Δημοκρατικό έλλειμμα

Το «δημοκρατικό έλλειμμα» είναι ένας όρος που υποδηλώνει μια κατάσταση όπου τα θεσμικά όργανα και οι διαδικασίες λήψης αποφάσεών τους ενδέχεται να παρουσιάζουν έλλειμμα δημοκρατίας και λογοδοσίας. Στην περίπτωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), αναφέρεται σε ένα αίσθημα έλλειψης προσβασιμότητας ή έλλειψης εκπροσώπησης του απλού πολίτη στα θεσμικά όργανα της ΕΕ —μια αίσθηση ότι υπάρχει χάσμα μεταξύ των εξουσιών αυτών των θεσμικών οργάνων και των πολιτών, που νιώθουν αδύναμοι να επηρεάσουν τις αποφάσεις αυτών των οργάνων.

Η δημοκρατική νομιμότητα αποτελούσε ανέκαθεν ένα ευαίσθητο ζήτημα σε κάθε στάδιο της διαδικασίας της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Αντιμετωπίστηκε στο πλαίσιο των Συνθηκών του Μάαστριχτ, του Άμστερνταμ και της Νίκαιας, οι οποίες σταδιακά παρείχαν περισσότερες αρμοδιότητες στο άμεσα εκλεγόμενο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και διεύρυναν τους τομείς στους οποίους έχει κοινές αρμοδιότητες ως προς τη λήψη αποφάσεων με το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Κατά συνέπεια, το Κοινοβούλιο εξελίχθηκε από συμβουλευτική συνέλευση σε συννομοθέτη.

Αρκετές από τις αλλαγές που εισήγαγε η Συνθήκη της Λισαβόνας, η οποία εφαρμόζεται από την 1η Δεκεμβρίου 2009, βοήθησαν στην αντιμετώπιση των ανησυχιών για την ύπαρξη δημοκρατικού ελλείμματος στην ΕΕ. Η συνθήκη ενίσχυσε τις αρμοδιότητες του Κοινοβουλίου στους ακόλουθους τρεις τομείς.

Οικονομικός. Το Κοινοβούλιο έχει κεντρικό ρόλο στην έγκριση όλων των κατηγοριών δαπανών του ετήσιου προϋπολογισμού της ΕΕ.
Νομοθετικός. Η διαδικασία συναπόφασης έγινε η συνήθης νομοθετική διαδικασία και εφαρμόζεται σε όλους σχεδόν τους τομείς όπου το Συμβούλιο αποφασίζει με ειδική πλειοψηφία.
Διορισμοί. Το Κοινοβούλιο εκλέγει τον/την πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ο/η οποίος/-α έχει προταθεί από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο λαμβάνοντας υπόψη τα αποτελέσματα των εκλογών του Κοινοβουλίου. Η Επιτροπή ως σώμα χρειάζεται τη συγκατάθεση του Κοινοβουλίου για να διοριστεί από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο.

Λαμβάνοντας υπόψη την αρχή της επικουρικότητας, η Συνθήκη της Λισαβόνας προβλέπει επίσης τρόπους ενθάρρυνσης των εθνικών κοινοβουλίων ώστε να συμμετέχουν στη χάραξη πολιτικής της ΕΕ, δίνοντάς τους την ευκαιρία να ελέγχουν τις νομοθετικές προτάσεις της Επιτροπής («μηχανισμός ελέγχου της επικουρικότητας»).

Η Συνθήκη της Λισαβόνας θεσπίζει επίσης το δικαίωμα πρωτοβουλίας πολιτών: οι πολίτες μπορούν να ζητούν από την Επιτροπή να προτείνει νομοθεσία σε τομέα στον οποίο έχει την αρμοδιότητα να ενεργεί. Για μια Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών πρέπει να υπάρχει ομάδα διοργανωτών που να αποτελείται από τουλάχιστον επτά πολίτες της ΕΕ από επτά διαφορετικά κράτη μέλη. Όταν η πρωτοβουλία συγκεντρώσει 1 εκατομμύριο υπογραφές και φτάσει τα προβλεπόμενα ελάχιστα όρια σε επτά κράτη μέλη, η Επιτροπή θα αποφασίσει ποια μέτρα θα λάβει.

Οι διαδικασίες λήψης αποφάσεων των θεσμικών οργάνων επικρίνονται μερικές φορές για την έλλειψη διαφάνειας που τις διακρίνει, και ιδίως οι τριμερείς διάλογοι μεταξύ του Συμβουλίου, της Επιτροπής και του Κοινοβουλίου. Σήμερα τα θεσμικά όργανα δημοσιεύουν το τελικό συμβιβαστικό κείμενο που εγκρίνεται μετά από διοργανικές διαπραγματεύσεις. Επιπλέον, βελτιώθηκαν οι τυπικοί διαδικαστικοί κανόνες που αφορούν τη διαδικασία διαπραγμάτευσης.

Τα μέλη του Συμβουλίου συζητούν ή ψηφίζουν προτάσεις για νομοθετικές πράξεις σε δημόσιες συνεδριάσεις. Η πρώτη διαβούλευση σχετικά με σημαντικές μη νομοθετικές προτάσεις είναι επίσης δημόσια, και το Συμβούλιο πραγματοποιεί τακτικά δημόσιες συζητήσεις σχετικά με κρίσιμα θέματα που επηρεάζουν τα συμφέροντα της ΕΕ και των πολιτών της.

Η Διάσκεψη για το Μέλλον της Ευρώπης, η οποία ολοκληρώθηκε επίσημα στις 9 Μαΐου 2022 (Ημέρα της Ευρώπης), ήταν μια άσκηση «από τη βάση προς την κορυφή», η οποία επέτρεψε στους πολίτες να πουν τι περιμένουν από την ΕΕ και ενίσχυσε τον ρόλο τους στη διαμόρφωση του μέλλοντός της. Η διάσκεψη αποτέλεσε μια κοινή δράση του Κοινοβουλίου, του Συμβουλίου και της Επιτροπής, που ενήργησαν ως ισότιμοι εταίροι μαζί με τα κράτη μέλη. Ένα βασικό στοιχείο της διάσκεψης ήταν η δημιουργία ομάδων πολιτών σε επίπεδο ΕΕ και σε πολλά κράτη μέλη, οι οποίες οργάνωσαν συζητήσεις και εκδηλώσεις με σκοπό την κατάρτιση συστάσεων προς τα θεσμικά όργανα της ΕΕ οι οποίες θα εξετάζονταν στην ολομέλεια της διάσκεψης. Τα αποτελέσματα της διάσκεψης παρουσιάζονται σε μια έκθεση η οποία διατυπώνει 49 προτάσεις σχετικά με το μέλλον της Ευρώπης, καλύπτοντας διάφορα θέματα, συμπεριλαμβανομένης της ευρωπαϊκής δημοκρατίας. Τα θεσμικά όργανα της ΕΕ υπέβαλαν τα σχόλιά τους σχετικά με αυτές τις προτάσεις σε εκδήλωση ανατροφοδότησης το φθινόπωρο του 2022.

ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ

Επάνω