffen, zoals aardgas of brandstof uit biomassa (BTL). Op de langere termijn lijkt waterstof hier hele goede mogelijkheden te bieden. De hybride technologie zoals die nu wordt ontwikkeld is een hele goede overgangsvorm.

4.1.2

Het maximale potentiële marktaandeel van brandstof uit biomassa wordt geschat op 15 %, voor 2010 zet de EU in op een marktaandeel van 6 %. Er loopt nu een eerste proefproject om op grote schaal brandstof uit biomassa te maken.

4.1.3

Aardgas heeft een lagere CO2 uitstoot dan benzine (-16 %) of diesel (- 13 %) en kan een groter marktaandeel verwerven bij een vriendelijk fiscaal klimaat. Op die manier kan een stabiele markt ontstaan voor zowel producenten als gebruikers, de technologie is beschikbaar. Vooral bij openbaar vervoer in stedelijke gebieden lijken de mogelijkheden groot omdat de vulstations waar dat gas getankt kan worden dan optimaal benut worden. In potentie is het mogelijk dat in 2020 een marktaandeel van 10 % wordt bereikt (18).

4.1.4

Voorbeelden in andere landen (vooral Brazilië) laten zien dat zo'n marktaandeel niet alleen wordt bereikt door ervoor te zorgen dat de biobrandstof beschikbaar is. Er is flankerend beleid nodig — zoals belastingvoordelen, gerichte wet- en regelgeving en reclamecampagnes — om ervoor te zorgen dat de consument overstapt.

4.1.5

De andere kant van de medaille is wel dat het toegenomen gebruik van biobrandstoffen uit ecologisch kwetsbare gebieden (zoals palmolie uit Zuidoost-Azië) ertoe kan leiden dat regenwouden op grote schaal worden gekapt, om te worden vervangen door palmolieplantages. Volgens een recente studie van de Verenigde Naties telt de wereld 23 grote ecosystemen, waarvan er 15 zijn uitgeput of ernstig zijn vervuild.

4.2.1

In de bouw — met name de woningbouw — liggen enorme mogelijkheden voor duurzamer bouwen. Het is al mogelijk tegen geringe meerkosten nul-energiewoningen te bouwen, zeker als je in aanmerking neemt dat je de extra kosten snel terugverdient omdat je geen energiekosten hebt. Op deze manier bouwen kost gemiddeld 8 % meer dan op de traditionele manier bouwen. Door schaalvergroting kunnen die meerkosten binnen 10 jaar worden teruggebracht tot 4 %. Norman Foster, een van 's werelds meest beroemde architecten, heeft ooit gezegd dat over een periode van 25 jaar, de werkelijke bouwkosten slechts 5,5 % bedragen. De kosten voor het gebruik van het gebouw (energie, groot en klein onderhoud, rente op hypotheken of huurcontracten) bestrijken gedurende dezelfde periode zo'n 86 %. Dus hoewel duurzaam bouwen iets duurder is op de korte termijn, is het aanzienlijk goedkoper op de middellange en lange termijn.

4.2.2

In Duitsland en Oostenrijk groeit het bouwen volgens energiezuinige concepten in verhouding sneller dan in de rest van de Europese Unie. Het „Passiv Haus Institut” in Duitsland heeft woningen laten ontwerpen die heel weinig energie gebruiken door toepassing van zonne-energie te koppelen aan efficiënte, luchtdichte isolatie van woningen. Er zijn inmiddels meer dan 4000 van deze huizen gebouwd in Duitsland en meer dan 1000 in Oostenrijk. Ook in de utiliteitsbouw wordt dit principe in toenemende mate toegepast.

4.2.3

De gemeente Freiburg heeft nieuwe normen gesteld voor energiezuinig bouwen. Deze normen maken een vast onderdeel uit van alle huur- en verkoopovereenkomsten die de gemeente sluit met bouwers en projectontwikkelaars. Zo maakt de gemeente optimaal gebruik van zijn wettelijke bevoegdheden om op grote schaal iets te doen aan energiemanagement. In die overeenkomsten staat dat op van de gemeente gekochte of gehuurde bouwgrond gebouwd moet worden volgens energiezuinige richtlijnen, gebouwen zo te ontwerpen dat maximaal gebruik gemaakt kan worden van zonne-energie en dat daken geschikt gemaakt moet worden voor het plaatsen van zonnepanelen. In de wijken die op deze manier worden gebouwd wordt een besparing bereikt van 40 % in het gebruik van warm water.

4.3.1

Het Comité is ermee ingenomen dat de Commissie in haar benadering van het industriebeleid, rekening houdt met duurzaamheidsvereisten, zoals blijkt uit haar Mededeling getiteld „Uitvoering van het communautair Lissabonprogramma: een beleidskader ter versterking van de EU industrie — Naar een beter geïntegreerde aanpak van het industriebeleid” (19). De verwezenlijking van de Lissabondoelstellingen vraagt met name om een concurrerende Europese industrie. Daarom juicht het EESC de oprichting van een groep op hoog niveau voor concurrentievermogen, energie en milieu toe, een van de zeven belangrijke bedrijfstakoverschrijdende initiatieven om de synergie tussen de verschillende beleidsterreinen met het oog op het concurrentievermogen te vergroten. Ook is het Comité tevreden over de inspanningen die de Europese industrie zelf op dit gebied heeft ontplooid.

4.3.2

De industrie is nog altijd grotendeels afhankelijk van fossiele brandstoffen. In veel gevallen laat de keuze voor elektrische technieken het gebruik van alle soorten primaire energie toe, terwijl daarbij meestal energie kan worden bespaard (20). Er zijn ook mogelijkheden voor uitwisseling van reststromen energie tussen industriële complexen en andere sectoren of wooncomplexen. Zo wordt de restwarmte van het industriële complex in de Europoort gebruikt als verwarming van het grootste kassencomplex in Noord-West-Europa in het 20 kilometer verderop gelegen Westland.

4.3.3

Aardolie is de basis voor de chemische industrie, in de toekomst is die grondstof minder beschikbaar. Het alternatief dient zich aan in de vorm van biosynthese, de productie van basischemicaliën uit biomassa met behulp van bacteriën, een zeer complex maar ook perspectiefvol terrein. Er is de laatste jaren veel vooruitgang geboekt in de kennis van de genetica van micro-organismen zoals bacteriën. Nieuwe technieken maken het mogelijk deze organismen zodanig genetisch te modificeren dat ze uitgangsmateriaal omzetten in specifieke stoffen. De bacteriën worden hiermee een soort programmeerbare minireactoren.

4.3.4

Momenteel maken vooral de voedings- en genotmiddelindustrie en de farmaceutische industrie gebruik van deze technologie van micro-organismen, bijvoorbeeld bij de productie van kaas, bier en penicilline. De mogelijkheden voor bioconversie zijn in deze sectoren ook groot, maar inmiddels begint ook de chemische industrie zich te interesseren voor deze technologie. Er is een hele serie reactiestappen nodig om de stoffen uit de aardolie te winnen en te zuiveren. De technologie moet nog veel verder ontwikkeld worden, maar het is theoretisch mogelijk over te gaan op de directe omzetting van biomassa in basischemicaliën en andere producten. Dat bespaart op het gebruik van aardolie en alle andere ingrediënten die zowel economisch als ecologisch van belang zijn — emissiereductie, kringloopsluiting en ketenbeheer — zijn aanwezig.

4.3.5

Energie-intensieve sectoren kunnen speciale problemen hebben bij de geleidelijke overgang naar hernieuwbare energiebronnen. De mate van duurzaamheid van de productie hangt rechtstreeks af van de gebruikte technologie; op dit gebied vallen de komende jaren geen grote verbeteringen te verwachten. De staal- en de aluminiumsector in Europa presteren nu al goed op dit gebied. Terwijl de staalindustrie veel investeert in nieuwe technologieën voor duurzamere productie, met name via het ULCOS-project (Ultra Low CO2 Steelmaking, het grootste Europese staalproject ooit) en verwacht dat de uitstoot van CO2 rond 2040 met de helft zal zijn gereduceerd, wordt er bij de productie van primair aluminium in Europa opmerkelijk veel gebruik gemaakt van hernieuwbare energie (44,7 %). Aangezien de productie van secundair aluminium uit aluminiumschroot slechts 10 % vergt van de energie die nodig is voor de productie van primair aluminium, is er in deze sector een groot energiebesparingspotentieel. Het aluminiumschroot op de Europese markt wordt echter massaal opgekocht door China, via overheidssubsidies voor energiebesparing.

4.3.6

Ook op het gebied van grondstofefficiency en recycling scoort de Europese staalindustrie goed. De helft van de mondiale staalproductie komt tot stand op basis van schroot. Ook het afval wordt optimaal hergebruikt. Bij de Nederlandse vestiging van Corus in IJmuiden wordt 99 % van de afval- en reststoffenstroom intern of extern hergebruikt.

4.3.7

Hoewel het gebruik van fossiele brandstof als grondstof voor de industriële productie op afzienbare termijn onvermijdelijk is, zal het gebruik van nieuwe materialen voor verschillende toepassingen helpen energie te besparen, bijvoorbeeld door het lichtere gewicht van materialen die in de automobielindustrie worden gebruikt. Om dit soort innovaties te bevorderen moet de Europese industrie haar internationale concurrentievermogen op peil houden; dit geldt in de eerste plaats voor de extractieve industrie, waar de waardevermeerderingsketen zijn oorsprong vindt.

5.1

De geleidelijke overgang naar duurzamere productie is onvermijdelijk en onomstreden. Deïndustrialisatie, productieverplaatsing naar andere regio's en toenemende concurrentie van zich ontwikkelende economieën heeft tot onzekerheid en angst geleid. In dat klimaat hebben mensen de neiging te geloven dat omschakelen naar een duurzamere productie het concurrentievermogen van Europa aantast, de groei van de industrie belemmert, banen vernietigt en slecht is voor de economie en de werkgelegenheid.

5.2

Een en ander heeft negatieve gevolgen gehad voor de werkgelegenheid in Europa. Duitse studies voorspellen dat 27.600 banen verloren zullen gaan tegen 2010, als gevolg van de handel in emissierechten, en dat dit aantal in 2020 zal zijn gestegen tot 34.300 (21). Nog eens 6.100 banen zullen tegen 2010 in Duitsland verloren zijn gegaan als gevolg van de uitvoering van de wet inzake hernieuwbare energie (22). Ten slotte zullen door de uitvoering van het Kyoto-protocol nog eens 318.000 Duitse banen verloren gaan (23). Deze cijfers, die moeten worden afgezet tegen het aantal nieuwe banen, tonen aan dat met een milieuvriendelijk beleid inderdaad „industriële reconversie” tot stand wordt gebracht: o.a. door het gebruik van hernieuwbare energie, waarmee in 2005 in Duitsland een omzetcijfer van 16,4 miljard euro was gemoeid en tot nog toe 170.000 banen zijn geschapen (24). De sectoren milieu- en klimaatbescherming zijn in Duitsland met een omzet van 55 miljard euro (2004) goed voor ongeveer 1,5 miljoen arbeidsplaatsen en dragen met hun aandeel in de Duitse export (31 miljard euro in 2003) bij tot de bescherming van nog veel meer arbeidsplaatsen (25).

5.3

Maar niet alle gevolgen zijn negatief. Een monitoring van het banenverlies in Europa laat zien dat minder dan 5 % van de banen die verloren zijn gegaan is verdwenen als gevolg van het verplaatsen van productie naar andere regio's (26). Ondanks de methodologische beperkingen die aan de dataverzamelingstechnieken kleven, blijft deze monitoring een nuttige bron van informatie, vooral wanneer deze samen met andere relevante indicatoren wordt gecombineerd. Bovendien kan worden gesteld dat slechts een klein percentage van het banenverlies kan worden toegeschreven aan de milieuwetgeving.

5.4

Ook is de werkgelegenheid gegroeid. De eco-industrie die zich bezighoudt met onderzoek naar en ontwikkeling van duurzame technologieën is een dynamische sector met een banengroei van 5 % per jaar. De sector is op dit moment met meer dan 2 miljoen directe volledige banen net zo'n grote werkgever in Europa als de farmaceutische en de ruimtevaartindustrie (27).

5.5

Een onderzoek van de OESO (28) laat zien dat duurzame productie niet per definitie leidt tot kostenverhoging. Op de lange termijn kan het zelfs enigszins kostenverlagend zijn. Bovendien weegt de opbrengst van duurzame productie op tegen de kosten. Duidelijke handelsvoordelen, milieuwetgeving en aanvullende regelgeving leiden tot investeringen in duurzame innovatie en zorgen daarmee voor efficiënter gebruik van grondstoffen, versterking van de merknaam, verbetering van het imago van de onderneming en uiteindelijk tot een grotere winstgevendheid en werkgelegenheid. Om succesvol te zijn is een gezamenlijke benadering vereist, gebaseerd op gedeelde verantwoordelijkheid van ondernemingen, werknemers en de overheid.

5.6

Ten koste van alles moet worden vermeden dat de Europese industrie als gevolg van de hogere kosten i.v.m. wet- & regelgeving op sociaal en milieugebied een concurrentienadeel ondervindt ten opzichte van regio's buiten de Unie. Indien Europa voor zijn eigen industrie normen vaststelt waaraan een duurzame productie moet voldoen, is het onaanvaardbaar en onredelijk dat het producenten uit derde landen toestaat om producten op zijn markt te brengen die niet aan deze normen voldoen. Om een duurzame productie te stimuleren is een tweeledige aanpak nodig, zowel voor binnen als buiten de EU.

5.6.1

Wat de interne aanpak betreft zouden geschikte instrumenten moeten worden gevonden om ervoor te zorgen dat de sociale en milieukosten van niet-duurzame productiemethoden in de Europese Unie kunnen worden doorberekend in de prijzen van goederen, om te voldoen aan de belangrijkste aanbeveling van het verslag van de Wereldcommissie voor de sociale dimensie van de mondialisering over de beleidssamenhang tussen de IAO, de WTO, het IMF en de Wereldbank (zie het EESC-advies over „De sociale dimensie van de globalisering”).

5.6.2

Wat de externe aanpak betreft, zou de EU zich in het kader van de relevante internationale organisaties (met name de WTO) moeten inspannen om niet-handelsaspecten zoals fundamentele sociale en milieunormen in de internationale handelsakkoorden op te nemen, ten einde de upgrading van het duurzaamheidsbeleid van onze concurrenten te stimuleren. Landen als de Verenigde Staten, India en China genieten een oneerlijk economisch voordeel ten opzichte van Europa, zolang zij het Kyotoprotocol inzake de reductie van de CO2-uitstoot niet hebben ondertekend. De handelsakkoorden moeten op mondiale schaal ten uitvoer worden gelegd, omdat de handel alleen echt vrij kan zijn als deze ook eerlijk is.

5.7

De Europese eco-industrie heeft ongeveer een derde van de wereldmarkt in handen en heeft een handelsoverschot van meer dan 600 miljoen Euro. De export groeide in 2004 met 8 % en het is een groeimarkt want in de toekomst zullen alle landen, ook China en India, in toenemende mate moeten overschakelen naar duurzame producten en productieprocessen.

5.8

De duurzame, innovatieve samenleving waar we naar toe moeten, heeft behoefte aan een degelijke voorlichtingscampagne voor de burgers en consumenten, om hun bewustzijn te vergroten en een brede maatschappelijke basis te creëren. Ook zijn goed geschoolde werknemers nodig. Tot voor kort besteedde Europa daar te weinig aandacht aan. In de Engelstalige versies van 10 richtlijnen die Europa de afgelopen jaren heeft uitgevaardigd op dit terrein (duurzaamheid, innovatie) is gezocht naar de woorden „training”, „learning”, „skilling” en „education” en alléén dat eerste woord komt één keer voor in één richtlijn.

5.9

In een aantal mededelingen van de Commissie die aan deze richtlijnen voorafgingen wordt nog wel uitgebreid gewezen op de noodzaak van scholing. In de richtlijnen is die aandacht volledig verdwenen. Mededelingen zijn dingen die je zegt, richtlijnen zijn dingen die je doet. En beleid is niet wat je zegt, beleid is wat je doet. Het EESC juicht het toe dat in het nieuwe industriebeleid van de EU veel aandacht wordt besteed aan het belang van scholing, en moedigt de Commissie aan deze lijn voort te zetten.

5.10

In de Lissabonstrategie streeft Europa ernaar in 2010 de meest competitieve kenniseconomie te zijn met een grote sociale cohesie en volop duurzame werkgelegenheid. Je hebt een goed opgeleide beroepsbevolking nodig om die samenleving te bereiken en om haar in stand te houden. Als je onvoldoende investeert in het opleidingsniveau van de werknemers bereiken we de Lissabondoelstellingen niet alleen in 2010 niet. Dan bereiken we ze nooit.

23.12.2006   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 318/12

1.1

De Europese Raad van maart 2006 heeft de Lissabon-strategie nieuw leven ingeblazen met de nadruk op groei en werkgelegenheid én op een geïntegreerde benadering van governance in het licht van de nieuwe uitdagingen die de globalisering met zich meebrengt.

1.2

De EU moet zich inzetten voor een innovatieve, competitieve en duurzame ontwikkeling t.b.v. zijn burgers en ook voor een grotere sociaal-economische samenhang. Dat kan door de oprichting van nieuwe bedrijven te stimuleren, nieuwe beroepsprofielen te ontwikkelen en te zorgen voor meer en betere banen. Daarbij moet wel het op de kenniseconomie gerichte Europees sociaal model in stand worden gehouden.

1.2.1

Het EESC is er absoluut van overtuigd dat alle inspanningen ter bevordering van de Europese concurrentiepositie en werkgelegenheid nutteloos zijn zonder „een nieuwe, op partnerschap en zeggenschap gebaseerde governance-cyclus” (1). Daarom dienen er nieuwe governance-modellen te worden goedgekeurd en moeten die zo snel mogelijk overal worden toegepast.

1.2.2

Volgens het EESC zijn zowel het zevende kaderprogramma OTO&D als het nieuwe kaderprogramma voor concurrentievermogen en innovatie nog steeds teveel „top-down” en kan daarmee om die reden nog altijd niet profijt worden getrokken van de gewenste inbreng en noodzakelijke verantwoorde participatie van de lokale en regionale ontwikkelingsactoren van de openbare en particuliere sector. Alleen op die manier kan de belangrijke rol van de sociale partners bij de realisering van duurzame en langdurige groei optimaal worden benut.

1.3

De EU zou o.a. via beide bovengenoemde kaderprogramma's de vorming moeten stimuleren van een nieuw soort lokale partnerschappen met overheden en economische spelers, waaronder in de eerste plaats de sociale partners, door een nieuwe generatie territoriale ontwikkelingspacten voor de globalisering (2) te laten ontstaan.

1.4

Het EESC is ervan overtuigd dat er geen governance-trajecten bestaan die door elke regionale en lokale overheid kunnen worden gevolgd. Iedere decentrale bestuursinstantie zou een eigen oplossing moeten zoeken die het best beantwoordt aan de plaatselijke vereisten op het vlak van territoriale bestuurbaarheid en die past binnen het nationale, Europese en internationale kader.

1.5

Wel kunnen er volgens het EESC voor al die „governance-oplossingen” een aantal gemeenschappelijke criteria worden aangegeven:

1.5.1

Ten slotte is het onontbeerlijk dat een gestructureerde sociale dialoog integrerend deel uitmaakt van territoriaal beleid. Aan deze eis kan o.a. invulling worden gegeven door samen met de vertegenwoordigers van de sociale partners en de georganiseerde civiele samenleving de bestaande decentrale sociaal-economische raden optimaal te benutten en door efficiënte sociaal-economische partnerschapsstructuren te creëren (3).

1.5.2

In dit opzicht gaat het EESC verder op de door hem ingeslagen weg van gestructureerd overleg met de nationale sociaal-economische raden en soortgelijke instellingen.

1.6

In hoeverre de nieuwe governance een succes wordt, zal steeds meer afhangen van het vermogen om overeenkomstig het subsidiariteitsbeginsel het dichtst bij de burgers staande niveau aan te wijzen waarop problemen het meest effectief aangepakt en oplossingen het beste uitgevoerd kunnen worden, en om daarbij een overkoepelende visie en een zeker mate van samenhang met de andere beleidsniveaus te behouden (4).

1.7

Het EESC is ervan overtuigd dat met het zoeken naar mogelijke beleidspaden en maatregelen voor de middellange termijn en door participatieve foresight-activiteiten niet alleen een waardevolle bottom-upbijdrage aan de culturele maatschappelijke ontwikkeling en de politieke en bestuurlijke besluitvorming kan worden geleverd, maar vooral ook op decentraal niveau interactie tot stand kan worden gebracht dan wel versterkt tussen de technologische, economische, sociale, politieke en culturele sectoren, hetgeen essentieel is voor het in goede banen leiden van een competitieve en duurzame ontwikkeling.

1.8

Dat vereist bovenal overleg met de sociale partners en vertegenwoordigers van de georganiseerde civiele samenleving, zodat sterke en zwakke punten in hun volle omvang aan het licht komen en duidelijk wordt waar nieuwe mogelijkheden op de interne en internationale markt liggen.

1.9

De globalisering zorgt weliswaar voor een competitieve druk om te moderniseren, te innoveren en waardeketens naar boven bij te stellen en maakt het mogelijk om goederen en diensten zo efficiënt en goedkoop mogelijk te produceren en te distribueren, maar dreigt ook, als niet op tijd wordt ingegrepen, te leiden tot nieuwe vormen van sociaal-economische segregatie en fragmentatie, met name op decentraal niveau.

1.9.1

Daarom vindt het EESC het nodig om er zo snel mogelijk voor te zorgen dat nieuwe vaardigheden worden aangeleerd waardoor de burgers zich op de huidige veranderingen gaan instellen. Er moeten daartoe gezamenlijke trainingen worden georganiseerd voor clustermanagers, ondernemers en financiële managers, in overleg met politieke besluitvormers, hoge overheidsambtenaren en leidinggevenden van lokale en regionale overheden.

1.10

Alleen via een geïntegreerde en participatieve territoriale aanpak kunnen met de kennis die is opgedaan dankzij investeringen in onderzoek, ontwikkeling, innovatie en onderwijs, innovatievaardigheden worden verworven en concurrentievoordelen worden gegenereerd voor het Europese bedrijfsleven, waarmee dat in staat is decentraal menselijk en financieel kapitaal aan te trekken.

1.10.1

Wat dat laatste betreft, is het in de eerste plaats van belang om te zoeken naar nieuwe manieren om decentraal menselijk kapitaal aan te trekken, zoals de totstandbrenging van een beter evenwicht tussen werk en privéleven en de introductie van prikkels — met name voor witteboordenberoepen en hooggeschoolden (bijv. managers, onderzoekers en industriële vaklieden) — die dusdanige arbeidsvoorwaarden bieden dat deze voor werknemers aantrekkelijk genoeg zijn om een dienstverband aan te gaan.

1.11

Volgens het EESC kan het nieuwe kaderprogramma voor concurrentievermogen en innovatie 2007-2013 niet los worden gezien van ander communautair beleid en programma's gericht op regio's en steden, aangezien in dat kaderprogramma bovengenoemde problematiek op drie verschillende manieren wordt aangepakt: met het programma voor ondernemerschap en innovatie, het steunprogramma voor communicatie- en informatietechnologie, en het programma „intelligente energie”.

1.12

Daarom ziet het EESC de noodzaak in van een vergaande afstemming van het kaderprogramma voor concurrentievermogen en innovatie op de maatregelen uit het regionaal en cohesiebeleid, op het beleid voor grensoverschrijdende, transnationale en interregionale samenwerking, en op het zevende kaderprogramma OTO&D, waarvan een aanzienlijk deel van de middelen — van het specifieke programma Capaciteiten — is bestemd voor onderzoek en ontwikkeling t.b.v. het MKB, voor de „kennisregio's” en voor de stimulering van innovatie, van innovatieve dienstverlening voor het bedrijfsleven en van de noodzakelijke contacten tussen onderwijs en bedrijfsleven.

1.13

Het EESC vindt het absoluut noodzakelijk om dit soort beleidsprogramma's niet alleen zeer goed op elkaar af te stemmen, zodat synergie is gegarandeerd en overlappingen en tegenstrijdigheden worden vermeden, maar vooral ook om ze per bestuursgebied aan te passen zodat ze daar adequaat kunnen worden uitgevoerd, waarbij prioriteit wordt gegeven aan samenwerking met lokale ontwikkelingsactoren.

1.14

Het EESC wil hier de aandacht vestigen op wat het in enkele van zijn recente adviezen over modern industriebeleid heeft gezegd: „Wat ontbreekt is een duidelijke koppeling tussen de inspanningen op EU-niveau en de noodzakelijke betrokkenheid van regeringen, industrie en belanghebbenden op nationaal en regionaal niveau.”

2.1

Governance: in de antropologische literatuur worden drie soorten governance onderscheiden (5). Governance aan de basis kenmerkt zich door coördinatie tussen alle betrokkenen op lokaal niveau en is in de eerste plaats gericht op alle mogelijke technologische activiteiten. Governance in netwerken kenmerkt zich door een hoog niveau van coördinatie in de vorm van netwerken tussen alle betrokkenen, met name ondernemingen, onderzoeksorganisaties en financiële instanties. Dirigistische governance kenmerkt zich door een hoog niveau van coördinatie en een centrale aansturing van veel belangrijke factoren, bijvoorbeeld op financieel en onderzoeksgebied.

—

bij economische beslissingen rekening wordt gehouden met sociale en milieuaspecten;

—

de besluitvorming is gebaseerd op een stelsel van waarden en inspraak;

—

goede praktijkvoorbeelden worden bevorderd en uiteenlopende belangen continu tegen elkaar worden afgewogen om innovatie en concurrentievermogen te stimuleren.

—

de in dat gebied wonende gemeenschap worden geïdentificeerd;

—

worden uitgemaakt welke waarden die gemeenschap aanhangt.

—

Institutioneel kapitaal: de capaciteit van de in een gebied aanwezige officiële instanties om zich te concentreren op het oplossen van problemen, hun actiemogelijkheden, de snelheid van de besluitvorming, de informatievoorziening aan die instanties, hun flexibiliteit en de verhoudingen tussen de verschillende instanties.

—

Cultureel kapitaal: het geheel aan tradities, waarden, opvattingen, linguïstische rijkdom, sociale verhoudingen en gedragingen in een gebied (7).

—

Symbolisch kapitaal: het vermogen van een gebied om de bevolking ertoe te brengen om zich voor zijn ontwikkeling in te zetten en de mogelijkheid dat de bedrijven in een gebied profijt trekken van de symboolwaarde daarvan.

—

Psychosociaal kapitaal: bij dit type kapitaal draait het voornamelijk om vertrouwen, om de overtuiging dat de eigen gemeenschap bestaat en zich verder kan ontwikkelen, en om het besef dat de verschillende maatschappelijke groepen en verenigingen kunnen samenwerken.

—

Cognitief kapitaal: hierbij wordt gedoeld op de collectieve knowhow van een gebied — niet te verwarren met het individuele menselijk kapitaal — die besloten ligt in de organisaties die de kennisinfrastructuur vormen: universiteiten, onderzoekscentra, culturele en beroepsorganisaties, ondernemingen en de instanties die belast zijn met de uitbouw van de sociale dialoog (8).

2.4.1

De Europese Commissie heeft de randvoorwaarden geschapen voor de Europese onderzoeksruimte en zo verder invulling gegeven aan de door de Europese Raad van Lissabon uitgezette beleidslijnen. De financiering van de Europese onderzoeksruimte (10) is geregeld in het zesde kaderprogramma, waarbij territoriale foresight speciale aandacht krijgt (11). In 2001 heeft de Commissie de eenheid „Wetenschappelijke en technologische prognoses, contacten met het IPTS” (12) opgericht om foresight als innovatiemodel te promoten.

2.5.1

De afgelopen jaren is niet alleen het begrip subsidiariteit steeds meer ingeburgerd geraakt, maar heeft ook het begrip nabijheid aan belang gewonnen. Dat laatste begrip houdt een culturele houding in waarmee de burger uitdrukking geeft aan zijn wens om zich hoofdbetrokkene te voelen in besluiten op sociaal gebied. Dankzij de nieuwe technologieën verspreidt kennis zich met een snelheid en op een schaal die kort geleden nog voor onmogelijk werden gehouden.

3.1

De EU wordt momenteel, aan het begin van het derde millennium, geconfronteerd met ingrijpende structurele veranderingen waardoor in enkele jaren tijd de mondiale context waarin de Europese economie opereert en wedijvert, er heel anders is gaan uitzien. Voorbeelden van die veranderingen zijn met name:

3.2

In het rapport-Aho (13) is eens te meer benadrukt dat er nieuwe governance-modellen moeten komen om een competitief Europa te realiseren dat zich bewust is van de uitdagingen die de huidige ingrijpende structurele veranderingen met zich meebrengen.

3.2.1

Om die nieuwe governance-modellen te kunnen toepassen, is een aantal zaken nodig:

3.3

Onderzoek en ontwikkeling, design, productiesystemen, logistieke systemen (16), marketing en klantenservice raken steeds meer geïntegreerd en vormen op die manier één geheel dat consumenten en de uitvinders van nieuwe producten met elkaar in contact brengt.

3.4

De nieuwe bedrijfsstructuur houdt steeds minder verband met de beschikbaarheid van materiële uitrusting en steeds meer met het bezit van niet-tastbare goederen. Tegen deze achtergrond bestaat er behoefte aan een „ontsloten gebied” waar de dienstverlening na verkoop optimaal kan worden gegarandeerd en territoriale-governancestructuren, die de productie- en distributiecapaciteit van goederen en diensten bevorderen, aanwezig zijn.

3.5

De ontwikkeling van een duidelijke territoriale identiteit, die tot uiting komt in het sociaal kapitaal, blijkt van fundamenteel belang, omdat bedrijfsverplaatsingen daardoor kunnen worden voorkomen en aan nieuwe bedrijfsvestigingen als gevolg daarvan specifieke kwaliteits- en dienstverleningseisen kunnen worden gesteld. Aan die eisen kan alleen worden voldaan met goed voorbereid personeel dat daar oog voor heeft.

3.6

Als burgers, politieke besluitvormers en sociale partners zich vereenzelvigen met een regionale of lokale identiteit, kan het streven naar duurzaamheid op milieu- en sociaal gebied op een geïntegreerde manier worden benaderd, waardoor hun gebied extra aantrekkelijk wordt voor nieuwe investeerders.

3.7

Aan de basis van één territoriale identiteit staat een veelvoud aan handelingen waarmee vanuit een gemeenschappelijke visie instemming, erkenning en empathie worden uitgedrukt voor een verzameling gemeenschappelijke waarden. Voor de bevordering van territoriale identiteit zijn geschikt:

4.1.1

Er zijn verschillende stappen die prioritair moeten worden gezet om het menselijk kapitaal in een bepaald gebied optimaal te benutten:

4.2.1

Met een geïntegreerde territoriale aanpak kan de oprichting en ontwikkeling van met name kleine en middelgrote ondernemingen worden gestimuleerd door daarvoor op de volgende manieren een gunstig ondernemingsklimaat te creëren:

4.3.1

Tijdens de Europese Raad van maart 2006 zijn de prioriteiten vastgesteld voor het herziene partnerschap voor groei en werkgelegenheid:

4.4

Met name in het programma voor ondernemerschap en innovatie (dat deel uitmaakt van het kaderprogramma voor concurrentievermogen en innovatie) zijn op coherente wijze veel maatregelen ter bestrijding van essentiële sociaal-economische problemen op het vlak van concurrentievermogen en innovatie samengebracht. De nadruk van dat programma ligt op milieuvriendelijke innovatieve en productieve acties waarin efficiënt gebruik wordt gemaakt van hulpbronnen, en die maatschappelijk verantwoord zijn.

4.5

Het reeds genoemde specifieke programma Capaciteiten (een onderdeel van het zevende kaderprogramma) richt zich op vergroting van de onderzoeks- en innovatiemogelijkheden, met name door:

4.5.1

De deelname van het MKB aan onderzoek en innovatie moet ook via de andere specifieke programma's van het zevende kaderprogramma (nl. Samenwerking, Ideeën en Mensen) zoveel mogelijk worden gestimuleerd.

4.5.2

Een ander belangrijk element in alle programma's is de verplichting om de verspreiding van onderzoeksresultaten te bevorderen, hetgeen voornamelijk op decentraal niveau gebeurt. Daarom moet er volgens het EESC absoluut sprake zijn van zeer goede afstemming op en samenhang en synergie met de communautaire maatregelen uit het regionaal en cohesiebeleid en de communautaire steunmaatregelen ter bevordering van territoriale samenwerking, onderwijs en opleiding.

4.5.3

Daarnaast dienen bovengenoemde maatregelen te worden afgestemd op het regionaal beleid in het kader van de hervormde Structuurfondsen.

4.6

Bedoelde initiatieven vereisen niet alleen zeer goede coördinatie ter waarborging van de nodige synergie en ter voorkoming van overlappingen en tegenstrijdigheden, maar — voor een adequate uitvoering op decentraal niveau — ook en vooral:

4.6.1

Volgens het EESC zijn zowel het zevende kaderprogramma OTO&D als het nieuwe kaderprogramma voor concurrentievermogen en innovatie (het EESC heeft zich over beide programma's reeds uitgesproken) nog steeds teveel „top-down” en kan daarmee om die reden helaas nog altijd niet profijt worden getrokken van de gewenste inbreng en noodzakelijke verantwoorde participatie van de lokale en regionale ontwikkelingsactoren van de openbare en particuliere sector. Op die manier kunnen de lokale betrokkenen in essentie niet de rol spelen waar zij recht op hebben als medeverantwoordelijken voor de Europese governance.

4.6.2

De EU zou o.a. via beide bovengenoemde kaderprogramma's de vorming moeten stimuleren van een nieuw soort lokale partnerschappen met overheden en economische spelers, waaronder in de eerste plaats de sociale partners, door een nieuwe generatie territoriale ontwikkelingspacten voor de globalisering te doen ontstaan (23). Daarbij zouden alle partijen die belang hebben bij economische en werkgelegenheidsontwikkeling moeten worden betrokken, zodat adequaat kan worden ingespeeld op marktuitdagingen en concurrentieontwikkelingen en wordt afgestapt van het „lokalisme”, dat steeds meer een gevaarlijke barrière dreigt op te werpen tegen de mondiale werkelijkheid waar alles met alles verband houdt.

4.7.1

Een aanzienlijk deel van de maatregelen ter bevordering van duurzaam concurrentievermogen valt onder de bevoegdheid van de lokale en regionale bestuursniveaus. Derhalve moet prioriteit worden gegeven aan governance-modellen en samenwerking tussen de verschillende lokale en regionale overheden, autoriteiten, instanties, sociale partners, ondernemingen en sociaal-economische vertegenwoordigers van de civiele samenleving, die in een gebied wederzijds invloed op elkaar uitoefenen.

4.7.2

Wat het concept governance betreft, zij in dit verband verwezen naar hetgeen het EESC daarover eerder heeft verklaard: „particuliere belanghebbenden [moeten] hun verantwoordelijkheid op zich moeten nemen met concrete bijdragen en acties. […]De sociale en civiele dialoog zijn [daarbij] belangrijke instrumenten […].” (24)

4.7.3

Ten aanzien van de opvoering van de sociale dialoog heeft het reeds geschreven: „Het Comité deelt de mening […] dat de sociale partners dankzij hun branchekennis een bijzondere waarschuwingsfunctie kunnen vervullen.”

4.7.4

Volgens het EESC gaat het hier om het vermogen om concrete sociale systemen en besluitvormingstechnieken in het leven te roepen die participatie als uitgangspunt hebben, gestroomlijnd zijn en zowel een proactief als reactief karakter hebben, en waarmee een kwalitatief hoog niveau van politieke en sociaal-economische democratie behouden blijft zonder dat de ontwikkeling van maatregelen en initiatieven wordt bemoeilijkt of afgeremd.

4.7.5

De ontwikkeling van een gemeenschappelijke visie voor de middellange en lange termijn wordt doorslaggevend, evenals de vaststelling en toewijzing van de verantwoordelijkheden voor de verwezenlijking van gemeenschappelijke tussentijdse doelstellingen, en de gebruikmaking van geavanceerde en op regionaal niveau beproefde instrumenten, zoals foresight.

4.8

De geïntegreerde territoriale aanpak en een governance-strategie om tot een maatschappelijk verantwoordelijk gebied te komen

4.8.1

In een context als de huidige, die openstaat voor de mondiale concurrentie, moet een governance-strategie om tot een maatschappelijk verantwoordelijk gebied te komen, de garantie vormen voor een duurzame en dynamische sociaal-economische ontwikkeling van hoge kwaliteit. Een dergelijke strategie zou zich met name moeten kenmerken door:

23.12.2006   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 318/20

1.1

Het EESC is ervan overtuigd dat de Europese Unie baat heeft bij het gebruik van elektronische hulpmiddelen in het onderwijs en bij beroepsopleidingen (e-learning) (1) ter verbetering van de doelmatigheid en kwaliteit ervan, bijv. bij het organiseren van opleidingen en cursussen op het werk. Mede daardoor worden de opleidingen voor werknemers minder kostbaar, wat het concurrentievermogen van ondernemingen, met name kleine en middelgrote, ten goede komt.

1.2

Naar de mening van het EESC worden informatie- en communicatietechnologieën bij het onderwijs en opleidingen in de EU nog altijd te weinig consistent toegepast. Dit komt zowel door de vele verschillende talen en culturen die er zijn, als door de nog ontoereikende rijpheid van de betrokken marktsegmenten.

1.2.1

Om dit te veranderen, moeten alle onderwijsinstellingen, met inbegrip van de instellingen die zich bezighouden met levenslang leren (2), zich meer open stellen voor het invoeren van nieuwe onderwijsvormen en deze nog algemener gaan toepassen. Dit zal ertoe bijdragen dat kennis en praktijk beter op elkaar aansluiten en er meer synergie komt met de geplande technologische en economische ontwikkeling.

1.2.2

Het Comité is van mening dat het in de eerste plaats aan de Europese Commissie is om in deze context een nieuwe koers uit te zetten. Communicatie en coördinatie zijn immers in het bijzonder belangrijk voor de diensten van de Commissie zelf, m.n. op het terrein van onderwijs en informatiemaatschappij.

1.2.3

Het is tijd onder ogen te zien dat e-learning zich overal heeft doorgezet en dat er een solide onderbouwde vakkennis op dit gebied is, waardoor de voorwaarden worden geschapen voor een consistente aanpak en de vorming van toegevoegde waarde.

1.3

In de EU dient men meer doordrongen te raken van de mogelijkheden van ICT, m.n. als het gaat om de manier waarop deze technologieën van nut kunnen zijn voor opleidingen in de industrie en hetlevenslang leren. ICT kan onder meer van grote betekenis zijn voor:

1.4

Het EESC roept de Europese instellingen en lidstaten op, er bij het opstellen van programma's ter ontwikkeling van de informatiemaatschappij op te letten dat deze op geen enkele wijze uitsluiting in de hand werken. Ze mogen geen sociale, economische of regionale obstakels opwerpen die de toegang tot de elektronische infrastructuur als leermiddel bemoeilijken.

1.4.1

Naar de mening van het EESC is het t.a.v. de toepassing van ICT bij het levenslang leren, vooral op het Europese platteland en in kleine steden, van doorslaggevend belang dat de EU en de regeringen van de lidstaten steun verlenen aan de ontwikkeling van Internet-breedbandverbindingen (3), die toegang verlenen tot informatie- en e-learningsystemen. De situatie is in het bijzonder problematisch als het om plattelandsgebieden en kleine steden in de nieuwe lidstaten gaat. Een en ander onderstreept eens te meer de stelling dat er geen obstakels mogen zijn als het gaat om de toegang tot breedbandverbindingen.

1.4.2

In dit verband doet het EESC een beroep op de Europese Commissie om de kwestie van de toegang tot breedbandverbindingen te erkennen als onderdeel van een ruimere strategie die ertoe moet leiden dat e-toegankelijkheid de status van openbare nutsdienst wordt verleend.

1.5

Ten aanzien van het elektronische afstandsonderwijs en –opleiding zal bijzondere aandacht moeten worden besteed aan het gevaar van de digitale generatiekloof, vooral met het oog op het feit dat steeds meer activiteiten op het gebied van levenslang leren voor volwassenen gestalte zullen krijgen via ICT.

1.6

Verder zou het EESC er de aandacht op willen vestigen dat e-learning zo moet worden opgezet dat de gekozen oplossingen „blindvriendelijk” zijn. De technische toepassingen op dit gebied zijn bekend en de auteurs van handleidingen voor e-learning zouden zich dan ook moeten laten leiden door de regels die in dit verband zijn opgesteld door de organisaties die de belangen van visueel gehandicapten behartigen.

1.7

IT-gesteund onderwijs (e-learning) zou gebruikt moeten worden als een doeltreffend instrument om het concurrentievermogen van ondernemingen te verbeteren en het potentieel van hun economische activiteiten te verhogen. Dit geldt vooral voor kleine en middelgrote ondernemingen, die een cruciale bijdrage kunnen leveren aan de economische groei en het genereren van arbeidsplaatsen.

1.8

Volgens het EESC zal een uitgebreidere toepassing van IT-gesteund levenslang leren in de EU niet alleen het concurrentievermogen van ondernemingen, maar ook het sociaal kapitaal van hun werknemers vergroten, waardoor de kapitaalwaarde van Europese ondernemingen erop vooruit zal gaan.

1.9

Het EESC vindt dat dringend moet worden bepaald welke nieuwe rol er bij de bevordering en invoering van IT-gesteund levenslang leren op de Europese arbeidsmarkt is weggelegd voor het maatschappelijk middenveld en de sociale dialoog. Door alle Europese samenlevingen voor te bereiden op IT-gesteund levenslang leren, wordt bijgedragen tot de verwezenlijking van de Europese kennisruimte en kennismaatschappij (4).

1.10

Het EESC stelt vast dat de mate van toepassing van ICT in het onderwijs en de verankering van e-learning in het beroepsleven beneden de verwachtingen is gebleven. Daarom worden de bevoegde instanties op Europees en nationaal niveau opgeroepen, maatregelen te nemen om ervoor te zorgen dat e-learning veel effectiever wordt toegepast. Hierdoor kan een aanzienlijke bijdrage worden geleverd aan het concurrentievermogen en de productiviteit van de industrie.

1.11

De Europese instellingen zullen speciale aandacht moeten besteden aan de behoeften van kleine en middelgrote ondernemingen en hun netwerken en koepelorganisaties. Ook het MKB zal bij zijn opleidingen daadwerkelijk gebruik moeten gaan maken van ITC.

1.12

Leerkrachten die worden opgeleid om moderne technologieën en methodologieën te onderrichten (informatica-onderwijs), dienen m.b.v. veelzijdige programmapakketten en impulsen permanent en systematisch te worden ondersteund.

1.13

De Europese instellingen zullen zich met betrekking tot IT-gesteund leren ook moeten buigen over het probleem van de intellectuele eigendom.

1.14

Ten slotte wil het EESC in deze „Conclusies en aanbevelingen” voorstellen om, in de lijn van een aantal in de EU reeds gangbare benamingen als e-Europe, e-learning en e-skills, voor IT-gesteund levenslang leren de term e-LL (e-lifelong learning) in te voeren. Daarmee wil het duidelijk laten uitkomen welke rol dit soort onderwijs in het actieprogramma e-Europe en het daarop volgende i2010-initiatief speelt, en hoe sterk de noodzaak is om het verder tot ontwikkeling en onder de aandacht te brengen.

2.1

In onderhavig advies wordt nagegaan welke bijdrage IT-gesteund levenslang leren kan leveren aan het concurrentievermogen, de industriële reconversie en de ontwikkeling van sociaal kapitaal in de Europese Unie.

2.2

In het kader van de tenuitvoerlegging van de Lissabonstrategie zal levenslang leren één van de belangrijkste concepten in het onderwijsbeleid en de nieuwe communautaire onderwijsprogramma's in de periode 2007-2013 (5) worden. Flexibele en open methoden van IT-gesteund onderwijs en IT-gesteunde opleidingen zullen ongetwijfeld een belangrijke rol gaan vervullen bij de ontwikkeling van de kenniseconomie.

2.3

In het verlengde van het baanbrekende programma e-Europe en de activiteiten in het kader van e-learning, die inmiddels al een aantal veelbelovende resultaten hebben opgeleverd, moet worden onderzocht hoe hierop kan worden voortgebouwd t.a.v. de industriële reconversie, hoe de hierdoor ontstane mogelijkheden verder kunnen worden ontwikkeld en hoe er op basis hiervan perspectieven voor de toekomst kunnen worden uitgetekend.

3.1

Het Europees Parlement en de Raad hebben het belang van informatietechnologie voor de ontwikkeling van menselijk kapitaal erkend (6), wat zijn neerslag heeft gevonden in het meerjarenprogramma (2004-2006) voor de doeltreffende integratie van informatie- en communicatietechnologie (ICT) in de onderwijs- en beroepsopleidingsstelsels in Europa. Dit programma heeft als voornaamste doelstelling om m.b.v. ICT de kwaliteit van onderwijs en beroepsopleidingen in het kader van levenslang leren aanzienlijk te verbeteren.

3.2

Open en flexibele leermethoden, afstandsonderwijs en IT-gesteund leren zijn de afgelopen tien jaar in zwang geraakt en dienen nu in een nieuw, breder kader te worden geplaatst. Dankzij IT-gesteund leren ofte wel e-learning kunnen we veel flexibeler omgaan met ons leven, onze manier van leren en ons werk. IT wordt beschouwd als één van de voornaamste instrumenten om de Lissabondoelstellingen te bereiken. Zowel niet-formeel (7) als informeel (8) onderwijs en opleidingen op de werkplek zullen steeds belangrijker worden.

3.3

In het advies van het EESC over „Een doeltreffendere uitvoering van de strategie van Lissabon” (9) wordt gewezen op de noodzaak om onderzoek te verrichten naar de mogelijkheden van de kenniseconomie en naar de steeds snellere inburgering van informatietechnologieën en innovaties.

3.3.1

In bovengenoemd advies is echter ook oog voor de tekortkomingen in de onderwijsstelsels en de noodzaak om meer aandacht te besteden aan de sociale dimensie.

3.4

Tijdens de afgelopen tien jaar zijn er een aantal EU-initiatieven op het gebied van IT-gesteund leren ontplooid, die voor een deel opzienbarende resultaten hebben opgeleverd, maar voor een ander deel weinig onderlinge samenhang vertonen en niet de gewenste kwantitatieve en kwalitatieve effecten hebben gehad.

3.4.1

De aanvankelijk gebruikte leermodellen m.b.v. elektronische media (e-learning), die vooral op individuele leerlingen waren afgestemd, uitsluitend voorgeprogrammeerde kennis aanboden en bijna volledig waren gespeend van didactische hulpmiddelen en ondersteuning van mensen die feedback kunnen geven, waren min of meer een teleurstelling voor degenen die probeerden zich deze nieuwe leervorm snel eigen te maken.

3.4.2

De razendsnelle technologische vooruitgang, de toenemende economische druk en de maatregelen die de nationale overheden de laatste jaren in verschillend tempo hebben genomen om het gebruik van ICT in onderwijs en beroepsopleidingen te bevorderen, hebben niet geleid tot een bevredigende ontwikkeling van de professionele vaardigheden.

3.5

De EU heeft zich ten doel gesteld, ervoor te zorgen dat tegen 2010 12,5 % van de volwassenen tussen de 25 en 64 jaar aan verschillende formules van levenslang leren deelneemt. Momenteel is de deelnamegraad gemiddeld 10 % (10). Alleen als er meer inspanningen worden verricht om het IT-gesteund algemeen en beroepsonderwijs ingang te doen vinden, kunnen de doelstellingen worden verwezenlijkt.

3.5.1

Gelet op het feit dat de komende vijf jaar slechts 15 % van de nieuwe arbeidsplaatsen bedoeld is voor laaggeschoolden, terwijl 50 % van de nieuwe arbeidsplaatsen voor hooggeschoolde werknemers is bestemd (11), moge het duidelijk zijn dat men zich bij het opstellen van de communautaire en nationale onderwijs- en opleidingsprogramma's voor aanzienlijke uitdagingen gesteld ziet.

3.6

Een nieuw Europees initiatief, voortkomend uit de mededeling van de Commissie over „i2010” (12), is het initiatief „e-Inclusion”. De benaming van dit programma verwijst zowel naar de integratie van ICT zelf als naar ICT als instrument om integratie te bevorderen (13). Doel van het beleid inzake e-Inclusion is obstakels uit de weg ruimen die het gebruik van ICT afremmen, en tegelijk ertoe bijdragen dat ICT wordt aangewend bij het opheffen van uitsluiting, het aanzwengelen van de economische productiviteit en het verhogen van de werkgelegenheid.

3.6.1

Een belangrijk aspect van e-Inclusion is de aandacht voor IT-gesteund afstandsonderwijs als instrument ter verkleining of opheffing van de marginalisering van beroepsgroepen die, om geografische of sociale redenen of omdat ze specifieke onderwijsbehoeften hebben, moeilijk toegang kunnen krijgen tot schoolopleidingen.

3.6.2

Afstandsonderwijs heeft verschillende voordelen: het is niet gebonden aan een plaats, het leerritme kan worden aangepast aan de individuele behoeftes van de leerling, er wordt gebruik gemaakt van moderne informatietechnologieën, personen uit achtergestelde bevolkingsgroepen krijgen zo toch een kans op onderwijs, enz.

3.6.3

In een recent uitgebracht advies (14) heeft het EESC de vertegenwoordigers van regeringen en het bedrijfsleven opgeroepen om voor de verschillende sociale groepen die gevaar lopen slachtoffer te worden van digitale uitsluiting (15), maatregelen inzake het gebruik van ICT in onderwijs en beroepsopleidingen uit te werken en te ondersteunen.

3.6.4

Met het programma e-Inclusion wordt mede gestreefd naar bevordering van de essentiële computervaardigheden (16), zoals die hand in hand gaan met de hedendaagse kennismaatschappij. Het is noodzakelijk, en tegelijk onvermijdelijk, dat „digitaal alfabetisme” binnen afzienbare tijd wordt erkend als één van de kerncompetenties voor levenslang leren. Hierop is ook in een recent EESC-advies (17) gewezen.

3.7

Verder is de bevordering van e-skills  (18) in meer dan één opzicht van grote invloed op de industriële reconversie. Met de term e-skills wordt gedoeld op de vaardigheden van ICT-deskundigen, ICT-gebruikers en e-businesses. In het kader van de bevordering van deze algemene e-skills-doelstellingen heeft de Commissie onlangs een reeks specifieke actiepunten voorgesteld, waarvan er een groot aantal gericht zijn op de industrie en de verspreiding van computervaardigheden op de arbeidsmarkt. Daarnaast is het ook de bedoeling nieuwe e-skills te bevorderen (19).

3.7.1

Partnerschappen met belanghebbende partijen zijn van doorslaggevend belang, zowel bij maatregelen die e-skills betreffen als bij IT-gesteund levenslang leren in het algemeen. Hierbij moet worden gedacht aan de volgende actoren:

3.8

Ter verwezenlijking van de doelstellingen uit de i2010-strategie, o.a. bij projecten op het gebied van e-inclusion, is het van cruciaal belang dat er overal toegang tot breedbandinternet komt. Een en ander mag niet tot de grote steden beperkt blijven maar moet ook in minder ontwikkelde regio's mogelijk zijn (20).

3.8.1

Er zij aan herinnerd dat in de stedelijke gebieden van de EU-15 ongeveer 90 % van de ondernemingen en particuliere huishoudens toegang heeft tot een breedbandverbinding, terwijl in de rurale en perifere gebieden van deze landen slechts 60 % van de bevolking over een dergelijke toegang beschikt. In de nieuwe lidstaten zijn de verschillen nog veel groter.

3.8.2

Breedbandverbindingen zijn niet alleen essentieel voor de verbetering van het concurrentievermogen van ondernemingen en de ontwikkeling van de regionale economie, maar ook van vitaal belang voor de onderwijs- en opleidingssector, vooral voor de instellingen die bij het verwezenlijken van hun onderwijsdoelstellingen gebruik maken van e-learning.

3.9

Er is op het ogenblik dringend behoefte aan een politieke discussie over de wijze waarop de praktijk van het IT-gesteund levenslang leren kan worden verbeterd en de efficiency van deze vorm van onderwijs kan worden opgevoerd. De EU verkeert in de beste positie om het beleid in dezen een nieuwe wending te geven.

3.9.1

In het huidige beleid wordt in feite voorrang gegeven aan de invoering van informatie- en communicatietechnologieën in formele onderwijsinstellingen, met name op scholen en universiteiten. In het geval van levenslang leren of niet-formele en informele opleidingen voor volwassenen wordt veel minder aandacht wordt besteed aan IT en worden aanzienlijk minder middelen ter beschikking gesteld om dit soort toepassingen aan te moedigen.

4.1

In de lijn van de desbetreffende mededeling die de Europese Commissie in 2002 heeft uitgebracht (21) en het EESC-advies over „Opleiding en productiviteit” kan worden gesteld dat productiviteit de sleutel is tot verbetering van het concurrentievermogen van de Europese ondernemingen en economieën en een voorwaarde is voor economische groei. Vergroting van de productiviteit is sterk afhankelijk van een betere toepassing van ICT door ondernemingen en van de mate waarin arbeidskrachten zich kunnen aanpassen aan de eisen van de gemoderniseerde industrie.

4.1.1

Ondanks het feit dat de met zoveel ophef aangeprezen elektronische technologie in het beginstadium van haar ontwikkeling de verwachtingen niet heeft kunnen waarmaken, dient te worden vastgesteld dat de maatschappelijke en economische sectoren die zich op elektronische technologie toeleggen, een nog niet eerder vertoonde ontwikkeling hebben doorgemaakt en nog altijd veel groeipotentieel hebben.

4.1.2

Gelet op dit feit wijst de Europese Commissie terecht op de positieve rol die ICT vandaag de dag speelt bij het bevorderen van het concurrentievermogen en innovaties en het tot ontwikkeling brengen van de kennismaatschappij, wat zeker voor het MKB geldt.

4.2

De sleutel tot verbetering van het concurrentievermogen van de Europese economie ligt in het beroepsonderwijs zoals dat wordt gegeven in de vorm van IT-gesteunde opleidingen en cursussen. Door het ontwikkelen van samenhangende, mobiele en flexibele onderwijs- en opleidingssystemen voor mensen die werk zoeken, zich voorbereiden op hun toetreding tot de arbeidsmarkt of reeds in de industrie werkzaam zijn, zullen deze sneller kennis vergaren en kunnen er belangrijke technologische hervormingen en innovaties worden doorgevoerd in productiebedrijven, wat het concurrentievermogen ervan ten goede komt.

4.2.1

In dit verband zal invoering van IT-gesteund levenslang leren in bedrijven en hun directe omgeving de concurrentiepositie van deze bedrijven moeten verbeteren en moeten leiden tot een aanzienlijke waardevermeerdering van het sociale kapitaal van hun werknemers, wat weer bijdraagt tot een hogere kapitaalwaarde van de Europese ondernemingen.

4.3

Midden jaren '90 is een begin gemaakt met het op grote schaal effectief invoeren en toepassen van e-learning. Het bedrijfsleven, in de eerste plaats grote ondernemingen, is deze methode toen gaan gebruiken bij het organiseren van interne cursussen en het ontwikkelen van het menselijk kapitaal. Dit markeerde de overgang naar een volwassener omgang met e-learning: men bleek inmiddels in staat solide en duurzame oplossingen aan te bieden en uitgegroeid te zijn boven het niveau van de simplistische promotiecampagnes en reclameboodschappen uit de beginperiode. Tegelijkertijd zijn kleine en middelgrote bedrijven door verschillende oorzaken achtergebleven wat het gebruik van e-learning betreft. Deze leermethode — en in veel gevallen ICT in het algemeen — wordt in genoemde bedrijven nog maar weinig toegepast en de meeste werknemers in het MKB dreigen te worden uitgesloten van toegang tot voortgezette opleidingsfaciliteiten. Als het MKB meer gebruik zou gaan maken van e-learning, zou dit aanzienlijk bijdragen tot het concurrentievermogen en de efficiency van deze sector. De bevoegde autoriteiten op Europees en nationaal niveau zouden ervoor moeten zorgen dat de betrokkenen hier beter van doordrongen raken, en maatregelen moeten nemen ter bevordering van het gebruik van ICT bij opleidingen binnen het MKB.

4.4

Sociaal kapitaal omvat het geheel aan vaardigheden, ontwikkeling, culturele bagage, kennis en creativiteit waarover individuen beschikken, alsmede de relatie tussen mensen en organisaties. Bij het beoordelen van het belang van dit soort kapitaal voor de economische ontwikkeling en de daarmee gepaard gaande industriële veranderingen dient te worden gekeken naar het verband tussen de totstandkoming, verspreiding en toepassing ervan en de toegevoegde waarde die het oplevert.

4.4.1

Een hoog niveau van sociaal kapitaal is een factor die direct bijdraagt tot de opbouw van de kennismaatschappij, die wordt gekenmerkt door creativiteit en innovatie, openstaat voor veranderingen en in staat is duurzame maatschappelijke en economische banden te smeden. Eén van de fundamenten waarop deze maatschappij berust, zijn investeringen in wetenschap, onderwijs en opleiding.

4.4.2

Sociaal kapitaal groeit door het vermogen dat de betrokken partijen aan de dag leggen om samen te werken bij alle programma's en activiteiten op het gebied van IT-gesteund onderwijs en beroepsopleidingen, m.n. het levenslang leren (zie par. 3.7.1).

4.5

Dankzij IT-gesteund onderwijs en opleidingen op afstand is een snellere en goedkopere systematische overdracht van kennis mogelijk, wat vooral voor de industrie, waar kennis een belangrijk onderdeel van het menselijk kapitaal vormt, van fundamenteel belang is. Ook wordt hierdoor de kennisoverdracht van onderzoeksinstellingen naar de industrie bevorderd.

4.5.1

Goed opgeleid personeel dat voortdurend zijn competenties verder ontwikkelt, bepaalt in belangrijke mate de waarde van een bedrijf of onderneming. Aldus worden er mogelijkheden geschapen om productietechnologieën te wijzigen, productieprofielen bij te stellen en zich aan te passen aan de eisen van de arbeidsmarkt.

4.6

De Europese Commissie wijst erop (22) dat er, ten gevolge van de snelle technologische ontwikkeling en de veranderende economische omstandigheden, onophoudelijk moet worden geïnvesteerd in de ontwikkeling van menselijk kapitaal. Hierbij is de medewerking van particulieren, ondernemingen, sociale partners en overheden vereist. Helaas valt niet waar te nemen dat de lidstaten van de EU hun uitgaven voor onderwijs aan het opvoeren zijn. Deze uitgaven bedragen gemiddeld ca. 5 % van het BNP, maar de onderlinge verschillen tussen de lidstaten zijn aanzienlijk (en in sommige gevallen zelfs onthutsend groot).

4.7

Bestedingen in menselijk kapitaal vertalen zich niet alleen rechtstreeks in productiviteitsgroei, maar zijn ook een aantrekkelijke vorm van investeren op micro-economisch en maatschappelijk niveau. Uit onderzoek (23) blijkt dat elk leerjaar zich rechtstreeks laat vertalen in een toename van het economisch rendement met ca. 5 % op de korte termijn en ca. 2,5 % op de lange termijn. Deze feiten worden bevestigd in de conclusies van de Europese Raad (24), die er de nadruk op legt dat investeringen in onderwijs en beroepsopleidingen veel voordeel opleveren en dat de kosten in het niet vallen bij de baten.

4.8

De snelle technologische ontwikkeling brengt met zich mee dat er moderne computergestuurde productiesystemen in gebruik worden genomen, die bediend moeten worden door werknemers met IT-vaardigheden. Zulke werknemers zijn niet altijd op afroep beschikbaar, maar door een grootschalige toepassing van ICT in onderwijs en opleiding, vooral in het geval van levenslang leren, zal het zeker gemakkelijker worden om dergelijke werknemers op de arbeidsmarkt te vinden.

4.9

Om bovengenoemde redenen en gelet op de huidige industriële veranderingen zijn er energieke maatregelen vereist om ICT snel in te voeren in het levenslang leren. Deze maatregelen moeten erop gericht zijn, de werknemers van Europese productieondernemingen en werklozen die een opleiding volgen, sneller nieuwe kennis en vaardigheden bij te brengen. Met name werklozen moet toegang worden verschaft tot ICT-cursussen die door de overheid worden gesubsidieerd (25).

4.9.1

Werklozen zijn niet erg gemotiveerd om zich op dit gebied bij te scholen, omdat ze nog steeds te weinig mogelijkheden hebben om de opgedane kennis in praktijk te brengen. De beste motivatie zou zijn als een bepaalde opleiding of cursus zou uitmonden in een nieuwe baan. In het ideale geval zou zo'n opleiding of cursus moeten worden georganiseerd door het bedrijf dat de baan aanbiedt.

4.9.2

Een dergelijke situatie zou gunstige voorwaarden scheppen voor het in praktijk brengen van IT-gesteund levenslang leren, al moet worden erkend dat daar waar dit in de eerste plaats nodig zou zijn (plattelandsgebieden met productiebedrijven in staat van verval, iets wat typerend is voor de nieuwe lidstaten), de bestaande infrastructuur onvoldoende ontwikkeld is.

4.9.3

De infrastructuur in genoemde streken zal moeten worden ondersteund met nationale en Europese middelen, omdat ICT-ondernemingen er niets voor voelen om op te draaien voor de kosten van Internettoegang in achterstandsgebieden (kleine steden en dorpen).

23.12.2006   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 318/26

—

directe en aanvullende maatregelen om de interne markt voor zakelijke diensten te vervolmaken, met name door het verwijderen van belemmeringen voor het soepel functioneren van de sector (obstakels voor marktintegratie, arbeidsmobiliteit en economische groei);

—

zakelijke diensten dienen zo snel mogelijk erkend te worden als integraal onderdeel van welk industriebeleid dan ook; daarom zal de Commissie deze diensten in het Europees industriebeleid moeten opnemen;

—

oprichting van een Europese waarnemingspost voor zakelijke diensten die belast wordt met het vergaren van informatie, stimuleren van onderzoek, bevorderen van discussie en het doen van beleidsvoorstellen en toezien op de uitvoering ervan;

—

verdieping van de sociale dialoog ten behoeve van follow-up en evaluatie van veranderingen op gebied van arbeidsvoorwaarden en mogelijkheden voor nieuwe banen die voortvloeien uit de structurele veranderingen die aan de basis liggen van de nieuwe zakelijke–dienstverleningseconomie.

—

bevordering van zakelijke dienstverlening om de prestaties van het bedrijfsleven en de industrie te verbeteren en concurrentievoordelen te verwezenlijken ten opzichte van lage-kostenlanden en andere landen die op de wereldmarkt concurreren;

—

aanmoediging van uitgebreider en efficiënter gebruik van zakelijke diensten door het MKB;

—

stimulering van de werkgelegenheid en verbetering van de arbeidsomstandigheden in de zakelijke dienstverleningssector ten einde productiviteit, de kwaliteit van de diensten en de levensstandaard te verhogen;

—

gerichte opleidings- en bijscholingsprogramma's om het aanpassingsvermogen en de inzetbaarheid van werknemers die door structurele veranderingen worden getroffen, te verbeteren;

—

Bij op nationaal en Europees niveau gefinancierde O&O-programma's moet met name aandacht worden besteed aan maatregelen en projecten die erop zijn gericht om het verrichten en het gebruik van innovatieve zakelijke diensten fors te ruggesteunen.

—

Ook zal de aandacht moeten uitgaan naar specifieke projecten op het gebied van kennisintensieve diensten in de industriële sector die resulteren in innovatie en hoge productiviteits- en groeiperspectieven (bijv. ICT- en O&O-diensten).

—

Zakelijke diensten vormen een bron van innovatie voor de kenniseconomie. Onderzocht zou moeten worden hoe de verdere ontwikkeling van de „dienstenwetenschap” nog meer kan worden gestimuleerd. Daarbij dient met name te worden gedacht aan methodologische kennis die in het zakenleven kan worden ingezet.

—

Ten einde bedrijven aan te moedigen om meer in O&O en innovatie te investeren, dienen intellectuele eigendomsrechten en andere beschermingsmechanismen te worden versterkt door goedkeuring van de huidige octrooiwetgevingsvoorstellen.

—

De rol van ICT bij de innovatie van de dienstverlening dient te worden versterkt en bevorderd met het oog op met name het zekerstellen van de dienstverlening aan vooral het MKB, via hogesnelheidsbreedbandtoegang tot het internet in heel Europa. Tegelijkertijd moet worden gewerkt aan oplossingen voor veiligheids- en privacy-vraagstukken in verband met digitale zakelijke netwerken: in dit verband is een belangrijke rol weggelegd voor het „i2010”-initiatief van de Commissie.

—

Service engineering is een nieuwe nuttige discipline die als basis dient om de kwaliteit van zakelijke diensten te verhogen middels verbetering van systematische planning. Deze innovatieve aanpak verdient het om als specialiteit te worden ontwikkeld voor onderzoek en opleiding aan universiteiten, business schools en andere opleidingsinstellingen.

—

Normen zouden wel eens een nuttige rol kunnen spelen ten behoeve van kwalitatief hoogwaardige dienstverlening en meer geïntegreerde Europese markten. Daarom moet een vrijwillige normalisatie van diensten in het algemeen en zakelijke diensten in het bijzonder worden gestimuleerd.

—

Er moeten manieren worden gevonden om de vaardigheden van de arbeidskrachten in de EU op te voeren en de toenemende brain drain vanuit onderzoeksactiviteiten in de EU om te keren.

—

Er dienen verder nieuwe prikkels te komen om de particuliere sector aan te moedigen, overeenkomstig de strategie van Lissabon, zijn aandeel in O&O-activiteiten uit te breiden.

—

De informatie over zakelijke diensten en door industriële bedrijven verleende diensten moet worden verbeterd.

—

De transparantie aan de aanbodzijde op zakelijke-dienstenmarkten moet worden verhoogd.

—

Ten slotte dienen er meer middelen ter beschikking te worden gesteld voor de verbetering van onderwijs, opleiding, e-learning, en talenkennis ten behoeve van de ontwikkeling van grensoverschrijdende zakelijke diensten.

1.1

Dit advies behelst een onderzoek naar de impact van zakelijke diensten op werkgelegenheid in en concurrentievermogen en productiviteit van de Europese industrie, en naar manieren om deze sector, overeenkomstig het programma van Lissabon, verder te ontwikkelen. Er wordt aandacht besteed aan ontwikkelingen binnen een nieuwe discipline die „service engineering” wordt genoemd en aan de gevolgen van externalisering/uitbesteding van zakelijke diensten.

1.2

Er is bezorgdheid over de vooruitzichten van de Europese economie: hoe zal deze het hoofd bieden aan de opkomst van felle mededinging van de zijde van lagekosteneconomieën? In Europa zijn in zowel de industriële als de dienstensector veel banen verdwenen naar andere landen die comparatieve voordelen genieten in termen van kosten en vaardigheden, bijv. China wat industrie en India wat zakelijke diensten betreft. Desondanks blijft de industrie een sleutelrol in de Europese economie spelen. Volgens de meest recente statistieken met betrekking tot 2004 is de EU de grootste exporteur van goederen: de export bedraagt meer dan 1 200 miljard US $ (1).

1.3

De industrie wordt nog altijd beschouwd als de belangrijkste bron van technologische veranderingen en innovatie in de EU, maar tevens valt op te merken dat de sector het laatste decennium er niet in is geslaagd zijn activiteiten op het gebied van hoogwaardige technologie en op terreinen die meer toegevoegde waarde opleveren op te voeren. Aan zakelijke diensten gekoppelde groei, met name middels het gebruik van kennisintensieve diensten, is een bijkomende weg voor de ontwikkeling van nieuwe technologieën, nieuwe mogelijkheden voor werkgelegenheid en het verkrijgen van nieuwe concurrentiële voordelen. Zakelijke diensten houden ook mogelijkheden voor innovatie van niet-techologische (bijv. organisatorische) aard in waarmee immateriële bedrijfsmiddelen en de kennis van de arbeidskrachten kunnen worden verbeterd.

1.4

In tegenstelling tot hetgeen soms wordt aangenomen, wijst de opmerkelijke toename van de vraag naar diensten in hoogontwikkelde economieën niet op een trend in de richting van deïndustrialisering. De toename kan daarentegen worden beschouwd als een statistische weergave van de intensivering van de arbeidsverdeling in ontwikkelde economieën en een desintegratie van voorheen geïntegreerde verticale productiekolommen. Specialisten bieden nu diensten aan die vroeger door industriële bedrijven zelf werden verricht. Er zijn nieuwe dienstverleners opgekomen en deze ondersteunen de inspanning van de Europese industrie om de efficiëntie te verhogen en nieuwe technologieën te absorberen waarmee nieuwe en door een hogere meerwaarde gekenmerkte producten kunnen worden voortgebracht.

1.5

Uit recent onderzoek is gebleken dat er zich een economie ontwikkelt waarin dienstverlening en industrie zijn geïntegreerd en elkaar aanvullen. De vraag naar diensten bestaat en breidt zich uit overal waar sprake is van een sterk op industrie gebaseerde economie. Diensten vormen dus geen exclusief alternatief (2).

1.6

Dit advies vormt geen specifiek pleidooi voor diensten ten koste van de industrie maar benadrukt de onderlinge afhankelijkheid die tussen de industriële en de dienstensector bestaat (3). De aandacht wordt gevestigd op de positieve mogelijkheden voor verbetering en uitbreiding van zakelijke diensten. Het Comité benadrukt de positieve bijdrage die zakelijke diensten kunnen leveren om de productiviteit en de concurrentiekracht van de Europese economie te verhogen. Tegelijkertijd verhoogt de zakelijke-dienstensector haar eigen productiviteit door innovatie, inclusief de snelle integratie van nieuwe technologieën, het aantrekken van meer hooggekwalificeerde arbeidskrachten en het verbeteren van de arbeidsomstandigheden (4).

1.7

Externalisering/uitbesteding van diensten aan gespecialiseerde dienstverleners die kunnen profiteren van schaalvoordelen en continue procesinnovatie heeft een positieve impact op kosten en productiviteit. Het MKB lijkt evenwel nog onvoldoende kennis en innovatieve zakelijke diensten te absorberen. Verder moeten de mogelijkheden voor werknemers om van de industrie naar de zakelijke dienstverlening over te stappen, worden vergemakkelijkt door adequate omscholingsprogramma's.

1.8

Momenteel worden de meeste zakelijke diensten door binnenlandse bedrijven verleend, maar het staat niet vast dat het zo zal blijven. Afhankelijk van kosten en mogelijkheden kan een reeks zakelijke diensten worden betrokken uit oude, nieuwe en kandidaat-lidstaten of zelfs uit derde landen (near-shoring and offshore outsourcing). Uit de laatste cijfers blijkt dat de EU-25 een positief saldo van 42,8 miljard euro op de handel in diensten vertoonde (een stijging van 5,8 miljoen euro in vergelijking met 2003) (5).

1.9

Er moet permanent een grondige analyse worden gemaakt van bedrijfsstructuren en –processen ten einde de taken in kaart te brengen die kunnen worden uitgevoerd door gespecialiseerde zakelijke dienstverleners of netwerken van dienstverleners (gezamenlijke dienstverlening). Dezen kunnen die taken efficiënter uitvoeren omdat zij op grotere schaal opereren en hun deskundigheid bundelen. Weliswaar zou dit een negatieve impact op de werkgelegenheid in de industrie kunnen hebben, maar soms kan dit ook helpen om eventuele negatieve effecten van „offshore outsourcing” tegen te gaan, de industrie in Europa te behouden en de vraag naar personeel in de zakelijke dienstverlening te verhogen. Toename van gekwalificeerde dienstverleningsbanen in bedrijven biedt nieuwe concurrentievoordelen.

2.1

Alle sectoren van de Europese economie ondervinden de gevolgen van mondialisering en zijn genoodzaakt zich aan de nieuwe omstandigheden aan te passen. In dit verband kan industriebeleid een positieve bijdrage leveren. In haar mededeling over „De structurele veranderingen begeleiden: een industriebeleid voor het uitgebreide Europa”  (6) kondigde de Commissie aan, een adequaat beleid te willen ontwerpen om industriële veranderingen te begeleiden. Daarbij merkte zij het volgende op:

2.2

Nog recentelijker bracht de Commissie de volgende mededeling uit: „Uitvoering van het communautair Lissabonprogramma: een beleidskader ter versterking van de EU-industrie — Naar een beter geïntegreerde aanpak van het industriebeleid” (7). Zij noemde in dit document zeven horizontale aangelegenheden voor industriebeleid:

De mededeling schiet ernstig tekort omdat er wordt gezwegen over diensten in het algemeen en zakelijke diensten in het bijzonder. Laatstgenoemde diensten vormen volgens het Comité een integraal onderdeel van welk industriebeleid dan ook en de Commissie wordt daarom verzocht om deze diensten in het toekomstige industriebeleid op te nemen. Het voeren van efficiënt industriebeleid betekent tevens dat ook de gevolgen van industriële veranderingen op sociaal en werkgelegenheidsgebied moeten worden meegenomen. Dit betekent meer nadruk op permanente educatie en ondersteuning van de mobiliteit van arbeidskrachten.

2.3

In Europa moet op veel grotere schaal en intensiever gebruik worden gemaakt van informatie- en communicatietechnologie (ICT). Het is net zo belangrijk om ICT in de industrie te intensiveren en te integreren als in de zakelijke dienstverlening. Europa past minder IT toe dan de belangrijkste concurrenten doen. In 2004 werd in West-Europa per capita 732 euro aan IT uitgegeven tegen 1.161 euro in de VS en 1.012 euro in Japan. Uitgedrukt in percentages van het BNP bedroegen de IT-uitgaven voor West-Europa 3,08 %, 4,55 % voor de VS en 3,59 % voor Japan (8). De task-force van de Commissie voor het ICT-concurrentievermogen speelt in dit verband een belangrijke rol.

2.4

De productiviteitsachterstand van de Europese industrie wordt vaak toegeschreven aan onvoldoende toepassing van technologie en onvoldoende gebruik van de mogelijkheden van ICT door met name het MKB. Het probleem lijkt niet te worden veroorzaakt door de kosten van hardware, maar wordt gevormd door het gebrek aan ICT-kennis en deskundigheid in mkb's, waardoor deze bedrijven moeilijkheden ondervinden om het hoofd te bieden aan de snelle veranderingen en de toenemende ingewikkeldheid van ICT. Er bestaat een digitale kloof tussen kleine en middelgrote ondernemingen, met als gevolg dat nog niet volledig kan worden geprofiteerd van de mogelijkheden van ICT en „e-business”-modellen (9). Zakelijke diensten zijn belangrijk om de ICT-sector efficiënt te maken en daarmee duurzame productiviteitsstijging te realiseren.

2.5

De interne markt voor diensten in het algemeen en zakelijke diensten in het bijzonder is nog niet voltooid en er bestaan nog veel belemmeringen voor efficiëntie, concurrentiekracht en het creëren van nieuwe banen. Een groot aantal van deze belemmeringen werden genoemd in het verslag over „De toestand van de interne markt voor diensten” (10). Bij de tenuitvoerlegging van de strategie van Lissabon is evenwel enige vooruitgang geboekt. Naast de regelgevingsaspecten voor de zakelijke-dienstenmarkten is het in dit document aangeduid aanvullend beleid nodig om te zorgen voor het nodige concurrentievermogen van de EU op de wereldmarkt en voor vooruitgang op sociaal en economisch gebied.

3.2

Zakelijke diensten vormen een groep van erg heterogene activiteiten die variëren van professionele diensten (bijv. technische diensten, boekhouding of juridische diensten) tot diensten die door veel meerwaarde worden gekenmerkt (bijv. ICT-diensten, management consultancy), personeelsdiensten (bijv. personeelsselectie, detachering of tijdelijk werk) en bedrijfsondersteunende diensten, ook die met weinig meerwaarde (bijv. reiniging, veiligheid of catering) of die juist aan meerwaarde winnen (energiebeheer, levering en behandeling van water en andere vloeistoffen, behandeling van lucht en afval). Wat deze laatste groepen betreft, dient speciale aandacht uit te gaan naar arbeids- en sociale voorwaarden.

Kader 1.   Belangrijkste diensten die bepalend zijn voor de prestaties van ondernemingen (functionele benadering) (12)

3.4

Momenteel gaan steeds meer industriële bedrijven zelf diensten verlenen. Het gaat daarbij niet alleen om service na verkoop, maar zij ontdekken ook steeds meer de meerwaarde die zij kunnen genereren door hun deskundigheid op het gebied van techniek, ontwerp of procesinnovatie aan andere ondernemingen te verkopen. Er is zodoende een nieuw hybride bedrijfsmodel aan het ontstaan dat bedrijven omvat die activiteiten op het gebied van productie en dienstverlening combineren. Klanten zoeken steeds vaker naar „oplossingen” in plaats van eenvoudigweg naar producten en vaak wordt het concurrentievoordeel van een industriële onderneming gevormd door het vermogen om aanvullende diensten te verlenen.

3.5

Het gebrek aan specifieke statistische gegevens over zakelijke diensten  (14). Er bestaat een gebrek aan statistische informatie over de vraag naar diensten. Ook zijn de onderlinge verhoudingen tussen de verschillende sectoren onvoldoende gedocumenteerd. Hopelijk wordt de informatievoorziening over diensten en hun bijdrage tot de economieën van de lidstaten verbeterd door een herziening van het NACE-classificatiesysteem, die voor 2007 is gepland. Het Comité gaat ervan uit dat middels deze herziening meer inzicht kan worden verkregen in structuur en ontwikkeling van de dienstensector (15). Ook ontbreekt het aan informatie over de mate waarin industriële ondernemingen diensten verlenen.

3.6

Versnipperde en gebrekkige informatie en analyse met betrekking tot zakelijke diensten. Het Comité is van mening dat er behoefte bestaat aan een Europese waarnemingspost voor zakelijke diensten die informatie vergaart, onderzoek stimuleert, discussie aanmoedigt en suggesties doet voor de tenuitvoerlegging van beleidsaanbevelingen en daarop toeziet. Een dergelijke waarnemingspost of gelijksoortige instantie zou bijdragen tot beter begrip van de nieuwe, zich snel voltrekkende ontwikkelingen in de sector en tevens kunnen dienen als contactpunt tussen beleidsmakers en stakeholders.

3.7

Normalisatie van diensten. Het versnellen van het vrijwillige normalisatieproces betreffende diensten, gebaseerd op marktbehoeften en onmiskenbare feiten, omvat het verhogen van minimumnormen voor veiligheid, kwaliteit, prestaties en het bevorderen van mededinging en innovatie in de dienstverlening. Deze taak moet worden vervuld door CEN, ISO en nationale normalisatie-instellingen. Ontwikkeling van normen binnen de dienstensector op vrijwillige basis zal zeker de grensoverschrijdende handel in diensten stimuleren en bijdragen tot de ontwikkeling van de interne dienstenmarkt.

4.1

Zakelijke diensten zijn van groot belang om het MKB te helpen zijn bijdrage tot innovatie en groei te leveren. Uit gegevens blijkt dat de meest dynamische mkb's intensief gebruik maken van zakelijke diensten. Gegeven de uit internationalisering voortvloeiende druk, moet worden gestimuleerd dat meer mkb's van deze diensten gebruik gaan maken.

4.2

Nationaal innovatievermogen.

Het vermogen van een land om nieuwe ideeën te ontwikkelen en op lange termijn een reeks innovatieve technologieën aan de man te brengen, hangt van een aantal factoren af (17):

4.3

In de EU is 85 % van de research gericht op de industrie (in de VS 66 %) en er bestaan geen betrouwbare cijfers betreffende het teruglopen van O&O-activiteiten met betrekking tot de dienstensector. Van de totale O&O-activiteiten in de industrie wordt 87,5 % verricht op acht specifieke gebieden (chemie, machinebouw, kantoorapparatuur, elektrische apparaten, (half)geleiders-communicatie, instrumenten, motorvoertuigen en lucht- en ruimtevaart).

4.4

In absolute cijfers is de EU er niet in geslaagd om de kloof betreffende O&O-uitgaven met de VS te dichten. Integendeel. De laatste tien jaar is deze kloof zelfs verbreed.

4.5

Het is voor het concurrentievermogen van de Europese industrie van het grootste belang dat er meer O&O-geld gaat naar technologisch hoogwaardige en kennisintensieve diensten met grote marges. De „3 %-doelstelling” (18) zou gemakkelijker kunnen worden verwezenlijkt wanneer de overheden hun financiële inspanningen zouden verhogen en de particuliere sector zou worden aangemoedigd en ondersteund om in dit verband meer te investeren, inclusief in zakelijke diensten.

4.6

De door de Commissie in een recente mededeling (19) voorgestelde oprichting van een Europees technologie-instituut is nuttig, maar technologie moet vergezeld gaan van efficiënt zakendoen en organisatorische strategieën.

4.7

De impact van de innovatieve functies van zakelijke diensten wordt in onderstaand kader weergegeven:

Kader 2.   Innovatieve functies van zakelijke diensten (20)

4.8

In Europa kunnen sommige van de meest innovatieve bedrijven in de zakelijke- dienstverlening worden gevonden, maar over het algemeen is het O&O-niveau in de dienstensector te laag en te ongestructureerd. Nieuwe diensten en bedrijfsmodellen komen vaak voort uit kostbare en tijdrovende pogingen (en mislukkingen) van individuele ondernemingen. De EU moet op geselecteerde gebieden onderzoek ondersteunen ten einde de knowhow van bedrijven op het terrein van mondiale spitstechnologieën bij te stellen.

4.9

Het is belangrijk om manieren te vinden om de toegang van het MKB tot onderzoeksresultaten te verbeteren en de sector te ondersteunen bij de productontwikkeling op korte termijn.

4.10

Wil men dat bedrijven meer in innovatie en O&O investeren, dan dient de Commissie te zorgen voor toereikende bescherming van intellectuele-eigendomsrechten. Er dienen dan ook maatregelen te worden genomen om het huidige voorstel voor octrooiëring van softwaregerelateerde uitvindingen ten uitvoer te leggen.

4.11

Er bestaat behoefte aan betere wet- en regelgeving.

5.1

Het EU-systeem voor het genereren van kennis moet grondig worden herzien. Dit impliceert:

6.1

Diensteninnovatie vormt vooral in Duitsland sinds het midden van de jaren '90 een onderwerp van intensieve discussie en van onderzoek. De intensiteit van zowel academisch als praktisch werk op dit gebied werd vooral door service engineering bepaald. Service engineering heeft zich ontwikkeld tot een technische discipline waarin wordt gewerkt aan systematische ontwikkeling en ontwerp van diensten met behulp van passende modellen, methodes en instrumenten. Weliswaar omvat service engineering ook aspecten van operationeel dienstenbeheer, maar de ontwikkeling van nieuwe diensten staat centraal. Daarnaast is service engineering gericht op het ontwerpen van ontwikkelingssystemen, m.a.w. dienstengerelateerde kwesties betreffende algemeen O&O- en innovatiemanagement.

6.2

Fundamenteel onderzoek naar nieuwe zakelijke modellen, methoden en instrumenten zal een forse stimulans voor service engineering opleveren. Geïntegreerde benaderingen voor het gelijktijdig voortbrengen van goederen, software en diensten zullen vaste praktijk worden. Ten slotte zullen specificatie en efficiënte ontwikkeling van nieuwe diensten door de toenemende harmonisatie van dienstennormen worden bevorderd (21).

6.3

Service engineering vormt een van de weinige gebieden in de dienstensector die hoofdzakelijk door Europees onderzoek is ontgonnen. Nauwe integratie in internationale netwerken en de systematische ontwikkeling van een onafhankelijke service engineering-gemeenschap zijn cruciaal om op dit gebied een leidersrol te blijven vervullen (22).

7.1

Een verschuiving naar intensivering van online-levering. Er bestaat toenemende belangstelling voor de groei en impact van het door ICT mogelijk gemaakt internationaal verlenen van IT-diensten en diensten met betrekking tot zakelijke processen. Verder vindt er een heroriëntatie van de zakelijke-dienstverlening plaats door het toepassen van ICT en de verschuiving naar meer online-levering. Met betrekking tot softwarediensten, O&O- en technische testdiensten, advisering, personeelsbeleidsontwikkeling en diensten betreffende het aanbieden van arbeidskrachten komt de nadruk steeds meer op digitale levering te liggen. Deze ontwikkeling wordt voornamelijk door de markt ingegeven op grond van:

7.2

De potentiële voordelen van export voor de EU-economie verkennen. In de continue trend naar uitbesteding van diensten naar welke plaats dan ook ter wereld bieden zich talloze nieuwe mondiale uitdagingen aan. Daarom moet Europa ervoor klaar zijn om kwalitatief hoogwaardige diensten te leveren en naar derde landen te exporteren. Digitale levering en gerelateerde e-business-ondersteuning zal toenemen. Betrekking uit het buitenland van bedrijfsgerelateerde diensten is momenteel gericht op ondersteunende kantoorfuncties (bijv. IT-diensten, financiële en boekhoudkundige diensten, call-centers). Wat diensten met hogere meerwaarde betreft, zoals IT-engineering, onderzoek en analyse, handhaaft de EU haar positie. Technologische ontwikkeling, beschikbaarheid van vaardigheden en daarmee gepaard gaande kosten op de wereldmarkt zullen in de toekomst evenwel een grotere invloed hebben op besluiten van Europese ondernemingen. Hier ligt een uitdaging voor de Europese arbeidsmarkt om meer kwalitatief hoogwaardige werkgelegenheid te bieden en werkloosheid te vermijden (23).

7.3

Belemmeringen voor algemene digitale dienstverlening. Er bestaan belemmeringen voor de ontwikkeling van digitale levering die grondig moeten worden onderzocht en waarbij er oplossingen moeten worden gevonden, zodat de Europese dienstverleners agressiever buiten Europa kunnen optreden en hun positie kunnen versterken. Tot die belemmeringen behoren ondermeer het gebrek aan normen en interoperabiliteit, vertrouwen in en veiligheid van elektronische handel, het gebrek aan investeringen in vaste en mobiele breedbandinfrastructuur en de nog altijd te geringe toepassing van ICT door het MKB.

8.1

De laatste paar decennia is de werkgelegenheid in de zakelijke dienstverlening op indrukwekkende wijze toegenomen. Tussen 1979 en 2002 bedroeg de jaarlijkse groei ongeveer 4,5 % en dat cijfer lag veel hoger dan dat voor welke andere economische sector ook. De werkgelegenheid in deze sector was goed voor 9 % van de totale werkgelegenheid in 2003 in de EU-15 en voor 8,6 % in de EU-25. De dienstensectoren in het algemeen en de zakelijke-dienstensector in het bijzonder zullen in de toekomst cruciaal zijn voor nieuwe werkgelegenheid en om de teruglopende werkgelegenheid in de industrie te compenseren.

8.2

Uit tabel 3 blijkt hoe de werkgelegenheid in de zakelijke-dienstensector in vergelijking met de totale economie tot 2002 toenam.

Tabel 3.   Jaarlijkse groeipercentages van de werkgelegenheid in de zakelijke-dienstverlening, 1979-2002 (24)

8.3

Groei van de werkgelegenheid in de dienstensector en de kennisintensieve zakelijke- dienstverlening in het bijzonder is een essentieel kenmerk van moderne economieën. Alhoewel de werkgelegenheidsniveau's in de zakelijke-dienstverlening en de groeipercentages in Europa van land tot land variëren, kan worden gesteld dat er geen arm land bestaat waar veel zakelijke diensten worden verleend en geen rijk land waar slechts weinig banen in de zakelijke-dienstverlening zijn te vinden (25).

8.4

Het valt te verwachten dat de werkgelegenheid in de dienstensector en in met name de kennisintensieve zakelijke-dienstverlening zal blijven groeien, ook al zal deze groei iets lager uitvallen dan tot op heden het geval was. Toch (zie tabel 4) zal de groei hoger zijn dan voor andere economische sectoren wordt voorspeld. Verwacht wordt dat de groeicijfers voornamelijk hoger zullen zijn in de nieuwe lidstaten waar de ontwikkeling van de diensten, absoluut gezien, op substantieel lagere niveaus aanvangt.

Tabel 4.   Werkgelegenheidstrends in West-Europese sectoren

Opmerking: West-Europa wordt gedefinieerd als EU-15 + Noorwegen + Zwitserland

Bron: Cambridge Econometrics Press Release, What has happened to the Lisbon Agenda?; november 2005

8.5

Een speciaal kenmerk van werkgelegenheid in de zakelijke dienstverlening is het hoge scholingsniveau. Onderzoek naar de arbeidskrachten in de EU leert dat in 2003 banen voor hoogopgeleiden goed waren voor 41 % van de werkgelegenheid (in 1998 was dat slechts 38 %). Het aandeel van banen voor laagopgeleiden daalde van 25 % in 1998 tot 17 %. Het feit dat de meeste banen in de zakelijke-dienstverlening hoge en gemiddelde vaardigheden vereisen betekent tevens een uitdaging voor de onderwijsstelsels in Europa (en met name voor het beleid ten behoeve van levenslang leren). De structuurveranderingen binnen de Europese industrie zal er namelijk in resulteren dat meer mensen naar de zakelijke-dienstverlening zullen trekken. Rigoureuze tenuitvoerlegging van de onderwijsagenda van Lissabon voor 2010 zal in dit verband van het grootste belang zijn. In tabel 5 wordt het onderwijsniveau in een aantal sectoren getoond.

Tabel 5.   Onderwijsniveau per grote economische sectoren en zakelijke diensten EU-15, 2003 (26)

23.12.2006   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 318/38

1.1

Het Comité sluit zich aan bij het voorstel van de Commissie om een Europees Fonds voor aanpassing aan de globalisering (hierna EFG of Fonds genoemd) op te richten en langs deze weg financiële steun te verlenen bij ernstige en onvoorzienbare economische ontwrichtingen met directe, ingrijpende gevolgen voor de werknemers.

1.2

Het vindt het goed dat de lidstaten de hoofdverantwoordelijkheid dragen en dat het Fonds alleen op verzoek van een lidstaat en op basis van een besluit van de begrotingsautoriteit wordt ingeschakeld. De regels moeten duidelijk zijn.

1.3

In tijden van ernstige economische ontwrichting zijn anticiperend beleid, dynamisch ondernemerschap, regionale verantwoordelijkheid almede tijdig optreden van en nauwe samenwerking tussen alle relevante stakeholders — bedrijfsleven, sociale partners, overheid, regionale instanties, enz. — cruciale factoren. Als instrument van communautaire solidariteit heeft het EFG een aanvullende functie. Ter wille van de geloofwaardigheid mogen de verwachtingen niet te hoog gespannen zijn.

1.4

De te ondersteunen specifieke acties moeten passen in de algehele planning van alle betrokken stakeholders. Het EFG mag niet worden ingeschakeld op gebieden waar de lidstaten exclusieve bevoegdheden hebben. Er moet duidelijk op worden gewezen dat het Fonds is bedoeld voor het ondersteunen van specifieke maatregelen die mensen in een economische noodsituatie aan een baan moeten helpen.

1.5

Het Comité roept de Commissie op ervoor te zorgen dat de sociale partners actief worden betrokken bij het scheppen van nieuwe werkgelegenheid voor werknemers die hun baan hebben verloren. Het is doorgaans niet gemakkelijk om afgevloeide werknemers snel weer aan het werk te krijgen. De ervaring leert dat daar heel wat tijd voor nodig is.

1.6

Ter wille van de efficiëntie en de coherentie moet worden gezorgd voor een goede coördinatie tussen de diverse instrumenten, en met name tussen het EFG en de structuurfondsen.

2.1

In maart 2006 heeft de Commissie voorgesteld om een Europees fonds voor aanpassing aan de globalisering (1) op te richten. Via dit nieuwe Fonds wil zij „specifieke, eenmalige steun verlenen om werknemers in regio's of bedrijfstakken die door een ernstige economische ontwrichting zijn getroffen, te helpen bij hun herintegratie”.

2.2

Onder de noemer „ernstige economische ontwrichting” vallen o.m. de verplaatsing van bedrijfsactiviteiten naar derde landen, een massale toename van de invoer of een geleidelijke afname van het Europese marktaandeel in een specifieke sector. Als voornaamste criterium voor het toekennen van EFG-steun geldt: ten minste 1.000 gedwongen ontslagen in een onderneming of groep ondernemingen in regio's met een bovengemiddelde werkloosheid.

2.3

De gesteunde acties moeten de voorwaarden scheppen voor een snelle herintegratie van afgevloeide werknemers op de arbeidsmarkt. De steun is bedoeld als aanvulling op nationale steunmaatregelen en gerichte regionale programma's. Onder meer de volgende soorten maatregelen komen in aanmerking: omscholing, ontslagbegeleiding, starterssteun en inkomensaanvullingen.

2.4

Het EFG zal alleen op verzoek van een lidstaat worden ingeschakeld. Het steunbedrag zal maximaal 50 % van de totale geraamde kosten van het door de lidstaat uitgewerkte maatregelenpakket kunnen bedragen.

2.5

In de Financiële Vooruitzichten zijn geen specifieke middelen voor het EFG opgenomen. Het Fonds zal worden gefinancierd uit onderbestedingen of vrijgekomen middelen. Alle beslissingen over het inzetten van EFG-middelen zullen door de begrotingsautoriteit worden genomen, hetgeen betekent dat de verantwoordelijkheid voor het Fonds volledig bij de Raad en het Europees Parlement zal liggen.

2.6

De voorgestelde verordening bevat een gedetailleerde omschrijving van de te volgen financiële procedures. De lidstaten zullen verantwoordelijk zijn voor het beheer van de met EFG-steun gefinancierde acties. De Commissie zal een toezichthoudende rol spelen. Bij onderbesteding zal het niet opgebruikte bedrag moeten worden terugbetaald.

2.7

De Commissie zal een tussentijdse en een ex post-evaluatie van de resultaten, de criteria en de doeltreffendheid van de verordening uitvoeren. Vanaf 2008 zal zij jaarlijks een verslag over de activiteiten van het Fonds en de uitgevoerde evaluaties uitbrengen.

3.1

De voorgestelde verordening, die de EU in staat moet stellen haar solidariteit te tonen met werknemers die hun baan verliezen als gevolg van plotselinge veranderingen in de wereldhandelspatronen, is gebaseerd op de conclusies van de Europese Raad van december 2005. Het gaat hier om een compromisoplossing in het kader van de afspraken met betrekking tot de Financiële Vooruitzichten. Er werd een impactstudie opgesteld (2), die belangrijke informatie over de inhoud en het toepassingsgebied van het Fonds bevat.

3.2

Het EFG, dat los staat van de structuurfondsen, is een van de EU-instrumenten die de aanpassing en het concurrentievermogen van de Europese economie moeten bevorderen cq. versterken (3).

3.3

In het kader van de structuurfondsenregeling wordt uitgegaan van een langetermijnperspectief en een meerjarenplanning. Het EFG van zijn kant is er niet op gericht herstructureringsprocessen in goede banen te helpen leiden, maar is bedoeld ter ondersteuning van individuele werknemers in regio's die nadelige gevolgen ondervinden van drastische veranderingen in de wereldhandelspatronen. In dergelijke incidentele maar bijzonder ernstige situaties kan er behoefte zijn aan eenmalige, tijdelijke en op de individuele werknemers toegesneden steunmaatregelen. Sommige doelstellingen van het EFG vallen buiten het werkterrein van de structuurfondsen.

3.4

Het EFG is tot op zekere hoogte geconcipieerd naar het voorbeeld van het Amerikaanse Trade Adjustment Assistance Program (TAA) uit 1962, dat tot doel had de asymmetrie tussen enerzijds de positieve effecten van het openstellen van markten en het vrijmaken van de internationale handel en anderzijds de nadelige effecten van een en ander in specifieke individuele gevallen of regio's te corrigeren. Een vergelijking tussen het TAA en het EFG is echter moeilijk te maken vanwege de cultuurverschillen tussen de VS en de EU en het feit dat niet dezelfde criteria worden gehanteerd.

3.5

Bij de toewijzing van EFG-steun moet worden uitgegaan van de best practice van de OESO: nadat precies is bepaald welke groepen werknemers om handelsredenen werden ontslagen, kunnen ten behoeve van de betrokken werklozen tijdelijke steunmaatregelen worden genomen, met inachtneming van drie criteria: kostenefficiëntie, transparantie en afleggen van verantwoording.

3.6

De bedoeling is dat het EFG leidt tot een zeker evenwicht tussen flexibiliteit en arbeidszekerheid (door de Commissie flexizekerheid genoemd) en een aanvulling vormt op de meerjarenbenadering waarop het structuurfondsenbeleid met zijn strategische doelstellingen is gebaseerd.

4.1

Aan het begin van de verordening staat te lezen dat „de globalisering in het algemeen een positief effect heeft op de groei en werkgelegenheid in de Gemeenschap”. Het Comité wijst er echter op dat er op sectoraal en regionaal niveau ook zichtbare negatieve effecten kunnen optreden. Het EFG is een specifiek instrument dat tot doel heeft werknemers die werkloos zijn geworden als gevolg van een ernstige ontwrichting van de economie, meer kans te geven op het vinden van een nieuwe baan. Het Comité betreurt dat in de impactstudie (4) geen concrete gevallen worden geanalyseerd.

4.2

Volgens de vierde overweging moeten „de activiteiten van het EFG (…) coherent zijn, aansluiten bij het andere beleid van de Gemeenschap en overeenstemmen met het acquis”. Daarom moet de voorgestelde regeling grondig door een aantal beleidsmedewerkers van de Commissie, met name van het DG Mededinging, worden bestudeerd om mogelijk misbruik van overheidssubsidies tegen te gaan.

4.3

Het EFG is een concreet initiatief dat de gevolgen van drastische veranderingen in de externe EU-handel en op de wereldmarkt moet helpen ondervangen. Later kan wellicht een soortgelijk instrument worden gecreëerd om nadelige gevolgen van de interne EU-handel en van de werking van de interne markt (b.v. bedrijfsverplaatsingen binnen de EU, belastingpolitiek) te ondervangen.

4.4.1

Bij de toewijzing van EFG-middelen moeten strikte criteria worden gehanteerd. Het in artikel 1 genoemde criterium „werknemers die worden ontslagen als gevolg van (…) veranderingen in de wereldhandelspatronen (…) (die) een zeer negatieve impact hebben op de regionale of plaatselijke economie” is echter nogal vaag. De lidstaten zijn primair verantwoordelijk voor het indienen van steunaanvragen. De Commissie dient erop toe te zien dat de criteria in alle gevallen en in alle lidstaten op dezelfde manier worden toegepast.

4.4.2

Het is aan de lidstaten om te bewijzen dat hun steunaanvraag gegrond is. De Commissie zal de aanvragen bestuderen en erop toezien dat de toegewezen middelen op een correcte manier worden gebruikt, o.m. door het geven van de nodige richtsnoeren. De begrotingsautoriteit zal de toewijzingsvoorstellen per geval beoordelen. Alle betrokken partijen — Commissie, lidstaten en begrotingsautoriteit — zullen de voorgestelde regeling al doende moeten leren toepassen. Belangrijk is dat de regels en procedures overal in de Unie op dezelfde manier worden toegepast om inconsequenties te voorkomen.

4.4.3

In artikel 2 wordt duidelijk aangegeven aan de hand van welke criteria steunaanvragen zullen worden beoordeeld. Wat het minimumaantal ontslagen binnen een bepaalde regio betreft zij erop gewezen dat met het criterium „1.000 werknemers niet 1.000” werknemers binnen één onderneming wordt bedoeld, maar dat ook ontslagen bij toeleveranciers en afnemers worden meegeteld.

4.4.4

Afdankingen zijn doorgaans het gevolg van meerdere factoren, zoals modernisering, rationalisering, verandering van productiemethoden en veranderingen in de internationale handelspatronen. Zij zijn maar zelden aan één specifieke oorzaak te wijten.

4.4.5

Zoals gezegd heeft de Amerikaanse TAA model gestaan voor de voorgestelde regeling, maar ook in de door de Commissie gegeven beschrijving van de werking van de TAA is de link tussen veranderende handelspatronen en overheidssteun ter verzachting van het effect op de werkgelegenheid nogal vaag. Bovendien zijn de TAA-criteria en de manier waarop de TAA door de jaren heen is toegepast sterk verschillend van wat de Commissie voor ogen staat.

4.4.6

EFG-steun kan worden aangevraagd bij economische schokken en onvoorzienbare omstandigheden, maar meestal zijn de eerste tekenen van verandering al te zien voordat de gevolgen ervan zich doen gevoelen. Een goede ondernemer moet tijdig op veranderingen anticiperen.

4.4.7

Dit betekent dat bij het toekennen van steun, zowel op nationaal als op EU-niveau, steeds rekening moet worden gehouden met de manier waarop de ondernemingen en de sociale partners op veranderingen hebben geanticipeerd. De vraag is immers of het wel verantwoord is om steun te verlenen als het bedrijfsleven en de sociale partners niet tijdig hebben gereageerd op ontwikkelingen die een bedreiging vormen voor de markten en/of de werkgelegenheid.

4.5.1

Er zijn drie verschillen tussen de structuurfondsen en het EFG: a) verschil in omvang: het structuurfondsenbudget voor de periode 2007-2013 bedraagt 44 mrd euro op jaarbasis, dat van het EFG slechts 500 mln; b) verschil in aanpak: de structuurfondsen moeten worden gezien als instrument van een breed opgezet, anticiperend en op de lange termijn gericht moderniseringsbeleid, terwijl de steunverlening uit het EFG op de korte termijn en op een snelle herintegratie van werknemers op de arbeidsmarkt is gericht; c) vanwege de omvang en werkingssfeer van de structuurfondsen gaat de uitvoering van de structuurfondsenregeling met nogal wat bureaucratische rompslomp gepaard, terwijl bij het EFG een niet-bureaucratische aanpak wordt nagestreefd.

4.5.2

Structuurfondsen en EFG moeten strikt van elkaar gescheiden worden gehouden. De steunverlening uit het EFG is uit de aard der zaak tijdelijk, gericht op de korte termijn en bestemd voor specifieke gevallen. Voor de langere termijn kan in breder regionaal verband extra steun uit de structuurfondsen worden aangevraagd. In gevallen waarin de steunmaatregelen elkaar aanvullen, moet rekening worden gehouden met de specifieke invalshoek en structuur van de verschillende fondsen.

4.5.3

Als de context en de omstandigheden niet gunstig zijn — b.v. in achteropgeraakte regio's, regio's zonder adequate scholings- en herscholingsvoorzieningen, regio's die hoofdzakelijk afhankelijk zijn van één enkele bedrijfstak, enz. — zal het niet eenvoudig zijn de voorwaarden te creëren om ontslagen werknemers „snel” aan een nieuwe baan te helpen. Om een braindrain te voorkomen moet speciale aandacht worden geschonken aan het hoger en middenkader. In dergelijke bijzondere gevallen zal waarschijnlijk een combinatie van EFG- en structuurfondsensteun noodzakelijk zijn en zal zo goed mogelijk gebruik moeten worden gemaakt van het EURES-netwerk om de mobiliteitsmogelijkheden binnen de EU te vergroten. Bij dit alles kunnen zich coördinatieproblemen voordoen. In dit verband verdient artikel 5, lid 3, bijzondere aandacht.

4.5.4

De in artikel 3 opgesomde acties moeten in nauwe samenhang worden gezien met de bepalingen van de artikelen 5 en 6, en dan vooral die met betrekking tot de relatie en interactie tussen regionale, nationale en EU-acties. Aangezien de EU-acties een aanvulling vormen op regionale en nationale maatregelen, kan de in het verleden in andere gevallen opgedane ervaring — b.v. in het kader van de communautaire initiatieven RESIDER, RECHAR en RETEX — goede diensten bewijzen. Daarbij moet wel rekening worden gehouden met het feit dat het EFG niet tot doel heeft herstructureringsprocessen in goede banen te leiden.

4.5.5

In specifieke gevallen kan een sectorale benadering — een methode die in elk modern industriebeleid wordt gevolgd — wellicht nuttige diensten bewijzen bij het evalueren van de situatie en het kiezen van een adequaat instrument.

4.5.6

Een aantal lidstaten wil absoluut dat inkomensgerelateerde en arbeidsmarktmaatregelen een nationale aangelegenheid blijven en dat de Commissie zich niet met specifieke bevoegdheden van de lidstaten bemoeit. Daarom is het zaak dat, als een lidstaat een maatregelenpakket uitwerkt om een specifieke crisissituatie uit de wereld te helpen, de EU-bijdrage volledig wordt toegespitst op individuen en op het vergemakkelijken van de herintegratie van ontslagen werknemers op de arbeidsmarkt. Het Comité verwijst in dit verband naar de toepassingscriteria van het sociale hoofdstuk van het vroegere EGKS-Verdrag, die institutionele overlappingen en conflicten kunnen helpen voorkomen.

4.6

In deze regeling is een cruciale rol weggelegd voor de begrotingsautoriteit. Het kan alleen maar worden toegejuicht dat de voorgestelde verordening een gedetailleerde omschrijving van de te volgen financiële procedures bevat.

4.7

De verordening is bedoeld om het hoofd te kunnen bieden aan specifieke noodsituaties, die in de regel een snelle en efficiënte reactie vereisen. Dit betekent uiteraard dat bureaucratische rompslomp tot een minimum moet worden beperkt en dat tegelijk zo behoedzaam mogelijk te werk moet worden gegaan. Het komt er in dergelijke situaties op aan de getroffen werknemers efficiënt en zo snel mogelijk te hulp te komen.

4.8

In het (recente) verleden werden in een aantal (soms zelfs complexe) gevallen met succes herstructureringsmaatregelen doorgevoerd. Hoewel geen twee gevallen gelijk zijn, is uit deze herstructureringsprocessen gebleken dat nauwe samenwerking tussen alle stakeholders in de betrokken regio, gericht op het creëren van de voorwaarden voor het aantrekken van nieuwe of het versterken van bestaande industriële of dienstverlenende bedrijven en een herverdeling van de werkgelegenheid, tot positieve resultaten leidt, zeker als ook de centrale overheid een bijdrage levert.

4.9

In de meeste gevallen werden sociaal-economische plannen opgesteld, waarbij nauw werd samengewerkt tussen de centrale overheid, de regionale instanties en de sociale partners, die in de regel rondetafelbijeenkomsten organiseerden en alle stakeholders in de regio bij de zaak trachtten te betrekken.

4.10

Bij het nieuwe EFG zouden soortgelijke procedures moeten worden ingevoerd om de slagkracht van het Fonds te vergroten. Belangrijk is bovendien dat bij alle bijeenkomsten op regionaal en lokaal niveau ook vertegenwoordigers van de Commissie aanwezig zijn.

5.1

Hoewel het door de Commissie voorgestelde jaarbudget van 500 mln euro is vastgesteld met behulp van statistische simulaties op basis van concrete gevallen, moet dit bedrag jaarlijks worden geëvalueerd en eventueel worden aangepast in het licht van de veranderende omstandigheden en van de concrete feedback van het Fonds.

5.2

Volgens artikel 2 zal het EFG worden ingeschakeld bij ernstige ontwrichtingen van de economie. Het Comité dringt erop aan dat de Raad zich vóór de inwerkingtreding van de verordening beraadt op de preciese betekenis van de voorbeelden die aan het begin van dit artikel wordt genoemd. Te ruime of juist te enge definities kunnen de besluitvorming door de begrotingsautoriteit bemoeilijken. Een discussie in de Raad kan voor de nodige duidelijkheid zorgen en het juiste evenwicht helpen vinden. Bovendien kan zo'n discussie nuttige input leveren voor de door de Commissie op te stellen richtsnoeren.

5.3

Er moet duidelijk worden aangegeven waarom EFG-steun wordt verleend en er moet rekening worden gehouden met anticiperende acties door het bedrijfsleven, de sociale partners en andere stakeholders. Ook dit aspect kan in de richtsnoeren van de Commissie worden toegelicht

5.4

Mede met het oog op de herzieningsclausule in artikel 20 moet bij de jaarlijkse evaluatie worden nagegaan of de in artikel 2 aangegeven criteria (aantal betrokken werknemers, geografisch referentiekader en aandeel in de totale werkgelegenheid) wel voldoende flexibel zijn om in álle gevallen een uitweg te bieden, ook in kleinere landen die het vooral moeten hebben van kleine en middelgrote bedrijven.

5.5

In artikel 3 wordt onder a) en b) aangegeven voor welke acties EFG-steun kan worden verkregen. Het Comité merkt op dat inkomensgerelateerde zaken als pensioenrechten en sociale uitkeringen tot de exclusieve bevoegdheid van de lidstaten behoren. De steunverlening uit het EFG moet worden beperkt tot het verbeteren van onderwijs- en opleidingsvoorzieningen en het creëren van een gunstig ondernemingsklimaat. In specifieke omstandigheden valt daarbij ook te denken aan inkomensondersteunende maatregelen ten behoeve van individuele werknemers die een baan hebben of zoeken.

5.6

In artikel 10, lid 1, wordt bepaald dat de EFG-steun maximaal 50 % van de totale kosten van het door de lidstaat uitgewerkte maatregelenpakket mag bedragen. Het Comité wil dit percentage niet aanvechten, maar vestigt er wel de aandacht op dat er een correlatie is tussen de omvang van de EFG-bijdrage en het aantal en de ernst van de te behandelen gevallen.

5.7

Met betrekking tot artikel 12 stelt het Comité voor om de tekst van lid 1, sub b), als volgt te wijzigen: „bewijs dat aan de criteria van artikel 2 en de bepalingen van artikel 6 wordt voldaan”.

5.8

Het Comité is van oordeel dat de sociale partners en de overige stakeholders in de regio's in kwestie bij elke fase van de procedure moeten worden betrokken en dat de Commissie het EESC en het Comité van de Regio's moet informeren.

5.9

Vanaf 2008 zal de Commissie jaarverslagen over het EFG uitbrengen. Deze ex post-evaluatie kan in de Raad worden besproken. In artikel 20 wordt bepaald dat de verordening uiterlijk in december 2013 moet worden geëvalueerd. Het Comité beveelt aan dat de Commissie ook in haar Witboek ten behoeve van de tussentijdse bespreking van de EU-begroting, die vóór eind 2009 moet plaatshebben, een evaluatie van het EFG opneemt.

23.12.2006   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 318/42

1.1

Het Comité kan zich vinden in het Commissievoorstel, omdat belemmeringen voor de grensoverschrijdende uitoefening van stemrechten een obstakel voor de interne markt vormen.

1.2

Aandelenblokkering, d.w.z. de verplichting om aandelen vóór een algemene vergadering gedurende een paar dagen te blokkeren of in bewaring te geven om te kunnen stemmen is een praktijk die nog altijd in een aantal lidstaten bestaat en soms zelfs op verplichte basis. Dit is een dure zaak want aandeelhouders kunnen voor de vergadering hun aandelen niet meer verhandelen. Voorts beschouwt de meerderheid van de institutionele beleggers deze gang van zaken als een van de grootste hinderpalen voor de uitoefening van het stemrecht. In artikel 7 van het voorstel wordt iedere voorwaarde dat aandelen moeten worden geblokkeerd door deze voor een algemene vergadering te deponeren, uitgesloten. Weliswaar vormt een dergelijke voorwaarde nog slechts in een beperkt aantal landen gangbare praktijk, maar toch is het Comité met dit voorstel ingenomen.

1.3

Het Comité is van mening dat de richtlijn blijk moet geven van het streven naar betere regelgeving en verwijst in dit verband met name naar par. 34 van het interinstitutionele akkoord van december 2003, waarin de lidstaten ertoe worden opgeroepen om „voor zichzelf en in het belang van de Gemeenschap hun eigen tabellen op te stellen die voor zover mogelijk het verband weergeven tussen de richtlijnen en de omzettingsmaatregelen, en deze openbaar te maken”.

1.4

Het Comité zou verder graag zien dat meer gebruik wordt gemaakt van de mogelijkheid om ten behoeve van transparantie en aandeelhoudersparticipatie elektronisch te stemmen, maar wil dat aan de ondernemingen in kwestie overlaten. Wel moeten de lidstaten geen verdere belemmeringen invoeren voor gebruik in bredere kring van elektronische participatie aan algemene vergaderingen.

1.5

Het zou dan ook graag een intensiever gebruik van veilige stemmogelijkheden via internet, en misschien ook via sms, willen zien. Dat moet worden aangemoedigd, maar niet in een EG-richtlijn verplicht worden gesteld.

1.6

Bijval verdienen met name de voorstellen voor stemmen bij volmacht (artikel 10). Dit geldt vooral voor de eliminatie van in sommige lidstaten bestaande beperkingen waarbij een aandeelhouder slechts zijn bloedverwanten kan machtigen.

1.7

De Commissie stelt terecht voor dat de lidstaten een datum (een bepaald aantal dagen voor de algemene vergadering) mogen vaststellen en kunnen voorschrijven dat een vennootschap niet meer hoeft te antwoorden op na die datum ingediende vragen.

1.8

Ten slotte zou de formulering van artikel 5 (betreffende informatieverstrekking aan de aandeelhouders voor de algemene vergadering) moeten worden aangescherpt.

2.1

De schandalen in verband met corporate governance die zich recentelijk in de EU en de VS hebben voorgedaan nopen ertoe aandeelhouders te stimuleren om vaker tijdens algemene vergaderingen te stemmen. Onderhavig voorstel strekt tot bescherming van de rechten van aandeelhouders in zowel de EU als in derde landen.

2.2

Met het voorstel wordt ernaar gestreefd de corporate governance binnen Europese beursgenoteerde ondernemingen te verbeteren door de rechten die aandeelhouders tijdens algemene vergaderingen kunnen uitoefenen, te versterken. De Commissie wil er met name voor zorgen dat aandeelhouders van in andere lidstaten ingeschreven en daar ter beurze genoteerde bedrijven zonder problemen tijdens die vergaderingen kunnen stemmen.

2.3

Het voorstel betreft de volgende essentiële aangelegenheden:

2.4

Het voorstel maakt deel uit van de korte-temijnmaatregelen die worden genoemd in de mededeling aan de Raad en het Europees Parlement van 21 mei 2003 (1) getiteld „Modernisering van het vennootschapsrecht en verbetering van de corporate governance in de Europese Unie — Een actieplan”.

2.5

De Commissie constateert dat de nationale procedures voor stemmen tijdens algemene vergaderingen ver uiteenlopen en vaak ingewikkeld zijn. De zaak wordt nog gecompliceerder wanneer aandelen in het bezit zijn van personen in verschillende lidstaten.

2.6

Zij is van mening dat de huidige EU-wetgeving ontoereikend is voor de problemen in verband met grensoverschrijdend stemmen. Krachtens artikel 17 van Richtlijn 2004/109/EG (de „Transparantierichtlijn”) moeten uitgevende instellingen bepaalde informatie voor algemene vergaderingen beschikbaar stellen. Deze richtlijn behandelt evenwel niet het stemmen door aandeelhouders.

2.7

Stemprocessen kunnen ingewikkeld zijn. Aandelen worden vaak door tussenpersonen voor beleggers gehouden. In dat geval kan er sprake zijn van een keten van interacties tussen vennootschappen, registrateurs, beherende banken, beleggingsmanagers, centrale effectenbewaarders en stemgemachtigden.

3.1

Er kan niet worden gegarandeerd dat de markt snel genoeg zal reageren om de rechten van de aandeelhouders te versterken en evenmin staat het vast dat alle lidstaten snel tot wetswijzigingen zullen overgaan om de problemen van het stemproces aan te pakken.

3.2

Een aanbeveling van de Commissie ontbeert rechtskracht maar kan de lidstaten wel de nodige ruimte verschaffen om die aanbeveling op basis van Commissierichtsnoeren in hun stelsels om te zetten.

Verder volstaat een aanbeveling op zich niet voor de invoering van minimumnormen voor belangrijke kwesties die aan de basis liggen van problemen met grensoverschrijdend stemmen en van kostenverhogingen. Hierbij valt te denken aan de vrees van beleggers dat aandelenblokkering in een bepaalde lidstaat verplicht is.

3.3

Een verordening zou uniforme behandeling garanderen, waarbij nationaal recht er niet toe doet. Ook zou met dat instrument kunnen worden gezorgd voor een solide gemeenschappelijke regeling voor grensoverschrijdende aangelegenheden. Bijkomend voordeel is voorts dat de lidstaten geen mogelijkheid hebben om overbodige voorschriften aan een richtlijn toe te voegen („gold plating”).

De Commissie vreest echter dat een verordening hoge kosten met zich mee zou kunnen brengen omdat er niet soepel kan worden ingespeeld op de verschillende rechtstradities in de lidstaten.

3.4

De voordelen van een richtlijn zijn dat nationale praktijken uiteen kunnen lopen, onevenwichtigheden tussen de verschillende soorten aandelen en aandeelhouders worden voorkomen en invoering van fundamentele minimumnormen wordt bevorderd.

4.1.1

Op korte termijn zullen in de eerste plaats institutionele beleggers met aandelen uit andere lidstaten in hun portefeuille van het voorstel profiteren. Wegens de met de obstakels voor grensoverschrijdende uitoefening van stemrechten gepaard gaande kosten zullen veel gewone beleggers niet zo actief bij het bestuur van vennootschappen kunnen worden betrokken als zij wellicht zouden willen.

4.1.2

Op de langere termijn zullen kleine beleggers, die momenteel door de hoge kosten waarmee de uitoefening van stemrechten gepaard gaat, worden afgeschrikt van het aanhouden van buitenlandse aandelen, door het voorstel worden gestimuleerd om toch meer van die aandelen in portefeuille te nemen. Op die manier kunnen zij hun portefeuille meer diversifiëren en daarmee risico's reduceren. Per saldo zou het voorstel in meer liquiditeit op de Europese kapitaalmarkten moeten resulteren.

4.1.3

Momenteel bestaat er een reeks belemmeringen voor grensoverschrijdend stemmen. Aandelenblokkering blijft in sommige lidstaten een probleem en wordt door veel beleggers als een ernstig obstakel voor uitoefening van stemrechten gezien. Op die manier staat blokkering eveneens in de weg aan het efficiënt functioneren van grensoverschrijdende kapitaalmarkten. Bovendien is het verwarrend voor beleggers wat er in de verschillende lidstaten geregeld is op het punt van aandelenblokkering. Ook dat brengt kosten met zich mee, die dankzij de richtlijn gereduceerd zouden kunnen worden.

4.1.4

Buitenlandse aandeelhouders worden ten opzichte van binnenlandse aandeelhouders gediscrimineerd, omdat laatstgenoemden meer informatie in verband met een algemene vergadering ontvangen. Het voorstel voorziet in toereikende en tijdige informatievoorziening op alle markten en zou dus dit pijnpunt moeten verzachten.

4.1.5

Het Hof van Justitie benadrukt in zijn rechtspraak dat de lidstaten ervoor dienen te waken dat de ene categorie aandeelhouders zich ten koste van de andere aan misbruik schuldig maakt.

4.1.6

Vereisten betreffende stemmen bij volmacht en herregistratie kosten vaak veel geld en uit de effectbeoordeling van de Commissie kan tot op zekere hoogte worden afgeleid dat deze kosten kleine fondsen er inderdaad van weerhouden om gebruik te maken van hun stemrecht. De Commissie wil de procedure voor de aanwijzing van volmachthouders vereenvoudigen, duidelijk maken wie gemachtigd kan worden en de rechten van de gevolmachtigden in bepaalde landen versterken.

4.1.7

Is de voorzitter van de algemene vergadering gemachtigd, dan zou hij moeten worden verplicht om strikt overeenkomstig de wensen van de aandeelhouder/lastgever te stemmen.

4.2.1

De voorgestelde uniforme termijn voor het bericht tot oproeping tot de algemene vergadering vermindert de flexibiliteit voor die lidstaten die een termijn van slechts 14 dagen kennen om een buitengewone algemene vergadering bijeen te roepen.

4.2.2

De verplichting om schriftelijke vragen van aandeelhouders schriftelijk te beantwoorden is essentieel.

4.2.3

Krachtens de artikelen 5 en 7 van het voorstel liggen er 30 dagen tussen de oproeping en de datum van de vergadering, om aandeelhouders in staat te stellen hun stemrechten uit te oefenen.

5.1

Het Comité kan zich in het Commissievoorstel vinden omdat obstakels voor grensoverschrijdend stemmen een distorsie voor de interne markt vormen.

5.2

De financiële sector heeft grote invloed op de economie en de werkgelegenheidsgroei en daarom moet alles wat aandeelhoudersparticipatie hindert, worden ontmoedigd, en dat is hetgeen de Commissie beoogt.

5.3

Momenteel is grensoverschrijdend stemmen, d.w.z. stemmen door een aandeelhouder die niet is gevestigd in het land waar de vennootschap is genoteerd, per definitie duurder, en dat is een voorbeeld van marktdistorsie.

5.4

Er bestaan nog te veel restricties die stemmen bij volmacht in sommige lidstaten tot een onnodig omslachtige aangelegenheid maken.

5.5

Aandelenblokkering, d.w.z. de verplichting om aandelen voor een algemene vergadering gedurende een paar dagen te blokkeren of in bewaring te geven om vervolgens te kunnen stemmen, is een praktijk die nog altijd in een aantal lidstaten bestaat en er soms zelfs verplicht is. Dit is een dure zaak, want aandeelhouders kunnen vóór de vergadering hun aandelen wekenlang niet meer verhandelen. Voorts beschouwt de meerderheid van de institutionele beleggers deze gang van zaken als een van de grootste hinderpalen voor de uitoefening van het stemrecht.

5.6

De Commissie wijst er terecht op dat aandeelhouders uit andere lidstaten inzake de uitoefening van hun stemrechten het meest worden gehinderd door te late verstrekking van voor een algemene vergadering relevante informatie, onvolledigheid ervan, resoluties in samenvattingsvorm of laattijdige oproeping. Alle relevante documenten dienen zowel elektronisch als in papiervorm beschikbaar te worden gesteld. Daarbij moet worden gedacht aan auditverslagen, antwoorden op vragen van aandeelhouders, oproepingen tot een algemene vergadering en moties die daar zullen worden ingediend.

5.7

Artikel 8 heeft betrekking op deelname aan een algemene vergadering langs elektronische weg. Technologie ontwikkelt zich dusdanig snel dat de Commissie het volgende voorstelt: „De lidstaten verbieden de aandeelhouders niet om langs elektronische weg aan de algemene vergadering deel te nemen”.

5.8

In het voorstel wordt niet specifiek op het probleem van aandelen aan toonder ingegaan. De communicatie met betrekking tot dit soort aandelen verloopt grotendeels via krantenadvertenties. Elektronische communicatie is echter moderner, sneller en zeker goedkoper.

5.9

In artikel 10 worden de regelingen voor stemmen bij volmacht verduidelijkt en de beperkingen afgeschaft die sommige vennootschappen opleggen in verband met de persoon die kan worden gemachtigd.

5.10

Ten slotte is het Comité er zeker geen voorstaander van om de huidige situatie te laten zoals zij is. De hierboven behandelde belemmeringen weerhouden namelijk kleine aandeelhouders uit kostenoverwegingen van grensoverschrijdend stemmen en zijn erg duur voor de institutionele beleggers.

23.12.2006   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 318/45

1.1

Het EESC is tevreden over de voorgestelde verordening, die de rechtsgrond moet gaan vormen voor de totstandbrenging van koopkrachtpariteiten (KKP's). De bedoeling is dat de berekening van KKP's in EU-verband én in de lidstaten zo aan transparantie, relevantie en kwaliteit wint.

1.2

De verordening zou zo snel mogelijk moeten worden goedgekeurd, omdat deze betrekking heeft op een belangrijk onderwerp; er zijn regels nodig die de bevoegdheden van de Commissie en de lidstaten afbakenen en tegelijkertijd een homogene basis vormen voor de berekening en toezending van KKP-gegevens.

1.3

Uit kostenoverwegingen berekent de Commissie (Eurostat) KKP's momenteel per land, niet per regio (1). Deze KKP's worden echter ook gebruikt om de economische prestaties van regio's te bepalen. Binnen de lidstaten blijken de prijzen van goederen en diensten van regio tot regio soms aanzienlijk uiteen te lopen. Het is van het grootste belang dat de correctiecoëfficiënten die de statistische eenheden toepassen op de door hen verzamelde basisgegevens juist zijn, omdat zich anders fouten kunnen voordoen bij de berekening van de KKP's. De lidstaten zouden daarom alles moeten doen wat economisch en technisch gezien in hun macht ligt om ervoor te zorgen dat deze coëfficiënten een zo nauwkeurig mogelijke afspiegeling vormen van de geografische prijsverschillen.

1.4

Om deze reden lijkt de minimumtermijn van zes jaar voor de herziening van de coëfficiënten veel te ruim bemeten. De Commissie doet er daarom goed aan deze termijn in te korten. Aangezien de voorgestelde verordening een minimumfrequentie (2) bevat voor de levering van basisgegevens (3), zou het ook wenselijk zijn dat de informatie over prijzen indien mogelijk elke twee jaar wordt geleverd (in de ontwerpverordening staat een minimum van drie jaar).

1.5

De EU moet Eurostat efficiënter maken door er meer mensen op te zetten, zijn technische mogelijkheden uit te breiden en het beter te coördineren met de nationale statistische eenheden, die voor de berekening van KKP's een belangrijke verantwoordelijkheid hebben.

2.1

In het begin van de jaren tachtig werd het Eurostat-OECD-PPP-programma opgezet om het BBP van de EU-lidstaten en van de OESO-landen op gezette tijden met elkaar te vergelijken (4). KKP's zijn dus omrekeningskoersen voor valuta's waarmee de in de nominale nationale valuta uitgedrukte economische indicatoren worden omgerekend in een gemeenschappelijke kunstmatige valuta, de zogeheten koopkrachtstandaard (KKS), die de koopkracht van de verschillende nationale valuta's op een gelijk niveau brengt.

2.2

Economische volumeaggregaten in KKS worden berekend door de oorspronkelijke waarde ervan in de nationale valuta te delen door de desbetreffende KKP. Wanneer nationale BBP's met behulp van KKP's in KKS zijn omgerekend, zijn dus zuivere volumevergelijkingen mogelijk, omdat de prijspeilcomponent is geëlimineerd.

2.3

KKP's zijn zowel prijsdeflatoren als valutaomrekeningsfactoren. Met de invoering van de euro in de tot de eurozone behorende lidstaten kunnen de prijzen in die landen voor het eerst rechtstreeks worden vergeleken. De koopkracht van de euro verschilt echter per land en hangt af van het nationale prijspeil. Daarom zijn de KKP's voor de niet-eurolanden een valutaomrekeningsfactor die tegelijk het effect van prijspeilverschillen elimineert, terwijl zij voor de eurolanden de KKP's alleen de functie van prijsdeflator vervullen.

2.4

KKP's worden berekend als gemiddelden van de prijsverhoudingen tussen de verschillende landen. Dit mandje is gebaseerd op systemen als de Classification of Individual Consumption by Purpose  (5)(COICOP) en de Classification of Products by Activity (CPA). Het veldwerk vindt plaats in een of meerdere steden op het economische grondgebied (doorgaans alleen in de hoofdsteden van de lidstaten). De meeste lidstaten werken met geografische correctiecoëfficiënten om regionale verschillen recht te doen. Een van de lidstaten kijkt echter alleen naar de gegevens van de hoofdstad, omdat het ervan uitgaat dat dergelijke verschillen zich door zijn geringe omvang niet voordoen.

3.1

Het BBP geeft de resultaten van alle activiteiten van economische actoren in een bepaald economisch gebied en voor een bepaalde periode, gewoonlijk een jaar, weer. Het BBP wordt berekend aan de hand van een systeem van nationale rekeningen. Voor de EU is dit het Europees systeem van nationale en regionale rekeningen (ESR 1995). Bij de meting van het BBP kan van de productie, de bestedingen of het inkomen worden uitgegaan. Voor KKP's is vooral de meting van de bestedingen relevant. Deze geven namelijk aan in welke mate de door de economie van een land geproduceerde (of ingevoerde) goederen en diensten voor particuliere consumptie, overheidsconsumptie, investeringen of uitvoer worden bestemd.

3.2

Om de volumes werkelijk te kunnen vergelijken, moeten derhalve omrekeningsfactoren (ruimtelijke deflatoren) worden gebruikt die de verschillen in prijspeil tussen landen weergeven. Wisselkoersen zijn onbruikbaar, omdat ze doorgaans niet alleen een afspiegeling vormen van de prijsverschillen, maar ook van andere factoren.

3.3

KKP's tussen de valuta's van landen zijn daarom speciaal ontwikkeld voor gebruik als ruimtelijke omrekeningsfactoren.

4.1

Aanvankelijk werden KKP's vooral gebruikt door internationale organisaties als Eurostat, het IMF, de OESO, de Wereldbank en de Verenigde Naties. Maar inmiddels maken tal van overheidsorganen, universiteiten, onderzoekscentra, overheidsondernemingen en particuliere bedrijven er gebruik van. Banken gebruiken KKP's voor hun economische analyses en om zicht te houden op de wisselkoersen; werkgevers en werknemers gebruiken ze om hun salaris te berekenen wanneer ze naar een ander land verhuizen.

KKP's kunnen bovendien gebruikt worden bij collectieve internationale salarisonderhandelingen.

4.2

KKP's zijn indicatoren die voor de EU vanuit economisch en beleidstechnisch oogpunt van het grootste belang zijn. Volgens de wetgeving moeten ze worden gebruikt voor de structuurfondsen (6) en de cohesiefondsen (7). Bij de structuurfondsen wordt echter gewerkt met het bruto binnenlands product (BBP) per capita, terwijl bij het Cohesiefonds wordt uitgegaan van het bruto nationaal product (BNP) per capita. In de voorgestelde verordening waarop dit advies betrekking heeft is alleen sprake van het BBP (8).

4.3

KKP's worden ook gebruikt voor de vaststelling van de correctiecoëfficiënten die moeten worden toegepast op de bezoldigingen en pensioenen van ambtenaren en ander personeel van de Europese Gemeenschappen (9).

5.1

De voorgestelde verordening is bedoeld om met een wettelijk kader voor de berekening van KKP's een juridisch vacuüm op te heffen. Met behulp van gemeenschappelijke regels voor de levering van basisgegevens moeten de transparantie en de kwaliteit van deze gegevens verbeterd worden (artikel 1). Dit is niet alleen gunstig voor Eurostat, die de resultaten coördineert, maar ook voor de statistische eenheden van elk land.

5.2

Verantwoordelijkheden en bevoegdheden. De Commissie is verantwoordelijk voor de coördinatie van de levering van de basisgegevens, de berekening en publicatie van de KKP's en de ontwikkeling van een methodiek in overleg met de lidstaten (artikel 4.1). Eurostat voert deze taken namens de Commissie uit.

5.3

De lidstaten zenden in een identiek technisch formaat de aan de hand van gemeenschappelijke criteria uitgewerkte basisgegevens naar Eurostat (artikel 5 en bijlage I).

5.4

De statistische eenheden staan omschreven in Verordening (EG) nr. 696/1993 van de Raad (artikel 6). De Commissie en de lidstaten zetten een kwaliteitscontrolesysteem op (artikel 7).

5.5

Eurostat berekent KKP's voor ieder kalenderjaar (artikel 8) en publiceert de resultaten op geaggregeerd niveau voor elke lidstaat (artikel 9).

5.6

De lidstaten hoeven geen enquêtes uit te voeren als deze alleen zijn bedoeld voor de vaststelling van de correctiecoëfficiënten voor toepassing op de bezoldigingen en pensioenen van ambtenaren en andere personeelsleden van de Europese Gemeenschappen (artikel 10).

5.7

Temporele en ruimtelijke aanpassingsfactoren. De KKP's worden berekend aan de hand van de nationale jaargemiddelden (artikel 2.2). Aangezien „de gegevensverzameling beperkt [mag] blijven tot een of meer plaatsen in het economisch gebied” en „tot een bepaalde periode”, moeten alle lidstaten een tijdelijke aanpassingsfactor (die niet ouder dan een jaar mag zijn) en een ruimtelijke aanpassingsfactor (die niet ouder dan zes jaar mag zijn) toepassen (bijlage I, Methodiek, paragrafen 2 t/m 4).

23.12.2006   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 318/47

1.1

Onderhavig Commissievoorstel betreft een nieuw plan voor de automatisering van de douane waardoor het Europese douanesysteem op den duur volledig geautomatiseerd, interoperabel, veilig, toegankelijk en elektronisch zou moeten worden, zonder dat er nog papier bij aan te pas komt. Die automatisering is de noodzakelijk aanvulling op het gemoderniseerde douanewetboek, waarvan de invoering door de Commissie is voorgesteld (1) en waarover het EESC een apart advies heeft uitgebracht.

1.2

Goedkeuring van dit geautomatiseerde systeem impliceert dat alle lidstaten zich daar samen voor moeten inzetten en dat hun inspanningen worden gecoördineerd. Dit geldt niet alleen voor de douane, maar ook voor niet tot de douane behorende grensdiensten die geacht worden de concepten „één enkele interface” en „één enkel loket” in praktijk te brengen: toepassing van die concepten heeft tot gevolg dat douaneafhandeling eenvoudiger, minder tijdrovend en voordeliger wordt, terwijl ook de controles van de douane met het oog op risicobeheersing aan doeltreffendheid winnen.

1.3

De lidstaten hebben al veel geïnvesteerd in de invoering van geautomatiseerde douanesystemen, maar die systemen vertonen van land tot land grote verschillen qua geavanceerdheid, regelgeving en gebruik van gegevens. Die dus nog gebrekkige harmonisatie komt bovenop een ander nog veel groter en tot dusverre onopgelost gebleven probleem, nl. dat de systemen niet interoperabel zijn.

1.4

Als systemen interoperabel zijn, kunnen de bestuurlijke instanties van de diverse landen informatie uitwisselen; bovendien bevat het plan — en hier blijkt dat ook de burgers niet worden vergeten — de mogelijkheid om interfaces met het bedrijfsleven te bieden, zodat niet alleen het concept van „één enkel loket” kan worden toegepast, maar ook de uitwisseling van informatie wordt gegarandeerd. Eenmaal volledig operationeel, zal het nieuwe geautomatiseerde systeem, in ieder geval louter vanuit douaneoogpunt, ontegenzeggelijk een stap vooruit zijn op de weg naar een echte interne markt, die dus alleen grenzen heeft met landen buiten de EU. Overigens moeten de betrekkingen met landen buiten de EU, vanwege de globalisering, noodzakelijkerwijs meewegen: aan dat aspect wordt in het Commissievoorstel voorbijgegaan.

2.1

De Commissie merkt op dat de doelstellingen van een op interoperabele systemen gebaseerde automatisering ook hadden kunnen worden nagestreefd middels de uitwerking van een gecentraliseerd douanesysteem. Die oplossing is echter, zo vervolgt de Commissie, om meerdere redenen niet haalbaar, o.m. omdat het moeilijk is om, in afwijking van de beginselen van subsidiariteit en van evenredigheid, operationele bevoegdheden van de lidstaten naar de Commissie over te hevelen. Waarschijnlijk is de échte reden waarom die oplossing niet haalbaar is, dat de lidstaten er weinig voor voelen om hun prerogatieven op te geven, ook al weten ze dat een deel van de douane-opbrengsten rechtstreeks onder de communautaire begroting ressorteert. Welnu, het EESC is van mening dat communautair beheer van de douane een langetermijndoelstelling van de EU moet worden: een dergelijk beheer heeft voordelen, omdat het een eenvoudig, betrouwbaar en voordelig systeem is en interconnectie mogelijk maakt met andere systemen van landen in en buiten de EU. Gelet op mogelijke vertragingen bij de implementatie van de door elk van de 25 lidstaten ontwikkelde basissystemen zou moeten worden nagegaan of het niet beter is om gebruik te maken van volledig geautomatiseerde systemen zoals het geautomatiseerde invoersysteem en het geautomatiseerde uitvoersysteem, met elkaar verbonden via een vast Europees toegangspunt.

2.2

Onderhavig initiatief van de Commissie is in de eerste plaats iets waaraan niet valt te ontkomen, omdat het van kracht worden van het nieuwe douanewetboek vereist dat de procedures met de nieuwe normen overeenkomen. Daar komt nog bij dat dit initiatief onderdeel is van een reeks andere eEurope- en eGovernment-maatregelen (2) die op andere gebieden zijn genomen, en — meer specifiek — het logische vervolg is van de verplichtingen die zijn aangegaan met de in 2003 door de Commissie uitgebrachte Mededeling „Eenvoudige en papierloze procedures voor de douanediensten en de marktdeelnemers” (3). Die verplichtingen werden overigens — ten minste t.a.v. het deel „afschaffing van papier” — al in het programma Douane 2007  (4) aangegeven en vonden vervolgens bevestiging in 2004, bij de wijziging van de Verordening tot vaststelling van het communautair douanewetboek (5).

2.3

Het systeem dat de Commissie voorstelt, bevat een aantal vernieuwingen waarvan het EESC de voornaamste alleen maar kan toejuichen: interconnectie van de nationale systemen, interface met het bedrijfsleven via het „ene loket”, mogelijkheid om online in- en uitklaring van goederen aan te vragen en geïntegreerd beheer van de risico's. Deze vernieuwingen zullen ongetwijfeld tot vooruitgang leiden, op voorwaarde dat de daarmee gemoeide kosten de draagkracht van burgers en bedrijfsleven niet te boven gaan. Daarom verdient het aanbeveling na te gaan welke gevolgen deze drastische veranderingen voor het douane-personeel hebben (middelen, opleiding, loopbanen, aanpassing).

2.4

Desalniettemin plaatst het EESC een aantal kanttekeningen bij de integratie van de geautomatiseerde systemen en de complementariteit daarvan. De Commissie heeft volledige interoperabiliteit van de douanesystemen voor ogen: dat betekent dat de douane-administraties onderling en met „andere douanediensten die betrokken zijn bij het goederenverkeer van en naar de Gemeenschap” informatie moeten kunnen uitwisselen. Instanties die belast zijn met het innen van de BTW vallen duidelijk niet onder die formulering, terwijl een structurele band tussen douane en BTW-diensten nuttig kan zijn om, in sommige gevallen en voor bepaalde goederen, de handel in imitaties van merken in de hand te houden. Die handel in namaakgoederen is niet nieuw, maar een bestaand fenomeen dat voortdurend in omvang toeneemt: uit landen buiten de EU ingevoerde goederen worden vaak met Europese merknamen erop of als vervalste „Europese” merken weer in de Gemeenschap in omloop gebracht (met betaling van de BTW).

2.5

Ook vestigt het EESC de aandacht op de als volgt luidende tweede overweging van het Commissievoorstel: „De totstandbrenging van de pan-Europese e-overheid … vereist dat er maatregelen worden genomen om … fraude, georganiseerde misdaad en terrorisme te helpen bestrijden …”. Alhoewel de intentieverklaring duidelijk is, is minder duidelijk hoe de Commissie dat doel denkt te bereiken met de desbetreffende bepalingen van haar voorstel. Gegevens die voor douanedoeleinden worden verzameld, kunnen alleen voor andere doeleinden worden gebruikt als er een systeem wordt ingevoerd dat aansluiting heeft op andere systemen.

2.5.1

Uitgaande van een evaluatie van de Commissie (6) en een aanbeveling van het Europees Parlement van 14 oktober 2004, heeft de Raad in december 2004 het Haags programma goedgekeurd. In dat programma is een reeks maatregelen en acties vastgelegd om de veiligheid in de EU te vergroten en vooral om „de samenwerking op het gebied van politie, douane en justitie” te verbeteren. Een daarop volgend document van 10 juni 2005 bevat een actieplan ter verwezenlijking van het Haags Programma waarin wordt gerefereerd aan een resolutie over douanesamenwerking die de Raad van ministers van Justitie en Binnenlandse Zaken op 30 maart 2004 heeft goedgekeurd, en aan een mededeling over de strijd tegen grensoverschrijdende handel van verboden of gereguleerde goederen. In weer een ander daarop volgend document (7) wordt douanesamenwerking opnieuw tot prioriteit verheven. Voor alle projecten in bovenstaande documenten wordt ervan uitgegaan dat er informatie beschikbaar is over repressie, wat ook onderdeel is van het Haags programma. Gezien de verscheidenheid aan in dit verband belangrijke gegevens en de aard van de lopende projecten, moet uiteraard in een programma dat tot doel heeft om voorgoed een geautomatiseerd douanesysteem in te voeren, zijn vastgelegd dat de database van de douane op het tijdstip waarop dat systeem van kracht wordt of kort daarna aansluiting heeft op andere systemen, en met name op de stelsels voor interne veiligheid in en buiten Europa. Vanzelfsprekend moeten daarbij steeds de persoonlijke levenssfeer, het beroepsgeheim en de bescherming van gegevens worden gerespecteerd.