ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ
Βρυξέλλες, 29.6.2022
COM(2022) 317 final
ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ
σχετικά με το πρόγραμμα εργασιών στον πολιτιστικό τομέα (2019-2022)
Πίνακας περιεχομένων
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
2. ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
3. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΕΡΓΑΣΙΩΝ: τομείς προτεραιότητας
3.1. Προτεραιότητα A: Βιωσιμότητα της πολιτιστικής κληρονομιάς
3.2. Προτεραιότητα Β: Συνοχή και ευημερία
3.3. Προτεραιότητα Γ: Ένα οικοσύστημα που να στηρίζει τους καλλιτέχνες, τους επαγγελματίες του πολιτισμού και της δημιουργίας και το ευρωπαϊκό περιεχόμενο
3.4. Προτεραιότητα Δ: Ισότητα των φύλων
3.5. Προτεραιότητα Ε: Διεθνείς πολιτιστικές σχέσεις
3.6. Προτεραιότητα ΣΤ: Ο πολιτισμός ως κινητήρια δύναμη της βιώσιμης ανάπτυξης
3.7. Στατιστικές στον πολιτιστικό κλάδο
3.8. Ψηφιοποίηση
4. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΕΡΓΑΣΙΩΝ: μέθοδοι εργασίας
4.1. Ανοικτή μέθοδος συντονισμού (ΑΜΣ)
4.2. Διανομή και κοινοποίηση των αποτελεσμάτων του προγράμματος εργασιών
4.3. Πολιτιστικοί ενδιαφερόμενοι φορείς
5. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΕΡΓΑΣΙΩΝ: αποτελέσματα πολιτικής
6. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: προβληματισμοί σχετικά με τη βελτίωση του πλαισίου και νέες προτεραιότητες
ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ
ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΣΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ (2019-2022)
1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Στα συμπεράσματα του Συμβουλίου σχετικά με το πρόγραμμα εργασιών στον πολιτιστικό τομέα (2019-2022) καλείται η Επιτροπή «να καταρτίσει τελική έκθεση για την εφαρμογή του, βάσει προαιρετικών γραπτών εισηγήσεων των κρατών μελών, ως τον Ιούνιο του 2022. Βάσει της έκθεσης αυτής, η προεδρία του Συμβουλίου ενδέχεται να εξετάσει αν είναι σκόπιμο να προτείνει ένα νέο πρόγραμμα εργασιών στον πολιτιστικό τομέα για την επόμενη περίοδο» 1 .
Η παρούσα έκθεση περιγράφει τα αποτελέσματα που επιτεύχθηκαν κατά την εφαρμογή του προγράμματος εργασιών από τον Ιανουάριο του 2019 όσον αφορά τις προτεραιότητες, τις μεθόδους εργασίας και τις δράσεις, που καθορίστηκαν στο πλαίσιο της πανδημίας του κορονοϊού και της διαδικασίας ανάκαμψης. Η έκθεση εξετάζει επίσης τρόπους ενίσχυσης της χάραξης πολιτικής και της συνεργασίας στον τομέα του πολιτισμού σε επίπεδο ΕΕ και διατυπώνει προτάσεις για τις προτεραιότητες που πρέπει να αντιμετωπιστούν σε ένα νέο πρόγραμμα εργασιών μετά το 2022.
Για την κατάρτιση της παρούσας έκθεσης, η Επιτροπή διεξήγαγε έρευνα για να ζητήσει τις απόψεις των κρατών μελών σχετικά με τη συνάφεια και την εφαρμογή του προγράμματος εργασιών στον πολιτιστικό τομέα (2019-2022) (βλ. παράρτημα). Η αξιολόγησή της βασίζεται επίσης στις εργασίες της και στις τακτικές ανταλλαγές με άλλα θεσμικά όργανα της ΕΕ, καθώς και στον διάλογο με τον πολιτιστικό και τον δημιουργικό τομέα που διεξάγεται σε διάφορα φόρουμ.
Το παρόν έγγραφο επικεντρώνεται στις δραστηριότητες που πραγματοποιούνται στο πλαίσιο του προγράμματος εργασιών 2019-2022. Δεν πρόκειται για διεξοδική ανάλυση όλων των δράσεων πολιτιστικής πολιτικής που αναπτύχθηκαν σε ευρωπαϊκό επίπεδο κατά τη διάρκεια των ετών αυτών.
2.ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
Τα τελευταία χρόνια, η πολιτική δράση της ΕΕ στον τομέα του πολιτισμού καθοδηγείται από την ευρωπαϊκή ατζέντα για τον πολιτισμό 2 της Επιτροπής, το ευρωπαϊκό πλαίσιο δράσης στον τομέα της πολιτιστικής κληρονομιάς 3 , το οποίο αποτελεί συνέχεια του ευρωπαϊκού έτους πολιτιστικής κληρονομιάς 2018 4 , την κοινή ανακοίνωση «Προς μια στρατηγική της ΕΕ για διεθνείς πολιτιστικές σχέσεις» 5 και τα πολυετή προγράμματα εργασιών του Συμβουλίου στον πολιτιστικό τομέα 6 .
Από τις αρχές του 2020, ο καταστροφικός αντίκτυπος της πανδημίας του κορονοϊού στον πολιτισμό έχει επιδεινώσει τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο πολιτιστικός και ο δημιουργικός τομέας, ιδίως τις συνθήκες διαβίωσης και εργασίας των καλλιτεχνών και των επαγγελματιών του πολιτισμού και τη δημιουργία εισοδήματος για τις τέχνες και τον πολιτισμό. Οι δημόσιες αρχές επικεντρώθηκαν κυρίως στην άμβλυνση των επιπτώσεων της κρίσης και στη διευκόλυνση της ανάκαμψης των τομέων. Έχουν ληφθεί στοχευμένα μέτρα σε εθνικό και ενωσιακό επίπεδο 7 . Στο πλαίσιο της συνεργασίας τους στον τομέα του πολιτισμού, τα κράτη μέλη και η Επιτροπή παρακολουθούν τακτικά την παρεχόμενη στήριξη —μια χρήσιμη διαδικασία υπό την καθοδήγηση της χώρας που ασκεί την προεδρία της ΕΕ. Η Επιτροπή δρομολόγησε επίσης την πλατφόρμα «Creatives Unite» 8 για τη συλλογή πληροφοριών σχετικά με τον πολιτιστικό και τον δημιουργικό τομέα στην ΕΕ για την αντιμετώπιση της κρίσης λόγω COVID-19. Ύστερα από εκκλήσεις του πολιτιστικού και του δημιουργικού τομέα για πιο συντονισμένα μέτρα σε επίπεδο ΕΕ, η Επιτροπή εξέδωσε κατευθυντήριες γραμμές της ΕΕ για την ασφαλή επανέναρξη δραστηριοτήτων στους τομείς του πολιτισμού και της δημιουργίας 9 τον Ιούνιο του 2021. Η βιομηχανική στρατηγική της ΕΕ και η επικαιροποίησή της 10 προσδιόρισαν, μεταξύ άλλων, το οικοσύστημα του πολιτιστικού και του δημιουργικού κλάδου. Η προσέγγιση αυτή είναι καίριας σημασίας για τη βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάκαμψη των τομέων και συμβάλλει στην προώθηση της διττής μετάβασης της οικονομίας της ΕΕ στο σύνολό της, δεδομένης της σημασίας της για άλλα οικοσυστήματα (π.χ. για το τουριστικό οικοσύστημα) 11 . Για να ανοίξει ο δρόμος εξόδου από την κρίση, θεσπίστηκε ο μηχανισμός ανάκαμψης και ανθεκτικότητας ο οποίος άρχισε να ισχύει τον Φεβρουάριο του 2021. Οι τομείς και οι κλάδοι του πολιτισμού και της δημιουργίας επωφελούνται σε μεγάλο βαθμό από τη στήριξη του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας μέσω άμεσων μέτρων στα εθνικά σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, και έμμεσα μέσω οριζόντιων μέτρων. Η Επιτροπή χαρτογράφησε τις εν λόγω επενδύσεις και μεταρρυθμίσεις, σχεδίασε και δημοσίευσε θεματικό δελτίο για τους κλάδους του πολιτισμού και της δημιουργίας στον πίνακα αποτελεσμάτων του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας 12 . Επιπλέον, αρκετά από τα προγράμματα και τα ταμεία της ΕΕ στο πλαίσιο του πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου 2021-2027 έχουν προσαρμοστεί ώστε να παρέχουν πιο στοχευμένη στήριξη στον πολιτιστικό και τον δημιουργικό τομέα σε ένα πλαίσιο ανάκαμψης, συμπεριλαμβανομένου του αυξημένου προϋπολογισμού για το πρόγραμμα «Δημιουργική Ευρώπη» 13 και την ομάδα «Πολιτισμός, δημιουργικότητα και κοινωνία χωρίς αποκλεισμούς» στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζων Ευρώπη» 14 . Τον Νοέμβριο του 2021 η Επιτροπή δρομολόγησε επίσης την πλατφόρμα CultureEU, τον πρώτο διαδραστικό οδηγό χρηματοδότησης της ΕΕ για τον πολιτισμό 15 .
Όσον αφορά τις θεσμικές εξελίξεις στην ΕΕ, το τρέχον πρόγραμμα εργασιών στον πολιτιστικό τομέα ξεκίνησε σχεδόν παράλληλα με τη συμφωνία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου σχετικά με το «νέο στρατηγικό θεματολόγιο 2019-2024» 16 και τη νέα εντολή της Επιτροπής τον Δεκέμβριο του 2019, η οποία έθεσε έξι βασικούς στόχους πολιτικής. Η χάραξη πολιτικής και η δράση στον πολιτιστικό τομέα εν γένει συνέχισε να εστιάζει και να υλοποιεί τους στόχους της πράσινης και της ψηφιακής μετάβασης και συνέβαλε στην προώθηση του ευρωπαϊκού τρόπου ζωής μας. Η κρίση λόγω COVID-19 επιβεβαίωσε εκ νέου τη σημασία αυτών των γενικών προτεραιοτήτων και επιτάχυνε τις υφιστάμενες τάσεις στον πολιτισμό, για παράδειγμα τον ψηφιακό μετασχηματισμό, καθώς και την προσοχή που δίνεται στην κλιματική αλλαγή και την υποβάθμιση του περιβάλλοντος. Κατέστησε ορατό τον ανεκτίμητο ρόλο του πολιτισμού για την ευημερία των ανθρώπων, αλλά και για τη βελτίωση της κοινωνικής συνοχής και του κοινωνικού μετασχηματισμού 17 .
Σ’ αυτό το νέο πλαίσιο δρομολογήθηκαν και άλλες σημαντικές πρωτοβουλίες της ΕΕ, οι οποίες είτε βασίζονται ουσιαστικά στον πολιτισμό είτε διαμορφώνουν τη χάραξη πολιτιστικής πολιτικής, όπως το νέο ευρωπαϊκό Μπάουχαους 18 , το Ευρωπαϊκό Έτος Νεολαίας 2022 19 και το ευρωπαϊκό θεματολόγιο δεξιοτήτων 20 .
Στο παγκόσμιο πλαίσιο, ο πολιτισμός ως τομέας πολιτικής έχει αποκτήσει προβολή και αναγνώριση παρά την κρίση της νόσου COVID-19, ακόμη και λόγω αυτής. Για πρώτη φορά, οι ηγέτες της G20, στη Διακήρυξη της Ρώμης (Οκτώβριος 2021) 21 , υπενθύμισαν την εγγενή αξία του πολιτισμού και τον ρόλο του στη βιώσιμη ανάπτυξη και στην ενίσχυση της ανθεκτικότητας και της αναζωογόνησης των οικονομιών και των κοινωνιών. Επιπλέον, το ψήφισμα του ΟΗΕ του Δεκεμβρίου 2021 για τον πολιτισμό και τη βιώσιμη ανάπτυξη 22 επιβεβαίωσε εκ νέου τον ρόλο του πολιτισμού ως προαπαιτούμενου για την επίτευξη των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ και ως κινητήριας δύναμης για την υλοποίησή τους. Η διαδικασία που οδηγεί στη Mondiacult 2022, την παγκόσμια διάσκεψη της UNESCO για τον πολιτισμό και τη βιώσιμη ανάπτυξη που έχει προγραμματιστεί για τον Σεπτέμβριο του 2022 στο Μεξικό, συμβάλλει στη διατήρηση της δυναμικής στον τομέα αυτόν.
Από τον Φεβρουάριο του 2022 η στρατιωτική επίθεση της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας και του λαού της έχει επίσης καταστεί ζήτημα σοβαρής ανησυχίας για τη συνεργασία σε επίπεδο πολιτικής όσον αφορά τον τομέα του πολιτισμού. Η ρωσική εισβολή δεν απειλεί μόνο τη ζωή των καλλιτεχνών και των επαγγελματιών του πολιτισμού στην Ουκρανία, αλλά έχει επίσης ως αποτέλεσμα σοβαρή ζημία στο ευρύ φάσμα της πλούσιας και ποικιλόμορφης κληρονομιάς και πολιτιστικής έκφρασης της χώρας, γεγονός που απαιτεί ενιαία και συντονισμένη αντίδραση της ΕΕ. Κατά τη σύνοδό τους στην Angers στις 7-8 Μαρτίου 2022, οι Ευρωπαίοι υπουργοί που είναι αρμόδιοι για τον πολιτισμό και τα μέσα ενημέρωσης εξέδωσαν δήλωση 23 εκφράζοντας την αλληλεγγύη και την ισχυρή δέσμευσή τους να βοηθήσουν την Ουκρανία να αντιμετωπίσει αυτές τις προκλήσεις. Η Επιτροπή κινητοποιεί τα εργαλεία και τα μέσα της για τη στήριξη των Ουκρανών καλλιτεχνών και επαγγελματιών του πολιτισμού που εγκαταλείπουν τη χώρα τους, καθώς και των πολιτιστικών οργανισμών των χωρών που υποδέχονται Ουκρανούς πρόσφυγες, και για τη στήριξη της προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς, π.χ. μέσω του προγράμματος «Δημιουργική Ευρώπη» ή του μηχανισμού πολιτικής προστασίας της ΕΕ 24 (βλ. πλατφόρμα «Creatives Unite»).
3.ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΕΡΓΑΣΙΩΝ: τομείς προτεραιότητας
Από το 2002 τα κράτη μέλη της ΕΕ έχουν καθορίσει τις προτεραιότητές τους για τη συνεργασία στον τομέα της πολιτιστικής πολιτικής στα πολυετή προγράμματα εργασιών που εγκρίνονται μέσω συμπερασμάτων του Συμβουλίου. Το πρόγραμμα εργασιών στον πολιτιστικό τομέα (2019-2022) (όπως τροποποιήθηκε τον Μάιο του 2020) 25 αποτέλεσε βασικό στρατηγικό μέσο καθοδήγησης της πολιτικής συνεργασίας σε επίπεδο ΕΕ. Καθορίζει 6 τομείς προτεραιότητας για ανάληψη δράσης 26 και 18 θέματα με αντίστοιχες δράσεις για τα κράτη μέλη, την Επιτροπή και την προεδρία της ΕΕ, αρχής γενομένης από το 2019.
Από τα πορίσματα της έρευνας που διεξήγαγε η Επιτροπή προκύπτει ότι τα κράτη μέλη θεωρούν ότι η «βιωσιμότητα της πολιτιστικής κληρονομιάς», ο «πολιτισμός ως κινητήρια δύναμη της βιώσιμης ανάπτυξης» και «ένα οικοσύστημα που να στηρίζει τους καλλιτέχνες, τους επαγγελματίες του πολιτισμού και της δημιουργίας και το ευρωπαϊκό περιεχόμενο» αποτελούν τις σημαντικότερες προτεραιότητες για τη χάραξη πολιτικής σε επίπεδο ΕΕ. Σε εθνικό επίπεδο, επισημάνθηκαν επίσης «η συνοχή και η ευημερία». Τα κράτη μέλη συμφωνούν ότι οι στατιστικές στον πολιτιστικό κλάδο αποτελούν βασική οριζόντια προτεραιότητα.
Συνολικά, όλες οι δράσεις του προγράμματος εργασιών έχουν υλοποιηθεί όπως είχε προγραμματιστεί. Η επίτευξη αυτού του μεγάλου αριθμού προγραμματισμένων αποτελεσμάτων εντός σύντομου χρονικού διαστήματος και κατά τη διάρκεια της COVID-19 αποτελεί αξιοσημείωτο επίτευγμα. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η κατάσταση απαιτούσε προσαρμογές των μορφών εργασίας ή των χρονοδιαγραμμάτων για την ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων στα παραδοτέα. Η διατήρηση της διασύνδεσης μεταξύ των διαφόρων παραδοτέων με βάση ένα κυλιόμενο θεματολόγιο (όταν π.χ. μια μελέτη της ΕΕ ακολουθείται από ανοικτή μέθοδο συντονισμού 27 — ομάδα ΑΜΣ και επακόλουθα συμπεράσματα του Συμβουλίου) απαιτούσε πρόσθετες προσπάθειες συντονισμού, αλλά αποδείχτηκε επωφελής για τη συνοχή της χάραξης πολιτικής σε επίπεδο ΕΕ. Τα θέματα που συμφωνήθηκαν το 2019 κατά τη διάρκεια της αυστριακής προεδρίας αποδείχτηκαν ιδιαίτερα κατάλληλα και παρέμειναν επίκαιρα καθ’ όλη τη διάρκεια του προγράμματος εργασιών —την άποψη αυτή συμμερίζονται τα κράτη μέλη.
Στις ενότητες που ακολουθούν περιγράφεται η υλοποίηση του προγράμματος εργασιών στο πλαίσιο κάθε προτεραιότητας, με την αξιολόγηση των εργασιών και των αποτελεσμάτων σε σχέση με καθένα από τα 18 θέματα.
3.1.Προτεραιότητα A: Βιωσιμότητα της πολιτιστικής κληρονομιάς
Συμμετοχική διακυβέρνηση της πολιτιστικής κληρονομιάς
Το 2019 ξεκίνησε ένα έργο αλληλοδιδαχής μεταξύ ομοτίμων με τίτλο «Cultural Heritage in Action» (Η πολιτιστική κληρονομιά σε δράση). Το έργο αυτό, το οποίο σχεδιάστηκε από την Επιτροπή και χρηματοδοτείται από το πρόγραμμα «Δημιουργική Ευρώπη», τελεί υπό τη διαχείριση κοινοπραξίας (Eurocities, KEA European Affairs, European Regions Research and Innovation Network, Europa Nostra και Architects Council of Europe). Είναι ένα από τα κληροδοτήματα του ευρωπαϊκού έτους πολιτιστικής κληρονομιάς 2018 που περιλαμβάνεται στο ευρωπαϊκό πλαίσιο δράσης στον τομέα της πολιτιστικής κληρονομιάς.
Το έργο παρέχει τη δυνατότητα σε περισσότερους από 100 τοπικούς και περιφερειακούς υπευθύνους χάραξης πολιτικής να ανταλλάσσουν γνώσεις σχετικά με την πολιτιστική κληρονομιά. Επικεντρώνεται στη συμμετοχική διακυβέρνηση, στην προσαρμοστική επαναχρησιμοποίηση και στις αρχές ποιότητας για παρεμβάσεις στην πολιτιστική κληρονομιά. Η κοινοπραξία δημοσίευσε 32 καινοτόμες πρακτικές τον Νοέμβριο του 2020 28 . Το έργο θα συνεχίσει την ανταλλαγή γνώσεων και εμπειριών σε δεύτερη φάση έως τον Ιανουάριο του 2023, εστιάζοντας σε τρία αλληλένδετα θέματα: 1) ανάκαμψη και ανθεκτικότητα μέσω της πολιτιστικής κληρονομιάς σε έναν κόσμο μετά την πανδημία· 2) πιο βιώσιμη πολιτιστική κληρονομιά για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης· 3) διακυβέρνηση και χρηματοδότηση: νέοι ρόλοι για τις τοπικές και τις περιφερειακές αρχές. Το έργο εκτιμάται ιδιαίτερα από τους τοπικούς και περιφερειακούς υπευθύνους χάραξης πολιτικής που συμμετέχουν.
Στο πλαίσιο αυτού του θέματος, η κροατική προεδρία διοργάνωσε διάσκεψη της προεδρίας τον Φεβρουάριο του 2020 στο Ντουμπρόβνικ με θέμα «Προώθηση της ευρωπαϊκής συνεργασίας για την πολιτιστική κληρονομιά που διατρέχει κίνδυνο» 29 . Τα σχετικά συμπεράσματα του Συμβουλίου σχετικά με τη διαχείριση κινδύνων στον τομέα της πολιτιστικής κληρονομιάς εγκρίθηκαν τον Μάιο του 2020 30 .
Προσαρμογή της πολιτιστικής κληρονομιάς στην κλιματική αλλαγή
Πρόεδρος της ομάδας ΑΜΣ με θέμα «Strengthening Cultural Heritage Resilience for Climate Change» (Ενίσχυση της ανθεκτικότητας της πολιτιστικής κληρονομιάς στην κλιματική αλλαγή) ήταν η Γερμανία. Η έκθεση, μαζί με τις συστάσεις, θα οριστικοποιηθεί έως τον Ιούλιο του 2022. Οι κύριοι στόχοι ήταν ο εντοπισμός και η ανταλλαγή ορθών πρακτικών και καινοτόμων μέτρων για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς, υλικής και άυλης, σε σχέση με την κλιματική αλλαγή. Στο πλαίσιο αυτό εξετάζεται η συμβολή που μπορεί να έχει η πολιτιστική κληρονομιά στον μετριασμό και την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής σύμφωνα με τους στόχους της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας.
Οι εργασίες της ομάδας επικεντρώθηκαν στην εξέταση των τρεχουσών και αναδυόμενων απειλών και επιπτώσεων, στη συζήτηση των κατάλληλων διαθέσιμων μέτρων προσαρμογής και μετριασμού, καθώς και στην οικοδόμηση ανθεκτικότητας των αγαθών πολιτιστικής κληρονομιάς ενόψει ενός μεταβαλλόμενου περιβάλλοντος, αποφεύγοντας παράλληλα την κακή προσαρμογή.
Παρά τον επείγοντα χαρακτήρα του, το θέμα αυτό βρίσκεται ακόμη σε πρώιμο στάδιο. Η τελική έκθεση και οι συστάσεις της ομάδας αυτής αποτελούν πολύτιμη συμβολή στην αναγκαία συζήτηση για το θέμα αυτό και στον σχεδιασμό μέτρων που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή στον τομέα της πολιτιστικής κληρονομιάς σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο.
Αρχές ποιότητας για παρεμβάσεις χρηματοδοτούμενες από την ΕΕ με δυνητικό αντίκτυπο στην πολιτιστική κληρονομιά
Το 2019 μετά το ευρωπαϊκό έτος πολιτιστικής κληρονομιάς, το Διεθνές Συμβούλιο Μνημείων και Τοποθεσιών (ICOMOS) δημοσίευσε το έγγραφο για τις ευρωπαϊκές αρχές ποιότητας 31 . Η ρουμανική προεδρία διοργάνωσε τη διάσκεψη της προεδρίας με θέμα «Quality principles for cultural heritage» (Αρχές σχετικά με την ποιότητα στον τομέα της πολιτιστικής κληρονομιάς) τον Απρίλιο του 2019 στη Sighisoara. Οι ευρωπαϊκές αρχές ποιότητας αναθεωρήθηκαν περαιτέρω τον Νοέμβριο του 2020. Το έργο αλληλοδιδαχής μεταξύ ομοτίμων «Cultural Heritage in Action» κάλυψε επίσης τις αρχές ποιότητας. Το έργο εντόπισε ορθές πρακτικές σχετικά με την ποιότητα των παρεμβάσεων στον τομέα της πολιτιστικής κληρονομιάς, οι οποίες έχουν συμπεριληφθεί στον κατάλογο ορθών πρακτικών.
Συμπληρωματική χρηματοδότηση για την πολιτιστική κληρονομιά
Η Επιτροπή διοργάνωσε διαδικτυακό εργαστήριο σχετικά με τη συμπληρωματική χρηματοδότηση για την πολιτιστική κληρονομιά στις 25-26 Ιανουαρίου 2021. Συμμετείχαν πάνω από 100 άτομα, συμπεριλαμβανομένων εκπροσώπων από 22 κράτη μέλη. Οι παρουσιάσεις κάλυψαν παραδείγματα συμπράξεων δημόσιου-ιδιωτικού τομέα, συμμετοχικής χρηματοδότησης και συγκέντρωσης κεφαλαίων, λαχειοφόρων αγορών, δωρεών και μεικτών πηγών. Μεταξύ των ομιλητών υψηλού επιπέδου, η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων επικεντρώθηκε στον τρόπο με τον οποίο η πολιτιστική κληρονομιά μπορεί να καταστεί ελκυστική για τους ιδιώτες επενδυτές, ενώ το Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Ίδρυμα επικεντρώθηκε στον ρόλο της φιλανθρωπίας και των ιδρυμάτων. Δύο έργα που χρηματοδοτούνται από την ΕΕ κοινοποίησαν επίσης τα αποτελέσματα της έρευνάς τους και ορισμένες περιπτωσιολογικές μελέτες. Η έκθεση 32 από το εν λόγω εργαστήριο, η οποία συγκεντρώνει πάνω από 100 ορθές πρακτικές, έχει διανεμηθεί ευρέως. Το Συμβούλιο Πολιτισμού διεξήγαγε συζήτηση πολιτικής επί του θέματος στις 18 Μαΐου 2021 33 .
3.2.Προτεραιότητα Β: Συνοχή και ευημερία
Κοινωνική συνοχή
Η Επιτροπή διοργάνωσε διαδικτυακό εργαστήριο με θέμα τον πολιτισμό για την κοινωνική συνοχή στις 26-27 Νοεμβρίου 2020. Αντικατέστησε την ομάδα ΑΜΣ που είχε προγραμματιστεί αρχικά να ασχοληθεί με το θέμα αυτό. Η ομάδα δεν μπόρεσε να συσταθεί όπως είχε προγραμματιστεί λόγω καθυστέρησης των εργασιών της προηγούμενης ΑΜΣ 2017-2018 για την κοινωνική ένταξη (στην οποία θα στηριζόταν η νέα ομάδα) και λόγω των περιορισμών της COVID-19. Κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης, περισσότεροι από 50 συμμετέχοντες από 22 κράτη μέλη συζήτησαν τρόπους προώθησης της κοινωνικής συνοχής μέσω του πολιτισμού σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο και διερεύνησαν βιώσιμα, αναπαραγώγιμα και χωρίς αποκλεισμούς μοντέλα συνεργασίας μεταξύ δημόσιων αρχών και επαγγελματιών του πολιτισμού. Οι εμπειρογνώμονες αντάλλαξαν επίσης απόψεις σχετικά με την αλληλεπίδραση μεταξύ πολιτισμού και γήρανσης του πληθυσμού, πολιτισμού και ευημερίας, καθώς και σχετικά με τον ρόλο του πολιτισμού στην πρόληψη της πληθυσμιακής συρρίκνωσης της υπαίθρου και στην ενδυνάμωση των ατόμων ώστε να επανενταχθούν στην αγορά εργασίας. Τα έγγραφα αναφοράς και η έκθεση του εργαστηρίου δημοσιεύθηκαν 34 .
Οι ανταλλαγές σχετικά με το θέμα αυτό συνεχίστηκαν στο πλαίσιο της διάσκεψης της πορτογαλικής προεδρίας με θέμα «Culture, Cohesion and Social Impact» (Πολιτισμός, συνοχή και κοινωνικός αντίκτυπος) στις 5-6 Μαΐου 2021 στο Πόρτο.
Αρχιτεκτονική και δομημένο περιβάλλον υψηλής ποιότητας
Η ομάδα ΑΜΣ για το θέμα αυτό, υπό την προεδρία της Εσθονίας, δημοσίευσε στις 6 Οκτωβρίου 2021 την έκθεσή της με τίτλο «Προς μια κοινή κουλτούρα αρχιτεκτονικής — Επενδύοντας σε ένα περιβάλλον διαβίωσης υψηλής ποιότητας για όλους» 35 .
Η έκθεση βασίζεται σε μια συλλογή μελετών περίπτωσης που συγκεντρώθηκαν από πολλαπλά επίπεδα διακυβέρνησης σε ολόκληρη την Ευρώπη και εξετάστηκαν από την ομάδα ΑΜΣ από το 2020 έως το 2021. Περιλαμβάνει παραδείγματα βέλτιστων πρακτικών και συστάσεις πολιτικής σχετικά με τον τρόπο εφαρμογής κριτηρίων ποιότητας για την αρχιτεκτονική και το δομημένο περιβάλλον. Ένα από τα συμπεράσματα είναι ότι «ο σχεδιασμός υψηλής ποιότητας και οι καλά μελετημένες παρεμβάσεις μπορούν να στηρίξουν τη ζωή και την αυθεντικότητα των πολιτιστικών αγαθών και να αποτρέψουν την αρνητική απώλεια της πολιτιστικής τους σημασίας».
Εκτός από την έκθεση, δημιουργήθηκε μια εργαλειοθήκη (διαθέσιμη σε όλες τις επίσημες γλώσσες της ΕΕ) για να βοηθήσει τους τοπικούς και περιφερειακούς φορείς λήψης αποφάσεων να αξιολογήσουν την ποιότητα των χώρων και των κτιριακών έργων. Μια τελική διάσκεψη για την παρουσίαση και τη συζήτηση των εργασιών πραγματοποιήθηκε στο Graz και στο Maribor στις 6-8 Οκτωβρίου 2021. Η έκθεση λήφθηκε επίσης υπόψη στα συμπεράσματα του Συμβουλίου σχετικά με τον πολιτισμό, την αρχιτεκτονική υψηλής ποιότητας και το δομημένο περιβάλλον ως βασικά στοιχεία της πρωτοβουλίας για το νέο ευρωπαϊκό Μπάουχαους 36 , τα οποία εγκρίθηκαν τον Δεκέμβριο του 2021.
Κατανόηση του ψηφιακού κοινού
Στο τέλος του 2021 η Επιτροπή δρομολόγησε τις εργασίες εμπειρογνωμόνων για το θέμα αυτό μέσω της πλατφόρμας «Voices of Culture» 37 . Αποσκοπεί στη διερεύνηση της δυνατότητας προαιρετικών κατευθυντήριων γραμμών για τη συλλογή και τη διαχείριση δεδομένων σχετικά με το ψηφιακό κοινό, με ιδιαίτερη έμφαση στις παραστατικές τέχνες (θέατρο, χορός, ζωντανή μουσική) και την πολιτιστική κληρονομιά (μουσεία, αίθουσες τέχνης, ιστορικά κτίρια, μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς, εκδηλώσεις και δραστηριότητες άυλης κληρονομιάς). Οι εμπειρογνώμονες αξιοποίησαν τα διδάγματα που αντλήθηκαν από τις πρακτικές που σχετίζονται με την COVID-19 και συζήτησαν τις ευκαιρίες και τις προκλήσεις για τη συλλογή και τη διαχείριση δεδομένων του ψηφιακού κοινού σε έκθεση 38 που θα υποβληθεί στα μέσα του 2022.
Νέες δημιουργικές γενιές
Μετά τη διάσκεψη της προεδρίας με θέμα «Young creative generations» (Νέες δημιουργικές γενιές) που διοργάνωσε η Ρουμανία τον Μάρτιο του 2019 στο Βουκουρέστι, τον Μάιο του 2019 εγκρίθηκαν τα συμπεράσματα του Συμβουλίου 39 .
Ιδιότητα του πολίτη, αξίες και δημοκρατία
Η φινλανδική προεδρία διοργάνωσε διάσκεψη της προεδρίας με θέμα «Ιδιότητα του πολίτη, αξίες και δημοκρατία» τον Ιούλιο του 2019 στο Ελσίνκι.
Τον Δεκέμβριο του 2021 η Επιτροπή δρομολόγησε ανεξάρτητη μελέτη με τίτλο «The importance of citizens’ participation in culture for civic engagement and democracy – policy lessons from international research» (Η σημασία της συμμετοχής των πολιτών στον πολιτισμό για τη συμμετοχή των πολιτών στα κοινά και τη δημοκρατία — διδάγματα πολιτικής από διεθνείς έρευνες). Αυτή θα συνοψίζει υπάρχουσες γνώσεις και αποδεικτικά στοιχεία σχετικά μ’ αυτό το θέμα, θα καταλήγει σε βασικά διδάγματα πολιτικής και θα επισημαίνει παραδείγματα επιτυχημένων δράσεων από διάφορα κράτη μέλη της EΕ. Η μελέτη αναμένεται να ολοκληρωθεί τον Νοέμβριο του 2022.
3.3.Προτεραιότητα Γ: Ένα οικοσύστημα που να στηρίζει τους καλλιτέχνες, τους επαγγελματίες του πολιτισμού και της δημιουργίας και το ευρωπαϊκό περιεχόμενο
Καθεστώς και όροι εργασίας των καλλιτεχνών
Η Επιτροπή δημοσίευσε μελέτη σχετικά με το καθεστώς και τους όρους εργασίας των καλλιτεχνών και των επαγγελματιών του πολιτισμού και της δημιουργίας τον Δεκέμβριο του 2020 40 . Το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Εμπειρογνωμόνων για τον Πολιτισμό και τον Οπτικοακουστικό Τομέα (EENCA) συνέταξε τη μελέτη, σε στενή συνεργασία με τομεακές οργανώσεις ενδιαφερομένων. Έχει διανεμηθεί ευρέως, μεταξύ άλλων μέσω παρουσίασης στη διακυβερνητική επιτροπή της σύμβασης 2005 της UNESCO τον Φεβρουάριο του 2021. Η Επιτροπή προχώρησε περαιτέρω τη διαδικασία ξεκινώντας διάλογο με την πλατφόρμα «Voices of Culture» για το ίδιο θέμα. Η έκθεση αναζήτησης ιδεών με τίτλο «Το καθεστώς και οι όροι εργασίας των καλλιτεχνών και των επαγγελματιών του πολιτισμού και της δημιουργίας» δημοσιεύθηκε τον Ιούνιο του 2021 41 .
Η ομάδα ΑΜΣ «Status and working conditions of artists and cultural and creative professionals» (Καθεστώς και όροι εργασίας των καλλιτεχνών και των επαγγελματιών του πολιτισμού και της δημιουργίας) ξεκίνησε τις εργασίες της τον Σεπτέμβριο του 2021, υπό την προεδρία της Αυστρίας και της Ιρλανδίας. Στις εργασίες συμμετείχαν εμπειρογνώμονες τόσο από τα Υπουργεία Πολιτισμού όσο και από τα Υπουργεία Απασχόλησης/Κοινωνικών Υποθέσεων και από τα 27 κράτη μέλη της ΕΕ. Η ομάδα έχει ως στόχο να εξετάσει τους όρους εργασίας των καλλιτεχνών και των επαγγελματιών της δημιουργίας και να ανταλλάξει ορθές πρακτικές, λαμβάνοντας επίσης υπόψη το ευρύτερο οικοσύστημα που στηρίζει τους καλλιτέχνες, τους επαγγελματίες του πολιτισμού και της δημιουργίας και το ευρωπαϊκό περιεχόμενο. Οι συστάσεις για τα θέματα αυτά θα αναπτυχθούν στις υπόλοιπες συνεδριάσεις των ομάδων. Η έκθεση της ομάδας αναμένεται έως τα μέσα του 2023.
Καλλιτεχνική ελευθερία
Η Επιτροπή διοργάνωσε διαδικτυακό εργαστήριο για την καλλιτεχνική ελευθερία στις 21 Οκτωβρίου 2021, με περίπου 60 συμμετέχοντες από 20 κράτη μέλη. Περιλάμβανε ομιλητές από διεθνείς οργανισμούς (ΟΗΕ, UNESCO, Συμβούλιο της Ευρώπης), κράτη μέλη (Σουηδία, Ισπανία), την κοινωνία των πολιτών (Culture Action Europe, FreeMuse) και το Πανεπιστήμιο του Lodz, Πολωνία. Οι τρεις συνεδριάσεις επικεντρώθηκαν α) στην τρέχουσα κατάσταση όσον αφορά την καλλιτεχνική ελευθερία στην ΕΕ· β) στις βέλτιστες πρακτικές για την υλοποίηση, την προώθηση και την προστασία της ελευθερίας της καλλιτεχνικής έκφρασης· και γ) σε ένα νομικό πλαίσιο για την προστασία, την προώθηση και την πραγμάτωση της ελευθερίας της καλλιτεχνικής έκφρασης. Η έκθεση του εργαστηρίου δημοσιεύθηκε και οι εργασίες του θα τροφοδοτήσουν επίσης τις εργασίες σχετικά με την προαναφερθείσα μελέτη για την ιδιότητα του πολίτη, τις αξίες και τη δημοκρατία.
Οπτικοακουστικές συμπαραγωγές
Η διάσκεψη της ρουμανικής προεδρίας με θέμα «Εδραίωση της ευρωπαϊκής συνεργασίας μέσω συμπαραγωγών» διοργανώθηκε τον Μάρτιο του 2019 στο Βουκουρέστι 42 . Ακολούθησε η έγκριση του σχεδίου συμπερασμάτων του Συμβουλίου σχετικά με τη βελτίωση της διασυνοριακής κυκλοφορίας των ευρωπαϊκών οπτικοακουστικών έργων, με έμφαση στις συμπαραγωγές, τον Μάιο του 2019 43 .
Πρόεδρος της ομάδας ΑΜΣ ήταν οι Κάτω Χώρες, με αντιπρόεδρο τη Ρουμανία. Η έκθεσή της με τίτλο «Ανάδειξη των συμπαραγωγών» 44 δημοσιεύθηκε στις 10 Μαρτίου 2022. Ως παρατηρητές συμμετείχαν οργανώσεις όπως η Ένωση Ευρωπαϊκών Κέντρων Κινηματογράφου (EFAD), το δίκτυο περιφερειακών ταμείων για τον κινηματογράφο (Cine-Regio), το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο του Οπτικοακουστικού Τομέα και το Eurimages. Η ομάδα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι, ενώ όλες οι συμπαραγωγές καθοδηγούνται από τον στόχο της συνένωσης δυνάμεων και της συνεργασίας, το καθεστώς της «επίσημης» συμπαραγωγής είναι καίριας σημασίας για τη δημιουργία προϋποθέσεων για δημόσια στήριξη. Οι συμπαραγωγές διακινούνται καλύτερα και προσεγγίζουν ευρύτερο κοινό απ’ ό,τι τα αμιγώς εθνικά έργα και, με τη σειρά τους, συμβάλλουν στην ενίσχυση της διεθνούς σταδιοδρομίας των ταλέντων. Η πανδημία COVID-19 άλλαξε τη φύση του οπτικοακουστικού οικοσυστήματος και των συμπαραγωγών, λειτουργώντας ως καταλύτης τάσεων και αναδεικνύοντας τη σημασία των ισορροπημένων σχέσεων μεταξύ των διαφόρων παραγόντων. Οι συμπαραγωγές αποτελούν ευκαιρία για να επανεξετάσουμε τον τρόπο συνεργασίας μας ώστε να αντιμετωπίσουμε τις πιο πιεστικές προκλήσεις της εποχής μας, στις οποίες περιλαμβάνεται ο απαραίτητος οικολογικός προσανατολισμός του οπτικοακουστικού τομέα.
Μουσική
Τον Ιούνιο του 2019 η Ρουμανία διοργάνωσε διάσκεψη της προεδρίας με θέμα «Music Moves Europe – Opportunities and Challenges of the Music Sector in the Digital Era» (Η μουσική κινεί την Ευρώπη — Ευκαιρίες και προκλήσεις του μουσικού τομέα στην ψηφιακή εποχή) στο Βουκουρέστι.
Το πρόγραμμα εργασιών 2019-2022 περιλάμβανε δύο εργαστήρια για τη μουσική το 2020. Αυτά συγχωνεύθηκαν σε μια σημαντική διαδικτυακή διάσκεψη που διοργάνωσε η Επιτροπή στις 4-5 Μαρτίου 2021, με τίτλο «Music Moves Europe: Diversity and Competitiveness of the European Music Sector» (Η μουσική κινεί την Ευρώπη: Πολυμορφία και ανταγωνιστικότητα του ευρωπαϊκού μουσικού τομέα». Συγκέντρωσε σχεδόν 100 συμμετέχοντες —κυρίως εμπειρογνώμονες από τα κράτη μέλη της ΕΕ και εκπροσώπους του μουσικού τομέα. Οι συζητήσεις της ολομέλειας με εξωτερικούς ομιλητές περιλάμβαναν συνεδριάσεις σχετικά με τον αντίκτυπο της COVID-19, τον ρόλο της μουσικής στην κοινωνική συνοχή και ευημερία, τη διαδικτυακή διανομή μουσικής και την πολιτιστική πολυμορφία, καθώς και την πρωτοβουλία «Η μουσική κινεί την Ευρώπη» 45 . Μετά τις τέσσερις αυτές συνεδριάσεις ακολούθησε συζήτηση πολιτικής μόνο για τους εμπειρογνώμονες των κρατών μελών. Τα αποτελέσματα συνοψίστηκαν σε έκθεση που τροφοδότησε επίσης μια ειδική συνεδρίαση κατά τη διάσκεψη της πορτογαλικής προεδρίας σχετικά με την έναρξη του προγράμματος «Δημιουργική Ευρώπη» τον Ιούνιο του 2021.
Πολυγλωσσία και μετάφραση
Η ομάδα ΑΜΣ απαρτιζόταν από μεταφραστές λογοτεχνίας, εκδότες, εκπροσώπους χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων ή Υπουργείων Πολιτισμού και ήταν υπό την προεδρία της Γαλλίας. Η ομάδα δημοσίευσε την έκθεσή της στις 3 Φεβρουαρίου 2022 46 . Οι εργασίες επικεντρώθηκαν στις κύριες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι μεταφραστές, όπως η χαμηλή ελκυστικότητα του επαγγέλματος (κυρίως λόγω των κακών αμοιβών και ορών εργασίας) και το γεγονός ότι η αγορά μεταφρασμένων έργων είναι μια εύθραυστη οικονομία, ιδίως για τις λιγότερο χρησιμοποιούμενες γλώσσες. Η έκθεση της ομάδας προτείνει μέτρα που θα συμβάλουν στην αύξηση της ελκυστικότητας του μεταφραστικού επαγγέλματος, στην παροχή περισσότερων ευκαιριών κατάρτισης και στην παροχή δυνατότητας του επαγγέλματος να διαπραγματευτεί καλύτερες αμοιβές και όρους εργασίας. Η έκθεση τάσσεται υπέρ της αύξησης της δημόσιας χρηματοδότησης για την ενίσχυση των μεταφραστικών έργων και της δίκαιης αμοιβής μέσω μιας ευρείας προσέγγισης που θα καλύπτει ολόκληρη την αλυσίδα αξίας —από τους συγγραφείς έως τους βιβλιοπώλες. Τα μέτρα για την προώθηση της ανάγνωσης θα πρέπει επίσης να έχουν έντονο ευρωπαϊκό χαρακτήρα.
Τον Φεβρουάριο του 2022 η γαλλική προεδρία διοργάνωσε το φόρουμ «Innovation, technologies et plurilinguisme» (Καινοτομία, τεχνολογίες και πλουραλισμός) στη Lille. Τον Απρίλιο του 2022 εγκρίθηκαν τα συμπεράσματα του Συμβουλίου σχετικά με την ενίσχυση των διαπολιτιστικών ανταλλαγών μέσω της κινητικότητας των καλλιτεχνών και των επαγγελματιών στους τομείς του πολιτισμού και της δημιουργίας, και μέσω της πολυγλωσσίας στην ψηφιακή εποχή 47 , τα οποία αντικατοπτρίζουν επίσης τις συστάσεις της ομάδας ΑΜΣ.
Χρηματοδότηση και καινοτομία στον πολιτιστικό και τον δημιουργικό τομέα
Κατά τη διάρκεια της προεδρίας της, η Ρουμανία διοργάνωσε άτυπη σύνοδο των υπουργών Πολιτισμού στο Βουκουρέστι. Αυτό οδήγησε στις 16 Απριλίου 2019 στην έγκριση της δήλωσης του Βουκουρεστίου από τους υπουργούς Πολιτισμού και τους εκπροσώπους τους σχετικά με τον ρόλο του πολιτισμού στην οικοδόμηση του μέλλοντος της Ευρώπης 48 .
Τα δύο σεμινάρια απολογισμού που προτάθηκαν αρχικά για να αξιοποιηθούν οι εργασίες που είχαν πραγματοποιηθεί στο πλαίσιο του προηγούμενου προγράμματος εργασιών για το θέμα αυτό συγχωνεύθηκαν σε μια ενιαία εκδήλωση με τίτλο «Cultural and creative sectors ecosystems: Flipping the Odds» (Οικοσυστήματα του πολιτιστικού και του δημιουργικού τομέα: Ανατροπή των πιθανοτήτων). Αυτή διοργανώθηκε από κοινού από την Επιτροπή και το έργο Creative FLIP στις Βρυξέλλες στις 28-29 Ιανουαρίου 2020 49 . Η εκδήλωση συγκέντρωσε σχεδόν 250 ενδιαφερόμενα μέρη του πολιτιστικού και του δημιουργικού τομέα από ολόκληρη την Ευρώπη. Συμμετείχαν υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής της ΕΕ, εκπρόσωποι της πλατφόρμας «Voices of Culture» και το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Δημιουργικών Κόμβων (ECHN). Αυτό οδήγησε σε συνέργειες μεταξύ έργων και χάραξης πολιτικής, καθώς και σε εργασίες πέρα από στεγανά και επιστημονικούς κλάδους. Οι συμμετέχοντες συζήτησαν επίσης τον τρόπο με τον οποίο εφαρμόστηκαν οι συστάσεις των προηγούμενων ομάδων ΑΜΣ «Access to Finance» (Πρόσβαση στη χρηματοδότηση) και «Public Policies for Innovation and Entrepreneurship in cultural and creative sectors» (Δημόσιες πολιτικές για την καινοτομία και την επιχειρηματικότητα στον πολιτιστικό και τον δημιουργικό τομέα), καθώς και τα οριζόντια συμπεράσματα του Συμβουλίου, καθώς και τι πρέπει ακόμη να γίνει. Οι συστάσεις που προέκυψαν συνοψίστηκαν σε φυλλάδιο που διανεμήθηκε ευρέως 50 .
3.4.Προτεραιότητα Δ: Ισότητα των φύλων
Ισότητα των φύλων
Η Επιτροπή δρομολόγησε ανεξάρτητη μελέτη σχετικά με το χάσμα μεταξύ των φύλων στους τομείς του πολιτισμού και της δημιουργίας, η οποία δημοσιεύθηκε τον Αύγουστο του 2019. Επικαιροποιημένη έκδοση εκδόθηκε τον Σεπτέμβριο του 2020 51 . Το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Εμπειρογνωμόνων για τον Πολιτισμό και τον Οπτικοακουστικό Τομέα (EENCA) συνέταξε τη μελέτη, σε στενή συνεργασία με τομεακά ενδιαφερόμενα μέρη. Η έκθεση παρουσιάστηκε στην Επιτροπή Πολιτιστικών Υποθέσεων του Συμβουλίου τον Οκτώβριο του 2020 και στην ομάδα ΑΜΣ για την ισότητα των φύλων στον πολιτιστικό και τον δημιουργικό τομέα τον Σεπτέμβριο του 2019. Η έκθεση έχει διανεμηθεί ευρέως. Επιπλέον, τροφοδότησε εκδηλώσεις σχετικά με την ισότητα των φύλων που διοργάνωσε η γερμανική προεδρία. Στις 4-5 Σεπτεμβρίου 2019 διοργανώθηκε, με την υποστήριξη της Επιτροπής, συνεδρίαση διαλόγου της πλατφόρμας «Voices of Culture» για την ισότητα των φύλων, κατά την οποία παρουσιάστηκε η έκθεση 52 της «Voices of Culture».
Η ομάδα ΑΜΣ για την ισότητα των φύλων στον πολιτιστικό και τον δημιουργικό τομέα, υπό την προεδρία της Αυστρίας, αντάλλαξε εμπειρίες ώστε να διατυπώσει συστάσεις σχετικά με τον τρόπο γεφύρωσης του χάσματος μεταξύ των φύλων στον πολιτιστικό και τον δημιουργικό τομέα. Η έκθεσή της, η οποία εκδόθηκε τον Ιούνιο του 2021 53 , επικεντρώνεται σε βασικές προκλήσεις, όπως τα έμφυλα στερεότυπα, η σεξουαλική παρενόχληση, η πρόσβαση στην αγορά εργασίας και το μισθολογικό χάσμα μεταξύ των φύλων, η πρόσβαση σε κοινωνικές παροχές, η πρόσβαση σε πόρους, η πρόσβαση σε ηγετικές θέσεις και η γυναικεία επιχειρηματικότητα, η συλλογή δεδομένων, η ισότητα των φύλων στον χώρο εργασίας, οι μεθοδολογίες συνεκτίμησης της ισότητας των φύλων στον προϋπολογισμό και συνεκτίμησης της διάστασης του φύλου, καθώς και η γλώσσα ευαισθητοποιημένη ως προς τη διάσταση του φύλου.
Τα αποτελέσματα της ομάδας ΑΜΣ παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά στη διάσκεψη της πορτογαλικής προεδρίας για την κοινωνική συνοχή στις 5-6 Μαΐου 2021. Συμφώνησε με την έγκριση από την Επιτροπή της στρατηγικής για την ισότητα των φύλων 2020-2025. Τον Δεκέμβριο του 2020 η Γερμανία ενέκρινε συμπεράσματα της προεδρίας σχετικά με την ισότητα των φύλων στον πολιτισμό, τα οποία αντικατοπτρίζουν σε μεγάλο βαθμό τις συστάσεις των εμπειρογνωμόνων. Πραγματοποιήθηκε διαδικασία απολογισμού τον Απρίλιο του 2022 για να διαπιστωθεί η πρόοδος που έχει σημειωθεί και οι τομείς που χρειάζονται βελτίωση.
Τα διδάγματα που αντλήθηκαν κατά τη διαδικασία ΑΜΣ τροφοδότησαν ένα φόρουμ για την ισότητα των φύλων που φιλοξένησε η γαλλική προεδρία στις 8-10 Μαρτίου 2022 στην Angers και το οποίο διοργανώθηκε στο πλαίσιο της περιόδου Γαλλίας-Πορτογαλίας 2022.
3.5.Προτεραιότητα Ε: Διεθνείς πολιτιστικές σχέσεις
Στρατηγική προσέγγιση
Τα συμπεράσματα του Συμβουλίου σχετικά με μια στρατηγική προσέγγιση της ΕΕ όσον αφορά τις διεθνείς πολιτιστικές σχέσεις και ένα πλαίσιο δράσης εγκρίθηκαν από το Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων στις 8 Απριλίου 2019 54 . Στα συμπεράσματα αναγνωρίζεται η ανάγκη για οριζόντια προσέγγιση του πολιτισμού, με παράλληλη ενίσχυση της αποτελεσματικότητας και του αντίκτυπου της εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ με την ενσωμάτωση των διεθνών πολιτιστικών σχέσεων στα μέσα εξωτερικής πολιτικής της. Ζητείται καλύτερος συντονισμός των πολιτικών μεταξύ των γενικών διευθύνσεων της Επιτροπής, των κρατών μελών και των πολιτιστικών οργανισμών, συμπεριλαμβανομένης της κοινής ανάπτυξης τοπικών στρατηγικών από τις αντιπροσωπείες της ΕΕ, τα κράτη μέλη της ΕΕ και την Επιτροπή. Η πολιτιστική συνεργασία συνέχισε να προωθεί τις κοινές αξίες και τη μοναδική πολιτιστική πολυμορφία της Ευρώπης ως κινητήρια δύναμη για την παγκόσμια επιρροή της ΕΕ στον κόσμο όσον αφορά δίκαιες, ισότιμες και μακροπρόθεσμες εταιρικές σχέσεις.
Στην εκδήλωση της σλοβενικής προεδρίας «Future Unlocked!» (Το μέλλον απελευθερώνεται) εξετάστηκαν ο πολιτιστικός και ο δημιουργικός τομέας ως παράγοντες αλλαγής. Η εκδήλωση, η οποία διοργανώθηκε από το Υπουργείο Εξωτερικών στις 12-15 Σεπτεμβρίου 2021, συνένωσε τη διάσκεψη υψηλού επιπέδου για τον πολιτισμό στις εξωτερικές σχέσεις, το φόρουμ «Creative Forum Ljubljana», τη σύνοδο κορυφής των ευρωπαϊκών δημιουργικών κλάδων (European Creative Industries) και μια συνεδρίαση ανώτερων αξιωματούχων για τις διεθνείς πολιτιστικές σχέσεις. Το γεωγραφικό πεδίο εφαρμογής περιλάμβανε επίσης τα Δυτικά Βαλκάνια, τη Νότια Μεσόγειο και την Αφρική.
3.6.Προτεραιότητα ΣΤ: Ο πολιτισμός ως κινητήρια δύναμη της βιώσιμης ανάπτυξης
Η πολιτιστική διάσταση της βιώσιμης ανάπτυξης
Στην ομάδα ΑΜΣ, υπό τη συμπροεδρία της Φινλανδίας και της Γερμανίας, συμμετείχαν εμπειρογνώμονες από εθνικές διοικήσεις, επιστημονικοί εμπειρογνώμονες, εκπρόσωποι της UNESCO και άλλοι εξωτερικοί εμπειρογνώμονες. Η έκθεσή της αναμένεται τον Σεπτέμβριο του 2022. Των εργασιών προηγήθηκε ο διάλογος της πλατφόρμας «Voices of Culture» με θέμα τον πολιτισμό και τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης, ο οποίος διοργανώθηκε με την υποστήριξη της Επιτροπής τον Φεβρουάριο του 2021. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την εκπόνηση έκθεσης της πλατφόρμας «Voices of Culture» 55 .
Η ομάδα ΑΜΣ επικεντρώθηκε σε τρία θέματα: 1) υποστήριξη και βελτίωση της ενσωμάτωσης του πολιτισμού στις εθνικές στρατηγικές βιώσιμης ανάπτυξης μέσω προαιρετικών εθνικών επισκοπήσεων· 2) εργαλεία υποβολής εκθέσεων της UNESCO, όπου ο πολιτισμός ξεχωρίζει ως κινητήρια δύναμη των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης· και 3) έργα του τύπου «από τη βάση προς την κορυφή» υπό την καθοδήγηση ενδιαφερόμενων μερών και δικτύων, στα οποία βασικοί πολιτιστικοί παράγοντες συνεργάζονται για την επίτευξη στόχων βιωσιμότητας και παράγουν θετικά αποτελέσματα. Ένα άλλο σημαντικό καθήκον της ομάδας είναι να παράσχει στοιχεία σχετικά με την προγραμματισμένη έκθεση της Επιτροπής για τον πολιτισμό και τη βιώσιμη ανάπτυξη, η οποία αναμένεται να δημοσιευθεί το δεύτερο εξάμηνο του 2022, καθώς και να τροφοδοτήσει τις θέσεις και τις συστάσεις που θα συμπεριληφθούν στην τελική διακήρυξη της εκδήλωσης Mondiacult της UNESCO στο Μεξικό τον Σεπτέμβριο του 2022. Το έργο της εν λόγω ομάδας ΑΜΣ διασυνδέεται επίσης με την εξελισσόμενη ανάγκη για αυξημένη ενσωμάτωση του πολιτισμού στον στρατηγικό σχεδιασμό της δημόσιας πολιτικής, δεδομένου ότι τα συστήματα ζωής των κοινωνιών έχουν πληγεί σοβαρά τόσο από την πανδημία όσο και από την κλιματική κρίση και την υποβάθμιση του περιβάλλοντος.
3.7.Στατιστικές στον πολιτιστικό κλάδο
Η τακτική παραγωγή αξιόπιστων δεδομένων για τον πολιτισμό είναι απαραίτητη για τη χάραξη τεκμηριωμένης πολιτικής. Το πρόγραμμα εργασιών αναδεικνύει τις στατιστικές στον πολιτιστικό κλάδο ως οριζόντια προτεραιότητα που πρέπει να εξεταστεί αναλόγως. Η Eurostat παρέχει εναρμονισμένα στοιχεία σε επίπεδο ΕΕ και επικαιροποιεί την ειδική της διαδικτυακή ενότητα για τις στατιστικές στον πολιτιστικό κλάδο όταν καθίστανται διαθέσιμα νέα στοιχεία ύστερα από σχετικές ευρωπαϊκές έρευνες. Κατά την περίοδο 2020-2021, η Eurostat δημοσίευσε τρία ερωτηματολόγια σχετικά με τους τομείς της μουσικής, της πολιτιστικής κληρονομιάς και του βιβλίου για τις εθνικές στατιστικές υπηρεσίες. Στόχος ήταν η συλλογή εναλλακτικών πηγών δεδομένων σε εθνικό επίπεδο. Η ομάδα εργασίας της Eurostat για τις στατιστικές στον πολιτιστικό κλάδο ενημερώνεται τακτικά και ζητείται η γνώμη της για να συμβάλει στη βελτίωση της ποιότητας των στατιστικών στον πολιτιστικό κλάδο και στην περαιτέρω ανάπτυξή τους.
Στα μέσα του 2020 η Επιτροπή δημοσίευσε πρόσκληση υποβολής προτάσεων με τίτλο «Measuring the Cultural and Creative Sectors in the EU» (Μέτρηση του πολιτιστικού και του δημιουργικού τομέα στην ΕΕ) για την υλοποίηση πιλοτικού έργου που προτάθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το 2019. Στόχος είναι να δημιουργηθεί ένα πλαίσιο για τη μέτρηση αυτών των τομέων και να καλυφθούν τα κενά δεδομένων σε επίπεδο Eurostat. Το έργο αναμένεται να ολοκληρωθεί τον Δεκέμβριο του 2022.
Σε συνέχεια της μελέτης σκοπιμότητας για τη δημιουργία ενός Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου Μουσικής 56 στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας «Η μουσική κινεί την Ευρώπη», ορισμένες δραστηριότητες που σχετίζονται με τα δεδομένα έχουν ενσωματωθεί στο Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο παραβίασης των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας. Άλλες στατιστικές εργασίες που περιγράφονται στη μελέτη έχουν συμπεριληφθεί στην ειδική τομεακή πρόσκληση για τη μουσική του 2022 στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζων Ευρώπη» [«Towards a competitive, fair and sustainable European music ecosystem» (Προς ένα ανταγωνιστικό, δίκαιο και βιώσιμο ευρωπαϊκό οικοσύστημα μουσικής)].
3.8.Ψηφιοποίηση
Ο τρόπος με τον οποίο οι τομείς και οι κλάδοι του πολιτισμού και της δημιουργίας δημιουργούν, παράγουν, επιμελούνται και μοιράζονται περιεχόμενο είναι ολοένα και περισσότερο ψηφιακός, με τεράστιες ευκαιρίες για τον τομέα να αναπτυχθεί και να πειραματιστεί, να επανεξετάσει τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να συνεργαστεί καλύτερα με παραδοσιακά και πιο δυσπρόσιτα κοινά και να αυξήσει την πολιτιστική συμμετοχή. Η πανδημία COVID-19 επιτάχυνε τον εν λόγω ψηφιακό μετασχηματισμό. Επιπλέον, η κρίση κατέστησε ακόμη πιο ορατές τις υφιστάμενες προκλήσεις για δίκαιη υιοθέτηση ψηφιακής τεχνολογίας. Ορισμένα από τα ζητήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν για να διασφαλιστεί ότι η ψηφιακή μετάβαση θα ωφελήσει τους ευρωπαϊκούς πολιτιστικούς παράγοντες και τους Ευρωπαίους πολίτες περιλαμβάνουν: i) το κόστος πρόσβασης στην τεχνολογία· ii) την έλλειψη δεξιοτήτων (ψηφιακών δεξιοτήτων και δεξιοτήτων διαχείρισης δεδομένων)· iii) την άδικη κατανομή των εσόδων για ψηφιακές χρήσεις· iv) την εξάρτηση από εξωτερικές πλατφόρμες· v) την κυριαρχία των βασικών παρόχων· vi) την προώθηση και τη διατήρηση της πολιτιστικής πολυμορφίας· vii) την έλλειψη υποδομών/υπηρεσιών για ορισμένους τομείς· και viii) το ψηφιακό χάσμα. Ορισμένα από τα ζητήματα αυτά βρίσκονται στο επίκεντρο του προγράμματος εργασιών στον πολιτιστικό τομέα και αποτελούν επίσης μέρος των εργασιών ψηφιακής πολιτικής της Επιτροπής και των κρατών μελών στο πλαίσιο των αντίστοιχων αρμοδιοτήτων τους.
4.ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΕΡΓΑΣΙΩΝ: μέθοδοι εργασίας
Για όλες τις προβλεπόμενες δράσεις, το πρόγραμμα εργασιών προσδιορίζει επίσης τις μεθόδους εργασίας που πρέπει να χρησιμοποιηθούν. Σ’ αυτές περιλαμβάνονται: ομάδες ΑΜΣ, διασκέψεις, προγράμματα αλληλοδιδαχής μεταξύ ομοτίμων, μελέτες, εργαστήρια, σεμινάρια απολογισμού, ομάδες εμπειρογνωμόνων, συμπεράσματα του Συμβουλίου και άτυπες συνεδριάσεις των υπουργών Πολιτισμού 57 .
Το πρόγραμμα εργασιών περιλάμβανε συνολικά οκτώ ομάδες ΑΜΣ. Ωστόσο, η ομάδα ΑΜΣ για την κοινωνική συνοχή μετατράπηκε σε διαδικτυακό εργαστήριο. Ως αποτέλεσμα της κρίσης λόγω COVID-19, χρειάστηκαν μικρές πρόσθετες προσαρμογές, συμπεριλαμβανομένων εκ νέου ρυθμίσεων για ορισμένες από τις 10 προγραμματισμένες διασκέψεις, για τα εργαστήρια (δύο εργαστήρια συγχωνεύθηκαν, τέσσερα καθυστέρησαν) και για τις δραστηριότητες αλληλοδιδαχής μεταξύ ομοτίμων (δύο συγχωνεύθηκαν).
Στις απαντήσεις τους στην έρευνα της Επιτροπής, η μεγάλη πλειονότητα των κρατών μελών θεωρεί ότι οι τρέχουσες μέθοδοι εργασίας είναι κατάλληλες για την επίτευξη των φιλοδοξιών του προγράμματος εργασιών. Θεωρούν ότι οι ομάδες ΑΜΣ είναι η καταλληλότερη μέθοδος εργασίας, ύστερα από τα εργαστήρια. Οι διασκέψεις, οι μελέτες, τα σεμινάρια απολογισμού και η αλληλοδιδαχή μεταξύ ομοτίμων χαρακτηρίστηκαν λιγότερο δημοφιλείς. Δεδομένων των πλεονεκτημάτων και των περιορισμών κάθε μεθόδου εργασίας, διατυπώθηκαν ορισμένες προτάσεις για άλλες μορφές εργασίας που θα μπορούσαν να προστεθούν στο μέλλον (βλ. ενότητα 6 της παρούσας έκθεσης).
4.1.Ανοικτή μέθοδος συντονισμού (ΑΜΣ)
Η ΑΜΣ, ως ευέλικτο και μη δεσμευτικό πλαίσιο, εξακολούθησε να αποτελεί βασική μέθοδο εργασίας για την εφαρμογή του προγράμματος εργασιών και διευκόλυνε τη διαρθρωμένη συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών. Οι εργασίες κάθε ομάδας ΑΜΣ ευθυγραμμίστηκαν με την προτεραιότητα του προγράμματος εργασιών. Η καινοτομία μ’ αυτό το πρόγραμμα εργασιών ήταν ότι οι εντολές των ομάδων καταρτίστηκαν από την Επιτροπή και στη συνέχεια εγκρίθηκαν από την Επιτροπή Πολιτιστικών Υποθέσεων του Συμβουλίου. Αυτό έδωσε στις ομάδες ένα σαφές πλαίσιο και εστίαση. Τα κράτη μέλη έχουν θετική άποψη για την προσέγγιση αυτή.
Οι ομάδες ΑΜΣ διεξήγαγαν κατά μέσο όρο έξι επίσημες συνεδριάσεις (τις περισσότερες διαδικτυακά), τις οποίες διοργάνωσε όλες η Επιτροπή. Ορισμένες από τις ομάδες πραγματοποίησαν επιπλέον άτυπες συνεδριάσεις και συνεδριάσεις σύνταξης. Ορισμένες απ’ αυτές χωρίστηκαν επίσης σε υποομάδες για να εργαστούν σε επιμέρους θέματα. Αυτή η μέθοδος εργασίας περιλαμβάνει 25 έως 50 εμπειρογνώμονες ανά ομάδα, από περίπου 23 κράτη μέλη κατά μέσο όρο. Οι εργασίες των ομάδων τείνουν να διαρκούν 1-2 έτη, συμπεριλαμβανομένου του χρόνου που απαιτείται για την οριστικοποίηση της έκθεσης. Μία έκθεση ΑΜΣ περιλάμβανε, ως καινοτομία, μια ιστοσελίδα με μελέτες περίπτωσης, τηλεφορτώσιμο υλικό και podcast· ωστόσο, αυτό αύξησε τον φόρτο εργασίας των εμπειρογνωμόνων και της Επιτροπής.
Τρεις από τις επτά ΑΜΣ περιλάμβαναν χώρες εταίρους όπως η Ελβετία, η Νορβηγία και η Ισλανδία. Τα κράτη μέλη θεωρούν χρήσιμη τη συνεργασία αυτή με χώρες εκτός ΕΕ στο πλαίσιο ομάδων ΑΜΣ και δηλώνουν επίσης ότι είναι ανοικτές στη συμμετοχή των Δυτικών Βαλκανίων σε σχετικά θέματα.
Σύμφωνα με την έρευνα, τα κράτη μέλη εκτιμούν σε μεγάλο βαθμό την ΑΜΣ ως μέθοδο εργασίας, αλλά αναγνωρίζουν επίσης τον φόρτο των απαιτήσεων υποβολής εκθέσεων για τις εν λόγω ομάδες. Τα κράτη μέλη θεωρούν σημαντικές τις εκθέσεις της ΑΜΣ και τις ίδιες τις συνεδριάσεις. Ωστόσο, οι εκθέσεις αυτές φαίνεται να έχουν μόνο περιορισμένη άμεση επιρροή στη χάραξη πολιτικής και στις πρακτικές των ενδιαφερόμενων μερών. Η έρευνα δείχνει επίσης ότι η συντριπτική πλειονότητα των κρατών μελών δεν χρησιμοποίησε περισσότερες από 5 από τις 10 εκθέσεις ΑΜΣ (που παρατίθενται) για τη χάραξη πολιτικής σε εθνικό, περιφερειακό ή τοπικό επίπεδο. Ωστόσο, τα κράτη μέλη ανέφεραν επίσης αρκετά συγκεκριμένα παραδείγματα εκθέσεων ΑΜΣ που επηρεάζουν τη χάραξη πολιτικής σε εθνικό επίπεδο, όπως η ανάπτυξη στρατηγικών και μεταρρυθμίσεων ή η δημιουργία νέων οργανισμών.
4.2.Διανομή και κοινοποίηση των αποτελεσμάτων του προγράμματος εργασιών
Σύμφωνα με την έρευνα, η πλειονότητα των κρατών μελών δεν θεωρεί αναγκαίο το πρόγραμμα εργασιών να προσδιορίζει δραστηριότητες διανομής που θα είναι δεσμευτικές. Έχει ήδη αναπτυχθεί μια σειρά δραστηριοτήτων, όπως η μετάφραση εκθέσεων, η δημοσίευση πληροφοριών σε κρατικούς δικτυακούς τόπους και πλατφόρμες, διασκέψεις, συζητήσεις και εργαστήρια που τροφοδοτούν τον δημόσιο διάλογο σχετικά με τα θέματα που σχετίζονται με τα παραδοτέα του προγράμματος εργασιών.
Η πείρα δείχνει ότι υπάρχουν πολλές εργασίες και εμπειρογνωσία που επενδύονται στην υλοποίηση άλλων δράσεων του προγράμματος εργασιών. Για να αυξηθεί ο αντίκτυπος των εργασιών αυτών στη χάραξη πολιτικής και στις πρακτικές των ενδιαφερόμενων μερών, θα ήταν πιο χρήσιμο να αυξηθεί η διανομή και η κοινοποίηση των αποτελεσμάτων της ΑΜΣ και άλλων αποτελεσμάτων του προγράμματος εργασιών στα κράτη μέλη με στοχευμένο και έξυπνο τρόπο. Αυτό θα πρέπει να περιλαμβάνει όλα τα διοικητικά επίπεδα, τις οργανώσεις των ενδιαφερόμενων μερών, τις επαγγελματικές ενώσεις, τον Τύπο κ.λπ. Για τον σκοπό αυτόν, η ΑΜΣ και άλλα παραδοτέα του προγράμματος εργασιών θα πρέπει να είναι υψηλού επιπέδου και κατάλληλα για τους υπευθύνους χάραξης πολιτικής. Μολονότι πλούσιες σε περιεχόμενο, οι εκθέσεις μπορεί να είναι πολύπλοκες, χρονοβόρες και δύσκολο να τεθούν σε εφαρμογή. Για να μεγιστοποιήσουν τις δυνατότητές τους, πρέπει να υποβάλουν σαφείς και συγκεκριμένες συστάσεις πολιτικής, υποστηριζόμενες από συναφή αποδεικτικά στοιχεία. Πρέπει να είναι συνοπτικές και συνταγμένες σε μη ακαδημαϊκή γλώσσα χωρίς ορολογία, την οποία οι μη ειδικοί μπορούν να κατανοήσουν και να αναλάβουν δράση βάσει αυτών. Θα πρέπει να ενθαρρυνθούν συνοπτικότερες, πιο στοχευμένες εκθέσεις, συμπεριλαμβανομένων περιλήψεων με βασικά πορίσματα. Αυτό θα συμβάλει επίσης στην επιτάχυνση των διαδικασιών μετάφρασης και επικοινωνίας.
4.3.Πολιτιστικοί ενδιαφερόμενοι φορείς
Οι πολιτιστικοί οργανισμοί και τα ενδιαφερόμενα μέρη συμμετέχουν στενότερα απ’ ό,τι στο παρελθόν στην εφαρμογή του προγράμματος εργασιών στον πολιτιστικό τομέα, ιδίως υπό το πρίσμα της πανδημίας. Αυτό έχει οδηγήσει σε περισσότερες εκδηλώσεις και συζητήσεις που λαμβάνουν χώρα στο διαδίκτυο και έχει επίσης ωθήσει τους τομείς του πολιτισμού και της δημιουργίας να ενεργούν από κοινού σε επίπεδο ΕΕ και να έχουν ενιαία άποψη για την αντιμετώπιση των αναγκών των τομέων (π.χ. κοινές δημόσιες δηλώσεις). Η συμμετοχή των ενδιαφερόμενων μερών περιγράφεται επίσης σε άλλα μέρη του παρόντος εγγράφου.
Σύμφωνα με τη νέα ευρωπαϊκή ατζέντα για τον πολιτισμό, η Επιτροπή ενίσχυσε περαιτέρω τον διαρθρωμένο διάλογό της με την κοινωνία των πολιτών για τον πολιτισμό. Εγκαινίασε μια νέα σειρά διαλόγων της πλατφόρμας «Voices of Culture» από την περίοδο 2019-2022 για επίκαιρα θέματα, ευθυγραμμιζόμενη επίσης με τις προτεραιότητες του προγράμματος εργασιών. Τα μέτρα αυτά κάλυπταν: τον ρόλο του πολιτισμού στις μη αστικές περιοχές της ΕΕ 58 · την ισόρροπη εκπροσώπηση των φύλων στους τομείς του πολιτισμού και της δημιουργίας (σύνδεση με την ΑΜΣ)· τους στόχους για τον πολιτισμό και τη βιώσιμη ανάπτυξη (σύνδεση με την ΑΜΣ)· το καθεστώς και τους όρους εργασίας των καλλιτεχνών και των επαγγελματιών του πολιτισμού και της δημιουργίας (σύνδεση με την ΑΜΣ)· τις διεθνείς πολιτιστικές σχέσεις (συμβολή στη συζήτηση των ανώτερων αξιωματούχων που συνεδρίασαν κατά τη διάρκεια της γαλλικής προεδρίας) 59 . Οι συνέργειες βελτιώθηκαν, συμπεριλαμβανομένων των συνεδριάσεων που φέρνουν σε επαφή τους συμμετέχοντες στην ΑΜΣ και στην πλατφόρμα «Voices of Culture» για την ανταλλαγή των αποτελεσμάτων και των εκθέσεών τους.
Επιπλέον, η Επιτροπή έχει αναπτύξει περαιτέρω στοχοθετημένους τομεακούς διαλόγους για τον πολιτισμό, ιδίως για την πολιτιστική κληρονομιά (ομάδα εμπειρογνωμόνων για την πολιτιστική κληρονομιά) και τη μουσική (Η μουσική κινεί την Ευρώπη). Επίσης, στο πλαίσιο του Συμφώνου της ΕΕ για τις δεξιότητες 60 και σύμφωνα με τη βιομηχανική στρατηγική της ΕΕ, η Επιτροπή κινητοποίησε τα ενδιαφερόμενα μέρη για τη δημιουργία εταιρικής σχέσης δεξιοτήτων μεγάλης κλίμακας στο οικοσύστημα του πολιτιστικού και του δημιουργικού κλάδου 61 .
Εξακολουθεί να υπάρχει περιθώριο για μεγαλύτερη συνεργασία μεταξύ των ενδιαφερόμενων μερών και της κοινωνίας των πολιτών, καθώς και για τη βελτίωση της υλοποίησης του προγράμματος εργασιών, όπως δήλωσαν επίσης τα κράτη μέλη στην έρευνα.
5.ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΕΡΓΑΣΙΩΝ: αποτελέσματα πολιτικής
Εκτός από τις προτεραιότητες για τον πολιτισμό που έθεσε κάθε προεδρία της ΕΕ, το πρόγραμμα εργασιών στον πολιτιστικό τομέα είχε ήδη προγραμματίσει να εγκρίνει εξαρχής διάφορα (πιθανά) συμπεράσματα του Συμβουλίου, με προηγούμενες τεχνικές εργασίες —ομάδες ΑΜΣ, μελέτες και εργαστήρια (δυναμικό κυλιόμενο θεματολόγιο). Τα κράτη μέλη, στις απαντήσεις τους στην έρευνα, θεώρησαν χρήσιμη αυτήν τη σύνδεση μεταξύ των αποτελεσμάτων του προγράμματος εργασιών και των εργασιών των εκ περιτροπής προεδριών. Η σύνδεση του έργου των εμπειρογνωμόνων και των ακαδημαϊκών με απτά αποτελέσματα πολιτικής έχει αποδειχτεί επωφελής για την αντιμετώπιση των βασικών προτεραιοτήτων, και αυτό θα πρέπει να ενισχυθεί στο μέλλον. Τα παραπάνω οδήγησαν στα ακόλουθα συμπεράσματα του Συμβουλίου:
-νέες δημιουργικές γενιές, που εγκρίθηκαν τον Μάιο του 2019 υπό τη ρουμανική προεδρία·
-βελτίωση της διασυνοριακής κυκλοφορίας των ευρωπαϊκών οπτικοακουστικών έργων, που εγκρίθηκαν τον Μάιο του 2019 υπό τη ρουμανική προεδρία·
-διαχείριση κινδύνων στον τομέα της πολιτιστικής κληρονομιάς, που εγκρίθηκαν τον Μάιο του 2020 υπό την κροατική προεδρία·
-ισότητα των φύλων στον πολιτιστικό και τον δημιουργικό τομέα, που εγκρίθηκαν τον Δεκέμβριο του 2020 υπό τη γερμανική προεδρία (συμπεράσματα της προεδρίας) 62 ·
-πολιτισμός, αρχιτεκτονική υψηλής ποιότητας και δομημένο περιβάλλον ως βασικά στοιχεία της πρωτοβουλίας για το νέο ευρωπαϊκό Μπάουχαους, που εγκρίθηκαν τον Δεκέμβριο του 2021 υπό τη σλοβενική προεδρία·
-ενίσχυση των διαπολιτισμικών ανταλλαγών μέσω της κινητικότητας των καλλιτεχνών και των επαγγελματιών στους τομείς του πολιτισμού και της δημιουργίας, και μέσω της πολυγλωσσίας στην ψηφιακή εποχή, που εγκρίθηκαν τον Απρίλιο του 2022 υπό τη γαλλική προεδρία.
Επιπλέον, νέα ζητήματα με μείζονα σημασία για τη χάραξη πολιτιστικής πολιτικής και τα οποία επηρεάζουν τους τομείς του πολιτισμού και της δημιουργίας στην Ευρώπη (π.χ. ο καταστροφικός σεισμός στο Ζάγκρεμπ τον Μάρτιο του 2020, η αυξανόμενη δυναμική του θεματολογίου του 2030 για τη βιώσιμη ανάπτυξη, η πανδημία COVID-19 και η διαδικασία ανάκαμψης) οδήγησαν τις αντίστοιχες προεδρίες να εργαστούν για πολιτικές απαντήσεις και αποτελέσματα στους ακόλουθους τομείς:
-την πολιτιστική διάσταση της βιώσιμης ανάπτυξης, που εγκρίθηκαν τον Νοέμβριο του 2019 υπό τη φινλανδική προεδρία (ψήφισμα του Συμβουλίου) 63 ·
-την τροποποίηση του προγράμματος εργασιών στον πολιτιστικό τομέα (2019-2022), που εγκρίθηκαν τον Μάιο του 2020 υπό την κροατική προεδρία·
-την ανάκαμψη, την ανθεκτικότητα και τη βιωσιμότητα των τομέων του πολιτισμού και της δημιουργίας, που εγκρίθηκαν τον Μάιο του 2021 υπό την πορτογαλική προεδρία 64 .
Οι προεδρίες έχουν δρομολογήσει σειρά εκδηλώσεων υψηλού επιπέδου σχετικά με τις προτεραιότητες του προγράμματος εργασιών και την καθοδήγηση της πολιτικής ατζέντας· ωστόσο, δεν περιλαμβάνονται στο πρόγραμμα εργασιών. Σ’ αυτές περιλαμβάνονται:
-άτυπες συνεδριάσεις των υπουργών Πολιτισμού για την προστασία της κοινής πολιτιστικής κληρονομιάς της Ευρώπης, την αντιμετώπιση των συνεπειών της COVID-19 και των επιπτώσεων της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία·
-συνεδριάσεις ανώτερων αξιωματούχων στον τομέα των διεθνών πολιτιστικών σχέσεων που διοργανώθηκαν από/σε συνεργασία με τα Υπουργεία Εξωτερικών τον Σεπτέμβριο του 2020, τον Σεπτέμβριο του 2021 και τον Απρίλιο του 2022·
-διασκέψεις και εκδηλώσεις της προεδρίας, π.χ. σχετικά με την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς και την πολυμερή προσέγγιση, τον Νοέμβριο του 2020· σχετικά με την πολιτιστική δημοκρατία τον Απρίλιο του 2021· σχετικά με τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν η κληρονομιά, τα μουσεία, τα αρχεία και η αρχιτεκτονική τον Μάρτιο του 2022.
Η πληθώρα των αποτελεσμάτων πολιτικής που παράγονται στο πλαίσιο αυτού —αλλά και προηγούμενων— προγραμμάτων εργασιών για τον πολιτισμό καταδεικνύει την ανάγκη απολογισμού και αξιολόγησης της προόδου που έχει σημειωθεί όσον αφορά τη συνέχεια που δόθηκε στα πορίσματα, στις συστάσεις και στις προσκλήσεις στο πλαίσιο της χάραξης πολιτικής σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο.
6.ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: προβληματισμοί σχετικά με τη βελτίωση του πλαισίου και νέες προτεραιότητες
Η πανδημία του κορονοϊού και η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία έχουν προκαλέσει κλυδωνισμούς στις κοινωνίες μας. Είχαν σημαντικές επιπτώσεις στον πολιτισμό, στον πολιτιστικό και τον δημιουργικό τομέα, καθώς και στη ζωή και τους όρους εργασίας των καλλιτεχνών και των επαγγελματιών του πολιτιστικού τομέα. Η κρίση λόγω COVID-19 κατέστησε επίσης σαφές πόσο ανεκτίμητος είναι ο πολιτισμός για την Ευρώπη και για την ανθεκτικότητα των κοινωνιών και την ευημερία των ανθρώπων· η κατάσταση στην Ουκρανία δείχνει επίσης πόσο σημαντικός είναι ο πολιτισμός για την έκφραση των ευρωπαϊκών μας αξιών. Σε παγκόσμιο επίπεδο, έχει επιβεβαιωθεί η συστημική σημασία του πολιτισμού και του πολιτιστικού και του δημιουργικού τομέα ως θετικών παραγόντων για τον βιώσιμο κοινωνικό μετασχηματισμό. Εν τω μεταξύ, παραμένουν σημαντικές προκλήσεις του παρελθόντος για τον πολιτισμό, όπως η κλιματική αλλαγή, η ψηφιοποίηση και οι όροι εργασίας.
Η νέα φάση της συνεργασίας της ΕΕ στον τομέα του πολιτισμού από το 2022 και μετά θα πρέπει να εξεταστεί υπό το πρίσμα αυτών των εξελίξεων και θα πρέπει να αντανακλά την αυξημένη εστίαση στον πολιτισμό για την ανθεκτικότητα του ανθρώπου και τη συλλογική βιωσιμότητα. Παράλληλα με ένα νέο πρόγραμμα εργασιών στον πολιτιστικό τομέα, ένα πιο ολοκληρωμένο πλαίσιο της ΕΕ για τη συνεργασία στον πολιτισμό θα μπορούσε, ως εκ τούτου, να παρέχει τη δυνατότητα στα κράτη μέλη και την Επιτροπή να αντιδράσουν στις υπάρχουσες και νέες προκλήσεις με συντονισμένο τρόπο. Αυτό θα βελτίωνε τη συνεργασία στον πολιτιστικό τομέα, με πλήρη σεβασμό της επικουρικότητας και της εθνικής/περιφερειακής πολυμορφίας. Θα δημιουργούσε συνοχή μεταξύ των πολλαπλών εργαλείων πολιτιστικής πολιτικής, διασφαλίζοντας παράλληλα συνέργειες με σημαντικές πρωτοβουλίες, καθώς και συνοχή με τα ταμεία και τα προγράμματα της ΕΕ. Η προσέγγιση αυτή θα βελτιώσει την προσβασιμότητα και την προβολή, το αποτέλεσμα και την ενωσιακή προστιθέμενη αξία της χάραξης πολιτιστικής πολιτικής σε επίπεδο ΕΕ, αποφέροντας οφέλη που είναι πιο απτά για τον πολιτιστικό και τον δημιουργικό τομέα.
Το 2020 η ειδική έκθεση του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου 65 συνέστησε «να βελτιωθεί το ισχύον στρατηγικό πλαίσιο της ΕΕ για τον πολιτισμό, συμπεριλαμβανομένων των στρατηγικών και επιχειρησιακών στόχων» —άποψη την οποία συμμερίζεται σε μεγάλο βαθμό το Συμβούλιο στα επόμενα συμπεράσματά του 66 . Η ανάγκη για αυξημένο συντονισμό της χάραξης πολιτικής και στήριξης της ΕΕ όσον αφορά τον πολιτισμό, την πολιτιστική κληρονομιά και τους τομείς του πολιτισμού και της δημιουργίας διατυπώθηκε επίσης από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στο ψήφισμά του σχετικά με την πολιτιστική ανάκαμψη της Ευρώπης 67 . Ένα οριζόντιο και γενικό πλαίσιο για την αναζωογόνηση και τον επαναπροσδιορισμό της Ευρώπης μέσω του πολιτισμού αποτελεί επίσης επαναλαμβανόμενο αίτημα της κοινωνίας των πολιτών 68 . Στην έρευνα για την παρούσα έκθεση, αρκετά κράτη μέλη εξέφρασαν σαφή υποστήριξη για την ενίσχυση του πλαισίου πολιτιστικής πολιτικής της ΕΕ, ενώ άλλα παρέμειναν πιο επιφυλακτικά.
Μεταξύ των προτεραιοτήτων του τρέχοντος προγράμματος εργασιών στον πολιτιστικό τομέα, η σχέση μεταξύ των αξιών του πολιτισμού και της βιωσιμότητας διατηρεί την πλήρη σημασία της για το μέλλον, τόσο υπό την ευρύτερη έννοια της βιώσιμης ανάπτυξης όσο και με έμφαση σε συγκεκριμένα θέματα όπως η κλιματική αλλαγή (συμπεριλαμβανομένου του οικολογικού προσανατολισμού του πολιτιστικού τομέα) και η ευημερία. Η ανακοίνωση για το Νέο Ευρωπαϊκό Μπάουχαους 69 τονίζει τον θεμελιώδη ρόλο του πολιτισμού στην αντιμετώπιση των προκλήσεων βιωσιμότητας και στη στήριξη του θετικού κοινωνικού μετασχηματισμού. Απαιτείται συνεχής εστίαση στην κλιματική αλλαγή και το περιβάλλον για την αντιμετώπιση και τον μετριασμό των σοβαρών κινδύνων και προκλήσεων για την πολιτιστική και φυσική κληρονομιά, αφενός, και για την αξιοποίηση του ρόλου του πολιτισμού και των τεχνών ώστε να συνοδεύουν τις συμπεριφορικές και νοητικές προσαρμογές στην κλιματική αλλαγή και την υποβάθμιση του περιβάλλοντος (όπως η ικανότητα της τέχνης και του σχεδιασμού να επαναπροσδιορίζουν την ανθρώπινη αλληλεπίδραση με τη φύση), αφετέρου.
Η ανάκαμψη και η ανθεκτικότητα των τομέων και των κλάδων του πολιτισμού και της δημιουργίας μετά την πανδημία COVID-19 παραμένει ζωτικής σημασίας και θα πρέπει να αποτελέσει προτεραιότητα. Αυτό θα μπορούσε να συνδεθεί με την εφαρμογή του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας στα κράτη μέλη και με την ευκαιρία που δημιουργεί για την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών και τον εντοπισμό κοινών εμποδίων. Η έμφαση πρέπει να δοθεί και πέρα από την ανθεκτικότητα (δηλαδή την προσαρμοστικότητα σε κλυδωνισμούς) και να στραφεί προς την ενδυνάμωση των τομέων ώστε να είναι καλύτερα προετοιμασμένοι για μελλοντικές προκλήσεις. Οι επιπτώσεις του ψηφιακού μετασχηματισμού στην πολιτιστική και καλλιτεχνική πολυμορφία —επιχειρηματικά μοντέλα, σχέσεις με το κοινό και αλλαγή στους τρόπους σύλληψης, παραγωγής και κατανάλωσης— παραμένουν επίσης σημαντικές.
Το καθεστώς, οι εργασιακές και κοινωνικές συνθήκες, καθώς και η ανθεκτικότητα των επαγγελματιών του πολιτισμού και της δημιουργίας εξακολουθούν σαφώς να αποτελούν μείζονα ζητήματα για τη συνεργασία της ΕΕ τα επόμενα χρόνια. Οι συνθήκες εργασίας των καλλιτεχνών έχουν επιδεινωθεί δραματικά εξαιτίας της κρίσης λόγω COVID-19. Τα κράτη μέλη δίνουν όλο και μεγαλύτερη προσοχή στο θέμα αυτό, μεταξύ άλλων κατά τις συζητήσεις τους σε επίπεδο ΕΕ. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στο ψήφισμα που ενέκρινε τον Οκτώβριο του 2021, κάλεσε την Επιτροπή «να προτείνει ένα ευρωπαϊκό καθεστώς του καλλιτέχνη, το οποίο θα καθορίζει ένα κοινό πλαίσιο για τις συνθήκες εργασίας και τα ελάχιστα πρότυπα που θα είναι κοινά για όλες τις χώρες της ΕΕ» 70 . Η Επιτροπή υποστηρίζει τις φιλοδοξίες στον τομέα αυτόν.
Επιπλέον, με βάση τα διδάγματα που αντλήθηκαν από την κρίση, θα πρέπει να δοθεί εκ νέου έμφαση στο έργο που επιτελείται για την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής και τη διεύρυνση της πρόσβασης στον πολιτισμό. Για παράδειγμα, ο αντίκτυπος του πολιτισμού και των τεχνών στην ευημερία και την ψυχική υγεία, η πρόσβαση των ατόμων με αναπηρία στον πολιτισμό και τη δημιουργικότητα (ως θεατές, αλλά και ως καλλιτέχνες και δημιουργοί), αλλά και οι συνεχιζόμενες ανισότητες μεταξύ αγροτικών και αστικών περιοχών όσον αφορά την πρόσβαση στον πολιτισμό αποτελούν επίκαιρα ζητήματα που δεν έχουν ακόμη αντιμετωπιστεί επαρκώς στη συζήτηση για την πολιτιστική πολιτική της ΕΕ. Ομοίως, η προώθηση της ένταξης και της απαγόρευσης των διακρίσεων και της καταπολέμησης του ρατσισμού μέσω του πολιτισμού θα αποτελέσουν θέμα ενδιαφέροντος, ιδίως λαμβάνοντας υπόψη τις συστάσεις του ψηφίσματος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 8ης Μαρτίου 2022 σχετικά με «τον ρόλο του πολιτισμού, της εκπαίδευσης, των μέσων ενημέρωσης και του αθλητισμού στην καταπολέμηση του ρατσισμού» 71 . Η πρόοδος που έχει σημειωθεί στην ισότητα των φύλων στους εν λόγω τομείς μπορεί πλέον να κάνει περαιτέρω βήματα εστιάζοντας στη συλλογή δεδομένων που λαμβάνουν υπόψη τη διάσταση του φύλου —μία από τις βασικές συστάσεις της ΑΜΣ.
Ένα σημαντικό θέμα που χρειάζεται περαιτέρω συντονισμό είναι η παράνομη διακίνηση πολιτιστικών αγαθών. Όπως ανακοινώθηκε στη στρατηγική της ΕΕ για την καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος, η Επιτροπή θα προτείνει σχέδιο δράσης για την καταπολέμηση της παράνομης διακίνησης πολιτιστικών αγαθών έως το τέλος του 2022. Οι ευκαιρίες ανταλλαγής ορθών πρακτικών και μάθησης από ομοτίμους μεταξύ των διαφόρων κρατών μελών στον τομέα αυτόν θεωρούνται επωφελείς. Μια άλλη προτεραιότητα για περαιτέρω ανάπτυξη είναι η στρατηγική προσέγγιση των διεθνών πολιτιστικών σχέσεων της ΕΕ, η οποία χρήζει μεγαλύτερης εστίασης, ιδίως δεδομένης της ποικιλομορφίας των φορέων που συμμετέχουν σ’ αυτόν τον τομέα πολιτικής και της ανάγκης για συντονισμένες προσπάθειες, ιδίως όσον αφορά την ενσωμάτωση του πολιτισμού σε άλλες πολιτικές και προγράμματα. Η σχέση μεταξύ του πολιτισμού, της δημοκρατίας, των πολιτιστικών δικαιωμάτων και της σύνδεσης με την εκπαίδευση κατέχει επίσης υψηλή θέση στο θεματολόγιο των περισσότερων κρατών μελών.
Οι μέθοδοι εργασίας στο πρόγραμμα εργασιών θα πρέπει να εξελιχθούν στο μέλλον, συμπεριλαμβανομένου του σχεδιασμού και της υλοποίησης δράσεων που βασίζονται στο κυλιόμενο θεματολόγιο. Ορισμένες μέθοδοι εργασίας, συμπεριλαμβανομένης της ΑΜΣ για τον πολιτισμό, θα μπορούσαν να επανεξεταστούν ώστε να καταστούν διαδικαστικά απλούστερες και πιο αποτελεσματικές. Θα μπορούσαν να εξεταστούν πιο λιτές διαδικασίες με λιγότερες απαιτήσεις υποβολής εκθέσεων, όπως περισσότερο πειραματικές και πιλοτικές δράσεις, καθώς και μικρότερες στοχοθετημένες ομάδες εργασίας. Η αύξηση του έργου των εμπειρογνωμόνων, καθώς και οι άτυπες συνεδριάσεις της Επιτροπής Πολιτιστικών Υποθέσεων, οι συνεδριάσεις ομάδας προβληματισμού ή οι κοινές συνεδριάσεις των προπαρασκευαστικών οργάνων του Συμβουλίου θα καθιστούσαν επίσης δυνατή πιο εμπεριστατωμένη ανταλλαγή απόψεων για σημαντικά θέματα. Νέες μέθοδοι εργασίας, όπως προτείνονται από τα κράτη μέλη, π.χ. συνεδριάσεις των γενικών διευθυντών για τον πολιτισμό, θα μπορούσαν επίσης να βελτιώσουν την πολιτική υιοθέτηση των αποτελεσμάτων σε εθνικό επίπεδο. Θα πρέπει να υποστηριχτεί η μεγαλύτερη εστίαση σε ειδικές ανά τομέα προκλήσεις με αντίστοιχες δομές εργασίας, με τη συνεργασία εμπειρογνωμόνων σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο και του τομέα του πολιτισμού. Το επόμενο πρόγραμμα εργασιών θα μπορούσε επίσης να είναι συγκεκριμένο σχετικά με τη συμμετοχή τρίτων χωρών στην υλοποίηση των δράσεων.
Μια νέα φάση συνεργασίας για τον πολιτισμό σε επίπεδο ΕΕ αποτελεί επίσης ευκαιρία για να εξασφαλιστεί μεγαλύτερη άμεση συνεργασία με τον πολιτιστικό και τον δημιουργικό τομέα. Ένα νέο πλαίσιο της ΕΕ για τη συνεργασία στον πολιτισμό, στο πλαίσιο των αρχών του, θα μπορούσε να καθιερώσει μια πιο διαρθρωμένη και χωρίς αποκλεισμούς συνεργασία μεταξύ των δημόσιων αρχών και του πολιτιστικού και του δημιουργικού τομέα σε επίπεδο ΕΕ, με βάση τις μορφές διαλόγου που έχει δημιουργήσει η Επιτροπή.
______
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ: Έρευνα σχετικά με την εφαρμογή του προγράμματος εργασιών στον πολιτιστικό τομέα (2019-2022) — Ανάλυση απαντήσεων από τα κράτη μέλη της ΕΕ
Συμπεράσματα του Συμβουλίου σχετικά με το πρόγραμμα εργασιών στον πολιτιστικό τομέα (2019-2022) .
Ανακοινώσεις της Επιτροπής σχετικά με μια ευρωπαϊκή ατζέντα για τον πολιτισμό σε έναν κόσμο παγκοσμιοποίησης και μια νέα ευρωπαϊκή ατζέντα για τον πολιτισμό .
Ευρωπαϊκό πλαίσιο δράσης στον τομέα της πολιτιστικής κληρονομιάς .
Έκθεση: Αξιολόγηση του ευρωπαϊκού έτους πολιτιστικής κληρονομιάς 2018 .
Κοινή ανακοίνωση «Προς μια στρατηγική της ΕΕ για διεθνείς πολιτιστικές σχέσεις» .
Όπως τα συμπεράσματα του Συμβουλίου σχετικά με πρόγραμμα εργασιών στον πολιτιστικό τομέα (2015-2018) που προηγήθηκε του τρέχοντος προγράμματος εργασιών .
Ιστοσελίδα: Coronavirus response in support of the cultural and creative sectors .
Η ανάλυση των επιπτώσεων της κρίσης λόγω COVID-19 στον πολιτιστικό και τον δημιουργικό κλάδο, καθώς και των διαφόρων κινδύνων και αναγκών για τη βιώσιμη ανάκαμψή τους, αξιολογήθηκε μαζί με άλλα βιομηχανικά οικοσυστήματα στις ετήσιες εκθέσεις για την ενιαία αγορά το 2021 και το 2022 .
Κανονισμός (ΕΕ) 2021/818 για τη θέσπιση του προγράμματος «Δημιουργική Ευρώπη» (2021-2027) .
Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 1295/2013 για τη θέσπιση του προγράμματος «Ορίζων Ευρώπη» · Aπόφαση του Συμβουλίου της ΕΕ για τη θέσπιση ειδικού προγράμματος υλοποίησης του προγράμματος «Ορίζων Ευρώπη» (συμπεριλαμβανομένου ενός αυτόνομου τομέα παρέμβασης για τους κλάδους της πολιτιστικής κληρονομιάς, του πολιτισμού και της δημιουργίας).
Μια άλλη σημαντική θεσμική εξέλιξη ήταν η αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ στις 31 Ιανουαρίου 2020, η οποία επηρέασε τον πολιτιστικό και δημιουργικό τομέα, τις βιομηχανίες και τις αγορές και των δύο πλευρών.
Ιστότοπος: Draft UN resolution on culture and sustainable development .
Α) Βιωσιμότητα της πολιτιστικής κληρονομιάς· Β) συνοχή και ευημερία· ένα οικοσύστημα που να στηρίζει τους καλλιτέχνες, τους επαγγελματίες του πολιτισμού και της δημιουργίας και το ευρωπαϊκό περιεχόμενο· Γ) ισότητα των φύλων· Δ) διεθνείς πολιτιστικές σχέσεις· Ε) πολιτιστική διάσταση της βιώσιμης ανάπτυξης. Επιπλέον, η ψηφιοποίηση και οι στατιστικές στον πολιτιστικό κλάδο ορίζονται ως σημαντικά οριζόντια ζητήματα.
Η ανοικτή μέθοδος συντονισμού είναι μια μορφή διακυβερνητικής χάραξης πολιτικής που δεν οδηγεί σε δεσμευτικά νομοθετικά μέτρα της ΕΕ και δεν απαιτεί από τις χώρες της ΕΕ να θεσπίσουν ή να τροποποιήσουν τη νομοθεσία τους.
Ιστοσελίδα: Cultural Heritage in Action — Συλλογή μελετών περίπτωσης και επιλεγμένων ορθών πρακτικών για την ποιότητα των παρεμβάσεων στην πολιτιστική κληρονομιά .
Ιστοσελίδα: Presidency conference on Strengthening European Cooperation for Cultural Heritage at Risk .
Εγχειρίδιο του ICOMOS: European quality principles for EU-funded Interventions with impact upon Cultural Heritage .
Έκθεση του εργαστηρίου: Complementary funding for cultural heritage .
Ιστοσελίδα: Συμβούλιο Παιδείας, Νεολαίας, Πολιτισμού και Αθλητισμού, 17-18 Μαΐου 2021 .
Έκθεση του εργαστηρίου: Workshop on culture for social cohesion .
Ιστοσελίδα: Ομάδα της πλατφόρμας «Voices of Culture»: (Re)-Engaging digital audiences in the cultural sectors .
Έκθεση της πλατφόρμας «Voices of Culture»: Ομάδα της πλατφόρμας «Voices of Culture»: (Re)-Engaging digital audiences in the cultural sectors .
Συμπεράσματα του Συμβουλίου για τις νέες δημιουργικές γενιές .
Μελέτη: The status and working conditions of artists and cultural and creative professionals .
Έκθεση της πλατφόρμας «Voices of Culture»: Status and working conditions for artists, cultural and creative professionals .
Ιστοσελίδα: Presidency conference on the consolidation of European cooperation through co-productions .
Bucharest Declaration of the Ministers of Culture on the role of culture in building Europe’s future .
Ιστοσελίδα: Flipping the Odds conference on CCS ecosystems, financing, innovation, entrepreneurship and wider support .
Συμπεράσματα της διάσκεψης: Flipping the Odds – CCS ecosystems, financing, innovation, entrepreneurship and wider support .
Έκθεση της πλατφόρμας «Voices of Culture»: Gender balance in the cultural and creative sectors .
Έκθεση ΑΜΣ: Towards gender equality in the cultural and creative sectors .
Έκθεση της πλατφόρμας «Voices of Culture»: Culture and the Sustainable Development Goals .
Feasibility study for the establishment of a European Music Observatory .
Το πρόγραμμα εργασιών αναφέρει επίσης ως μεθόδους εργασίας που μπορούν να εφαρμοστούν, μεταξύ άλλων, τον διάλογο με την κοινωνία των πολιτών, τα πιλοτικά έργα, τις κοινές πρωτοβουλίες με διεθνείς οργανισμούς και το ευρωπαϊκό φόρουμ για τον πολιτισμό. Ωστόσο, οι τελευταίες δεν έχουν συνδεθεί με την υλοποίηση μιας δράσης του προγράμματος εργασιών.
Έκθεση της πλατφόρμας «Voices of Culture»: The role of culture in non-urban areas of the European Union .
Έκθεση της πλατφόρμας «Voices of Culture»: Διεθνείς πολιτιστικές σχέσεις
Ιστοσελίδα: Σύμφωνο για τις δεξιότητες — Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις και ένταξη .
Η σύμπραξη αυτή θα συνεισφέρει στη στήριξη που είναι ήδη διαθέσιμη στον κλάδο για την επανειδίκευση και την αναβάθμιση δεξιοτήτων και θα τη συμπληρώνει, μεταξύ άλλων, μέσω διαφόρων χρηματοδοτικών μέσων της ΕΕ και του προγράμματος «Δημιουργική Ευρώπη».
Presidency conclusions on gender equality in the field of culture .
Ψήφισμα του Συμβουλίου σχετικά με την πολιτιστική διάσταση της βιώσιμης ανάπτυξης .
Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου σχετικά με την πολιτιστική ανάκαμψη της Ευρώπης .
Για παράδειγμα: Culture Action Europe, Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Ίδρυμα και Europa Nostra: A Cultural Deal for Europe (2020) [Μια πολιτιστική συμφωνία για την Ευρώπη (2020)]· εκστρατεία #CulturalDealEU .
Ανακοίνωση της Επιτροπής σχετικά με το Νέο Ευρωπαϊκό Μπάουχαους .
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ
Βρυξέλλες, 29.6.2022
COM(2022) 317 final
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
της
έκθεσης της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών
σχετικά με το πρόγραμμα εργασιών για τον πολιτιστικό τομέα (2019-2022)
Έρευνα για την εφαρμογή του προγράμματος εργασιών στον πολιτιστικό τομέα (2019-2022)
Ανάλυση των απαντήσεων από τα κράτη μέλη της ΕΕ
Παράρτημα της έκθεσης της Επιτροπής σχετικά με το πρόγραμμα εργασιών στον πολιτιστικό τομέα (2019-2022)
Σύνοψη των αποτελεσμάτων της έρευνας
Η Επιτροπή ζήτησε τη γνώμη των κρατών μελών σχετικά με την εφαρμογή του προγράμματος εργασιών στον πολιτιστικό τομέα (2019-2022) (ΠΕ) μέσω ερωτηματολογίου που στάλθηκε μέσω του εργαλείου ΤΠ «EUSurvey». Η έρευνα περιλάμβανε ερωτήσεις αξιολόγησης (με βαθμολογία από 1 έως 6), ερωτήσεις τύπου «ναι/όχι» και ερωτήσεις ποιοτικού χαρακτήρα με απαντήσεις ανοικτού κειμένου. Οι παρατηρήσεις λήφθηκαν έως τις 28 Ιανουαρίου 2022.
Η Επιτροπή παρουσίασε σύνοψη των απαντήσεων στην παρούσα έρευνα στην Επιτροπή Πολιτιστικών Υποθέσεων του Συμβουλίου, κατά τη συνεδρίασή της στις 10 Φεβρουαρίου 2022.
Το παρόν έγγραφο παρουσιάζει ανάλυση των απαντήσεων σύμφωνα με τη δομή της έρευνας. Η ανάλυση δεδομένων υποστηρίχτηκε από το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Εμπειρογνωμόνων για τον Πολιτισμό 1 .
1.Προτεραιότητες του προγράμματος εργασιών στον πολιτιστικό τομέα
Στο πρόγραμμα εργασιών στον πολιτιστικό τομέα (2019-2022) καθορίζονται έξι θεματικές προτεραιότητες.
Ζητήθηκε από τα κράτη μέλη να αξιολογήσουν τη συνάφεια των προτεραιοτήτων αυτών με τις πολιτιστικές πολιτικές σε επίπεδο ΕΕ και χώρας. Από τις 27 απαντήσεις προκύπτει ότι τρεις προτεραιότητες θεωρούνται ύψιστης σημασίας για την πολιτιστική πολιτική σε επίπεδο ΕΕ: 1) βιωσιμότητα της πολιτιστικής κληρονομιάς, 2) ο πολιτισμός ως κινητήρια δύναμη της βιώσιμης ανάπτυξης και 3) ένα οικοσύστημα που να στηρίζει τους καλλιτέχνες, τους επαγγελματίες του πολιτισμού και της δημιουργίας και το ευρωπαϊκό περιεχόμενο.
Διάγραμμα 1: Κατάταξη των έξι τρεχουσών προτεραιοτήτων του προγράμματος εργασιών στον πολιτιστικό τομέα (2019-2022) ανάλογα με το πόσο σχετικές είναι/ήταν με την πολιτιστική πολιτική σε επίπεδο ΕΕ και χώρας
Η θεματική προτεραιότητα «Ένα οικοσύστημα που να στηρίζει τους καλλιτέχνες, τους επαγγελματίες του πολιτισμού και της δημιουργίας και το ευρωπαϊκό περιεχόμενο» κατέλαβε την πρώτη θέση όσον αφορά τη συνάφεια με την πολιτιστική πολιτική σε εθνικό επίπεδο, ακολουθούμενη από τις θεματικές προτεραιότητες «Βιωσιμότητα της πολιτιστικής κληρονομιάς» και «Συνοχή και ευημερία».
Η θεματική προτεραιότητα «Ο πολιτισμός ως κινητήρια δύναμη της βιώσιμης ανάπτυξης» θεωρείται ότι είναι πιο συναφής για το επίπεδο της ΕΕ απ’ ό,τι για το επίπεδο χώρας. Η «Ισότητα των φύλων» και οι «Διεθνείς πολιτιστικές σχέσεις» θεωρούνται οι λιγότερο συναφείς και για τα δύο επίπεδα. Μόνο δύο από τις έξι θεματικές προτεραιότητες φαίνεται να θεωρούνται πιο συναφείς για το εθνικό επίπεδο. Αυτό θα μπορούσε να ερμηνευτεί ως ένδειξη ότι το πρόγραμμα εργασιών μπορεί να αποτελέσει καταλληλότερο μέσο για τη χάραξη πολιτικής σε ευρωπαϊκό παρά σε εθνικό επίπεδο.
2.Προστιθέμενη αξία των προγραμμάτων εργασιών στον πολιτιστικό τομέα
Για τα κράτη μέλη, η προστιθέμενη αξία των προγραμμάτων εργασιών φαίνεται να έγκειται κυρίως στο ότι συμβάλλουν στη βελτίωση της θέσης και του ρόλου του πολιτισμού σε άλλες πολιτικές και προγράμματα· επίσης, στο ότι τροφοδοτούν και εμπνέουν τη χάραξη πολιτικής για τον πολιτισμό σε νέους τομείς. Αντιθέτως, τα προγράμματα εργασιών θεωρούνται ότι έχουν τη χαμηλότερη προστιθέμενη αξία όσον αφορά τη βελτίωση του τρόπου αξιολόγησης και εφαρμογής πολιτιστικών πολιτικών σε εθνικό επίπεδο.
Διάγραμμα 2: Κατάταξη των διαφόρων πτυχών της προστιθέμενης αξίας των προγραμμάτων εργασιών για το εθνικό/υποεθνικό επίπεδο
Η έρευνα έδωσε στους εκπροσώπους των κρατών μελών την ευκαιρία να ανταλλάξουν απόψεις και προτάσεις σχετικά με την προστιθέμενη αξία των προγραμμάτων εργασιών για τις εθνικές ή υποεθνικές πολιτικές. Οι περισσότεροι από τους δώδεκα εκπροσώπους, οι οποίοι απάντησαν σ’ αυτό το σημείο, έκριναν ότι: 1) τα προγράμματα εργασιών μπορούν να αποτελέσουν πηγή έμπνευσης για τις διαδικασίες μεταρρύθμισης της πολιτιστικής πολιτικής και να κατευθύνουν την ανάπτυξη νέων πολιτικών σε εθνικό επίπεδο, δεδομένου ότι οι προκλήσεις είναι συχνά παρόμοιες στα κράτη μέλη, ακόμη και αν το πλαίσιο μπορεί να διαφέρει· 2) τα προγράμματα εργασιών παρέχουν ευρύτερο ορίζοντα, ευρύτερη εικόνα και αξία στη συζήτηση οριζόντιων ζητημάτων όπως το περιβάλλον, το φύλο, η ψηφιακή μετάβαση και η κινητικότητα σε επίπεδο ΕΕ· 4) τα προγράμματα εργασιών ενίσχυσαν τους συνδέσμους μεταξύ χρηματοδότησης και χάραξης πολιτικής· 5) τα προγράμματα εργασιών συμβάλλουν στην εδραίωση του υφιστάμενου πλαισίου, σκιαγραφούν νέες προτεραιότητες, έχουν ισχυρό αντίκτυπο στην ενσωμάτωση του πολιτισμού σε άλλους τομείς πολιτικής, ιδίως με τη βελτίωση της διοργανικής συνεργασίας· 6) τα προγράμματα εργασιών μπορούν να αυξήσουν την ευαισθητοποίηση σχετικά με ζητήματα που είτε θεωρούνται δεδομένα είτε είναι περιθωριοποιημένα στις εθνικές πολιτικές και να ενισχύσουν τη διατομεακή συνεργασία, τη συνδημιουργία και την κινητικότητα για μικρότερες χώρες ή περιφέρειες· και, τέλος, 7) η προτεραιότητα των προγραμμάτων εργασιών δεν είναι η αξιολόγηση των δημόσιων πολιτικών, αλλά η προώθηση της διαθεσιμότητας και της προσβασιμότητας του πολιτισμού.
Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στον ρόλο των ομάδων ανοικτής μεθόδου συντονισμού (ΑΜΣ), οι οποίες έδωσαν σε όλα τα κράτη μέλη την ευκαιρία να συμμετάσχουν σε αμοιβαίες ανταλλαγές και μάθηση, στην ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών και στις αλληλεπιδράσεις με εμπειρογνώμονες σε θέματα κοινού ενδιαφέροντος. Όσοι απάντησαν στην έρευνα αναφέρουν ότι, ως αποτέλεσμα, έχουν αναπτυχθεί κοινότητες και δίκτυα. Ένας άλλος απαντήσας επισημαίνει ότι η προστιθέμενη αξία μιας ΑΜΣ εξαρτάται από τον βαθμό στον οποίο τα θέματα της ΑΜΣ σχετίζονται με τις προτεραιότητες πολιτικής ενός κράτους μέλους.
Ορισμένοι απαντήσαντες διατύπωσαν προτάσεις σχετικά με τη δυνατότητα μεταφοράς, την αποτελεσματική επικοινωνία και τον προβληματισμό σχετικά με τα βασικά θέματα και τα αποτελέσματα των προγραμμάτων εργασιών σε εθνικό και υποεθνικό επίπεδο, τονίζοντας ότι απαιτούνται ιδιαίτερες προσπάθειες σ’ αυτό το μέτωπο. Η δεύτερη σημαντική πρόταση αφορά τα πλαίσια αξιολόγησης που θα μπορούσαν να προστεθούν σε μελλοντικό πρόγραμμα εργασιών ως μέρος μιας μεθοδολογικής προσέγγισης για την παρακολούθηση της εφαρμογής του.
Μια διαφορετική ερώτηση επικεντρώθηκε στην προστιθέμενη αξία των προγραμμάτων εργασιών όσον αφορά τη συνεργασία στον τομέα της πολιτιστικής πολιτικής. Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι η συνεργατική διάσταση των προγραμμάτων εργασιών φαίνεται να βελτιώνει τη συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών και με την Επιτροπή. Το αποτέλεσμα σε εθνικό επίπεδο μπορεί να είναι η βελτίωση της συνεργασίας με άλλες κρατικές υπηρεσίες και τομείς. Αυτό που φαίνεται λιγότερο επωφελές είναι η βελτίωση της συνεργασίας με τα ενδιαφερόμενα μέρη ή μεταξύ των αρχών διαφόρων διοικητικών επιπέδων εντός των κρατών μελών.
Διάγραμμα 3: Κατάταξη των διαφόρων πτυχών της προστιθέμενης αξίας των προγραμμάτων εργασιών για τη συνεργασία στον τομέα της πολιτιστικής πολιτικής
Στο ποιοτικό μέρος της έρευνας, ορισμένα κράτη μέλη έκριναν ότι η αξία του προγράμματος εργασιών θα πρέπει να αναφέρεται σαφώς στο κείμενό του. Μια άλλη σχετική πρόταση επισημαίνει τα πλεονεκτήματα της παροχής σαφών ορισμών και της συζήτησης των δεικτών σε αρχικό στάδιο των εργασιών.
3.Μέθοδοι εργασίας
Σε χωριστό τμήμα της έρευνας συγκεντρώθηκαν γνώμες σχετικά με τις μεθόδους εργασίας του προγράμματος εργασιών.
Διάγραμμα 4: Γνώμη σχετικά με την καταλληλότητα των μεθόδων εργασίας
Οι απαντήσεις που συγκεντρώθηκαν δείχνουν ότι η μεγάλη πλειονότητα των κρατών μελών (24) θεωρεί ότι οι τρέχουσες μέθοδοι εργασίας είναι οι πλέον κατάλληλες για την επίτευξη των στόχων του προγράμματος εργασιών.
Διάγραμμα 5: Κατάταξη των μεθόδων εργασίας ανάλογα με την καταλληλότητά τους για την επίτευξη των στόχων του προγράμματος εργασιών
Ειδικότερα, τα κράτη μέλη εκφράζουν την προτίμησή τους για τη μέθοδο ΑΜΣ, με τα εργαστήρια να ακολουθούν με μικρή διαφορά ως δεύτερη προτιμώμενη μέθοδος. Οι δραστηριότητες αλληλοδιδαχής μεταξύ ομοτίμων, οι διασκέψεις, οι μελέτες και τα σεμινάρια απολογισμού κατατάσσονται χαμηλότερα στον κατάλογο των προτιμήσεων. Η αλληλοδιδαχή μεταξύ ομοτίμων φαίνεται να προτιμάται ελαφρώς λιγότερο από τις άλλες μεθόδους.
Διάγραμμα 6: Γνώμη σχετικά με την ανάγκη για πρόσθετες μεθόδους εργασί
Δέκα κράτη μέλη εξέφρασαν την άποψη ότι μπορεί να λείπουν ορισμένες μέθοδοι εργασίας και πρότειναν άλλες μεθόδους που περιλαμβάνουν: 1) Πειραματικές και πιλοτικές δράσεις που παρέχονται ως ομάδες εργασίας μικρής διάρκειας (6 μήνες) για συγκεκριμένα θέματα, οι οποίες απαρτίζονται από 5-7 υποομάδες κρατών μελών. Αυτό σημαίνει μικρότερες σε μέγεθος και διάρκεια ομάδες εργασίας για τη δοκιμή ιδεών, με λιγότερες απαιτήσεις υποβολής εκθέσεων και μεγαλύτερη ευελιξία. 2) Συνεδριάσεις εμπειρογνωμόνων ή ομάδων προβληματισμού, καθώς αυτές δίνουν την ευκαιρία να δοκιμαστούν ιδέες. 3) Μορφή: λιγότερο επίσημες συνεδριάσεις της Επιτροπής Πολιτιστικών Υποθέσεων ως χρήσιμη μέθοδος εργασίας για τη στρατηγική καθοδήγηση και αξιολόγηση, π.χ. ειδικές ομάδες των κρατών μελών ή κοινές συνεδριάσεις των προπαρασκευαστικών οργάνων. Κατά γενικό κανόνα, μια επαναλαμβανόμενη πρόταση συνιστά βραχύτερες και αποτελεσματικότερες δραστηριότητες μάθησης από ομοτίμους. 4) Οργάνωση επισκέψεων μελέτης συμπληρωματικών προς τις ομάδες ΑΜΣ. 5) Δομημένο, παγιωμένο διάλογο με τον πολιτιστικό τομέα και την κοινωνία των πολιτών ως μέθοδο εργασίας του προγράμματος εργασιών.
4.Θέματα του προγράμματος εργασιών
Ο τέταρτος τομέας της έρευνας αφορούσε τη συνάφεια των θεμάτων που θα εξεταστούν στο μέλλον.
Το θέμα που αναφέρθηκε συχνότερα ως θέμα που πρέπει να επανεξεταστεί στο επόμενο πρόγραμμα εργασιών είναι η σχέση του πολιτισμού με τις αξίες της βιωσιμότητας. Αυτό περιλαμβάνει όχι μόνο θέματα που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή, αλλά και τη βιωσιμότητα του οικοσυστήματος του πολιτισμού και της πολιτιστικής κληρονομιάς σε διάφορες αλυσίδες αξίας.
Οι απαντήσαντες πρότειναν ότι το θέμα αυτό θα μπορούσε να προσεγγιστεί από διάφορες οπτικές γωνίες που θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν: 1) τη συμβολή του πολιτισμού στην επίτευξη των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης· 2) τις τέχνες, τον πολιτισμό και την κληρονομιά σε σχέση με την κλιματική αλλαγή ή την προσαρμογή σ’ αυτήν· 3) τον πολιτισμό ως κινητήρια δύναμη της βιώσιμης ανάπτυξης· 4) την έννοια της βιωσιμότητας του οικοσυστήματος του πολιτισμού και της πολιτιστικής κληρονομιάς σε διάφορες αλυσίδες αξίας.
Τα δύο άλλα υφιστάμενα θέματα που αναφέρθηκαν αρκετές φορές ως θέματα που αξίζει να επανεξεταστούν είναι το καθεστώς, οι εργασιακές και κοινωνικές συνθήκες και η ανθεκτικότητα των επαγγελματιών του πολιτιστικού και του δημιουργικού τομέα, καθώς και η στρατηγική προσέγγιση των διεθνών πολιτιστικών σχέσεων της ΕΕ.
Όλα τα άλλα υφιστάμενα θέματα αναφέρθηκαν λιγότερο στις απαντήσεις.
Όσον αφορά τα νέα θέματα που θα αναπτυχθούν στο μελλοντικό πρόγραμμα εργασιών, τρεις ομάδες προκύπτουν από τις απαντήσεις στην έρευνα:
Η πρώτη ομάδα αντικατοπτρίζει την επιθυμία χρήσης του πολιτισμού και των τεχνών για την προορατική αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, ιδίως μέσω του βιώσιμου πολιτιστικού τουρισμού· της βιώσιμης διαχείρισης της πολιτιστικής κληρονομιάς· της κυκλικής οικονομίας στις αλυσίδες αξίας στον πολιτιστικό τομέα· του πράσινου μετασχηματισμού στους τομείς του πολιτισμού και της δημιουργικότητας (στο εξής: ΤΠΔ) και των διαδικασιών σχεδιασμού για μια βιώσιμη κοινωνία.
Η δεύτερη ομάδα συγκεντρώνει θέματα που σχετίζονται με τη δημοκρατία και την εκπαίδευση, για παράδειγμα: πολιτισμός, δημοκρατία και συνοχή· διαπολιτισμική εκπαίδευση· συνέργειες με την εκπαίδευση, ιδίως την εκπαίδευση στις τέχνες· πολιτιστική και δημιουργική εκπαίδευση για όλους· ανταλλαγές σχετικά με την εφαρμογή της Σύμβασης του Φάρο.
Η τρίτη (μεγαλύτερη) ομάδα σχετίζεται με ζητήματα ψηφιακής τεχνολογίας, συμπεριλαμβανομένων θεμάτων όπως: πολιτιστική και καλλιτεχνική πολυμορφία στο ψηφιακό περιβάλλον· ψηφιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς· πολιτιστική δημιουργία στις ψηφιακές αγορές / σε ψηφιακό περιβάλλον (εστίαση στην τεχνολογία αλυσίδας συστοιχιών και στην τεχνητή νοημοσύνη), καθώς και ψηφιακός μετασχηματισμός των ΤΠΔ (επιπτώσεις στην αλυσίδα αξίας, επιχειρηματικά μοντέλα, ψηφιακό κοινό).
Μια χωριστή δέσμη προτάσεων αναφέρεται στην πραγματικότητα μετά την πανδημία, και ειδικότερα: στην ανάκαμψη, την ανθεκτικότητα και τη βιωσιμότητα των ΤΠΔ, συμπεριλαμβανομένης της σταθερότερης, συνεχούς και μακροπρόθεσμης τοποθέτησης σε χρηματοδοτικούς πόρους· και στον πολιτισμό ως βασικό παράγοντα για την προώθηση της ψυχικής υγείας και ευημερίας. Ο αριθμός των απαντήσεων υποδηλώνει ότι πρόκειται για ένα δημοφιλές και επίκαιρο θέμα σήμερα· ωστόσο, θα πρέπει να αναδιατυπωθεί, ώστε να περιλαμβάνει την ανθεκτικότητα σε μια παγκόσμια κρίση κάθε είδους, προκειμένου να διατηρηθεί η συνάφειά του.
Μια χωριστή ενότητα της έρευνας αφιερώθηκε στη συγκέντρωση απόψεων σχετικά με τη δυνατότητα υιοθέτησης μιας πιο ειδικής τομεακής προσέγγισης στο πρόγραμμα εργασιών. Όλα τα κράτη μέλη απάντησαν.
Διάγραμμα 7: Γνώμη σχετικά με μια πιο τομεακή προσέγγιση για το μελλοντικό πρόγραμμα εργασιών
Μολονότι οι εκπρόσωποι των κρατών μελών φαίνεται να είναι διχασμένοι ως προς το θέμα αυτό, η πλειονότητα (15 από τις 27 απαντήσεις) τάσσεται υπέρ της τομεακής προσέγγισης.
Όσοι τάχθηκαν υπέρ της τομεακής προσέγγισης υπογράμμισαν την ανάγκη να αναληφθεί δράση με πιο στοχοθετημένο, πιο συγκεκριμένο και αποτελεσματικότερο τρόπο, ικανό να αντιμετωπίσει συγκεκριμένες ανάγκες και προβλήματα με ειδικά προσαρμοσμένα μέτρα, ιδίως με την τροφοδότηση της ανάπτυξης χρηματοδοτικών προγραμμάτων.
Όσοι τάσσονται υπέρ μιας οριζόντιας προσέγγισης τη θεωρούν καταλληλότερη, εκτός εάν υπάρχει συγκεκριμένο θέμα σχετικό με τον τομέα που χρειάζεται προσοχή. Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι πολλές από τις σύγχρονες προκλήσεις είναι οριζόντιες σε πολλούς ΤΠΔ. Άλλοι ισχυρίζονται ότι οι τομεακές ιδιαιτερότητες και ικανότητες είναι πολύ διαφορετικές μεταξύ των κρατών μελών και ότι υπάρχει προφανής διαφορά σε στόχους και προσεγγίσεις μεταξύ ενός προγράμματος εργασιών (σχέδιο συνεργασίας πολιτικής) και ενός προγράμματος χρηματοδότησης όπως το πρόγραμμα «Δημιουργική Ευρώπη». Επίσης, υπάρχουν ορισμένες ανησυχίες σχετικά με τον κίνδυνο επικέντρωσης σε ορισμένους τομείς σε βάρος άλλων. Ένα άλλο επιχείρημα υπέρ της οριζόντιας προσέγγισης είναι ότι ο πολιτισμός γίνεται όλο και πιο διεπιστημονικός.
Μία από τις απαντήσεις υποστήριξε ότι η θεματική ή η τομεακή προσέγγιση δεν χρειάζεται να αλληλοαποκλείονται.
Η έρευνα επικεντρώθηκε επίσης στην πανδημία και στην ανθεκτικότητα των ΤΠΔ. Το θέμα αυτό είναι πιθανό να παραμείνει ως πιθανή βασική προτεραιότητα στο επόμενο πρόγραμμα εργασιών στον πολιτιστικό τομέα, δεδομένου ότι οι τομείς δεν έχουν ανακάμψει πλήρως από τις σοβαρές επιπτώσεις της κρίσης.
Διάγραμμα 8: Γνώμη ότι η ανάκαμψη και η ανθεκτικότητα συγκαταλέγονται στις προτεραιότητες του επόμενου προγράμματος εργασιών
5.Στατιστικά στοιχεία
Οι απαντήσεις δείχνουν αδιαμφισβήτητα ότι οι στατιστικές για τον πολιτισμό θα πρέπει να παραμείνουν ως διατομεακή προτεραιότητα.
Διάγραμμα 9: Γνώμη σχετικά με τις στατιστικές στον πολιτιστικό κλάδο ως διατομεακή προτεραιότητα σε ένα μελλοντικό πρόγραμμα εργασιών
Όσον αφορά την ομάδα εργασίας για τις στατιστικές της Eurostat στον πολιτιστικό κλάδο, παρότι όλα τα κράτη μέλη εκπροσωπούνται στην ομάδα, ορισμένα απάντησαν ότι δεν γνωρίζουν (αν η χώρα τους εκπροσωπείται σ’ αυτήν την ομάδα) ή δεν απάντησαν καθόλου (διάγραμμα 10).
Διάγραμμα 10: Εκπροσώπηση των κρατών μελών στην ομάδα εργασίας για τις στατιστικές στον πολιτιστικό κλάδο
6.Δραστηριότητες και αποτελέσματα της ΑΜΣ
Ένα από τα στοιχεία της έρευνας ήταν το ερώτημα που αποσκοπεί στη συλλογή των απόψεων σχετικά με την ΑΜΣ και τα αποτελέσματά της στο πλαίσιο της διαδικασίας του προγράμματος εργασιών.
Διάγραμμα 11: Γνώμη σχετικά με τη χρησιμότητα της ΑΜΣ όσον αφορά τις δραστηριότητες και τα αποτελέσματα που παρατίθενται
Οι συνεδριάσεις ΑΜΣ (ως ευκαιρίες ανταλλαγής γνώσεων και εμπειριών, ανταλλαγής ορθών πρακτικών, συναντήσεων και δικτύωσης με εμπειρογνώμονες) και οι εκθέσεις ΑΜΣ εμφανίζονται ως τα πλέον χρήσιμα στοιχεία αυτής της μεθόδου εργασίας. Η αξία των εκθέσεων έγκειται κυρίως στις συστάσεις πολιτικής που διατυπώνουν, καθώς και στις μελέτες περίπτωσης και τις βέλτιστες πρακτικές που παρουσιάζουν. Οι ΑΜΣ φαίνονται λιγότερο χρήσιμες ως φόρουμ για παρουσιάσεις από εκπροσώπους της πλατφόρμας «Voices of Culture», οι συνεισφορές των οποίων πιθανόν να χρειάζονται άλλη πλατφόρμα για να αντιμετωπιστούν σωστά.
7.Συνεισφορά της κοινωνίας των πολιτών / των ενδιαφερόμενων μερών στην ΑΜΣ
Η έρευνα ζήτησε επίσης τη γνώμη των κρατών μελών σχετικά με τη συνεισφορά των ενδιαφερόμενων μερών και της κοινωνίας των πολιτών στη διαδικασία ΑΜΣ. Τα περισσότερα κράτη μέλη θεωρούν ότι η συνεισφορά τους είναι χρήσιμη.
Διάγραμμα 12: Γνώμη σχετικά με την προστιθέμενη αξία των συνεισφορών της κοινωνίας των πολιτών για τις ομάδες ΑΜΣ
8.Συμμετοχή τρίτων χωρών στις ΑΜΣ
Η έρευνα ρώτησε επίσης σχετικά με τη συμμετοχή τρίτων χωρών στην εφαρμογή του προγράμματος εργασιών. Η μεγάλη πλειονότητα των κρατών μελών τάσσεται υπέρ της συμμετοχής των χωρών ΕΖΕΣ/ΕΟΧ σε ομάδες ΑΜΣ.
Διάγραμμα 13: Γνώμη σχετικά με τη χρησιμότητα της συμμετοχής εκπροσώπων των χωρών ΕΖΕΣ/ΕΟΧ σε ομάδες ΑΜΣ
Όσον αφορά τη συμμετοχή των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων, τα κράτη μέλη φαίνεται να τάσσονται γενικά υπέρ, αλλά επισημαίνουν ότι αυτό εξαρτάται από τη συνάφεια του προς εξέταση θέματος. Μία παρατήρηση υπενθύμισε επίσης τη δυνατότητα συμμετοχής του Ηνωμένου Βασιλείου.
Διάγραμμα 14: Γνώμη σχετικά με το άνοιγμα των ομάδων ΑΜΣ στα Δυτικά Βαλκάνια
9.Διάδοση ΑΜΣ
Τα κράτη μέλη δεν θεωρούν ότι οι δραστηριότητες διάδοσης των εκθέσεων ΑΜΣ θα πρέπει να προσδιορίζονται στο πρόγραμμα εργασιών.
Διάγραμμα 15: Γνώμη σχετικά με τις δραστηριότητες διάδοσης που προσδιορίζονται ρητά στο πρόγραμμα εργασιών
Τα κράτη μέλη επισήμαναν τη συμμετοχή τους σε σημαντικές δραστηριότητες διάδοσης. Ορισμένα παραδείγματα που θα μπορούσαν να ενισχυθούν στο μέλλον είναι τα εξής: 1) μετάφραση (ορισμένων) εκθέσεων και άλλου σχετικού έντυπου υλικού στις εθνικές γλώσσες· 2) διανομή πληροφοριών μεταξύ των ενδιαφερόμενων μερών και ανταλλαγή πληροφοριών με τις αρμόδιες κρατικές, εθνικές, περιφερειακές και τοπικές αρχές, καθώς και με οργανισμούς, πολιτιστικά ιδρύματα και ενδιαφερόμενα μέρη· 3) ανταλλαγή πληροφοριών σχετικά με το πρόγραμμα εργασιών σε δημόσιους δικτυακούς τόπους και διάδοση των πληροφοριών σε σχετικές πλατφόρμες, μέσα κοινωνικής δικτύωσης (συμπεριλαμβανομένου του γραφείου του προγράμματος «Δημιουργική Ευρώπη»)· 4) διοργάνωση δημόσιων συζητήσεων με πολιτικά ενδιαφερόμενα μέρη, διασκέψεων με εθνικούς εμπειρογνώμονες και διεθνείς συναδέλφους, σεμιναρίων, συζητήσεων, ενημερωτικών συνεδριάσεων και δημόσιων εργαστηρίων για συγκεκριμένα θέματα και ορθές πρακτικές· 5) κοινές συνεδριάσεις των μελών της ομάδας ΑΜΣ με τοπικά ενδιαφερόμενα μέρη, υπευθύνους χάραξης πολιτικής και εθνικές ομάδες αναφοράς που συστάθηκαν για ορισμένες ΑΜΣ.
10.Αντίκτυπος της ΑΜΣ
Τα περισσότερα κράτη μέλη επισημαίνουν μέτρια επιρροή των εκθέσεων της ΑΜΣ στη χάραξη πολιτικής (σε εθνικό, περιφερειακό ή τοπικό επίπεδο) και στις πρακτικές των ενδιαφερόμενων μερών. Από τις 10 εκθέσεις που εκπονήθηκαν, η μεγάλη πλειονότητα των κρατών μελών χρησιμοποίησε μόνο 1 έως 5 εκθέσεις κατ’ ανώτατο όριο για τη χάραξη πολιτικής. Η έκθεση που υιοθετήθηκε περισσότερο είναι η έκθεση με θέμα «Αρχιτεκτονική υψηλής ποιότητας και δομημένο περιβάλλον για όλους» (αναφέρεται 13 φορές). Οι επόμενες δύο δημοφιλέστερες εκθέσεις, με 3 αναφορές η καθεμία, είναι: α) «Από την κοινωνική ένταξη στην κοινωνική συνοχή — ο ρόλος της πολιτιστικής πολιτικής»· και β) «Ο ρόλος των δημόσιων πολιτικών στην ανάπτυξη του επιχειρηματικού δυναμικού και του δυναμικού καινοτομίας των ΤΠΔ».
Διάγραμμα 16: Επιρροή των εκθέσεων ΑΜΣ στη χάραξη πολιτικής και στις πρακτικές του τομέα
Υπάρχουν διάφορα είδη δράσεων που παρουσιάζουν ενδιαφέρον για τη χάραξη πολιτικής και επηρεάστηκαν άμεσα από τις ΑΜΣ, και όλες αναφέρονται σε έναν συγκεκριμένο θεματικό τομέα: 1) στοχευμένες επιχορηγήσεις που χορηγούνται από το Υπουργείο σε πολιτιστικά ιδρύματα· 2) δράσεις, εκστρατείες, διοικητικές διαδικασίες, πειραματικά έργα και προγράμματα του Υπουργείου, της τοπικής αυτοδιοίκησης ή του ιδιωτικού τομέα· 3) συμμετοχή σε ευρωπαϊκά προγράμματα· 4) ΑΜΣ ως αφετηρία ή πηγή για την ανάπτυξη στρατηγικής ή εθνικής πολιτικής· 4) διοργάνωση δημόσιων εκδηλώσεων, όπως εργαστήριο· 5) παροχή κινήτρων για την έναρξη λειτουργίας του νέου οργανισμού που σχετίζεται με το θέμα της έκθεσης· 6) μελέτες που ανατέθηκαν από το Υπουργείο· 7) χρηματοδότηση έργων, συμπεριλαμβανομένων των έργων δικτύωσης.
Τα αποτελέσματα της έρευνας δείχνουν ότι οι εκπρόσωποι των κρατών μελών συνήθως έχουν μεγαλύτερη επίγνωση του αντίκτυπου των εκθέσεων ΑΜΣ στη χάραξη πολιτικής και όχι στις πρακτικές των ενδιαφερόμενων μερών στον πολιτιστικό και τον δημιουργικό τομέα.
11.Προεδρίες του Συμβουλίου της ΕΕ
Οι απαντήσαντες ήταν αρκετά σαφείς ότι είναι χρήσιμο να διατηρηθεί η σύνδεση μεταξύ των αποτελεσμάτων του προγράμματος εργασιών και των προεδριών και των διασκέψεων, των συμπερασμάτων ή άλλων πρωτοβουλιών τους. Τα περισσότερα κράτη μέλη θεωρούν επίσης πλεονέκτημα την ενίσχυση αυτής της σύνδεσης και την παραγωγικότερη αξιοποίησή της στο επόμενο πρόγραμμα εργασιών.
Διάγραμμα 17: Γνώμη σχετικά με τη χρησιμότητα του δυναμικού κυλιόμενου θεματολογίου
12.Στρατηγικό πλαίσιο
Η πλειονότητα όσων απάντησαν στην έρευνα συμφωνεί ότι υπάρχει προστιθέμενη αξία όσον αφορά την προώθηση της πολιτικής συνεργασίας στον τομέα του πολιτισμού σε επίπεδο ΕΕ μέσω συμφωνημένων στρατηγικών στόχων της ΕΕ και κοινών αρχών για την πολιτιστική πολιτική σύμφωνα με τις συστάσεις του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου (ΕΕΣ).
Διάγραμμα 18: Γνώμη σχετικά με την περαιτέρω προώθηση της συνεργασίας στον τομέα του πολιτισμού σε επίπεδο ΕΕ
Διάφορες απαντήσεις παρέχουν προτάσεις σύμφωνα με την έκθεση του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου. Ορισμένοι από όσους απάντησαν υποστηρίζουν ότι ο πολιτιστικός τομέας χρειάζεται και αναμένει αποτελεσματικά μέτρα για τη στήριξη της ανάκαμψής του μετά την πανδημία σε εθνικό επίπεδο και σε επίπεδο ΕΕ. Άλλοι απαντήσαντες προτείνουν τη θέσπιση γενικού στρατηγικού πλαισίου για τον πολιτιστικό τομέα με το οποίο θα μπορούσαν να σχετίζονται όλα τα άλλα έγγραφα πολιτικής και οι πρωτοβουλίες της Επιτροπής, του Συμβουλίου, της ΕΥΕΔ και άλλων κύριων πρωτοβουλιών της ΕΕ. Μια άλλη ιδέα που εκφράστηκε είναι η παροχή ενός σαφέστερου στρατηγικού πλαισίου, το οποίο θα περιλαμβάνει ενδεχομένως ένα ενιαίο στρατηγικό έγγραφο, το οποίο θα συγκεντρώνει το θεματολόγιο και το πρόγραμμα εργασιών στον πολιτιστικό τομέα, τηρώντας τις αρχές της επικουρικότητας και της αναλογικότητας. Στη συνέχεια θα μπορούσαν να αναπτυχθούν ειδικά σχέδια δράσης που θα καλύπτουν άλλους τύπους δράσεων.
Εκφράστηκαν επίσης ορισμένες αμφιβολίες. Ορισμένα κράτη μέλη τονίζουν ότι μία από τις κύριες αποστολές του προγράμματος εργασιών είναι η διευκόλυνση της ανταλλαγής πρακτικών και ιδεών και όχι η εναρμόνιση ή η έναρξη διαδικασίας «από την κορυφή προς τη βάση». Το πρόγραμμα εργασιών θεωρείται ένα καλά εδραιωμένο στρατηγικό και επιχειρησιακό μέσο που λειτουργεί. Προτείνεται επίσης να αναθεωρηθεί η έκθεση του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου, λαμβανομένων υπόψη των νέων συνθηκών, ώστε να χρησιμεύσει ως βάση για περαιτέρω προβληματισμό. Σε μία απάντηση τονίζεται η ανάγκη έρευνας σχετικά με τη σκοπιμότητα και τα οφέλη ενός μεγαλύτερου μακροπρόθεσμου συντονισμού σε επίπεδο ΕΕ, συμπεριλαμβανομένου ενδεχομένως του τρόπου με τον οποίο αυτός θα μπορούσε να τροφοδοτήσει καλύτερα τη χάραξη πολιτικής σε εθνικό επίπεδο, τηρώντας παράλληλα την αρχή της επικουρικότητας.
13.Διάρκεια του προγράμματος εργασιών
Η μεγάλη πλειονότητα των απαντησάντων (21 κράτη μέλη) συμφωνεί ότι η τετραετής διάρκεια του προγράμματος εργασιών είναι κατάλληλη.
Διάγραμμα 19: Γνώμη σχετικά με την τρέχουσα διάρκεια του προγράμματος εργασιών
Ωστόσο, διατυπώθηκαν διάφορες προτάσεις για την προσαρμογή της διάρκειας του προγράμματος εργασιών σε άλλες χρονικές περιόδους ή προτεραιότητες, όπως η τριάδα των προεδριών, το πρόγραμμα «Δημιουργική Ευρώπη» ή το θεματολόγιο του 2030.
Διάγραμμα 20: Γνώμη σχετικά με την προσαρμογή της χρονικής διάρκειας του προγράμματος εργασιών σε άλλα χρονοδιαγράμματα και προτεραιότητες της ΕΕ
Δύο απαντήσαντες αιτιολόγησαν διαφορετική διάρκεια: επταετή διάρκεια με ενδιάμεση αξιολόγηση που παρέχει τη δυνατότητα εισαγωγής προσαρμογών· ή τριετή διάρκεια, δεδομένης της ταχέως μεταβαλλόμενης πραγματικότητας και της ανάγκης για αναθεώρηση των προτεραιοτήτων και των δράσεων.
14.Προσαρμογή των μεθόδων εργασίας λόγω της COVID-19
Τέλος, η έρευνα έδωσε την ευκαιρία να δοκιμαστεί η προσαρμογή των μεθόδων εργασίας λόγω της πανδημίας. Οι μισοί από τους απαντήσαντες έκριναν ότι οι διαδικτυακές συνεδριάσεις ήταν ικανοποιητικές ή ακόμη και επιτυχείς, ενώ οι υπόλοιποι μισοί τις θεώρησαν λιγότερο καλές απ’ ό,τι στο παρελθόν.
Διάγραμμα 21: Αξιολόγηση της προσαρμογής των μεθόδων εργασίας λόγω της COVID-19
Η συνιστώμενη μορφή της μεθόδου εργασίας μετά την πανδημία τείνει να είναι περισσότερο προς την κατεύθυνση των υβριδικών συνεδριάσεων και των συνεδριάσεων με φυσική παρουσία.
Διάγραμμα 22: Γνώμη σχετικά με το μέλλον των μεθόδων εργασίας μετά την COVID-19
15.Τελικές προτάσεις για βελτιώσεις και άλλες σκέψεις
Οι εκπρόσωποι των κρατών μελών είχαν την ευκαιρία να εκφράσουν ελεύθερα τις ιδέες τους σε τμήμα ανοικτού κειμένου στο τέλος του ερωτηματολογίου.
Η χρήση συμμετοχικών μεθοδολογιών κατά τον σχεδιασμό του μελλοντικού προγράμματος εργασιών συγκαταλέγεται μεταξύ των βασικών προτάσεων, οι οποίες επισημαίνονται ως τρόπος καθορισμού και ομαδοποίησης θεμάτων και καθηκόντων. Ορισμένοι απαντήσαντες προτείνουν τακτικότερη ενημέρωση από την Επιτροπή Πολιτιστικών Υποθέσεων σχετικά με πρωτοβουλίες, εκδηλώσεις και δημοσιεύσεις που σχετίζονται με το θέμα. Άλλοι αναφέρουν ότι η διάδοση και η χρήση των αποτελεσμάτων πρέπει να βελτιωθούν. Επιπλέον, όσοι απάντησαν αναγνωρίζουν ότι το νέο πρόγραμμα εργασιών θα μπορούσε να προσανατολίζεται περισσότερο στους πόρους και να αποφεύγει τον πολλαπλασιασμό των ομάδων ΑΜΣ, οι οποίες θεωρούνται χρήσιμες αλλά διοικητικά επαχθείς. Επιπλέον, η ταυτόχρονη διερμηνεία στις συνεδριάσεις ΑΜΣ θα μπορούσε να διευκολύνει τις εργασίες και η μετάφραση των βασικών παραδοτέων ΑΜΣ (συνοπτικές παρουσιάσεις, εκθέσεις, συστάσεις) θεωρείται επίσης ως μέσο βελτίωσης του αντίκτυπου των εργασιών αυτών σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. Η διαπραγμάτευση των εντολών ΑΜΣ στην Επιτροπή Πολιτιστικών Υποθέσεων υπογραμμίστηκε επίσης ως σημαντική βελτίωση της διαδικασίας.