KOMISJA EUROPEJSKA

Bruksela, dnia 25.6.2019

COM(2019) 299 final

SPRAWOZDANIE KOMISJI

DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY I TRYBUNAŁU OBRACHUNKOWEGO









Sprawozdanie roczne na temat zarządzania budżetem UE i jego wyników za 2018 r.

Spis treści

PRZEDMOWA    3

STRESZCZENIE    8

WPROWADZENIE    24

SEKCJA 1 – WYNIKI I REZULTATY    26

1.Budżet UE ukierunkowany na wyniki    27

2.Konkurencyjność na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia (dział 1A)    37

3.Spójność gospodarcza, społeczna i terytorialna (dział budżetowy 1B)    76

4.Trwały wzrost gospodarczy: zasoby naturalne (dział budżetowy 2)    92

5.Bezpieczeństwo i obywatelstwo (dział budżetowy 3)    109

6.Globalny wymiar Europy (dział budżetowy 4)    130

7.Instrumenty szczególne    158

SEKCJA 2 — KONTROLA WEWNĘTRZNA I ZARZĄDZANIE FINANSAMI    162

1.Budżet UE jest dobrze zarządzany    162

2.Systemy kontroli są racjonalne pod względem kosztów    167

3.Dane dotyczące korekt finansowych i odzyskiwania środków wskazują, że wieloletni cykl kontrolny zapewnia ochronę budżetu UE    180

4.Zaktualizowano strategię Komisji w zakresie zwalczania nadużyć finansowych    186

5.Zarządzanie zapewnia wystarczającą pewność, a skutki finansowe zastrzeżeń są ograniczone    190

6.Poziom pewności uzyskany dzięki pracy Służby Audytu Wewnętrznego    196

7.Streszczenie wniosków na temat pracy przeprowadzonej przez Komitet ds. Audytu    199

8.Kontrola zewnętrzna oraz udzielenie absolutorium: wyciąganie wniosków na przyszłość z dotychczasowych doświadczeń    202

9.Zarządzanie organizacyjne    205

ZAŁĄCZNIKI

Przedmowa

Mam przyjemność przedstawić sprawozdanie roczne na temat zarządzania budżetem UE i jego wyników za 2018 r. Sprawozdanie zawiera przegląd wyników budżetu UE, zarządzania nim oraz jego ochrony. Wyjaśniono w nim również, w jaki sposób budżet UE wspiera realizację priorytetów politycznych UE, oraz opisano zarówno osiągnięte wyniki, jak i rolę, jaką odgrywa Komisja w zapewnianiu najwyższych standardów zarządzania finansami. Niniejsze sprawozdanie wchodzi w skład zintegrowanego pakietu sprawozdawczości finansowej i sprawozdawczości w zakresie rozliczalności Komisji. Stanowi ono realizację naszych zobowiązań wynikających z rozporządzenia finansowego i istotny element naszego rozwiniętego systemu odpowiedzialności finansowej.

Chociaż skala budżetu UE jest stosunkowo umiarkowana, pełni on bardzo ważną rolę w życiu milionów Europejczyków. Uzupełnia budżety państw i wspiera priorytety polityczne w obszarach, w których posiada rzeczywistą wartość i w których może zapewnić najbardziej efektywną realizację wyników. Kieruję się zasadą, że budżet UE powinien koncentrować się na tych obszarach, w których może wywrzeć większy wpływ niż wydatki publiczne na poziomie krajowym. Przykładowo żadne z państw członkowskich nie jest w stanie samodzielnie sfinansować dużych elementów infrastruktury lub projektów badawczych na taką skalę, która umożliwiałaby konkurowanie z takimi graczami na arenie międzynarodowej, jak Chiny lub Stany Zjednoczone. Niektóre wyzwania, z którymi mierzy się UE, mają charakter globalny. Terroryzm, przestępczość zorganizowana, zmiana klimatu, klęski żywiołowe i epidemie nie uznają granic. Wyzwaniom tym najlepiej sprostać na poziomie ogólnoeuropejskim, korzystając z pomocy budżetu UE.

Budżet UE jest wprawdzie elastyczny, ale jego skala jest ograniczona. W związku z tym podejmowanie decyzji powinno być bardziej świadome i w większym niż kiedykolwiek stopniu oparte na konkretnych danych, tak aby środki trafiały tam, gdzie są najbardziej potrzebne. W niniejszym sprawozdaniu opisano wiele sposobów, w jakie budżet UE przyczynił się do osiągnięcia naszych wspólnych celów w 2018 r.

W 2018 r. skupiono się na wzmocnieniu ożywienia gospodarczego dzięki inwestycjom dokonywanym w najważniejszych obszarach sprzyjających tworzeniu miejsc pracy. Ważną rolę w tym procesie odegrał Europejski Fundusz na rzecz Inwestycji Strategicznych, instrument „Łącząc Europę” i europejskie fundusze strukturalne i inwestycyjne. Zachęcam do zapoznania się z historiami przedstawiającymi kontekst wielu unijnych inwestycji opublikowanymi na portalu „InvestEU” ( https://europa.eu/investeu/home_pl ). Budżet UE zapewnił również silne wsparcie w innych obszarach priorytetowych, takich jak kompleksowe podejście UE do migracji, unia bezpieczeństwa, nowoczesne badania czy działania zewnętrzne UE, ułatwiając jednocześnie osiągnięcie przekrojowych celów politycznych, m.in. w dziedzinie klimatu i różnorodności biologicznej.

W niniejszym sprawozdaniu przedstawiono również działania, które podejmujemy, aby budżet UE był zarządzany zgodnie z najwyższymi standardami należytego zarządzania finansami. Przyjmując niniejsze sprawozdanie, Komisja bierze na siebie ogólną odpowiedzialność polityczną za zarządzanie budżetem UE w 2018 r.

Komisja uważnie monitoruje wykonanie budżetu UE w terenie. Jeżeli zostanie stwierdzone, że państwa członkowskie lub beneficjenci końcowi wydają środki unijne w sposób niewłaściwy, Komisja podejmuje natychmiastowe działania, aby naprawić te błędy i w stosownych przypadkach odzyskać środki. Komisja szacuje, że po dokonaniu korekt i odzyskaniu środków poziom błędu w odniesieniu do wydatków w 2018 r. wyniesie mniej niż 1 %, co oznacza, że będzie znacznie poniżej progu istotności.

W 2018 r., podobnie jak w poprzednich latach, poczyniliśmy dalsze znaczne postępy w zakresie zarządzania finansami. Systemy, którymi UE dysponuje w celu wykrywania i naprawiania błędów oraz zwalczania nadużyć finansowych, są zaawansowane i solidne, co potwierdził Europejski Trybunał Obrachunkowy. W nadchodzących latach będziemy w dalszym ciągu zachowywać czujność i zapewniać właściwą ochronę budżetu UE. Jest to szczególnie ważne w kontekście otoczenia politycznego, które staje się coraz bardziej wymagające. Spójna i skuteczna sprawozdawczość zwiększa rozliczność wydatków UE, a nie służy jedynie zapewnieniu przestrzegania przepisów. Pomaga podejmować współpracę z obywatelami i innymi zainteresowanymi stronami oraz odbudować ich zaufanie do Unii Europejskiej.

Ponadto w 2018 r., a dokładnie w maju i w czerwcu 2018 r., Komisja przedłożyła wnioski dotyczące przyszłych wieloletnich ram finansowych. Zorganizowano szeroko zakrojony przegląd wydatków 1 , w ramach którego przeanalizowano wyniki wszystkich programów. W swoim podejściu przyjąłem, że europejska wartość dodana jest najważniejszym kryterium leżącym u podstaw wszystkich przyszłych wydatków oraz umożliwiającym zwiększenie finansowania nowych priorytetów, unowocześnienie dotychczasowych programów, upraszczanie i usprawnianie wszędzie tam, gdzie to możliwe, a także zapewnienie Unii elastyczniejszego budżetu. Uważam, że zaproponowany przez Komisję budżet Unii jest nowoczesny, zapewnia ochronę oraz stwarza nowe możliwości, a także jest zrównoważony i realistyczny. Szybkie uzgodnienie przyszłych ram potwierdziłoby wspólne zobowiązanie instytucji Unii Europejskiej do tego, aby jak najlepiej wykorzystać każde euro wydane z budżetu UE.

Günther H. Oettinger
Komisarz ds. budżetu i zasobów ludzkich

Streszczenie

Sprawozdanie roczne na temat zarządzania budżetem UE i jego wyników zawiera najnowsze informacje na temat wyników, jakie zostały osiągnięte dzięki budżetowi UE (sekcja 1), oraz na temat sposobu zarządzania tym budżetem i jego ochrony (sekcja 2).

Sekcja 1 ma strukturę odpowiadającą działom budżetowym. Wyjaśniono w niej, w jaki sposób unijne programy finansowe przyczyniły się do realizacji unijnych priorytetów politycznych. Podsumowano w niej również najnowsze wyniki oceny dotyczącej realizacji tych programów.

Rok 2018 był piątym rokiem bieżących wieloletnich ram finansowych na lata 2014–2020. W związku z ich późnym przyjęciem na początku tego okresu odnotowano opóźnienia. Obecnie jednak wszystkie programy finansowe UE mają pełną zdolność operacyjną. Zapewniają duże i wymierne wsparcie na rzecz priorytetów politycznych UE w rozmaitych obszarach.

Dział budżetowy 1A – Pobudzanie zatrudnienia, wzrostu gospodarczego i inwestycji

Obejmując urząd po kryzysie gospodarczym i finansowym, Komisja pod przewodnictwem Jeana-Claude’a Junckera zobowiązała się do zwiększenia zatrudnienia. Z obietnicy tej wywiązała się wspólnie z państwami członkowskimi. Zatrudnienie posiada więcej Europejczyków niż kiedykolwiek – ogółem zatrudnionych jest 240,7 mln osób. Od początku obecnej kadencji Komisji utworzono ponad 12 mln miejsc pracy. Bezrobocie ludzi młodych jest na najniższym poziomie od 2008 r., choć w wielu częściach UE jest w dalszym ciągu zbyt wysokie. Szczególną rolę w realizacji tych osiągnięć odegrał budżet UE, który w dalszym ciągu stanowi ważne źródło inwestycji w całej Europie.

Priorytetem w budżecie UE w 2018 r. było dalsze ożywienie gospodarki, z naciskiem na pobudzenie nowych inwestycji. Istotnie zwiększono inwestycje, przeznaczając na te cele ponad 408 mld EUR 2 z Europejskiego Funduszy na rzecz Inwestycji Strategicznych. Fundusz ten został utworzony przez Komisję we współpracy z Grupą Europejskiego Banku Inwestycyjnego 3 w 2015 r., aby przyciągnąć prywatnych inwestorów w takich obszarach jak transport, energetyka, opieka zdrowotna, małe i średnie przedsiębiorstwa oraz technologie informacyjno-komunikacyjne, i tym samym zwiększyć wpływ budżetu UE. Okres funkcjonowania Europejskiego Funduszu na rzecz Inwestycji Strategicznych wydłużono od połowy 2018 r. do końca 2020 r., wyznaczając nowy cel inwestycyjny na poziomie 500 mld EUR 4 . Oczekuje się, że plan ten pomoże stworzyć około 1,4 mln miejsc pracy do 2020 r., zaś produkt krajowy brutto UE ma zwiększyć się szacunkowo o 1,3 %. Dzięki tym inwestycjom dalsze 11 mln gospodarstw domowych zyskało dostęp do szybkiego internetu, a ponad 4 mln – do energii ze źródeł odnawialnych, zaś 30 mln Europejczyków ma dostęp do lepszej opieki zdrowotnej.

Inwestycje strategiczne pobudziły również wzrost gospodarczy i konkurencyjność dzięki finansowaniu kluczowej infrastruktury transportowej, energetycznej lub telekomunikacyjnej. Inwestycje te skupiały się na tych obszarach, w których budżet UE umożliwia osiągnięcie lepszych rezultatów niż wydatki publiczne na poziomie krajowym. W rozwijaniu takiej infrastruktury istotną rolę odgrywa instrument „Łącząc Europę”, który umożliwia również budowanie podstaw pod mniej emisyjną sieć energetyczną UE. W 2018 r. dzięki temu instrumentowi udostępniono 1,4 mld EUR w formie dotacji UE jako uzupełnienie finansowania z Europejskiego Funduszu na rzecz Inwestycji Strategicznych i z innych źródeł.

Budżet UE przynosi również korzyści dzięki realizacji programów kosmicznych, takich jak Galileo, Copernicus i EGNOS. Na orbitę wyniesiono 26 satelitów, z których pod koniec 2018 r. korzystało 500 mln 5 użytkowników – żadne z państw członkowskich nie byłoby w stanie zrobić tego samodzielnie. W 2018 r. wyniesiono cztery dodatkowe nowe satelity Galileo, aby usprawnić monitorowanie sytuacji w oceanach, na lądzie i w atmosferze. Sygnały i dane przekazywane przez unijne urządzenia umieszczone w przestrzeni kosmicznej zmieniają nasze życie dzięki takim usługom, jak ulepszone nawigacja, rolnictwo precyzyjne, monitorowanie upraw, reagowanie na klęski żywiołowe, ratownictwo morskie, poszukiwanie i ratowanie osób wyposażonych w nadajniki radiowe oraz monitorowanie statków i wycieków ropy naftowej.

W 2018 r. uruchomiono również Europejski Fundusz Obronny, co otworzyło nowy rozdział w historii europejskiej współpracy w dziedzinie obrony. W 2018 r. przydzielono 40 mln EUR na wspólne badania w dziedzinie innowacyjnych technologii i produktów obronnych. Komisja przyjęła dwuletnie programy prac, aby dofinansować wspólne projekty na rzecz rozwoju zdolności obronnych w latach 2019–2020, zapewniając wkład z budżetu UE w wysokości 500 mln EUR.

Wspieranie nowatorskich badań naukowych i innowacji

Budżet UE w dalszym ciągu stanowił podstawę realizacji zobowiązania UE do wspierania nowatorskich badań naukowych i innowacji, ze szczególnym uwzględnieniem współpracy międzypaństwowej, użyteczności badań dla przemysłu i korzyści skali. Unijny program ramowy w zakresie badań naukowych i innowacji „Horyzont 2020” jest największym na świecie międzynarodowym programem na rzecz finansowania badań naukowych. Jest również największym programem na rzecz finansowania badań naukowych i innowacji w historii UE – w jego ramach przewidziano finansowanie w wysokości 80 mld EUR w ciągu 7 lat 7 . W 2018 r. w ramach programu „Horyzont 2020” ogłoszono zaproszenia do składania wniosków na łączną kwotę 10 mld EUR.

Program „Horyzont 2020” zapewnia wspólne ramy strategiczne na potrzeby finansowania badań naukowych i innowacji ze środków UE. Ma on kluczowe znaczenie dla zapewnienia, aby UE w dalszym ciągu rozwijała naukę i technologię na światowym poziomie. Program ten ułatwia usuwanie barier dla innowacji i usprawnia współpracę sektorów publicznego i prywatnego, umożliwiając poszukiwanie rozwiązań najważniejszych problemów społecznych. Wsparcie UE na rzecz badań naukowych i innowacji zachęca do współpracy pomiędzy zespołami badawczymi z różnych państw i dyscyplin, co ma kluczowe znaczenie dla dokonywania przełomowych odkryć. Umożliwia ono UE realizację priorytetów, takich jak porozumienie klimatyczne z Paryża 8 . Program „Horyzont 2020” bezpośrednio przyczynił się do realizacji ogólnego celu, którym jest wzmocnienie przewodniej roli Europy i jej konkurencyjności w sektorze przemysłu. Program odniósł szczególny sukces pod względem zachęcania małych i średnich przedsiębiorstw do wprowadzania innowacji. Przekroczono nawet ogólny cel, który zakładał uczestnictwo na poziomie 20 % 9 .

Wspieranie młodych Europejczyków

Dzięki budżetowi UE stworzono możliwości studiowania za granicą i podróżowania do innych krajów, a także zapewniono wsparcie młodym bezrobotnym w znalezieniu pracy lub korzystaniu na szkoleń, aby zwiększyć ich szanse na zatrudnienie. Każdego roku ponad 3,5 mln osób młodych zarejestrowanych w ramach gwarancji dla młodzieży otrzymuje ofertę zatrudnienia, kształcenia, praktyki lub przygotowania zawodowego. Od 2014 r. z tego programu skorzystało łącznie ponad 14 mln osób.

Udział w programie Erasmus+ jest jednym z najczęstszych sposobów na doświadczenie europejskiej tożsamości w całej jej różnorodności. W 2018 r. dzięki programowi Erasmus+ około 800 000 nauczycieli, wykładowców, osób prowadzących szkolenia, pracowników dydaktycznych i młodych pracowników mogło zdobyć nowe umiejętności za granicą i poprawić swoje szanse na zdobycie zatrudnienia w przyszłości. W ramach tego programu wsparto również inicjatywę dotyczącą europejskich szkół wyższych oraz wymiany wirtualne, co pokazało jego elastyczność.

Ponadto Komisja uruchomiła inicjatywę pilotażową DiscoverEU 10 , dzięki której osoby w wieku 18 lat mogą podróżować po całej Europie, uczyć się od innych kultur i zgłębić swoją europejską tożsamość. Komisja Europejska zamierza rozwijać inicjatywę DiscoverEU, dlatego uwzględniła ją w swoich propozycjach dotyczących następnej edycji programu Erasmus.

Program Europejskiego Korpusu Solidarności 11 posiada własne zasady i budżet, a dzięki niemu młodzi ludzie mogą nieść pomoc innym, odkrywać nowe rzeczy, uczyć się i rozwijać np. wspierając osoby w trudnej sytuacji, dbając o środowisko czy też niosąc nadzieję lokalnym społecznościom i uczestnicząc w programach odbudowy po klęskach żywiołowych.

Budżet UE odegrał istotną rolę we wdrażaniu gwarancji dla młodzieży, umożliwiając młodym ludziom studiowanie i podróżowanie za granicę i pomagając im w znalezieniu pracy lub szkoleń pozwalających zwiększyć ich szanse na zatrudnienie.

Dział budżetowy 1B – Pobudzanie tworzenia miejsc pracy, zrównoważonego wzrostu gospodarczego i innowacji dzięki polityce spójności

Na lata 2014–2020 na politykę spójności przeznaczono 352 mld EUR (co stanowi prawie jedną trzecią całego budżetu UE) w celu zmniejszenia nierówności i zapewnienia wsparcia na rzecz spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej UE. O dużym znaczeniu tej polityki świadczy zmniejszanie dystansu miedzy mniej rozwiniętymi państwami członkowskimi i regionami a pozostałymi państwami UE w zakresie produktywności i produktu krajowego brutto na mieszkańca. Fundusze stanowią bezpośrednie wsparcie realizacji najważniejszych priorytetów UE i wdrażania zaleceń dla poszczególnych krajów w kontekście europejskiego semestru. Umożliwiają także zapewnienie niezbędnych warunków inwestycyjnych w związku z wymogiem spełnienia warunków ex ante, które zostały określone dla programów na lata 2014–2020.

W ramach budżetu UE w dalszym ciągu wspierano państwa członkowskie i regiony w próbach sprostania nowym i utrzymującym się wyzwaniom, takim jak wykorzystanie możliwości płynących z globalizacji, rozwiązanie problemu bezrobocia, dostosowanie się do zmian w przemyśle, korzystanie z innowacji i cyfryzacji, przekwalifikowanie osób, zarządzanie migracją w perspektywie długoterminowej oraz przeciwdziałanie zmianie klimatu, w tym przejście na mniej emisyjną gospodarkę i transport.

Dział budżetowy 2 – Budżet UE ułatwia modernizację unijnego sektora rolnictwa, aby zapewnić bezpieczną żywność wysokiej jakości, zrównoważone rolnictwo i rozwój obszarów wiejskich

Wspólna polityka rolna pomogła w osiągnięciu zrównoważonego rozwoju terytorialnego i zmniejszeniu luki płacowej między sektorem rolnictwa a pozostałymi sektorami, a także między poszczególnymi państwami członkowskimi i regionami. Polityka ta wspiera również utrzymanie zrównoważonego charakteru produkcji żywności, która dla UE ma kluczowe znaczenie. Płatności bezpośrednie przyczyniają się do wzrostu dochodów i zapewniają rolnikom, którzy borykają się z problemem dużej zmienności cenowej i produkcyjnej, względną stabilność dochodów.

Budżet UE zapewnia niezbędne środki na potrzeby odpornego, zrównoważonego i konkurencyjnego rolnictwa. Około 6,5 mln rolników skorzystało z płatności bezpośrednich – stanowiły one 38 % ich dochodów z działalności rolniczej.

W ramach Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego zapewniono wsparcie na rzecz ekologicznego, zasobooszczędnego, innowacyjnego, konkurencyjnego i opartego na wiedzy rybołówstwa i akwakultury. Dzięki działaniom w tym zakresie UE mogła pozostać światowym liderem w dziedzinie zrównoważonego zarządzania obszarami morskimi.

UE jest światowym liderem pod względem zrównoważonego rozwoju i polityki klimatycznej

W ramach swojego zobowiązania do przeciwdziałania zmianie klimatu UE przeznaczyła 32 mld EUR na wydatki na rzecz działań w dziedzinie klimatu w ramach wszystkich programów UE, w szczególności w ramach polityki spójności, polityki w zakresie energii, transportu, badań naukowych i innowacji oraz wspólnej polityki rolnej, a także unijnej polityki rozwoju, czyniąc budżet UE najważniejszym czynnikiem wspierającym zrównoważony rozwój. Kwota ta stanowiła 20,7 % budżetu na 2018 r. Według najnowszych szacunków w całym okresie programowania kwota ta wyniesie 210 mld EUR (czyli 19,7 % budżetu).

W latach 2014–2020 w realizację celów w dziedzinie klimatu zainwestowano 54,8 mld EUR z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i z Funduszu Spójności 13 . Inwestycje te wspierają proces przejścia na gospodarkę niskoemisyjną dzięki promowaniu produkcji i dystrybucji energii ze źródeł odnawialnych, promowaniu efektywności energetycznej, wdrażaniu inteligentnych systemów dystrybucji oraz badań naukowych i innowacji w obszarze technologii niskoemisyjnych, inwestowaniu w przystosowanie się do zmiany klimatu, promowaniu inwestycji ukierunkowanych na konkretne zagrożenia, zapewnieniu odporności na klęski żywiołowe i opracowywaniu systemów zarządzania klęskami żywiołowymi.

W 2018 r. na program LIFE przydzielono łącznie 522 mln EUR. Za pośrednictwem tego programu z budżetu UE wspierane są projekty w zakresie środowiska i ochrony przyrody oraz działania w dziedzinie klimatu. Obejmuje to duże inwestycje w projekty, które umożliwią zwiększenie ponownego wykorzystania tworzyw sztucznych. Przetwarzanie takich odpadów na surowce wysokiej jakości do zastosowań w przemyśle samochodowym, budowlanym i opakowaniowym stanowi jeden ze sposobów, w jaki program LIFE zapewnia praktyczne wsparcie realizacji celów Europejskiej strategii na rzecz tworzyw sztucznych w gospodarce o obiegu zamkniętym.

Dział 3 — Budżet UE stanowi istotną część unijnego kompleksowego podejścia do polityki migracyjnej

Ponadto budżet UE nadal stanowił źródło wsparcia kompleksowej odpowiedzi europejskiej na wyzwania migracyjne i zarządzanie granicami zewnętrznymi UE. W 2018 r. kompleksowa polityka migracyjna UE była w dalszym ciągu realizowana na wszystkich frontach: pogłębiono współpracę z krajami partnerskimi, ulepszono zarządzanie granicami zewnętrznymi oraz wdrożono skuteczniejsze i bardziej praktyczne narzędzia ochrony granic i zarządzania migracją wewnątrz UE w duchu solidarności i odpowiedzialności. Ważną rolę w natychmiastowym reagowaniu na problemy związane z migracją odgrywały specjalne instrumenty takie jak Fundusz Azylu, Migracji i Integracji wraz z ukierunkowanym wsparciem na rzecz długoterminowej integracji cudzoziemców w ramach polityki spójności oraz zewnętrznymi instrumentami UE. Prace nad Europejskim programem w zakresie migracji pomogły nadać dotąd nieuregulowanej i niebezpiecznej migracji charakter uregulowany, uporządkowany i bezpieczny.

W ramach trwającego unijnego programu przesiedleń 20 państw członkowskich zobowiązało się przesiedlić ponad 50 000 osób do końca października 2019 r. Do końca 2018 r. wywiązano się już z ponad 24 000 z tych zobowiązań, zapewniając schronienie w UE osobom potrzebującym.

Podobnie jak w przypadku Turcji, UE zapewniła znaczące wsparcie humanitarne na rzecz osób wewnętrznie przesiedlonych w Syrii, a także uchodźców i społeczności przyjmujących w Jordanii, Libanie, Iraku i Egipcie. W 2018 r. w ramach regionalnego funduszu powierniczego UE w odpowiedzi na kryzys w Syrii wsparto łącznie około 2 mln syryjskich uchodźców i społeczności przyjmujących.

Europejska Agencja Straży Granicznej i Przybrzeżnej, finansowana z budżetu UE, znacznie wzmocniła swoją obecność na zewnętrznych granicach UE dzięki rozszerzonemu mandatowi. Celem tego wzmocnienia jest wspieranie państw członkowskich w ich działaniach związanych z zarządzaniem granicami i wspólne wdrażanie zintegrowanego zarządzania granicami na poziomie UE.

Budżet UE w dalszym ciągu pomaga w uczynieniu UE bezpieczniejszym miejscem życia i pracy

Zagrożenia dla bezpieczeństwa w Europie zintensyfikowały się i uległy zróżnicowaniu. Przybierają one postać ataków terrorystycznych, nowych rodzajów przestępczości zorganizowanej, jak również cyberprzestępczości. Aby chronić społeczeństwo przed tymi zagrożeniami, UE zapewnia finansowanie i wsparcie współpracy w obszarach takich jak zwalczanie prania pieniędzy, przejmowanie i zatrzymywania sfałszowanych produktów oraz przeciwdziałanie kampaniom dezinformacyjnym.

UE wykazała się solidarnością na swoim terytorium, koordynując i finansując działania na rzecz pomocy w przypadku klęsk żywiołowych oraz wspierając rolników dotkniętych skutkami susz lub pracowników, którzy stracili zatrudnienie na skutek szeroko zakrojonej restrukturyzacji przedsiębiorstw. Mając na uwadze trudności, z którymi zmagają się rolnicy w okresie letnich susz, rolnikom przyznano większe zaliczki, aby pomóc im w wykarmieniu zwierząt.

Dział 4 — Budżet UE pomógł wzmocnić pozycję UE na arenie międzynarodowej

Dzięki budżetowi UE Unia mogła w dalszym ciągu koncentrować się na inwestowaniu w zrównoważony rozwój i odporność krajów partnerskich, w szczególności za pośrednictwem Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Instrumentu Pomocy Przedakcesyjnej. UE pomaga państwom sąsiadującym w dalszym rozwoju stabilnych instytucji demokratycznych i w równoległym budowaniu zamożności. Pomoc ta ułatwiła osiągnięcie stabilności na granicach Europy.

W 2018 r. UE pełniła również rolę przewodzącą i wspierającą w kwestiach porozumienia jądrowego z Iranem 16 , porozumienia klimatycznego z Paryża, celów zrównoważonego rozwoju ONZ, nowych umów handlowych ze szczególnym uwzględnieniem kwestii zrównoważonego rozwoju, a także w budowaniu współpracy z Unią Afrykańską 17 i rozwijaniu stosunków z Organizacją Narodów Zjednoczonych.

Wraz z państwami członkowskimi UE pozostała największym darczyńcą pomocy humanitarnej na świecie. Dzięki temu UE może zapewniać ratujące życie wsparcie w sytuacjach klęsk żywiołowych i konfliktów spowodowanych przez człowieka na całym świecie.

Dzięki różnym instrumentom w zakresie współpracy na rzecz rozwoju UE mogła realizować swoje zobowiązanie do spełnienia celów Agendy na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030 zgodnie z Europejskim konsensusem w sprawie rozwoju 19 . UE stara się, aby środki finansowe z funduszy trafiały do państw, które najbardziej ich potrzebują. Zaproponowała również zmianę paradygmatu w stosunkach między UE a Afryką, tak aby budować prawdziwe i sprawiedliwe partnerstwo ze szczególnym uwzględnieniem wzajemnych interesów gospodarczych oraz w pełnej zgodności z afrykańskim programem działań do roku 2063 20  i inicjatywami przewodnimi, takimi jak kontynentalna strefa wolnego handlu w Afryce.

W 2018 r. w ramach planu inwestycji zewnętrznych dla Europy ze środków budżetu UE wsparto uruchomienie środków finansowych na rzecz Afryki i sąsiedztwa europejskiego 21 . Do tego celu wykorzystywany jest Europejski Fundusz na rzecz Zrównoważonego Rozwoju, aby przyciągnąć więcej inwestycji prywatnych. W 2018 r. Komisja podpisała pierwszą umowę gwarancyjną (mechanizm finansowania oparty na podziale ryzyka NASIRA). Oczekuje się, że dzięki tej unijnej umowie na kwotę 75 mln EUR uruchomione zostaną inwestycje dla przedsiębiorców w Afryce Subsaharyjskiej i w sąsiedztwie europejskim. Oczekuje się, że dzięki temu powstanie do 800 000 miejsc pracy oraz że skorzystają na tym np. osoby wewnętrznie przesiedlone, uchodźcy, osoby powracające, kobiety i osoby młode, którzy mają trudności z dostępem do przystępnych cenowo pożyczek.

Komisja nadaje najwyższy priorytet zapewnieniu rzetelnego zarządzania budżetem UE i jego ochronie przed błędami i nadużyciami finansowymi

Komisja dąży do osiągnięcia najwyższych standardów w zakresie zarządzania finansami pod względem efektywności, skuteczności i opłacalności. Dąży również do zapewnienia, by audyty i kontrole były racjonalne pod względem kosztów. Jest to główny temat sekcji 2 niniejszego sprawozdania.

Komisja jest odpowiedzialna za zapewnienie właściwego wydatkowania środków UE, niezależnie od tego, czy środki finansowe są wykorzystywane bezpośrednio przez służby Komisji, czy przez partnerów wdrażających. 71 % wydatków jest wykonywanych przez organy państw członkowskich w ramach zarządzania dzielonego, a 8 % przez podmioty, którym powierzono wykonanie budżetu w ramach zarządzania pośredniego.

Aby spełnić swoje obowiązki, Komisja wdrożyła skuteczny model zabezpieczeń i odpowiedzialności oraz solidne ramy kontroli wewnętrznej. W tych ramach – w stosownych przypadkach we współpracy z państwami członkowskimi i podmiotami, którym powierzono odnośne zadania (na podstawie ich zobowiązań w zakresie ochrony budżetu UE) – służby Komisji podejmują działania, aby zapobiegać błędom, nieprawidłowościom i nadużyciom finansowym, a w razie ich wystąpienia wdrażają środki w celu zaradzenia takim sytuacjom. Ponadto Europejski Urząd ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych jest upoważniony do prowadzenia niezależnych dochodzeń w sprawach nadużyć finansowych i korupcji z udziałem funduszy UE oraz do opracowywania polityki UE w zakresie zwalczania nadużyć finansowych.

W 2018 r. przyjęto również nowe rozporządzenie finansowe, na podstawie którego w szczególności istotnie uproszczono zasady finansowania dla beneficjentów.

Ryzyko dotyczące legalności i prawidłowości utrzymuje się na poziomie poniżej 2 %

Celem Komisji jest utrzymanie „ryzyka w chwili dokonywania płatności” w odniesieniu do dochodów i wydatków UE, którego wskaźnik szacuje się po dokonaniu kontroli prewencyjnych, lecz przed zastosowaniem środków naprawczych, poniżej 2 %, co udało się również w 2018 r. Ogólnie szacuje się, że kwota obarczona ryzykiem w chwili dokonywania płatności wyniesie 1,7 % wszystkich istotnych wydatków w 2018 r. Departamenty podejmują działania w przypadku tych sektorów, w których wskaźnik ryzyka w chwili dokonywania płatności wynosi powyżej 2 %.

Wieloletni charakter programów finansowych UE umożliwia naprawienie błędów nawet szereg lat po dokonaniu płatności do chwili zamknięcia programów. Służby oszacowały, że ogólne przyszłe korekty będą dotyczyć 0,9 % wszystkich istotnych wydatków w 2018 r.

Celem Komisji w zarządzaniu budżetem UE jest zapewnienie, by po zamknięciu programu i dokonaniu wszelkich weryfikacji pozostałe „ryzyko przy zamknięciu budżetu” było bardzo niskie. Ogółem Komisja szacuje, że dotyczy ono jedynie 0,8 % wszystkich istotnych wydatków w 2018 r., a więc poniżej 1 %.

W 2018 r., drugi rok z rzędu, Europejski Trybunał Obrachunkowy wydał opinię z zastrzeżeniem, a nie opinię negatywną w sprawie legalności i prawidłowości płatności z budżetu UE na 2017 r. To potwierdza, że poczynione zostały duże postępy i że opinia na temat znacznej części budżetu UE jest pozytywna.

Zaostrzenie walki z nadużyciami finansowymi

Komisja od dawna stosuje stanowczą politykę „zero tolerancji” wobec nadużyć finansowych. Zmieniona i wzmocniona strategia Komisji w zakresie zwalczania nadużyć finansowych stanowi solidne ramy polityczne do celów zapobiegania nadużyciom finansowym, ich wykrywania, prowadzenia dochodzeń w ich sprawie i reagowania na nie. Sprawia też, że służby Komisji są w stanie sprawnie funkcjonować i skutecznie chronić interesy finansowe UE. Dzięki zmienionej strategii w zakresie zwalczania nadużyć finansowych służby Komisji będą w pełni przygotowane do wdrażania wieloletnich ram finansowych na lata 2021–2027.

W nowej strategii uwzględniono istotne zmiany w unijnych przepisach dotyczących zwalczania nadużyć finansowych (takie jak ustanowienie Prokuratury Europejskiej), a także ostatnie ustalenia Trybunału Obrachunkowego w zakresie zarządzania ryzykiem nadużyć finansowych w wydatkach UE. Przyjęcie zmienionej strategii przyczyni się do dalszej poprawy w zakresie zwalczania nadużyć finansowych.

Ponadto Europejski Urząd ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych zbadał, czy przepisy zawarte we wnioskach w sprawie nowych programów finansowych zawierają odpowiednie zabezpieczenia przed nadużyciami finansowymi. Dzięki nowemu rozporządzeniu finansowemu z 2018 r. udoskonalono sposób postępowania w przypadku konfliktu interesów, a Komisja złożyła istotne wnioski w celu ochrony budżetu UE przed ogólnymi niedociągnięciami w zakresie praworządności w państwach członkowskich, przewidujące m.in. uwarunkowanie kontynuacji płatności UE od poszanowania zasad praworządności. Udoskonalono również system wczesnego wykrywania i wykluczania. Opisane powyżej środki zapewnią w nadchodzących latach jeszcze skuteczniejszą ochronę budżetu UE.

Sposób zarządzania zapewnia wystarczającą pewność, a Komisja bierze na siebie odpowiedzialność polityczną za zarządzanie budżetem UE

Na podstawie elementów dotyczących poświadczenia wiarygodności, załączonych do poświadczeń, każdy delegowany urzędnik zatwierdzający zapewnił, że miał wystarczającą pewność co do tego, że (1) informacje zawarte w rocznym sprawozdaniu z działalności przedstawiają prawdziwy i rzetelny obraz sytuacji, (2) zasoby przeznaczone na działalność zostały wykorzystane zgodnie z przeznaczeniem i (3) wdrożone procedury kontroli dają niezbędne gwarancje legalności i prawidłowości operacji leżących u podstaw rozliczeń – w razie potrzeby do tych uwag dodawano zastrzeżenie lub zastrzeżenia w celu zapewnienia całkowitej przejrzystości i umożliwienia dalszych działań.

Przedstawiono 40 zastrzeżeń, a więc o 2 więcej niż w ostatnim roku. W odniesieniu do każdego zastrzeżenia wdrożono plan działania, aby rozwiązać problem niedociągnięć, na podstawie których sformułowano zastrzeżenie, i złagodzić powiązane z nimi ryzyko. Połowa zastrzeżeń dotyczy programów „historycznych” z lat 2007–2013 i mają one niewielki wpływ finansowy.

Nowy długoterminowy budżet dla UE, która chroni, wspiera i broni

Równolegle z pracami w zakresie wdrażania budżetu w 2018 r. rozpoczęto również prace na rzecz nowych wieloletnich ram finansowych dla Unii Europejskiej. W maju 2018 r. Komisja przedstawiła wnioski dotyczące nowego nowoczesnego wieloletniego budżetu dla UE na lata 2021–2027.

Celem wniosków jest realizacja priorytetów politycznych uzgodnionych przez przywódców w Bratysławie i w Rzymie. Na podstawie tych wniosków zwiększone zostanie finansowanie w szeregu obszarów, które mają znaczenie dla przyszłości Europy, w tym w obszarze skoordynowanej reakcji Europy na wyzwania, takie jak migracja, walka z terroryzmem i przestępczością zorganizowaną, transformacja cyfrowa, działania w dziedzinie klimatu, a także na programy na rzecz osób młodych oraz badań naukowych i innowacji. Jednocześnie, jeśli chodzi o politykę spójności, obszary tradycyjnych polityk wspierających kluczowy cel Unii, jakim jest solidarność, zostaną zmodernizowane i zachowają wysoki poziom finansowania w odniesieniu do wszystkich państw członkowskich i regionów.

Wnioski Komisji opierają się na przeglądzie wydatków, tj. na kompleksowej ocenie wniosków wyciągniętych z trwających i zakończonych programów. Dzięki temu Komisja mogła zaproponować najważniejsze środki na rzecz unowocześnienia:

·silny nacisk na europejską wartość dodaną oraz potrzebę zapewnienia odpowiedniego wsparcia dla nowych i pilnych priorytetów, takich jak badania naukowe i innowacje, gospodarka cyfrowa, młodzież, migracja i zarządzanie granicami, bezpieczeństwo, obrona i działania zewnętrzne, a także większy nacisk na zrównoważony rozwój, w tym na bardziej ambitny cel dotyczący uwzględnienia kwestii klimatu;

·uproszczoną i bardziej przejrzystą strukturę przyszłego budżetu;

·radykalne ograniczenie liczby programów i stworzenie nowych programów zintegrowanych w takich obszarach, jak inwestowanie w ludzi, jednolity rynek, inwestycje strategiczne, prawa i wartości oraz działania zewnętrzne, a także większy nacisk na synergie między instrumentami;

·uproszczenie zasad finansowania w celu ograniczenia biurokracji dla beneficjentów i instytucji zarządzających oraz większy nacisk na efektywność i wyniki; oraz

·większą elastyczność budżetu, która umożliwi szybkie reagowanie w dynamicznie zmieniającym się świecie.

Eurogrupa osiągnęła porozumienie w kwestii kształtu instrumentu budżetowego na rzecz konwergencji i konkurencyjności dla strefy euro. Przyczyni się to do promowania spójności w Unii poprzez zwiększenie odporności unii gospodarczej i walutowej. Powszechnie uznaje się również, że nowy mechanizm mający na celu zapewnienie, aby ogólne braki w zakresie praworządności nie stwarzały ryzyka dla budżetu, będzie zasadniczym elementem porozumienia w sprawie przyszłych wieloletnich ram finansowych. Poczyniono również postępy w odniesieniu do wniosków Komisji w sprawie modernizacji strony dochodów w budżecie UE. Osiągnięcie porozumienia w sprawie przyszłych ram znajduje się na liście najwyższych priorytetów na nadchodzące miesiące, przy jednoczesnym kontynuowaniu prac nad maksymalizacją wkładu obecnych programów finansowych w dobrobyt i bezpieczeństwo UE.

Wzmocnienie ładu korporacyjnego Komisji

W listopadzie 2018 r. Komisja przyjęła zestaw ukierunkowanych środków służących wzmocnieniu ładu korporacyjnego. Reforma ta wzmacnia ugruntowany i efektywny model rozliczalności finansowej Komisji oparty na wyraźnym podziale odpowiedzialności pomiędzy politycznymi, korporacyjnymi i departamentalnymi szczeblami. Centralnym elementem tej reformy jest racjonalizacja działań organów zapewniających ład korporacyjny pod ogólnym zwierzchnictwem Rady Zarządzania Korporacyjnego wysokiego szczebla, której przewodniczy sekretarz generalny. Rada Zarządzania Korporacyjnego zapewni nadzór i wytyczne strategiczne w obszarach obejmujących przydzielanie zasobów ludzkich, zarządzanie ryzykiem, planowanie i programowanie strategiczne, ochronę danych, bezpieczeństwo i ciągłość działania, komunikację korporacyjną i politykę zwalczania nadużyć finansowych. Reforma ta upraszcza również zarządzanie w dziedzinie technologii informacyjnych i krajobrazu bezpieczeństwa, wzmacnia zarządzanie ryzykiem korporacyjnym i precyzuje rolę Komitetu ds. Audytu.

Wprowadzenie

Niniejsze sprawozdanie roczne na temat zarządzania budżetem UE i jego wyników za 2018 r. stanowi główny wkład Komisji w roczną procedurę udzielania absolutorium 22 , w ramach której Parlament Europejski i Rada kontrolują wykonanie budżetu UE. Komisja przywiązuje wielką wagę do zapewnienia odpowiedzialnego i prawidłowego zarządzania budżetem UE oraz do współpracy ze wszystkimi zaangażowanymi stronami w celu zagwarantowania, że przyniesie on wymierne wyniki.

Sprawozdanie zawiera przegląd najnowszych informacji na temat wykonania budżetu. Zawiera również szczegółowe informacje dotyczące kwestii związanych z zarządzaniem budżetem UE i jego ochroną. Niniejsze sprawozdanie składa się z następujących dwóch głównych sekcji.

W sekcji 1 opisano, podając przykłady, w jaki sposób budżet UE wspiera priorytety polityczne Unii. Przedstawiono w niej również najnowsze dostępne dane na temat wyników osiągniętych do końca 2018 r. Niniejsze sprawozdanie opiera się na informacjach pochodzących z rocznych sprawozdań z działalności za 2018 r. sporządzonych przez wszystkie służby Komisji oraz z innych źródeł, takich jak dokumenty programowe, sprawozdania oceniające, badania i sprawozdania z realizacji programów UE. W niniejszej sekcji główną kwestię stanowi pytanie, czy budżet UE jest optymalnie wykorzystywany do osiągnięcia wymiernych wyników z korzyścią dla wszystkich Europejczyków. Komisja nie może zapewnić tego we własnym zakresie – ponosi za to odpowiedzialność wspólnie z państwami członkowskimi, regionami, organizacjami pozarządowymi, beneficjentami i wszystkimi podmiotami uczestniczącymi we wdrażaniu budżetu UE. Sekcja ta zawiera ocenę 23 finansów Unii sporządzoną na podstawie uzyskanych wyników. Więcej informacji na temat wyników dostępne jest w dokumentach programowych i przeglądzie wyników programu opublikowanym przez Komisję wraz z projektem budżetu rocznego.

W sekcji 2 przedstawiono informacje na temat zmian w obszarze kontroli wewnętrznej, zarządzania finansami i ochrony budżetu UE. Sekcja ta opiera się również na rocznych sprawozdaniach z działalności sporządzanych przez poszczególne służby Komisji – opisano w nich szczegółowo warunki przeprowadzania kontroli wewnętrznych i kwestie powiązane z tymi kontrolami. Jeżeli w ciągu danego roku pojawiły się problemy, w sprawozdaniu opisano sposób, w jaki służby Komisji poradziły sobie z tymi problemami. Ta sekcja zawiera podsumowanie informacji dotyczących:

·zarządzania ryzykiem w zakresie legalności i prawidłowości;

·zarządzania w zakresie opłacalności kontroli i przeglądu strategii w zakresie zwalczania nadużyć finansowych;

·ochrony budżetu UE oraz

·deklaracji zarządczych przekazanych kolegium komisarzy.

Deklaracje zarządcze przekazane przez wszystkie służby oraz poświadczenia wydane po przeprowadzeniu audytu wewnętrznego stanowią podstawę ogólnego wniosku sformułowanego w sprawozdaniu. Dzięki temu wnioskowi Komisja może – przyjmując niniejsze sprawozdanie – przejąć ogólną odpowiedzialność polityczną za zarządzanie budżetem UE na 2018 r.

Sprawozdanie roczne na temat zarządzania budżetem UE i jego wyników za 2018 r. stanowi część szerszego pakietu zintegrowanej sprawozdawczości finansowej i sprawozdawczości w zakresie rozliczalności 24 . Obejmuje ono również roczne sprawozdanie finansowe 25 , długoterminową prognozę przyszłych wpływów i wydatków 26 obejmującą kolejne pięć lat, sprawozdanie dotyczące audytu wewnętrznego 27 oraz sprawozdanie z działań następczych 28 prowadzonych w następstwie udzielenia absolutorium.

Sekcja 1
Wyniki i rezultaty

Generowanie wartości dodanej z każdego wydanego euro ma kluczowe znaczenie dla Komisji. Na początku swojej kadencji przewodniczący Juncker przedstawił swoje poglądy w tej kwestii, stwierdzając: „Nie wystarczy roztropnie dysponować pieniędzmi. Musimy robić więcej, mając do dyspozycji mniej zasobów. Wiąże się to z koniecznością maksymalnego wykorzystania budżetu i inteligentnego wydatkowania środków. (...) Obywatele chcą, aby nasze działania przynosiły określone rezultaty. Chcą również wiedzieć, w jaki sposób wydajemy pieniądze podatników” 29 .

Budżet UE koncentruje się na obszarach, w których łączenie zasobów w celu sprostania wspólnym dla wszystkich Europejczyków wyzwaniom może przynieść wyniki, których państwa członkowskie nie mogłyby osiągnąć w sposób tak skuteczny i efektywny, działając na własną rękę. Dotyczy to obszarów tak różnych jak infrastruktura transgraniczna, zarządzanie granicami zewnętrznymi, wielkoskalowe projekty kosmiczne i badania ogólnoeuropejskie. Unijna wartość dodana jest centralnym punktem wniosków Komisji dotyczących wieloletnich ram finansowych na lata 2021–2027.

Niniejsza sekcja rozpoczyna się przeglądem budżetu UE i ram jego wykonania. Następnie zawiera podsumowanie sposobu, w jaki obecny i przyszły długoterminowy budżet przyczynia się do realizacji programu politycznego dla UE określonego przez przywódców w Bratysławie, Rzymie i Sybinie oraz priorytetów międzynarodowych, takich jak cele klimatyczne i cele zrównoważonego rozwoju ONZ.

Następnie w sekcji przedstawiono najnowsze informacje na temat wyników osiągniętych dzięki budżetowi UE do końca 2018 r. Informacje te dotyczą działów aktualnych wieloletnich ram finansowych. W sprawozdaniu opisano również sposób, w jaki programy przyczyniają się do realizacji priorytetów politycznych Komisji Junckera. Rodzaj przekazywanych danych zależy od stopnia zaawansowania programów i obejmuje od danych wejściowych po wyniki wydatkowania z początku tego okresu. Oceny końcowe wpływu programów nie są jeszcze dostępne, dlatego sporządzenie ostatecznego sprawozdania będzie możliwe dopiero w późniejszym terminie. Sprawozdanie obejmuje obszary, w których wyniki były poniżej oczekiwań lub w których podczas oceny i audytu stwierdzono niedociągnięcia w konstrukcji programu. Informacje te uwzględnia się w decyzjach wykonawczych dotyczących bieżących programów finansowych oraz przekazuje się ustawodawcom nadającym kształt przyszłemu budżetowi długoterminowemu.

Budżet UE ukierunkowany na wyniki

Budżet UE

Budżet UE stanowi główny instrument wdrażania europejskich strategii politycznych i priorytetów. W przeciwieństwie do budżetów państw budżet UE koncentruje się głównie na wspieraniu inwestycji strategicznych w perspektywie średnio- i długoterminowej oraz na wykorzystaniu efektu dźwigni w celu pobudzenia inwestycji z innych źródeł publicznych i prywatnych. Uzupełnia on budżety krajowe, pozwalając stawić czoła wspólnym wyzwaniom stojącym przed państwami członkowskimi i stwarzać nowe możliwości dla całej UE. W niektórych przypadkach programy finansowe UE są zarządzane bezpośrednio przez Komisję, np. w dziedzinie badań naukowych, lub wspólnie z państwami członkowskimi (zarządzanie dzielone), np. w obszarze polityki spójności. Około dwie trzecie budżetu UE jest zarządzane w ramach zarządzania dzielonego.

UE korzysta z innowacyjnych instrumentów finansowych jako inteligentnego sposobu wykorzystania unijnych zasobów budżetów. Innowacyjne instrumenty finansowe przyciągają finansowanie z innych źródeł, takich jak inni inwestorzy publiczni lub prywatni, na opłacalne ekonomicznie projekty w dziedzinach, w których występują niedoskonałości rynku lub luki inwestycyjne. Przykłady obejmują sektory charakteryzujące się wysokim wzrostem gospodarczym lub innowacyjną działalnością gospodarczą. Fakt, że UE inwestuje kapitał wysokiego ryzyka w pewien fundusz lub pokrywa część ryzyka związanego z pewnym rodzajem projektów, może uspokoić innych inwestorów i zachęcić ich do inwestowania wraz z UE. Instrument gwarancji kredytowych i instrument kapitałowy na rzecz wzrostu w ramach Programu na rzecz konkurencyjności przedsiębiorstw oraz małych i średnich przedsiębiorstw (COSME) stanowią doskonałe przykłady takich instrumentów finansowych. Instrumenty finansowe są również wykorzystywane w ramach innych programów UE, takich jak „Horyzont 2020”, program UE na rzecz zatrudnienia i innowacji społecznych, program „Kreatywna Europa”, instrument „Łącząc Europę” oraz w ramach programów polityki zewnętrznej UE.

Ramy wykonania budżetu UE

Solidne ramy wykonania budżetu UE stanowią warunek wstępny zorientowanych na wyniki i dobrze zarządzanych programów UE. W odniesieniu do wieloletnich ram finansowych na lata 2014–2020 ramy wykonania stały się nowym obowiązkowym elementem podstawy prawnej wszystkich programów finansowych. Skutkowało to położeniem większego nacisku na wyniki w całym budżecie. Ramy te obejmują ustanowienie jasnych i wymiernych celów i wskaźników oraz niezbędnych rozwiązań dotyczących monitorowania, sprawozdawczości i oceny.

Wskaźniki w tych ramach wraz z innymi źródłami jakościowych i ilościowych informacji na temat wyników, takimi jak oceny, stanowią solidną podstawę do oceny wyników programu i postępów w realizacji uzgodnionych celów. Umożliwiają one również przewidywanie i rozwiązywanie ewentualnych problemów związanych z realizacją programu.

W pierwszych latach realizacji programu informacje na temat wyników opierają się na wysokości wkładu finansowego (tj. alokacji finansowej na konkretny program) a z czasem również na produktach (tj. bezpośrednich rezultatach danego projektu). Tego rodzaju informacje umożliwiają dobrą wstępną orientację, w jaki sposób i w jakich dziedzinach wydatkowany jest budżet UE. W miarę postępów w realizacji programu dostępne będą informacje na temat wyników oraz, w mniejszym stopniu, długoterminowy wpływ wydatkowania.

Aby europejskie fundusze strukturalne i inwestycyjne (fundusze ESI) były w większym stopniu zorientowane na wyniki, przewidziano mechanizm z rezerwą wykonania. Rezerwa ta zostanie wykorzystana w 2019 r. na programy, których wstępnie określone cele pośrednie zostały osiągnięte do końca 2018 r. W przypadku programów i priorytetów, których celów pośrednich nie osiągnięto, środki zostaną przydzielone na inne priorytety.

Oprócz ram wykonania audyty przeprowadzone przez audytorów wewnętrznych i zewnętrznych również przyczyniają się do poprawy wyników programów, a także efektywności i skuteczności działań, systemów zarządzania i procedur stosowanych przez organy i instytucje zarządzające funduszami unijnymi. Działania audytowe pomogły również Komisji poprawić jakość jej sprawozdawczości w zakresie wyników. Ostatnie zalecenia Europejskiego Trybunału Obrachunkowego doprowadziły do bardziej zrównoważonej sprawozdawczości w rocznych sprawozdaniach z działalności, zwrócenia większej uwagi na napotkane wyzwania, położenia większego nacisku na wiarygodność i jakość danych oraz bardziej przejrzyste wyjaśnienia sposobu wykorzystania danych dotyczących wyników w celu poprawy wyników.

Wnioski w sprawie nowego, nowoczesnego i ukierunkowanego budżetu długoterminowego, ściśle dostosowanego do priorytetów politycznych

Służby Komisji przeprowadziły kompleksowy przegląd wydatków budżetu UE w latach 2017–2018, dzięki czemu zyskały rzetelne dane i podstawy analityczne na potrzeby wniosków legislacyjnych dotyczących przyszłych wieloletnich ram finansowych i towarzyszących im programów sektorowych. Celem przeglądu było określenie cech obecnych programów, które dowiodły swojej wartości i które powinny zostać powielone lub wzmocnione w przyszłych programach finansowych. Określono również obszary, w których konieczne było przeprowadzenie reformy w celu pełnego wykorzystania potencjału budżetu UE. Były to: (i) skoncentrowanie się na europejskiej wartości dodanej, (ii) usprawnienie budżetu i wykorzystanie synergii między programami, (iii) uproszczenie i należyte zarządzanie finansami, (iv) elastyczność i zdolność do reagowania na kryzysy, (v) skoncentrowanie się na osiąganiu wyników oraz (vi) spójność z głównymi politycznymi celami i wartościami.

We wnioskach tych Komisja w coraz większym stopniu koncentrowała się na europejskiej wartości dodanej wydatków UE. Wnioski obejmują również środki na poprawę ogólnych ram wykonania, np. dzięki racjonalizacji liczby programów i poprawie sposobu ich współdziałania, zwiększeniu elastyczności i wykorzystaniu mniejszej liczby wskaźników wyższej jakości na potrzeby monitorowania i składania sprawozdań z wykonania programów.

Budżet UE odzwierciedla wspólnie uzgodnione priorytety Unii i pokazuje sposób, w jaki można je zrealizować. Program polityczny przedstawiony przez przywódców w Bratysławie i Rzymie stanowi plan działania dotyczący przyszłego budżetu długoterminowego, który Komisja zaproponowała 30 w maju 2018 r. i który obejmuje okres 2021–2027.

Wnioski te mają unowocześnić budżet dzięki znacznemu zwiększeniu finansowania w szeregu kluczowych obszarów strategicznych. Środki z budżetu będą płynąć tam, gdzie inwestycje są naprawdę ważne: na innowacje i gospodarkę cyfrową, szkolenia i zatrudnianie młodych ludzi, działania w dziedzinie klimatu i środowisko, zarządzanie migracją i granicami, bezpieczeństwo, obronę i działania zewnętrzne.

Kolejny długoterminowy budżet powinien być również prostszy i bardziej przejrzysty, tak aby zainteresowane strony mogły go jak najlepiej wykorzystywać. Takie postulaty zgłaszano zarówno ze strony Parlamentu Europejskiego i Rady, jak i małych i dużych beneficjentów; Komisja wysłuchała ich opinii i zaproponowała radykalnie uproszczony budżet.

Główne cechy kolejnego budżetu UE:

Budżet UE a strategia „Europa 2020”

Obecny budżet długoterminowy przyczynia się do realizacji strategii „Europa 2020” na rzecz inteligentnego, trwałego wzrostu gospodarczego sprzyjającego włączeniu społecznemu. Cele te stanowią wspólną odpowiedzialność UE i jej państw członkowskich, a ich osiągnięcie wymaga połączenia wielu narzędzi politycznych, w tym budżetu UE i budżetów państw.

Komisja monitoruje główne cele strategii „Europa 2020” za pomocą dziewięciu wskaźników 31 . Informacje o postępach są regularnie aktualizowane i publikowane na stronie internetowej Eurostatu. Poniższa tabela przedstawia najnowsze dostępne dane w odniesieniu do tych wskaźników.

Państwa członkowskie czynią postępy w realizacji celów, które zostały ustalone dziewięć lat temu w strategii „Europa 2020”. Ogólnie rzecz biorąc, UE jest blisko spełnienia celów dotyczących kształcenia, energii, klimatu i zatrudnienia. 14 państw członkowskich już osiągnęło swoje krajowe cele w zakresie obniżenia wskaźnika wczesnego kończenia nauki oraz zwiększenia udziału populacji z wyższym wykształceniem. 11 państw członkowskich osiągnęło już taki udział energii ze źródeł odnawialnych, który odpowiada ich celowi krajowemu na rok 2020. Realizacja unijnego celu zatrudnienia na poziomie 75 % do 2020 r. przebiega pomyślnie, przy założeniu, że utrzyma się obecna tendencja, a siedem państw członkowskich już osiągnęło swoje cele krajowe. Biorąc pod uwagę, jak poważny wpływ na zatrudnienie wywarł kryzys, jest to wyjątkowe osiągnięcie. Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym osiągnęła jednak najwyższy poziom w 2012 r., choć od tamtej pory zmalała prawie do poziomu sprzed kryzysu. W związku z tym osiągnięcie tego celu w 2020 r. jest mało prawdopodobne. Podobnie cel zakładający inwestycje na poziomie 3 % produktu krajowego brutto w dziedzinie badań i rozwoju jest daleki od osiągnięcia i będzie wymagał podjęcia znacznych wysiłków.

Wkład w strategię „Europa 2020” nie powinien ograniczać się do jednego programu. Wręcz przeciwnie – powinien być postrzegany jako wzajemnie zwiększany wkład budżetu UE jako całości. Ogólnie rzecz biorąc, szacuje się, że 59 % zobowiązań budżetowych UE w 2018 r. jest związanych ze strategią „Europa 2020”.

Tabela: Postępy w realizacji celów strategii „Europa 2020”.

Źródło: COM(2019) 150 final, 27 lutego 2019 r.

Przekrojowe wydatki na działania w dziedzinie klimatu i różnorodność biologiczną

Budżet UE jest również ważnym narzędziem w realizacji przekrojowych celów polityki, takich jak działanie w dziedzinie klimatu i różnorodność biologiczna. Aby sprostać tym wyzwaniom i potrzebom inwestycyjnym związanym ze zmianą klimatu, UE postanowiła, że co najmniej 20 % jej budżetu na lata 2014–2020 – aż 200 mld EUR przez cały wspomniany okres – należy przeznaczyć na działania związane ze zmianą klimatu. Takie podejście określane jest mianem „uwzględniania kwestii klimatu”. Aby osiągnąć zakładany rezultat, we wszystkich głównych programach wydatków UE, w szczególności w polityce rozwoju regionalnego i Funduszu Spójności, polityce energetycznej, transportowej, polityce w dziedzinie badań naukowych i innowacji, wspólnej polityce rolnej oraz polityce rozwojowej, wprowadza się działania na rzecz łagodzenia zmiany klimatu i przystosowywania się do niej. Szacowane wydatki związane z klimatem są corocznie monitorowane za pomocą „unijnych wskaźników klimatycznych” dostosowanych na podstawie „wskaźników z Rio” opracowanych przez Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju. W 2018 r. kwota tych wydatków wyniosła ponad 32 mld EUR, co stanowiło 20,7 % 33 całkowitego budżetu na 2018 r. Łączna kwota przeznaczona na uwzględnianie kwestii klimatu do końca 2018 r. wyniosła ponad 141 mld EUR. Według najnowszych szacunków 34 będzie to 210 mld EUR (19,7 %) na cały okres programowania.

Wykres: Uwzględnianie działań w dziedzinie klimatu 2018 r. Wszystkie kwoty przedstawiono w mln EUR.

Źródło: Komisja Europejska.

UE podejmuje również wspólne wysiłki na rzecz wsparcia różnorodności biologicznej. Wydatki z tym związane wyniosły ponad 13 mld EUR, co stanowi 8,5 % 35 budżetu na 2018 r. Fundusze te mają na celu ograniczenie tempa utraty różnorodności biologicznej w UE i odwrócenie tendencji w tym zakresie, co stanowi ważny wkład w realizację celów strategii „Europa 2020” na rzecz trwałego wzrostu gospodarczego.

Budżet UE a cele zrównoważonego rozwoju ONZ

Cele zrównoważonego rozwoju stanowią plan osiągnięcia lepszej i bardziej zrównoważonej przyszłości dla wszystkich. Dotyczą one globalnych wyzwań, przed którymi stoimy, w tym wyzwań związanych z ubóstwem, nierównością, klimatem, degradacją środowiska, dobrobytem, pokojem i sprawiedliwością. ONZ przyjęło te cele we wrześniu 2015 r. w ramach swojego programu na 2030 r. na rzecz zrównoważonego rozwoju. Program ten nadał nowy impuls globalnym wysiłkom na rzecz osiągnięcia zrównoważonego rozwoju.

UE, dzięki konsultacjom publicznym, dialogowi z partnerami oraz dogłębnym badaniom, odegrała istotną rolę w kształtowaniu programu działań do roku 2030. UE podejmuje aktywne działania, aby zmaksymalizować postępy w realizacji celów zrównoważonego rozwoju, co pokreślono w komunikacie 36 „Kolejne kroki w kierunku zrównoważonej przyszłości Europy”. Cele zrównoważonego rozwoju są mocno zakorzenione w Traktatach europejskich oraz uwzględniane we wszystkich programach, politykach i inicjatywach sektorowych.

Każdego roku UE dokłada starań, aby za pomocą swojej polityki i instrumentów regulacyjnych realizować cele zrównoważonego rozwoju, oraz odgrywa kluczową rolę we wspieraniu, koordynowaniu i uzupełnianiu polityk państw członkowskich, również pod względem finansowym, za pośrednictwem budżetu UE.

W dokumentach programowych z 2018 r. podkreślono w szczególności najnowsze i najbardziej istotne inicjatywy wnoszące wkład w realizację celów zrównoważonego rozwoju, chociaż często w sposób pośredni i niemożliwy do zmierzenia. Elementy te przedstawiono w celach informacyjnych i nie stanowią one oficjalnej sprawozdawczości na temat wkładu z budżetu UE w realizację celów zrównoważonego rozwoju. Ponieważ cele zrównoważonego rozwoju są wzajemnie powiązane, wiele działań unijnych może przyczyniać się do realizacji kilku celów zrównoważonego rozwoju.

Budżet UE na 2018 r.

Rok 2018 był piątym z kolei rokiem wdrażania wieloletnich ram finansowych 2014–2020. W odniesieniu do budżetu 2018 r. sformułowano dwa szczegółowe priorytety. Jednym z nich była europejska reakcja na nowe wyzwania wynikające ze złożonego otoczenia geopolitycznego, od zarządzania migracją po ochronę granic zewnętrznych UE i bezpieczeństwo jej obywateli. Drugim były inwestycje strategiczne i trwały wzrost gospodarczy w celu wspierania spójności gospodarczej i tworzenia miejsc pracy, w szczególności dla młodych ludzi 37 . Bardziej szczegółowe informacje na temat postępów poczynionych w ramach poszczególnych programów w zakresie wskaźników i celów można znaleźć w przeglądzie wyników programów 38 , który stanowi wyciąg z dokumentów programowych załączonych do projektu budżetu.

  Wykres: Budżet UE na 2018 r., środki na zobowiązania, według działów budżetowych. Wszystkie kwoty podano w mln EUR.

Źródło: Komisja Europejska.

W 2018 r. łączna kwota zobowiązań wykonanych przy użyciu środków z budżetu UE, w tym budżetów korygujących, wyniosła 160 mld EUR 39 . Około połowę tej kwoty (50 %, czyli 77,5 mld EUR) przydzielono na dział 1 „Inteligentny wzrost gospodarczy sprzyjający włączeniu społecznemu” dzielący się na dział 1A „Konkurencyjność na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia” (28 %) i dział 1B „Spójność gospodarcza, społeczna i terytorialna” (72 %), dział 2 „Trwały wzrost gospodarczy: zasoby naturalne” stanowił drugi największy obszar budżetu z 58,8 mld EUR (37 %). Kwotę 3,5 mld EUR przydzielono na dział 3 „Bezpieczeństwo i obywatelstwo”, w tym na wzmocnienie granic zewnętrznych Unii oraz przeciwdziałanie kryzysowi uchodźczemu i nielegalnej migracji. Na działania poza granicami Unii przydzielono 10,4 mld EUR, a 9,5 mld EUR wydano na administrację instytucji unijnych.

W 2018 r. przyjęto sześć projektów budżetów korygujących. Oprócz standardowych korekt dotyczących przychodów przyjęto dwa projekty budżetów korygujących w celu uruchomienia Funduszu Solidarności Unii Europejskiej. W niniejszym sprawozdaniu opisano wiele przypadków, w których fundusz ten stanowi wsparcie dla państw członkowskich UE dotkniętych klęskami żywiołowymi i pomaga im szybko powrócić do normalnego funkcjonowania.

Konieczne były dalsze korekty w odniesieniu do wkładu z budżetu UE na rzecz Instrumentu Pomocy dla Uchodźców w Turcji. Obejmowało to anulowanie rezerwy związanej ze wsparciem dla Turcji z Instrumentu Pomocy Przedakcesyjnej oraz wzmocnienie Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa w celu sfinansowania dodatkowych działań, np. związanych z centralnym szlakiem migracyjnym w regionie Morza Śródziemnego.

Budżet UE pomaga urzeczywistniać przyjęte priorytety polityczne. W związku z tym UE kieruje pieniądze tam, gdzie są potrzebne. Budżet UE na 2018 r. – budżet dla wszystkich – pozwolił stworzyć więcej miejsc pracy, zapewnić większy wzrost gospodarczy i więcej inwestycji.

Wykaz programów objętych niniejszym sprawozdaniem

Program „Horyzont 2020”    

Euratom    

ITER    

Europejski Fundusz na rzecz Inwestycji Strategicznych    

Instrument „Łącząc Europę”    

Konkurencyjność przedsiębiorstw oraz małych i średnich przedsiębiorstw    

Program „ERASMUS+”    

Europejski Korpus Solidarności    

Zatrudnienie i innowacje społeczne (EaSI)    

Przestrzeń kosmiczna (program Copernicus, Galileo oraz europejski system wspomagania satelitarnego)    

Europejski program rozwoju przemysłu obronnego    

Program „Cła 2020”    

Program Fiscalis 2020    

Program Herkules III    

Program „Perykles 2020”    

System informacji w celu zwalczania nadużyć finansowych.    

ISA2 — program na rzecz rozwiązań interoperacyjnych i wspólnych ram dla europejskich administracji publicznych, przedsiębiorstw i obywateli    

Europejski program statystyczny    

Programy pomocy na rzecz likwidacji obiektów jądrowych w Bułgarii, na Słowacji i na Litwie    

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego i Fundusz Spójności    

Europejski Fundusz Społeczny    

Europejski Fundusz Pomocy Najbardziej Potrzebującym    

Europejski Fundusz Rolniczy Gwarancji    

Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich    

Europejski Fundusz Morski i Rybacki    

Regionalne organizacje ds. zarządzania rybołówstwem i umowy w sprawie połowów    

LIFE – Program działań na rzecz środowiska i klimatu    

Fundusz Azylu, Migracji i Integracji    

Fundusz Bezpieczeństwa Wewnętrznego    

Program działań w dziedzinie zdrowia    

Żywność i pasze    

Program na rzecz konsumentów    

Kreatywna Europa    

Program „Prawa, równość i obywatelstwo”    

Program „Sprawiedliwość”    

Europa dla Obywateli    

Unijny Mechanizm Ochrony Ludności    

Instrument Pomocy Przedakcesyjnej    

Europejski Instrument Sąsiedztwa    

Instrument Finansowania Współpracy na rzecz Rozwoju (DCI)    

Europejski Fundusz na rzecz Zrównoważonego Rozwoju (EFZR)    

Program pomocy humanitarnej UE    

Inicjatywa „Wolontariusze pomocy UE”    

Europejski Instrument na rzecz Wspierania Demokracji i Praw Człowieka    

Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa    

Instrument na rzecz Przyczyniania się do Stabilności i Pokoju    

Instrument Partnerstwa na rzecz Współpracy z Państwami Trzecimi    

Współpraca z Grenlandią    

Instrument wsparcia finansowego w celu pobudzenia rozwoju gospodarczego społeczności Turków cypryjskich    

Instrument Współpracy w dziedzinie Bezpieczeństwa Jądrowego    

Instrument Pomocy dla Uchodźców w Turcji    

Fundusz Gwarancyjny dla działań zewnętrznych    

Unijny Mechanizm Ochrony Ludności    

Rezerwa na pomoc nadzwyczajną    

Instrument elastyczności    

Fundusz Solidarności Unii Europejskiej    

Europejski Fundusz Dostosowania do Globalizacji    

Konkurencyjność na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia (dział 1A)

Kiedy na początku swojej kadencji przewodniczący Juncker przedstawiał wytyczne polityczne, powiedział: „Moim absolutnym priorytetem jako przewodniczącego Komisji będzie zwiększenie konkurencyjności Europy i pobudzenie inwestycji w celu tworzenia miejsc pracy”. Komisja wywiązała się z obietnicy zwiększenia zatrudnienia. Zatrudnienie ma więcej Europejczyków niż kiedykolwiek dotąd, przy czym od 2014 r. utworzono 12,4 mln miejsc pracy, bezrobocie spadło do 6,8 %, a bezrobocie ludzi młodych (14 %) wróciło do poziomu z 2008 r. Inwestycje niemal powróciły do poziomu sprzed kryzysu, a finanse publiczne uległy poprawie pod względem poziomu zadłużenia i deficytu.

Szczególną rolę w realizacji tych osiągnięć miał budżet UE, który stanowi ważne źródło inwestycji w całej Europie. W 2018 r. na programy w dziedzinie „Konkurencyjność na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia” (zobowiązania w dziale 1A) przydzielono kwotę 22 mld EUR, co stanowi prawie 14 % całkowitych rocznych wydatków budżetowych.

W pierwszej kolejności niniejsze sprawozdanie obejmuje programy w zakresie badań naukowych i innowacji (program ramowy „Horyzont 2020”, Euratom i ITER). Następnie omówiono programy ukierunkowane na inwestycje strategiczne (Europejski Fundusz na rzecz Inwestycji Strategicznych, instrument „Łącząc Europę” na rzecz rozwoju sieci transeuropejskich w sektorze transportu, energii i sektorze cyfrowym) oraz programy, które wspierają jednolity rynek (konkurencyjność, zwalczanie nadużyć finansowych, koordynacja fiskalna). Erasmus+, program na rzecz kształcenia, szkolenia, młodzieży i sportu, umożliwił około 600 000 osób młodych i 190 000 pracowników z instytucji oświatowych i organizacji młodzieżowych udział w działaniach edukacyjnych.

Wykres: Główne programy finansowane w 2018 r. z działu 1A „Konkurencyjność na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia”. Wszystkie kwoty podano w mln EUR. Kategoria „inne programy” obejmuje m.in. bezpieczeństwo jądrowe i likwidację obiektów jądrowych, cła, Fiscalis i zwalczanie nadużyć finansowych, projekty energetyczne wspomagające ożywienie gospodarcze (Europejski plan naprawy gospodarczej), agencje zdecentralizowane, inne działania i programy, projekty pilotażowe i działania przygotowawcze, działania finansowane w ramach prerogatyw Komisji oraz szczególne uprawnienia nadane Komisji.

Źródło: Komisja Europejska.

Dobrobyt Europy w przyszłości zależy od decyzji inwestycyjnych podejmowanych dzisiaj. W świetle kolejnych wieloletnich ram finansowych Komisja zaproponowała zwiększenie inwestycji w kluczowych obszarach, takich jak badania naukowe, infrastruktura strategiczna i transformacja cyfrowa.

Programy finansowane z w ramach tego działu budżetowego przyczyniają się głównie do realizacji następujących priorytetów Komisji pod przewodnictwem Junckera: „zatrudnienie, wzrost gospodarczy i inwestycje”, „jednolity rynek cyfrowy”, „unia energetyczna i klimat” oraz „głębsza i sprawiedliwsza unia gospodarcza i walutowa”. Głównym przedmiotem dyskusji na temat przyszłego strategicznego programu jest poprawa konkurencyjności oraz pobudzenie trwałego wzrostu gospodarczego i zatrudnienia.

Program „Horyzont 2020”

Cele programu

Unijny program ramowy w zakresie badań naukowych i innowacji „Horyzont 2020” jest największym na świecie międzynarodowym programem na rzecz finansowania badań naukowych. Jest również największym programem na rzecz badań naukowych i innowacji w historii UE – w jego ramach przewidziano finansowanie w wysokości 80 mld EUR w ciągu 7 lat (2014–2020). Ponadto w ramach programu „Horyzont 2020” uruchomione zostało około 13 mld EUR ze środków prywatnych i 29,6 mld EUR za pośrednictwem finansowania dłużnego.

Program odgrywa kluczową rolę w zapewnieniu wspólnych ram strategicznych na potrzeby finansowania badań naukowych i innowacji ze środków UE. Jego celem jest zapewnienie, aby Europa stworzyła światowej klasy bazę naukową i technologiczną, usunięcie barier dla innowacji i usprawnianie współpracy sektora publicznego i prywatnego umożliwiającej zmierzenie się z najważniejszymi wyzwaniami stojącymi przed społeczeństwem. Wsparcie UE na rzecz badań naukowych i innowacji generuje wartość dodaną dzięki zachęcaniu do współpracy między zespołami badawczymi z różnych państw i dyscyplin, co ma kluczowe znaczenie dla dokonywania przełomowych odkryć. Umożliwia ono UE realizację priorytetów takich jak porozumienie klimatyczne z Paryża.

Ogólnym celem tego programu jest budowanie w całej UE społeczeństwa i gospodarki opartych na wiedzy i innowacji, przyczyniając się jednocześnie do zrównoważonego rozwoju. Cele szczegółowe są następujące:

Wdrożenie i najnowsze osiągnięcia

Do końca 2018 r. w ramach programu „Horyzont 2020” ogłoszono 679 zaproszeń do składania wniosków. Beneficjenci odpowiedzieli na te zaproszenia i złożyli prawie 192 000 kwalifikujących się wniosków, występując o łączny wkład finansowy UE w wysokości 290 mld EUR. Do finansowania wybrano 23 250 z tych wniosków, co oznacza, że ogólny wskaźnik powodzenia kwalifikujących się pełnych wniosków w pierwszych pięciu latach wyniósł 12 %. Do końca grudnia 2018 r. podpisano w sumie 21 599 umów o udzielenie dotacji, przydzielając ze środków UE kwotę 39 mld EUR. Przewiduje się, że przydział ten wzrośnie jeszcze bardziej, ponieważ niektóre umowy w sprawie dotacji przyznanych w ramach zaproszeń z 2018 r. zostaną podpisane w 2019 r.

Wpływ programu zależy ostatecznie od rozpowszechniania i wykorzystania danych i wyników osiągniętych dzięki badaniom naukowym i innowacjom. Dlatego też udoskonalono program prac w celu zwiększenia dostępności takich danych i wyników. W 2018 r. wprowadzono również inicjatywy mające na celu pobudzenie innowacji rynkowych, w szczególności projekt pilotażowy Europejskiej Rady ds. Innowacji, których budżet wynosi 2,7 mld EUR.

Ocena i ewaluacja

W ocenie śródokresowej 40 z 2017 r. podkreślono, że program „Horyzont 2020” jest bardzo atrakcyjnym i odpowiednim programem finansowania badań. Te właśnie jego cechy skutkowały jednak znacznym nadmiarem złożonych wniosków. W ocenie stwierdzono, że wskaźnik powodzenia wyniósł zaledwie 11,6 % w porównaniu z 18,5 % w przypadku poprzedniego siódmego programu ramowego. Do sfinansowania wszystkich wniosków, które zgodnie z niezależną oceną spełniały rygorystyczne kryterium jakości, potrzebna byłaby dodatkowa kwota 62,4 mld EUR. Szacuje się, że koszt alternatywny w postaci zmarnowanych zasobów w przypadku wnioskodawców składających wysokiej jakości projekty, które jednak nie otrzymują dotacji, wynosi 636 mln EUR rocznie 41 .

W ramach oceny śródokresowej zasugerowano również dalsze uproszczenie programu. Europejski Trybunał Obrachunkowy przyznał w swoim sprawozdaniu specjalnym nr 28/2018 42 , że w przypadku programu „Horyzont 2020” poczyniono duże postępy pod względem uproszczenia w porównaniu z siódmym programem ramowym. Obciążenia administracyjne spoczywające na podmiotach ubiegających się o dotacje na badania i zarządzających takimi dotacjami zostały ograniczone, a dalsze propozycje dotyczące uproszczenia włączono do wniosku w sprawie nowego programu „Horyzont Europa”. Uproszczenie zasad finansowania w nowych wieloletnich ramach finansowych jest główną cechą nowej generacji programów. Np. dzięki „finansowaniu ryczałtowemu” możliwe będzie dokonywanie płatności w oparciu o osiągnięcie uzgodnionych celów zamiast w oparciu o koszty kwalifikowalne. Dzięki takiemu uproszczeniu administracja stanie się bardziej przejrzysta i obniży się ryzyko wystąpienia błędu. Metoda ta została przetestowana w zaproszeniach do składania wniosków pilotażowych w 2018 r. i będzie kontynuowana w 2019 r.

W 2018 r. Komisja zaproponowała pakiet strategiczny dla przyszłego programu ramowego w zakresie badań naukowych i innowacji pod nazwą „Horyzont Europa” 43 . Pomoże on Europie utrzymać się w czołówce światowych badań i innowacji. Jak podkreślono w sprawozdaniu 44 grupy wysokiego szczebla pod przewodnictwem Pascala Lamy, inwestowanie w badania naukowe pozwoli UE konkurować z innymi rozwiniętymi i wschodzącymi gospodarkami, zapewnić przyszły dobrobyt obywatelom i zachować wyjątkowy model społeczny. Opierając się na sukcesie programu „Horyzont 2020”, ten nowy program będzie wspierał doskonałość w dziedzinie badań naukowych oraz będzie bardzie ukierunkowany na innowacje, na przykład dzięki rozwijaniu prototypów, aktywom niematerialnym i prawnym oraz transferowi wiedzy i technologii.

Nowa Europejska Rada ds. Innowacji udostępni punkt kompleksowej obsługi dla innowatorów o dużym potencjale, mając na celu uczynienie Europy liderem pod względem innowacji tworzących rynki.

Euratom

Cele programu

Technologie jądrowe i promieniowania jonizującego w dalszym ciągu odgrywają ważną rolę, niezależnie od tego, czy dotyczy to energii i zwiększania bezpieczeństwa dostaw, wykorzystania promieniowania w zastosowaniach medycznych i przemysłowych, czy gospodarowania wypalonym paliwem jądrowym i odpadami promieniotwórczymi. Bezpieczne korzystanie z tych technologii jest sprawą najwyższej wagi, a programy badawcze pomagają utrzymać najwyższe normy bezpieczeństwa, ochrony i zabezpieczeń w tym obszarze. Program Euratom 45 skupia się również na rozwoju energii termojądrowej – potencjalnie niewyczerpalnego i przyjaznego dla klimatu źródła energii.

Program działa poprzez finansowanie „działań pośrednich” prowadzonych przez osoby trzecie oraz poprzez działania „bezpośrednie” prowadzone przez Wspólne Centrum Badawcze Komisji.

Wdrożenie i najnowsze osiągnięcia

Większość wybranych projektów z zakresu technologii rozszczepienia jądrowego realizowana jest w dziedzinach takich jak bezpieczeństwo jądrowe (41 %), infrastruktura badawcza (22 %), gospodarowanie odpadami (15 %) i ochrona radiologiczna (13 %).

W 2016 r. przyznano nagrodę Euratomu w dziedzinie innowacji w badaniach nad syntezą jądrową za opracowanie nadprzewodnika wysokotemperaturowego. Obecnie może on być wytwarzany w odcinkach o długości 7 m. Został również przetestowany na zimno w temperaturze ciekłego azotu i przy wysokim natężeniu, tj. w warunkach syntezy jądrowej.

Wspólne Centrum Badawcze wniosło wkład w inicjatywę CIELO (Collaborative International Evaluated Library Organisation), mającą na celu ogólnoświatową standaryzację ocenianych danych jądrowych na potrzeby zharmonizowanych ocen bezpieczeństwa w dziedzinie energii jądrowej.

Ocena i ewaluacja

W ocenie śródokresowej z 2017 r. 46 wykazano, że kluczowym elementem europejskiej wartości dodanej działań pośrednich Euratomu jest zdolność UE do zmobilizowania większej puli doskonałości, wiedzy eksperckiej i wielodyscyplinarności w dziedzinie badań jądrowych, niż mogłyby to zrobić poszczególne państwa członkowskie. Dzięki wspólnym badaniom naukowym i innowacjom program Euratom umożliwia również ogólnoeuropejskie podejście do poprawy bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej we wszystkich obszarach stosowania. Stanowi to uzupełnienie dyrektyw Euratomu w sprawie bezpieczeństwa jądrowego, gospodarowania odpadami promieniotwórczymi i podstawowych norm bezpieczeństwa oraz zapewnia wyraźnie widoczny postęp naukowy i technologiczny we wszystkich obszarach, w których nie byłby on możliwy bez wspólnego podejścia ogólnoeuropejskiego. Program Euratom umożliwia także znacznie szerszą koordynację kształcenia i szkolenia w całej Europie, wykorzystanie infrastruktur badawczych i współpracę międzynarodową. Jest to szczególnie korzystne dla mniejszych państw członkowskich, które mogą wówczas czerpać korzyści skali wynikające z ogólnoeuropejskiego efektu łączenia i wspólnego korzystania z zasobów.

Prace przygotowawcze do przyszłego programu badawczo-szkoleniowego Euratomu obejmowały dwa badania oceniające, dwie grupy ekspertów wysokiego szczebla wspomagające Komisję, publiczne konsultacje z zainteresowanymi stronami oraz wkład w ocenę skutków programu „Horyzont Europa” 47 . W celu usunięcia niedociągnięć programu stwierdzonych w ocenie, wniosek dotyczący nowego programu Euratom został uproszczony (np. w wyniku ograniczenia liczby celów z 14 do czterech), a synergia z programem „Horyzont Europa” zostanie lepiej wykorzystana (np. w badaniach nad zdrowiem i działaniu „Maria Skłodowska-Curie”).

ITER

Cele programu

ITER jest obecnie jednym z najbardziej ambitnych projektów w dziedzinie energii na świecie. Projekt powstał dzięki współpracy siedmiu stron: UE, Chin, Indii, Japonii, Korei, Rosji i Stanów Zjednoczonych. Jego celem jest budowa i eksploatacja reaktora syntezy jądrowej, który zostanie wykorzystany do zbadania i zademonstrowania naukowej i technologicznej wykonalności wykorzystania syntezy jądrowej jako źródła energii 48 . ITER nie będzie wytwarzał energii elektrycznej, ponieważ jego cel ma bardziej eksperymentalny charakter: rozwiązywanie kluczowych kwestii naukowych i technicznych w celu doprowadzenia syntezy jądrowej do punktu, w którym można projektować zastosowania przemysłowe. Oczekuje się, że ITER będzie pierwszym na świecie urządzeniem termojądrowym, które generuje więcej mocy, niż samo pobiera, a tym samym będzie stanowił dowód słuszności koncepcji otwierający drogę do następnego etapu: demonstracyjnej elektrowni termojądrowej 49 .

Wdrożenie i najnowsze osiągnięcia 50

Budowa ITER rozpoczęła się w 2007 r. UE odpowiada za 45 % budowy. W jego rozwój zaangażowany jest przemysł zaawansowanych technologii i przemysł zaawansowanej inżynierii lądowej. Dotychczas udzielono ponad 700 zamówień i dotacji przedsiębiorstwom, w tym małym i średnim przedsiębiorstwom, w 24 państwach, o wartości prawie 5 mld EUR.

Obecnie budowa postępuje w sposób widoczny i stały, a w listopadzie 2018 r. ukończono 60 % budowy. Osłona przed promieniowaniem (ang. bioshield) budynku Tokamak została ukończona i jej rusztowanie zdemontowano w lutym 2018 r. Na jej cokole wzniesiono koronę, stanowiącą ważny element wchodzący w zakres odpowiedzialności Euratomu, która została ukończona w sierpniu, zgodnie z harmonogramem. W tym samym miesiącu zainstalowano trzy zbiorniki odwadniające dostarczone przez Stany Zjednoczone i cztery zbiorniki do gromadzenia skroplonej pary wodnej dostarczone przez Chiny. Pierwszy sektor komór próżniowych, budowany w Korei, jest ukończony w ponad 80 %. Rosja zakończyła produkcję poloidalnego przewodnika dla systemu magnetycznego ITER, a Indie prawie ukończyły produkcję dolnej cylindrycznej komory i cokołu kriostatu na miejscu w Cadarache. Produkcja zespołów cewek pola toroidalnego, jak również testowanie na zimno i umieszczanie ich w precyzyjnie wykonanych obudowach, jest na bardzo zaawansowanym etapie w Europie i Japonii. Ogólnie rzecz biorąc, poczyniono znaczne postępy w odniesieniu do każdego ważnego elementu, systemu i struktury ITER 51 .

ITER jest złożonym technologicznie, pierwszym tego rodzaju międzynarodowym projektem na dużą skalę i w związku z tym jego realizacja wiązała się z poważnymi problemami, które doprowadziły do wzrostu kosztów i opóźnień. Postępy poczynione w 2018 r. potwierdziły jednak solidność działań podjętych w celu rozwiązania tych problemów 52 .

Ocena i ewaluacja

W ramach zakończonej niedawno oceny ITER 53 podkreślono poprawę pod względem zarządzania projektami. Po pierwsze, agencja europejska odpowiedzialna za wkład UE w ITER (Fusion for Energy lub F4E) usprawniła swoje praktyki w zakresie kontroli i monitorowania. Obecnie ściśle monitoruje się szereg kluczowych wskaźników wykonania służących do pomiaru postępów w realizacji projektu i oszczędności kosztowej 54 . Po drugie, jedną z najważniejszych części procesu zarządzania jest tzw. podejście etapowe, ponieważ dzieli pracę na cztery etapy, z których każdy zmierza do osiągnięcia kluczowego celu. Na każdym etapie projektu podejmuje się jedynie działania niezbędne do osiągnięcia celu danego etapu 55 .

W ramach kolejnych wieloletnich ram finansowych UE będzie nadal wspierać ITER za pośrednictwem F4E, zapewniając wypłacenie środków na podstawie wyników i rzeczywistej realizacji w terenie.

Europejski Fundusz na rzecz Inwestycji Strategicznych

Cele programu

Plan inwestycyjny dla Europy, znany również jako „plan Junckera”, zapoczątkowany przez przewodniczącego Jean-Claude’a Junckera w 2015 r., stanowił kluczową odpowiedź na kryzys ekonomiczny i finansowy oraz jego negatywny wpływ na poziom inwestycji w UE. W 2018 r. plan w dalszym ciągu był jednym z głównych priorytetów Komisji. Składa się on z trzech filarów: Europejski Fundusz na rzecz Inwestycji Strategicznych zapewnia gwarancję UE w zakresie mobilizowania inwestycji prywatnych; Europejskie Centrum Doradztwa Inwestycyjnego oraz Europejski portal projektów inwestycyjnych zapewniają pomoc techniczną i większą widoczność możliwości inwestycyjnych. Celem trzeciego filaru jest poprawa otoczenia biznesowego dzięki usunięciu barier regulacyjnych dla inwestycji w całej UE.

Europejski Fundusz na rzecz Inwestycji Strategicznych (EFIS), znany również jako „Fundusz Junckera”, ma na celu uruchomienie do 2020 r. 500 mld EUR 56 dodatkowych inwestycji publicznych i prywatnych w obszarach strategicznych, takich jak infrastruktura, badania naukowe i innowacje, kształcenie, energia ze źródeł odnawialnych i efektywność energetyczna, środowisko, a także finansowanie ryzyka w przypadku małych i średnich przedsiębiorstw. Jest to realizowane dzięki udzielonej Grupie Europejskiego Banku Inwestycyjnego unijnej gwarancji budżetowej, która umożliwia jej zwiększenie finansowania projektów o wyższym profilu ryzyka. Fundusz zapewnia wsparcie inwestycji pobudzających wzrost gospodarczy, zwłaszcza w następujących obszarach:

Wykres: Inwestycje w podziale na sektory na dzień 15 maja 2019 r.

Źródło: Europejska Grupa Inwestycyjna – http://www.eib.org/efsi/

Wdrożenie i najnowsze osiągnięcia

Do końca 2018 r. Europejski Fundusz na rzecz Inwestycji Strategicznych skutecznie wspierał innowacyjne i strategiczne projekty oraz umożliwił zmobilizowanie ponad 370 mld EUR 57 inwestycji prywatnych i publicznych. Stanowi to już prawie 75 % celu na 2020 r.

W obszarze infrastruktury i innowacji Europejski Bank Inwestycyjny zatwierdził 514 projektów o wartości inwestycyjnej około 244,3 mld EUR, przy czym oczekuje się, że finansowanie ze środków Europejskiego Banku Inwestycyjnego objęte gwarancją Europejskiego Funduszu na rzecz Inwestycji Strategicznych wyniesie 52,9 mld EUR.

W obszarze małych i średnich przedsiębiorstw Europejski Fundusz Inwestycyjny zatwierdził 517 działań o łącznej wartości inwestycyjnej wynoszącej 131,2 mld EUR. Oczekuje się, że ze środków skorzysta około 858 000 spółek o małej i średniej kapitalizacji we wszystkich państwach członkowskich. Spośród 1 031 zatwierdzonych operacji we wszystkich państwach członkowskich 869 operacji zostało podpisanych. Europejski Fundusz na rzecz Inwestycji Strategicznych jest na dobrej drodze do osiągnięcia swoich celów.

Łączny efekt mnożnikowy Europejskiego Funduszu na rzecz Inwestycji Strategicznych wyniósł 13,5 58 w 2018 r., co oznacza, że każde 1 EUR z budżetu UE zapewnia efekt dźwigni w wysokości 14,96 EUR dodatkowych inwestycji (obliczenie dla funduszu jako całości).

Europejski Fundusz na rzecz Inwestycji Strategicznych odgrywa również ważną rolę w ukierunkowywaniu inwestycji na realizację celów strategicznych UE. Jedna trzecia wszystkich inwestycji EFIS to inwestycje zapewniające wsparcie małym i średnim przedsiębiorstwom; 25 % wspiera prace badawczo-rozwojowe; 18 % – projekty energetyczne; 11 % – projekty cyfrowe; 7 % – projekty transportowe; 4 % – infrastrukturę społeczną i 4 % – środowisko i oszczędne gospodarowanie zasobami 59 .

Nowe obiekty dla pacjentów w Polsce 60  

Szpitale często nie mają środków na inwestycje w poprawę standardu świadczonej opieki zdrowotnej. Województwo kujawsko-pomorskie jako pierwsze w Polsce otrzymało pożyczkę na projekt publiczny z Europejskiego Funduszu na rzecz Inwestycji Strategicznych. Dzięki połączeniu pożyczki o wartości 57 mln EUR uzyskanej z Europejskiego Banku Inwestycyjnego ze środkami własnymi i innymi formami finansowania unijnego region rozbudowuje toruński szpital im. Rydygiera. Dzięki szczególnemu naciskowi na badania i nowoczesne technologie, projekt zapewni mieszkańcom pełną gamę leczenia i dostęp do najnowszych zabiegów medycznych. Liczba łóżek dla pacjentów zostanie podwojona i wzrośnie z 551 do 1 059. Powierzchnia budynków wzrośnie z 20 000 m² do ponad 50 000 m², utworzone zostaną także tereny zielone o powierzchni 57 000 m². Szpital zaoszczędzi dzięki poprawie efektywności administracji oraz wprowadzeniu rozwiązań przyjaznych dla środowiska i oszczędzających energię. Nowa część szpitala zostanie otwarta dla pacjentów w 2019 r.

Modernizacja sieci energetycznych we Włoszech 61

Europejski Bank Inwestycyjny udziela Dolomiti Energia pożyczki w wysokości 100 mln EUR na odnowienie i rozbudowę sieci dystrybucji gazu i energii elektrycznej. Finansowanie pozwoli zmodernizować i utrzymać elektrownie wodne w prowincji Trydent w północnych Włoszech, gdzie Dolomiti Energia prowadzi działalność i zatrudnia 1 400 osób.

Fundusz na rzecz sieci szerokopasmowych w ramach instrumentu „Łącząc Europę” 62 : infrastruktura szerokopasmowa dociera do mniej zaludnionych obszarów UE 63  

Fundusz na rzecz sieci szerokopasmowych jest pierwszą platformą inwestycyjną wspierającą infrastrukturę sieci szerokopasmowej w ramach planu Junckera. Fundusz łączy finansowanie z Europejskiego Banku Inwestycyjnego, instrumentu „Łącząc Europę”, krajowych banków prorozwojowych i inwestorów prywatnych. Pomoże UE zrealizować cel, zgodnie z którym każde europejskiej gospodarstwo domowe powinno mieć dostęp do internetu o prędkości 30 Mb/s do 2020 r., a wszystkie szkoły, węzły transportowe, główni dostawcy usług publicznych i przedsiębiorstwa intensywnie korzystające z technologii cyfrowych powinni mieć dostęp do internetu o prędkości 1 Gb/s do 2025 r. (cele dotyczące europejskiego społeczeństwa gigabitowego). Odpowiada on na rosnące zapotrzebowanie na finansowanie mniejszych, obciążonych większym ryzykiem projektów sieci szerokopasmowych w całej Europie, które obecnie nie mają dostępu do funduszy UE. Celem funduszu jest zebranie 500 mln EUR na inwestycje w sieci szerokopasmowe do 2020 r., przy czym oczekuje się, że umożliwi on uruchomienie inwestycji w wysokości 1,0–1,7 mld EUR łącznie. Pierwszy projekt w ramach funduszu zatwierdzono w styczniu 2019 r. w celu zainstalowania wysokiej jakości światłowodów doprowadzanych do domów (FTTH), sieci otwartego dostępu dla mieszkańców, przedsiębiorstw i administracji publicznej na obszarach wiejskich, obejmującej swoim zasięgiem 135 000 lokalizacji w regionach żupanii primorsko-gorskiej i istryjskiej (Chorwacja).

Ocena i ewaluacja

Dane zebrane w ramach oceny z 2018 r. wskazują na wyraźną wartość dodaną Europejskiego Funduszu na rzecz Inwestycji Strategicznych, który pozwala reagować na niezaspokojone potrzeby inwestycyjne i wspierać inwestycje antycykliczne. Z politycznego punktu widzenia fundusz przyczynił się do przeniesienia debaty z polityki wyrzeczeń na środki wspierające inwestycje. W oparciu o operacje prowadzone do końca 2017 r. Europejski Fundusz na rzecz Inwestycji Strategicznych zapewnił wsparcie dla ponad 750 000 miejsc pracy, przy czym do 2020 r. liczba ta ma wzrosnąć do 1,4 mln miejsc pracy. Fundusz przyczynił się też do zwiększenia produktu krajowego brutto w UE o 0,6 %, a do 2020 r. ma skutkować jego zwiększeniem o 1,3 %.

Chociaż ogólny obraz uległ poprawie na poziomie makro, pod względem skali luki finansowej i warunków finansowania (zwłaszcza w przypadku małych i średnich przedsiębiorstw), nadal istnieją znaczne i pilne potrzeby inwestycyjne. Dane zebrane w ramach oceny wskazują, że w różnych obszarach polityki nadal utrzymują się luki rynkowe hamujące inwestycje. Niedawne przyspieszenie inwestycji w UE nie doprowadziło jeszcze do podniesienia stóp inwestycji do poziomu średnich historycznych. Ponadto konieczne będzie kontynuowanie wysiłków po 2020 r., aby przywrócić długoterminową trwałą w zakresie inwestycji, ze szczególnym uwzględnieniem obecnych i pojawiających się priorytetów polityki UE.

Wśród niedociągnięć podkreślonych w ocenie z 2018 r. występuje potrzeba skupienia się w większym stopniu na długoterminowych celach klimatycznych UE. Kwestia ta została poruszona w 2018 r. w związku z przedłużeniem okresu obowiązywania Europejskiego Funduszu na rzecz Inwestycji Strategicznych. Co najmniej 40 % środków przeznaczonych na infrastrukturę i innowację w ramach Europejskiego Funduszu na rzecz Inwestycji Strategicznych powinno przyczyniać się do działań w dziedzinie klimatu zgodnie z porozumieniem paryskim. Ponadto Komisja wykorzystała swoją reprezentację w organach zarządzających Europejskiego Banku Inwestycyjnego i Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego oraz w komitetach sterujących tymi instrumentami, aby dopilnować, by oba podmioty, wdrażając instrumenty finansowe, ściśle przestrzegały celów polityki UE, takich jak wspieranie przedsiębiorczości społecznej, walka z bezrobociem młodzieży, przeciwdziałanie zmianom klimatu, walka z unikaniem opodatkowania oraz promowanie międzynarodowych standardów dobrego zarządzania w kwestiach podatkowych.

W przeszłości Europejski Fundusz na rzecz Inwestycji Strategicznych zapewniał wsparcie jedynie ograniczonej liczbie projektów transgranicznych, które zazwyczaj mają dużą europejską wartość dodaną. Zapewnienie szerokiego zasięgu geograficznego w całej UE pozostaje istotną kwestią, a sytuacja w tym zakresie uległa poprawie w ciągu ostatnich lat funkcjonowania funduszu. Jeśli chodzi o spójność, nadal istnieje możliwość dalszej poprawy komplementarności i wzajemnego wsparcia między trzema filarami funduszu, jak również zmniejszenia potencjalnego ryzyka konkurencji między funduszem a innymi instrumentami finansowymi UE.

W styczniu 2019 r. Europejski Trybunał Obrachunkowy opublikował sprawozdanie specjalne (nr 03/2019) dotyczące Europejskiego Funduszu na rzecz Inwestycji Strategicznych. Chociaż ogólny wniosek audytu jest taki, że w ramach funduszu skutecznie pozyskiwano środki finansowe na wsparcie znacznych dodatkowych inwestycji w UE, Trybunał wyraził również pewne obawy. Dotyczą one m.in. tego, czy niektóre operacje prowadzone w ramach funduszu zastąpiły inne operacje Europejskiego Banku Inwestycyjnego i instrumenty finansowe UE oraz czy część wsparcia z funduszu została przeznaczona na projekty, które mogły być finansowane z innych źródeł, aczkolwiek na innych warunkach. Trybunał podkreślił również ciągłą potrzebę zapewnienia zrównoważonego rozkładu geograficznego inwestycji wspieranych z funduszu.

W ramach pakietu wieloletnich ram finansowych oraz w oparciu o sukces planu Junckera i Europejskiego Funduszu na rzecz Inwestycji Strategicznych Komisja zaproponowała nową inicjatywę mającą na celu uruchomienie inwestycji prywatnych i publicznych na lata 2021–2027 – program InvestEU. W ramach nowego programu wprowadzono zmiany dotyczące kwestii podniesionych przez Europejski Trybunał Obrachunkowy w celu uproszczenia, zwiększenia efektywności i elastyczności finansowania przez UE projektów inwestycyjnych w Europie. Program InvestEU ma się koncentrować na eliminowaniu dużych luk inwestycyjnych w przyszłych kluczowych obszarach dzięki wykorzystaniu gwarancji budżetowej UE w wysokości 38 mld EUR. Program ten będzie zatem dalej stymulował tworzenie miejsc pracy oraz wspierał inwestycje i innowacje w UE. Oczekuje się, że do końca 2027 r. zmobilizuje około 650 mld EUR inwestycji prywatnych i publicznych w całej UE i zapewni wsparcie w czterech segmentach polityki: zrównoważona infrastruktura, badania naukowe, innowacje i cyfryzacja, małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP) oraz inwestycje społeczne i umiejętności.

Instrument „Łącząc Europę”

Cele programu

Aby stymulować tworzenie miejsc pracy i stopy wzrostu gospodarczego, UE potrzebuje nowoczesnej, wydajnej infrastruktury, która pomoże połączyć i zintegrować UE wraz ze wszystkimi jej regionami w sektorze transportu, telekomunikacji i energetycznym. Takie połączenia mają kluczowe znaczenie dla swobodnego przepływu osób, towarów, kapitału i usług.

Instrument „Łącząc Europę” wspiera zatem inwestycje w transport, energię i infrastrukturę cyfrową poprzez rozwój sieci transeuropejskich. Sieci te ułatwiają połączenia transgraniczne i interoperacyjność, sprzyjają większej spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej oraz przyczyniają się do zwiększenia konkurencyjności społecznej gospodarki rynkowej.

Cele szczegółowe instrumentu „Łącząc Europę” są następujące:

Wdrożenie i najnowsze osiągnięcia

Instrument „Łącząc Europę” zapewnia wsparcie na rzecz rozwoju transeuropejskiej sieci transportowej, uzupełniając połączenia transgraniczne i brakujące połączenia oraz usuwając wąskie gardła. W latach 2014–2018 w ramach komponentu transportowego instrumentu „Łącząc Europę” do finansowania wybrano 688 projektów, zapewniając 22,8 mld EUR z funduszy UE i przyciągając inwestycje o wartości 48 mld EUR. W 2018 r. w ramach instrumentu „Łącząc Europę” udostępniono 1,7 mld EUR, co przyniosło efekt dźwigni w postaci prawie 7 mld EUR na 88 projektów transportowych dotyczących sieci transeuropejskich. Ponadto ogłoszono specjalne zaproszenie do składania wniosków w celu uruchomienia funduszy na rzecz bezpieczeństwa transportu, cyfryzacji i multimodalności, wynoszących 450 mln EUR.

Komponent telekomunikacyjny instrumentu „Łącząc Europę” umożliwia interoperacyjność dzięki wdrożeniu ekosystemu zaufanej transgranicznej infrastruktury usług cyfrowych, która jest niezbędna do zainicjowania cyfrowej transformacji państw członkowskich. Pod względem łączności instrument „Łącząc Europę” stymuluje inwestycje na rzecz wdrażania i modernizacji sieci szerokopasmowych oraz zapewnia wysokiej jakości lokalną łączność bezprzewodową w społecznościach lokalnych (Wifi4EU). Infrastruktura usług cyfrowych ułatwia kontakty transgraniczne między administracją publiczną, przedsiębiorstwami i obywatelami w wielu dziedzinach, takich jak cyberbezpieczeństwo, otwarte dane i e-zdrowie. W ramach programu prac na 2018 r. przyznano wsparcie na rzecz rozbudowy, eksploatacji i utrzymania 16 infrastruktur cyfrowych, opierając się na inwestycjach poczynionych w poprzednich latach. Ponadto do ekosystemu instrumentu „Łącząc Europę” włączono trzy nowe usługi podstawowe, a mianowicie eArchiving, Context Broker oraz infrastrukturę testową na potrzeby dużych zbiorów danych 64 .

Usługa podstawowa polegająca na e-identyfikacji jest odpowiedzią na wyzwanie związane z transgranicznym uznawaniem krajowych elektronicznych dokumentów tożsamości. Gdy takie rozwiązanie zostanie wprowadzone w jednym państwie członkowskim, uczestniczące państwa członkowskie mogą wzajemnie uznawać swoje krajowe dokumenty tożsamości. Oznacza to np. że obywatel Unii będzie miał dostęp do usługi publicznej innego państwa członkowskiego przy użyciu własnych krajowych środków identyfikacji. W 2018 r. w ramach instrumentu „Łącząc Europę” finansowany jest ambitny projekt, który kładzie podwaliny pod faktyczne korzystanie z elektronicznych dokumentów tożsamości w Niderlandach, umożliwiając obywatelom Unii elektroniczne potwierdzenie swojej tożsamości za pomocą dokumentów krajowych w przypadku ubiegania się o dostęp do ponad 200 usług publicznych w 90 gminach. Rozwiązanie to jest obecnie dostępne dla austriackich, niemieckich i belgijskich posiadaczy elektronicznych dokumentów tożsamości i powinno być stopniowo rozszerzane na inne państwa 65 .

W 2018 r. zakończono realizację zaproszenia z 2017 r. do składania wniosków, w którym połączono różne źródła finansowania inwestycji w dziedzinie transportu w ramach instrumentu „Łącząc Europę”. W ramach tego innowacyjnego podejścia udostępniono orientacyjny budżet całkowity w wysokości 1,40 mld EUR w postaci dotacji UE, które mają zostać połączone z finansowaniem z Europejskiego Funduszu na rzecz Inwestycji Strategicznych, Europejskiego Banku Inwestycyjnego, krajowych banków prorozwojowych lub przez inwestorów z sektora prywatnego. Ponad 250 mln EUR ze współfinansowania zostanie przeznaczone na promowanie paliw alternatywnych w transporcie. Projekty te obejmują:

·ekologizacja połączenia transportowego morskiego między portem w Świnoujściu w Polsce a portem w Ystad w Szwecji;

·rozbudowanie infrastruktury transportu publicznego zasilanego wodorowymi ogniwami paliwowymi w Danii, na Łotwie i w Zjednoczonym Królestwie;

·budowę sieci stacji skroplonego gazu ziemnego na drogach łączących południową Hiszpanię i wschodnią Polskę przez Belgię, Niemcy, Francję i Niderlandy;

·elektryfikację miejskich i regionalnych linii autobusowych na Chorwacji, we Włoszech, w Słowenii i na Słowacji 66 .

W ramach zaproszenia do składania wniosków przewidującego łączenie różnych źródeł finansowania wybrano projekt dotyczący sieci usług transportu publicznego z zerową emisją łączącego Amsterdam i port lotniczy Amsterdam Schiphol. Przyczyni się on do zwiększenia multimodalności i w konsekwencji do przejścia z paliw kopalnych na paliwa alternatywne w węzłach miejskich transeuropejskiej sieci transportowej wokół Amsterdamu (Morze Północne – Morze Bałtyckie, Morze Północne – Morze Śródziemne oraz Ren – Alpy).

Wieloletnie programy prac w dziedzinie komponentu energetycznego instrumentu „Łącząc Europę” w latach 2014–2018 doprowadziły do przyznania łącznie 3,4 mld EUR na 122 działania przyczyniające się do realizacji 91 projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania 67 .

W 2018 r. podpisano umowę o udzielenie dotacji dla SuedOstLink, jednego z największych niemieckich projektów w dziedzinie infrastruktury energetycznej. Projekt obejmuje 580 kilometrów kabli wysokiego napięcia ułożonych całkowicie pod ziemią. Linia elektroenergetyczna stworzy pilnie potrzebne połączenie mające dostarczać energię wiatrową wytwarzaną w północnych Niemczech do ośrodków poboru energii na południu kraju. Zapewni to lepszą integrację energii ze źródeł odnawialnych, a także usprawni transgraniczną wymianę energii z sąsiednimi państwami członkowskimi UE.

Przydzielono również dotację w wysokości 27 mln EUR na wsparcie budowy nowej wewnętrznej linii elektroenergetycznej o napięciu 400 kV między Cernavodą i Stalpu w Rumunii, co przyczyni się do zwiększenia przepustowości połączeń wzajemnych między Bułgarią a Rumunią oraz pomoże w integracji energii wiatrowej z wybrzeża Morza Czarnego.

Ponadto podpisano umowę o udzielenie dotacji w celu wsparcia wprowadzenia gazu ziemnego na Cyprze w ramach projektu CyprusGas2EU (unijne wsparcie w wysokości 101 mln EUR), który zakończy obecną izolację energetyczną Cypru, doprowadzając do dywersyfikacji w regionie zdominowanym przez jedno źródło dostaw, oraz pomoże ograniczyć zanieczyszczenie powietrza i emisje dzięki umożliwieniu przejścia z ciężkiego oleju opałowego na gaz do wytwarzania energii elektrycznej. Zwiększy to również bezpieczeństwo energetyczne i konkurencyjność cenową 68 .

Inicjatywa WiFi4EU została ogłoszona przez przewodniczącego Junckera w 2016 r. jako część strategii jednolitego rynku cyfrowego obejmującej nowe środki mające zwiększyć konkurencyjność Europy i zaspokoić rosnące potrzeby Europejczyków w zakresie łączności. Inicjatywa WiFi4EU ma na celu zapewnienie obywatelom i odwiedzającym dostępu do wysokiej jakości internetu w całej UE dzięki bezpłatnemu Wi-Fi w miejscach publicznych, takich jak parki, place, urzędy, biblioteki i ośrodki zdrowia. Bony o wartości 15 000 EUR każdy, sfinansowane przez Komisję Europejską, zostaną przeznaczone na wsparcie blisko 9 000 gmin w całej UE, Norwegii i Islandii w zakresie instalowania punktów dostępu do sieci Wi-Fi w tych ośrodkach życia publicznego z wykorzystaniem usług firm zajmujących się instalacją Wi-Fi 69 .

W pierwszym zaproszeniu do składania wniosków dotyczącym WiFi4EU opublikowanym w listopadzie 2018 r. wzięło udział 13 000 gmin z całej Europy i przyznano 2 800 bonów 70 .

Ocena i ewaluacja

W ocenie instrumentu „Łącząc Europę” 71 stwierdzono, że połączenie transportu, energii i telekomunikacji pod egidą jednej agencji wykonawczej i z zastosowaniem wspólnych procedur w ramach wspólnego finansowania umożliwiło osiągnięcie korzyści skali na poziomie programu. Na poziomie projektów instrument „Łącząc Europę” nie zapewnił jednak wystarczających synergii.

Wyniki oceny uwzględniono we wniosku dotyczącym kolejnego instrumentu „Łącząc Europę” dzięki położeniu szczególnego nacisku na uproszczenie, większą elastyczności i lepsze monitorowanie wyników 72 .

Przyszłe wyzwania stojące przed gospodarką UE związane z celami, jakimi są obniżenie emisyjności i cyfryzacja, będą oznaczały rosnącą konwergencję sektorów transportu, energii i technologii cyfrowych. Przykłady obszarów synergii to: oparta na sieci i zautomatyzowana mobilność, czysta mobilność oparta na paliwach alternatywnych, magazynowanie energii oraz inteligentne sieci. Wniosek w sprawie instrumentu „Łącząc Europę” po 2020 r. 73 ma na celu zwiększenie tych synergii: aby promować projekty obejmujące więcej niż jeden sektor, zachęty będą uwzględniały możliwość zastosowania najwyższej stopy współfinansowania dla przedmiotowych sektorów. Ponadto – w odniesieniu do każdego sektora – możliwe będzie akceptowanie elementów pomocniczych powiązanych z innym sektorem jako kosztów kwalifikowalnych (chodzi np. o produkcję energii odnawialnej w ramach projektów transportowych). Aby zachęcić do składania wniosków międzysektorowych i zapewnić ich priorytetowe traktowanie, w ramach kryteriów wyboru oceniany będzie aspekt dotyczący synergii proponowanego działania. Synergie będą wdrażane za pośrednictwem wspólnych programów prac i wspólnego finansowania obejmującego trzy sektory. Przewiduje się, że niektóre działania podejmowane obecnie w ramach instrumentu „Łącząc Europę” na rzecz telekomunikacji będą kontynuowane w kontekście nowego programu „Cyfrowa Europa”.

Konkurencyjność przedsiębiorstw oraz małych i średnich przedsiębiorstw

Cele programu

Program na rzecz konkurencyjności przedsiębiorstw oraz małych i średnich przedsiębiorstw (COSME) obejmuje działania wspierające małe przedsiębiorstwa poprzez dotacje, instrumenty finansowe i usługi wsparcia.

Źródło: Komisja Europejska.

Program ułatwia dostęp do finansowania małym i średnim przedsiębiorstwom za pośrednictwem dwóch instrumentów finansowych – instrumentu gwarancji kredytowych i instrumentu kapitałowego na rzecz wzrostu. Oba instrumenty, którymi zarządza Europejski Fundusz Inwestycyjny, ułatwiają dostęp do kredytów i finansowania kapitałowego bardziej ryzykownym małym przedsiębiorstwom, które w przeciwnym razie nie byłyby w stanie uzyskać potrzebnego im finansowania.

Wdrożenie i najnowsze osiągnięcia

Od 2015 r. i w ramach planu inwestycyjnego dla Europy zwiększono możliwości finansowania w ramach instrumentu gwarancji kredytowych dzięki wsparciu Europejskiego Funduszu na rzecz Inwestycji Strategicznych. W 2017 r. początkową koncentrację wydatków na wstępie przekształcono w stałą dopłatę uzupełniającą budżet instrumentów gwarancji kredytowych w wysokości 550 mln EUR z Europejskiego Funduszu na rzecz Inwestycji Strategicznych. Umożliwiło to udostępnienie w 2018 r. znacznie większych środków finansowych bardziej ryzykownym mniejszym przedsiębiorstwom typu start-up, którym najtrudniej jest uzyskać dostęp do finansowania ze względu na postrzegane wyższe ryzyko lub brak wystarczającego zabezpieczenia. W ciągu 2018 r. w ramach Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego podpisano 36 umów dotyczących gwarancji kredytowych o łącznej wartości 387 mln EUR, z których 33 umowy zostały wsparte środkami z Europejskiego Funduszu na rzecz Inwestycji Strategicznych i instrumentu gwarancji kredytowych 74 . Dzięki tym umowom oraz umowom podpisanym w poprzednich latach ponad 381 000 małych przedsiębiorstw otrzymało ponad 20 mld EUR wsparcia finansowego do końca września 2018 r.

Podpisanie umów dotyczących instrumentu kapitałowego na rzecz wzrostu gospodarczego zajęło więcej czasu, ponieważ kapitał własny wymaga bardziej złożonego procesu analizy due diligence i gromadzenia środków finansowych. Pod koniec 2018 r. Europejski Fundusz Inwestycyjny za pośrednictwem instrumentu kapitałowego na rzecz wzrostu gospodarczego zainwestował w 14 funduszy, przeznaczając około 163,5 mln EUR 75 . Pięć z nich to fundusze wieloetapowe połączone z instrumentem kapitałowym InnovFin na rzecz finansowania działalności w fazie początkowej 76 ustanowionym w ramach programu „Horyzont 2020”.

Europejska Sieć Przedsiębiorczości pomaga małym przedsiębiorstwom europejskim w umiędzynarodowieniu działalności gospodarczej dzięki usługom doradczym i znajdowaniu partnerów biznesowych, technologicznych i innowacyjnych za granicą. Usługi sieci są dostępne dla mniejszych przedsiębiorstw w UE i państwach stowarzyszonych z programem za pośrednictwem 607 organizacji pośredniczących. W 2018 r. usługi te pomogły około 250 000 małych i średnich przedsiębiorstw w rozwinięciu działalności gospodarczej poza granicami ich kraju pochodzenia i ułatwiły zorganizowanie około 75 000 spotkań dotyczących współpracy biznesowej między małymi przedsiębiorstwami, w wyniku których podpisano 2 611 międzynarodowych umów o partnerstwie 77 . Odnowiona sieć wspierających usług doradczych pomogła 1 796 małym i średnim przedsiębiorstwom poprawić konkurencyjność i innowacyjność w 2018 r. W ramach sieci wyznaczono doradców mających wspierać przedsiębiorstwa scale-up, jak określono w inicjatywie Komisji na rzecz przedsiębiorstw typu start-up i scale-up 78 , oraz wdrożono konkretne działanie obejmujące 56 regionów UE, mające ułatwiać takim przedsiębiorstwom pokonywanie barier wzrostu. Przygotowano też nową strategiczną wizję Europejskiej Sieci Przedsiębiorczości w celu zapewnienia dalszego świadczenia usług odpowiadających przyszłym potrzebom małych przedsiębiorstw.

Małe przedsiębiorstwa cenią sobie sieć i jej wsparcie: 89 % małych i średnich przedsiębiorstw oczekuje, że dzięki temu wsparciu ich sytuacja rynkowa ulegnie poprawie. Ponadto prawie co drugie przedsiębiorstwo uważa, że poprawi swoją konkurencyjność dzięki usprawnieniom w zakresie innowacji osiągniętym przy wsparciu ze strony sieci. Prawie sześć na dziesięć przedsiębiorstw oszacowało, że świadczone przez nią usługi pomogą im utrzymać lub stworzyć miejsca pracy.

W ramach programu „Erasmus” dla młodych przedsiębiorców publikowane są coroczne zaproszenia do składania wniosków. Od czasu uruchomienia programu „Erasmus” dla młodych przedsiębiorców w 2018 r. osiągnięto poziom 7 000 wymian między nowymi i doświadczonymi przedsiębiorcami w całej Europie 79 . Aby przetestować rozszerzenie geograficzne programu „Erasmus” dla młodych przedsiębiorców o nowe miejsca spoza Europy, w kwietniu 2018 r. rozpoczęto realizację 24-miesięcznego projektu pilotażowego programu „Erasmus” dla młodych przedsiębiorców – EYE Global.

Program na rzecz konkurencyjności przedsiębiorstw oraz małych i średnich przedsiębiorstw przyczynia się również na wiele sposobów do ulepszenia warunków ramowych konkurencyjności przedsiębiorstw UE. W kontekście międzynarodowej inicjatywy „cluster go” program umożliwił ustanowienie w 2018 r. 25 partnerstw klastrowych w UE wspierających 134 klastry w Europie w wejściu na rynek międzynarodowy z korzyścią dla ich małych i średnich przedsiębiorstw 80 . Inicjatywa ta zachęca uczestniczące klastry i małe przedsiębiorstwa do włączenia się do globalnych łańcuchów wartości i szukania partnerów strategicznych poza Europą. W 2018 r. utworzono dziewięć strategicznych partnerstw klastrowych w Europie na rzecz inteligentnej specjalizacji i inwestycji. Partnerstwa te skupiają 57 klastrów w całej Europie i docierają do ponad 6 000 małych i średnich przedsiębiorstw.

Europejska platforma współpracy klastrów 81 stała się wiodącym ośrodkiem ułatwiającym współpracę klastrów na szczeblu unijnym i światowym. Skupia ona ponad 930 organizacji klastrowych, których działania docierają do około 100 000 małych przedsiębiorstw. Dzięki ułatwieniu zorganizowania w 2018 r. ponad 1 100 międzynarodowych spotkań matchmakingowych między klastrami, w których platforma ta brała udział, stała się ona kluczowym instrumentem unijnym wspierającym internacjonalizację takich przedsiębiorstw.

Ocena i ewaluacja

W badaniu oceniającym Program na rzecz konkurencyjności przedsiębiorstw oraz małych i średnich przedsiębiorstw 82 stwierdzono, że program jest dobrze dostosowany do zmieniających się potrzeb małych i średnich przedsiębiorstw w Europie oraz że ma duże znaczenie dla społeczeństwa dzięki skoncentrowaniu się na promowaniu możliwości zatrudnienia i tworzenia wzrostu gospodarczego. Wymiar unijny stanowi istotę programu i ma zasadnicze znaczenie dla większości działań. W ramach programu udało się ustalić usługi podstawowe umożliwiające osiągnięcie oczekiwanych wyników. Siłą programu jest wykorzystanie organizacji pośredniczących (pośredników finansowych, członków Europejskiej Sieci Przedsiębiorczości, organizacji pośredniczących w programie „Erasmus” dla młodych przedsiębiorców oraz organizacji klastrowych). Program wykorzystuje bliskość tych lokalnych pośredników w stosunku do małych przedsiębiorstw i ułatwia integrację usług programu z usługami świadczonymi przez tych krajowych i regionalnych pośredników. Informacje zwrotne od beneficjentów są na ogół pozytywne, a znaczna większość z nich informuje o dobrym stosunku kosztów do korzyści wynikających z ich udziału. Wymiar europejski stanowi wartość dodaną programu.

W badaniu zaproponowano poprawę niedociągnięć w realizacji programu: należy ograniczyć rozdrobnienie budżetu na wiele mniejszych działań w celu poprawy wydajności i opłacalności oraz zapewnić dostępność danych z monitorowania na szczeblu centralnym w celu strategicznego ukierunkowania realizacji programu. Działania w ramach programu nie pokrywają się w znacznym stopniu z innymi inicjatywami politycznymi, zarówno na szczeblu unijnym, krajowym, jak i regionalnym. W przypadku niektórych działań można jednak poprawić synergię i komplementarność z innymi działaniami unijnymi, krajowymi i regionalnymi.

Badanie wykorzystano do przygotowania propozycji kolejnych programów wieloletnich ram finansowych na okres po 2020 r. Program na rzecz konkurencyjności przedsiębiorstw oraz małych i średnich przedsiębiorstw (z wyjątkiem instrumentów finansowych) zostanie włączony do nowego programu o nazwie „Program na rzecz jednolitego rynku” 83 . Nowy program ma na celu wspieranie konkretnych rodzajów działań w obszarach zwiększonej konkurencyjności, zwłaszcza małych i średnich przedsiębiorstw, normalizacji, ochrony konsumentów, przeciwdziałania praniu pieniędzy, konkurencji, sprawozdawczości finansowej i badania sprawozdań finansowych, środków weterynaryjnych i fitosanitarnych w całym łańcuchu żywnościowym oraz statystyki europejskiej. Instrumenty finansowe z programu zostaną włączone do nowego funduszu InvestEU, który połączy finansowanie UE w formie długu i kapitału własnego.

PROGRAM „ERASMUS+”

Cele programu

Erasmus+ jest sztandarowym programem UE mającym na celu wspieranie i wzmacnianie w takich obszarach w Europie jak: kształcenie, szkolenie, młodzież i sport. Od trzech dekad program Erasmus+ i poprzedzające go programy oferują młodym ludziom, studentom, osobom korzystającym z kształcenia i szkolenia zawodowego i dorosłym możliwości w zakresie mobilności, aby mogli studiować, szkolić się, wziąć udział w wolontariacie i zdobyć doświadczenie za granicą, w Europie lub poza Europą. Program „Erasmus+ pełni ważną rolę pod względem wspierania współpracy między uniwersytetami, szkołami, organizatorami szkoleń zawodowych, organizacjami młodzieżowymi i sportowymi, a także w zapewnianiu możliwości uczenia się przyszłym nauczycielom oraz możliwości rozwoju zawodowego nauczycielom i kadrze kierowniczej szkół. Program sprzyja mobilności osób uczących się i pracowników instytucji kształcenia i szkolenia zawodowego, a także pracowników sektora kształcenia dorosłych, wspierając jednocześnie internacjonalizację poprzez partnerstwa strategiczne realizujące priorytety określone w konkluzjach z Rygi dotyczących kształcenia i szkolenia zawodowego oraz w europejskiej agendzie w zakresie uczenia się dorosłych.

Wdrożenie i najnowsze osiągnięcia

W 2018 r. we wszystkich działaniach prowadzonych w ramach programu kładziono nacisk na działania wspierające włączenie społeczne i równy dostęp do kształcenia i szkoleń, a także działania na rzecz młodzieży i sportu – zgodnie z deklaracją paryską w sprawie promowania – poprzez edukację – poczucia obywatelstwa oraz wspólnych wartości, którymi są wolność, tolerancja i niedyskryminacja, oraz zgodnie z Planem działania Komisji na rzecz integracji obywateli państw trzecich.

W 2018 r. program Erasmus+ wykazał elastyczność w realizacji konkretnych priorytetów politycznych poprzez różne działania.

W dziedzinie szkolnictwa wyższego w 2018 r. pierwszeństwo miało podniesienie jakości i znaczenia wiedzy i umiejętności studentów, lepsze wykorzystanie technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT), poprawa integracji systemów szkolnictwa wyższego oraz lepsze powiązania między instytucjami szkolnictwa wyższego a pracodawcami lub przedsiębiorstwami społecznymi. W 2018 r. ponad 320 000 osób wyjechało na studia wyższe.

W dziedzinie edukacji szkolnej priorytetowo potraktowano wzmocnienie profili zawodowych nauczycieli, promowanie nabywania kompetencji kluczowych, np. poprzez zajęcie się kwestią niedostatecznych osiągnięć w zakresie podstawowych umiejętności matematycznych, przyrodniczych, czytania i pisania, a także wspieranie klas wielojęzycznych. Dostęp szkół do programu Erasmus+ ułatwiono w 2018 r. dzięki wprowadzeniu do programu nowej formy partnerstwa na rzecz wymiany szkolnej. W rezultacie liczba zatwierdzonych projektów w sektorze wzrosła o 40 %. Nauczyciele mogą również dołączyć do społeczności eTwinning, w ramach której realizują wspólne projekty z klasami z innych państw, co pozwala im śledzić online i osobiście możliwości rozwoju zawodowego oraz zyskać uznanie dla swojej pracy. Od momentu powstania w 2005 r. społeczność eTwinning liczy 640 000 użytkowników i 218 000 szkół. W 2018 r. zarejestrowało się 103 000 nowych użytkowników oraz uruchomiono 14 000 projektów.

Jeżeli chodzi o kształcenie i szkolenie zawodowe Erasmus+ wspiera rozwój partnerstw między przedsiębiorstwami a uczelniami, których celem jest promowanie wszystkich form uczenia się opartego na pracy, ze szczególnym uwzględnieniem praktyk zawodowych, a także rozwój wspólnych kwalifikacji i programów nauczania odpowiadających bieżącym i przyszłym potrzebom w zakresie umiejętności sektorowych. Długoterminowa mobilność (od 3 do 12 miesięcy) kwalifikujących się uczestników była promowana dzięki wprowadzeniu działania ErasmusPro 84 do programu Erasmus+ od 2018 r. W rezultacie mobilność ta wzrosła o ponad 60 % (średnio 8 000 osób rocznie w latach 2014–2017 i prawie 13 000 w 2018 r.).

Jeżeli chodzi o włączenie społeczne i równość, program Erasmus+ wspiera działania mające na celu zapobieganie gwałtownej radykalizacji postaw i promowanie wartości demokratycznych, praw podstawowych, zrozumienia międzykulturowego i aktywnego obywatelstwa. Pomaga również w integracji osób uczących się znajdujących się w niekorzystnej sytuacji, w tym osób ze środowisk migracyjnych, przy jednoczesnym zapobieganiu i zwalczaniu praktyk dyskryminacyjnych. W ramach komponentu dotyczącego sportu nadal wspiera się inicjatywy mające na celu zwalczanie transgranicznych zagrożeń dla integralności sportu, takich jak doping, ustawianie wyników zawodów sportowych i przemoc, a także wszelkich rodzajów nietolerancji i dyskryminacji. Komponent ten propaguje dobre zarządzanie w sporcie, dwutorowe kariery sportowców i wolontariat sportowy, a także włączenie społeczne obejmujące m.in. uchodźców i migrantów.

Ponadto w dziedzinie kształcenia dorosłych w 2018 r. priorytetowo potraktowano poprawę i rozszerzenie wysokiej jakości oferty uczenia się dostosowanej do potrzeb poszczególnych nisko wykwalifikowanych dorosłych, aby nabyli oni umiejętności czytania i pisania, liczenia lub umiejętności cyfrowe, m.in. dzięki walidacji umiejętności nabytych w drodze uczenia się nieformalnego i pozaformalnego. W tym sektorze priorytetowo traktuje się również rozszerzanie i rozwijanie kompetencji nauczycieli.

Kształcenie dorosłych: ePlatforma na rzecz uczenia się dorosłych w Europie, na której zarejestrowało się ponad 47 000 użytkowników (plus 38 % w ciągu jednego roku), wykazała znaczny wzrost liczby użytkowników w 2018 r. Platforma ta jest wielojęzyczną, opartą na otwartym członkostwie społecznością dla specjalistów zajmujących się kształceniem dorosłych, w tym nauczycieli, instruktorów, doradców i personelu pomocniczego, naukowców, pracowników naukowo-dydaktycznych oraz decydentów.

Jeżeli chodzi o wymiar międzynarodowy, program Erasmus+ nadal zapewniał pracownikom szkolnictwa wyższego, studentom, osobom młodym i osobom pracującym z młodzieżą szanse na mobilność między Europą a resztą świata, ze szczególnym naciskiem na wspieranie dalszego rozwoju regionu objętego europejską polityką sąsiedztwa (Bałkany Zachodnie, Partnerstwo Wschodnie 85 i południowy region Morza Śródziemnego). W dniu 18 stycznia 2018 r. Komisja przyjęła Plan działania w dziedzinie edukacji cyfrowej 86 , który obejmuje obszary kształcenia formalnego wraz z konkretnymi działaniami na rzecz edukacji szkolnej, kształcenia i szkolenia zawodowego oraz szkolnictwa wyższego. W planie ustalono trzy priorytety, aby zapewnić celowe wykorzystanie technologii cyfrowych do wprowadzania innowacji oraz poprawy nauczania i uczenia się. Jedenaście działań prowadzonych w ramach planu obejmuje obsługę łączy szerokopasmowych o dużej przepustowości we wszystkich szkołach, stworzenie ogólnoeuropejskiej platformy na potrzeby cyfrowego szkolnictwa wyższego i ściślejszej współpracy oraz zapewnienie programów szkoleniowych z umiejętności informatycznych i umiejętności w zakresie przedsiębiorczości oraz pogłębiających wiedzę na temat bezpieczeństwa w internecie.

Aplikacja mobilna Erasmus+ nadal służyła jako cyfrowy punkt kompleksowej obsługi, który pomaga uczestnikom i zainteresowanym osobom młodym zebrać wszystkie ważne informacje na temat możliwości wyjazdu za granicę w ramach programu Erasmus+. Aplikacja dostarcza informacji, udziela wskazówek, wysyła powiadomienia i zapewnia inne usługi, aby ułatwić organizację okresów mobilności. W 2018 r. aplikacja ta została pobrana i zainstalowana prawie 30 000 razy, co w sumie daje ponad 55 000 pobrań od momentu jej uruchomienia (w połowie 2017 r.). Rozpoczęły się również dyskusje na temat sposobów poprawy i poszerzenia zakresu usług internetowych dla studentów decydujących się na pewien okres transgranicznej mobilności edukacyjnej, w tym potencjalnego wzmocnienia aplikacji jako części większego internetowego punktu dostępu do usług dla mobilnych studentów.

Inicjatywa „wzór do naśladowania” 87 , sieć osób będących wzorem do naśladowania angażujących się w działania na rzecz zapobiegania radykalizacji postaw prowadzącej do brutalnego ekstremizmu, jest dalej rozwijana przez agencje narodowe Erasmus+. W 2017 r. podjęto pierwsze działania pilotażowe, a w 2018 r. rozszerzono zakres tej inicjatywy (czego przykładem była m.in. jej udana inauguracja we Włoszech w marcu 2018 r.). Oprócz tej inicjatywy prowadzonej przez agencje narodowe programu Erasmus+ Komisja promuje podejście oparte na wzorcach w drodze zaproszenia do składania wniosków w ramach programu Erasmus+ na rzecz włączenia społecznego.

Inicjatywa „kreatywność i krytyczne myślenie w szkolnictwie wyższym”, uruchomiona na początku 2018 r., ma na celu stworzenie międzynarodowego prototypu i przetestowanie narzędzia oceny, aby pomóc uczelniom w rozwijaniu i ocenie kreatywności i umiejętności krytycznego myślenia studentów. W ramach programu Erasmus+ Komisja finansuje pierwszy etap tego projektu, który polega na zaangażowaniu pracowników szkolnictwa wyższego w rozwijanie kreatywności i krytycznego myślenia oraz na gromadzeniu przykładów zadań pedagogicznych i pracy studentów w celu pokazania, w jaki sposób studenci mogą wykazać się tymi umiejętnościami w różnych warunkach.

Ocena i ewaluacja

Ocena śródokresowa programu Erasmus+ na lata 2014–2020 88 , w ramach której oceniono postęp w realizacji programu oraz długookresowy wpływ poprzednich programów, wykazała, że obecny program Erasmus+ przynosi wyjątkowe efekty w dziedzinach kształcenia, szkolenia, młodzieży i sportu i że jest wysoko ceniony przez zainteresowane strony i społeczeństwo. Uwypukliła ona silną europejską wartość dodaną programu Erasmus+ i poprzednich programów. Ponadto podkreślono w niej pozytywne skutki zintegrowanego charakteru programu obejmującego uczenie się we wszystkich jego kontekstach.

W ocenie wskazano niektóre obszary potencjalnych usprawnień, w szczególności: jeśli chodzi adekwatność programu Erasmus+ w ocenie wskazano na potrzebę lepszego dotarcia do tych osób, które mają mniejsze możliwości, ułatwienia udziału mniejszych organizacji, aby program stał się bardziej integracyjny, oraz wzmocnienia środków sprzyjających zrozumieniu integracji europejskiej i poczucia przynależności do Europy, w szczególności wśród najmłodszych pokoleń; pod względem skuteczności, w ramach Erasmus+ należy zwiększyć liczbę działań w tych sektorach, które osiągały najwyższą skuteczność, ale które dotychczas otrzymywały stosunkowo mniej środków finansowych, takich jak działania podejmowane w sektorach szkolnictwa, kształcenia i szkolenia zawodowego oraz młodzieży, co przyczyni się również do wzmocnienia włączającego charakteru programu; zaś pod względem efektywności w ramach programu Erasmus+ należy jeszcze bardziej uprościć procedury składania wniosków i sprawozdawczości w celu zmniejszenia obciążenia administracyjnego beneficjentów oraz jeszcze bardziej zoptymalizować jego procedury online.

Europejski Trybunał Obrachunkowy, w swoim sprawozdaniu specjalnym 89 w sprawie mobilności w ramach programu Erasmus+, stwierdził również, że program ten jest dobrze znaną, udaną inicjatywą UE. Erasmus+ odgrywa pierwszoplanową rolę w rozwijaniu zagranicznej mobilności edukacyjnej oraz wywiera pozytywny wpływ na nastawienie uczestników programu do UE. Trybunał wskazał innowacyjny instrument gwarancji kredytów studenckich jako obszar wymagający poprawy oraz zalecił, by opracować więcej wskaźników pozwalających ocenić, w jakim stopniu realizowane są cele programu.

Sugestie te dotyczące poprawy zostały uwzględnione przez Komisję w proponowanym programie, który zastąpi program Erasmus: unijny program na rzecz kształcenia, szkolenia, młodzieży i sportu 90 w kontekście wieloletnich ram finansowych 2021–2027. Nowy program skoncentruje się w szczególności na zwiększeniu mobilności i wymian w odniesieniu do wszystkich kategorii osób uczących się, zwiększeniu wysiłków na rzecz dotarcia do osób uczących się, które mają mniejsze możliwości, oraz na zwiększeniu możliwości współpracy, m.in. w przypadku mniejszych organizacji. Nowy program będzie dążył do racjonalizacji i reorientacji niektórych istniejących działań. Na przykład część działań będzie specjalnie ukierunkowana na wspierania rozwoju kompetencji w dziedzinach przyszłościowych; inne działania będą służyć promowaniu innowacji w dziedzinach kształcenia, szkolenia, młodzieży i sportu; działania „Jean Monnet” zostaną poddane częściowej reorientacji, aby ukierunkować je na szersze grupy osób uczących się; działania w sektorze kształcenia dorosłych zostaną wzmocnione. Jednocześnie zaproponowany program wzmacnia włączający charakter programu dzięki dostosowaniu pewnych części istniejących działań i wdrożeniu nowych środków (takich jak mobilność krótkoterminowa i grupowa oraz współpraca wirtualna).

Europejski Korpus Solidarności

Cele programu

W swoim orędziu o stanie Unii w 2016 r. przewodniczący Juncker ogłosił utworzenie Europejskiego Korpusu Solidarności. Europejski Korpus Solidarności oferuje osobom młodym między 18 i 30 rokiem życia możliwość uczestniczenia w wielu działaniach solidarnościowych w całej UE. Zakłada się, że do 2020 r. w inicjatywie tej weźmie udział 100 000 osób młodych. Od grudnia 2016 r. do czasu przyjęcia rozporządzenia w sprawie Europejskiego Korpusu Solidarności 91 uruchomiono osiem różnych programów, aby dać młodym ludziom szansę udziału w szeregu działań solidarnościowych dotyczących trudnych sytuacji w całej Europie. Uczestnictwo jest korzystne nie tylko z punktu widzenia rozwoju osobistego młodzieży, aktywnego zaangażowania w życie społeczne i zwiększenia szans na zatrudnienie, ale również stanowi wsparcie dla organizacji pozarządowych, organów krajowych i przedsiębiorstw w ich staraniach mających na celu sprostanie wyzwaniom o charakterze społecznym i innym. Oprócz wolontariatu, staży i miejsc pracy Europejski Korpus Solidarności oferuje również uczestnikom możliwość stworzenia własnych projektów solidarnościowych lub zgłoszenia się do wolontariatu jako grupa.

Europejski Korpus Solidarności ma na celu wzmocnienie zaangażowania młodych ludzi i organizacji w działania solidarnościowe. Korpus jest środkiem, który przyczynia się do wzmocnienia spójności, solidarności i demokracji w Europie i poza jej granicami oraz odpowiada na wyzwania społeczne i humanitarne w terenie, ze szczególnym naciskiem na promowanie włączenia społecznego.

Wdrożenie i najnowsze osiągnięcia

Od grudnia 2016 r. Komisja koncentruje się na projektowaniu i rozwoju Europejskiego Korpusu Solidarności oraz na promowaniu tej inicjatywy i docieraniu do potencjalnych uczestników.

Do końca 2018 r. osiągnięto kilka kluczowych celów, m.in.:

·przyjęto rozporządzenie 92 ustanawiające Europejski Korpus Solidarności, które zapewniło korpusowi jego własną podstawę prawną, ułatwiło realizację programu oraz zapewniło samodzielny budżet.

·Pierwsze zaproszenie do składania wniosków dotyczących korpusu opublikowane w 2018 r. zakończyło się sukcesem – do organizacji, które prowadzą lub wspierają działania solidarnościowe wpłynęło ponad 1 400 wniosków. Spośród złożonych wniosków 255 pochodziło od grup osób młodych zarejestrowanych na portalu korpusu w celu realizacji projektów solidarnościowych. W sumie proponowane działania mogłyby zapewnić młodym ludziom do 13 000 możliwości.

·Na koniec 2018 r., od momentu uruchomienia programu, ponad 10 000 młodych ludzi rozpoczęło już swoją działalność, a liczba zarejestrowanych na portalu 93 przekroczyła 96 000, co świadczy o dużym zapotrzebowaniu, które prawdopodobnie pomoże wypełnić wszystkie możliwości oferowane przez program.

Ocena i ewaluacja

W ocenie ex ante korpusu 94 wykazano, że UE powinna się zająć tymi wyzwaniami w ramach rozszerzonego Europejskiego Korpusu Solidarności, w szczególności, biorąc pod uwagę początkowe zamieszanie wśród potencjalnych uczestników co do roli korpusu w odniesieniu do podstawowych programów oraz różnic w stosunku do inicjatywy „Wolontariusze pomocy UE” i spójności z tą inicjatywą.

W kolejnym budżecie UE na lata 2021–2027 Komisja przedstawiła wniosek dotyczący nowego programu dla Europejskiego Korpusu Solidarności 95 , którego celem jest poszerzenie możliwości, jakie oferuje. Nowy program zapewni młodym ludziom co najmniej 350 000 możliwości wspierania społeczności znajdujących się w potrzebie w latach 2021–2027 poprzez wolontariat, staże i pośrednictwa pracy. W związku z tym Komisja zaproponowała zarezerwowanie kwoty 1,3 mld EUR na przestrzeni siedmiu lat w ramach kolejnego długoterminowego budżetu UE.

Wniosek opiera się na osiągnięciach Europejskiego Korpusu Solidarności w pierwszych latach jego istnienia i stanowi podsumowanie starań o ustanowienie pojedynczego punktu kontaktowego dla młodych ludzi gotowych do działania w duchu solidarności. W szczególności do korpusu zostanie również włączony wolontariat mający na celu wspieranie działań i operacji w zakresie pomocy humanitarnej w państwach trzecich. Ten ugruntowany program UE na rzecz pomocy humanitarnej funkcjonował dotychczas pod nazwą „Wolontariusze pomocy UE”.

Zatrudnienie i innowacje społeczne (EaSI)

Cele programu

Program na rzecz zatrudnienia i innowacji społecznych promuje wysokiej jakości i zrównoważone zatrudnienie, gwarantując odpowiednią i godną ochronę socjalną, zwalczając wykluczenie społeczne i ubóstwo oraz poprawiając warunki pracy. Program ten obejmuje trzy osie tematyczne: wspieranie modernizacji polityki zatrudnienia i polityki społecznej (Progress), mobilność zawodowa (Europejskie Służby Zatrudnienia: EURES) oraz dostęp do mikrofinansowania i przedsiębiorczość społeczna.

Założeniem programu jest osiągniecie następujących celów szczegółowych:

Aby przyczynić się do realizacji następujących celów:

Wdrożenie i najnowsze osiągnięcia 96  

W 2018 r. w ramach programu sfinansowano 39 projektów w drodze siedmiu zaproszeń do składania wniosków przy budżecie 33 mln EUR. W ramach programu wspierane były badania i działania na rzecz mobilności pracowników, projekty w zakresie elektronicznej wymiany informacji dotyczących zabezpieczenia społecznego, ściślejsza współpraca między europejską siecią publicznych służb zatrudnienia i innymi organizacjami za pośrednictwem sieci EURES oraz wdrażanie ukierunkowanych programów mobilności („Twoja pierwsza praca z EURES-em”). Ponadto kontynuowano wdrażanie systemu gwarancji na rzecz zatrudnienia i innowacji społecznych, a do końca 2018 r. podpisano 76 operacji mikrofinansowania i 25 operacji z zakresu przedsiębiorczości społecznej w 29 państwach na łączną kwotę 179 mln EUR. Oczekuje się, że operacje te uwolnią ponad 2 mld EUR środków finansowych dla mikroprzedsiębiorstw i przedsiębiorstw społecznych.

a) W ramach osi Progress w 2018 r. kontynuowano gromadzenie doświadczeń w zakresie współpracy administracyjnej z innym państwem członkowskim UE oraz wspieranie współpracy administracyjnej między organami kontrolnymi i partnerami społecznymi w obszarze delegowania pracowników.

Projekt „EU Post lab” koncentrował się na sektorach budowlanych Austrii, Belgii, Bułgarii, Niemiec, Włoch, Polski, Portugalii, Rumunii, Hiszpanii i Turcji. W ramach projektu określono, w jaki sposób współpraca między organami kontrolnymi i partnerami społecznymi może prowadzić do uzyskania właściwych danych i informacji, które mogą być odpowiednio rejestrowane i udostępniane na szczeblu krajowym i ponadnarodowym w celu zmniejszenia obciążenia administracyjnego spoczywającego na pracodawcach przy jednoczesnej poprawie ochrony praw pracowników.

W ramach innowacji społecznych wsparcie koncentrowało się na dostępie do ochrony socjalnej, ale również na innowacyjnych strategiach na rzecz równowagi między życiem zawodowym a prywatnym, aby ułatwić godzenie obowiązków zawodowych i opiekuńczych.

b) W ramach osi EURES ze względu na poprawę sytuacji na rynku pracy w państwach członkowskich liczba odwiedzin na portalu mobilności zawodowej EURES zmniejszyła się od 2017 r., ale nadal jest znacząca (0,9 mln wizyt miesięcznie w 2018 r.). W 2017 r. w wyniku działania przygotowawczego „Twoja pierwsza praca z EURES-em” i ukierunkowanych programów mobilności udzielono wsparcia w znalezieniu zatrudnienia w 8 512 przypadkach w następstwie konsultacji z osobami poszukującymi pracy (a w pierwszym półroczu 2018 r. – w 1 204 przypadkach). Zgodnie z najnowszymi danymi dostępnymi w unijnej tabeli wyników rynku wewnętrznego w 2017 r. odsetek wolnych miejsc pracy na szczeblu krajowym ogłaszanych na portalu EURES wynosił średnio 59 %.

„Twoja pierwsza praca z EURES-em” to unijny program mobilności zawodowej zapewniający pomoc osobom młodym w wieku 18–35 lat w znalezieniu pracy, stażu lub możliwości odbycia praktyk w innym państwie UE, Norwegii, na Islandii, w Lichtensteinie lub Szwajcarii oraz pracodawcom w znalezieniu wykwalifikowanej siły roboczej. Jego celem jest dopasowanie młodych osób poszukujących pracy do ofert płatnej pracy w całej Europie.

c) W ramach osi mikrofinansowania i przedsiębiorczości społecznej do końca 2018 r. podpisano 101 operacji (76 w odniesieniu do mikrofinansowania i 25 w odniesieniu do przedsiębiorczości społecznej) w 29 państwach o łącznej wartości 178,6 mln EUR (129,2 mln EUR na mikrofinansowanie i 49,4 mln EUR na przedsiębiorczość społeczną). Do końca 2016 r. całkowicie wykorzystano budżet w wysokości 56 mln EUR na mikrofinansowanie pierwotnego programu UE na rzecz zatrudnienia i innowacji społecznych. W rezultacie doprowadziło to do przyznania w grudniu 2017 r. kwoty 100 mln EUR z Europejskiego Funduszu na rzecz Inwestycji Strategicznych, która w grudniu 2018 r. została dodatkowo zwiększona o 200 mln EUR z Europejskiego Funduszu na rzecz Inwestycji Strategicznych 2.0. W związku z powyższym pierwotny całkowity budżet UE przeznaczony na instrument gwarancyjny jakim jest unijny program na rzecz zatrudnienia i innowacji społecznych w latach 2014–2020 wzrósł z 96 mln EUR do 396 mln EUR na mikrofinansowanie i przedsiębiorczość społeczną. Z transakcji prowadzonych w ramach Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego na koniec grudnia 2018 r. wynika, że oczekiwany efekt dźwigni wkładu UE wynosi 5,5–30,4 przy szacunkowej średniej wartości dźwigni wynoszącej 12. Ten efekt dźwigni jest prawie dwukrotnie większy niż minimalny efekt dźwigni określony w umowie o delegowaniu zadań i sugeruje znaczne korzyści pod względem skuteczności (lepsze wyniki w porównaniu z pierwotnie przewidywanymi) oraz przyrostu wydajności (wyższy efekt dźwigni i efektywniejsze wykorzystanie wkładu UE).

Ocena i ewaluacja 97

Wyniki oceny śródokresowej potwierdzają, że ogólne i szczegółowe cele programu UE na rzecz zatrudnienia i innowacji społecznych są nadal istotne, w szczególności w świetle obecnego trudnego kontekstu społeczno-ekonomicznego charakteryzującego się następstwami kryzysu finansowego i gospodarczego.

Program osiągnął wyniki dobrej jakości, jednak na niewielką skalę, biorąc pod uwagę jego ograniczone zasoby. Na przykład rozszerzanie zakresu projektów jest utrudnione ze względu na brak odpowiednich działań następczych zapewniających im długoterminową trwałość.

Chociaż trzy osie (Progress, EURES oraz mikrofinansowanie i przedsiębiorczość społeczna) wydają się działać niezależnie, zidentyfikowano pewne obszary, które mogłyby doprowadzić do zwiększenia skuteczności („synergie”). Na przykład możliwe byłyby synergie między różnymi projektami w ramach osi Progress, jak również między projektami realizowanymi w ramach osi Progress i osi poświęconej mikrofinansowaniu i przedsiębiorczości społecznej.

W ocenie śródokresowej podkreślono szereg sposobów poprawy wdrożenia programu na rzecz zatrudnienia i innowacji społecznych, zwłaszcza poprzez zwiększenie elastyczności i ukierunkowanie na grupy wymagające szczególnego wsparcia, uproszczenie procedur oraz poprawę spójności wewnętrznej i powiązań z innymi funduszami.

W związku z tym we wniosku Komisji dotyczącym kolejnych wieloletnich ram finansowych włączono bieżący program na rzecz zatrudnienia i inicjatyw społecznych do Europejskiego Funduszu Społecznego Plus. Ma to zaradzić rozdrobnieniu funduszy i ograniczonemu potencjałowi ekspansji tego programu. Ponadto instrumenty finansowe obecnie finansowane w ramach trzeciej osi zostaną połączone w ramach przyszłego programu InvestEU, w tym rozszerzony segment społeczny.

Przestrzeń kosmiczna (program Copernicus, Galileo oraz europejski system wspomagania satelitarnego)

Cele

Europejska polityka kosmiczna wspiera wiele innych polityk i priorytetów strategicznych UE. Odgrywa np. zasadniczą rolę w skutecznym stawianiu czoła wyzwaniom, takim jak zmiana klimatu, zrównoważony rozwój, kontrole graniczne, nadzór morski i bezpieczeństwo obywateli.

Program Copernicus to europejski program monitorowania Ziemi. Oferuje instytucjom unijnym, krajowym i regionalnym oraz sektorowi prywatnemu sześć bezpłatnych usług, a mianowicie: monitorowanie atmosfery, środowiska morskiego, obszarów lądowych i zmiany klimatu, a także zarządzanie sytuacjami wyjątkowymi i bezpieczeństwo 98 . Program Copernicus zapewnia informacje uzyskane dzięki systemowi satelitów i infrastrukturze „in situ” 99 . Informacje te mogą mieć wiele zastosowań w różnych dziedzinach, w tym w zarządzaniu obszarami miejskimi, zrównoważonym rozwoju i ochronie środowiska, planowaniu regionalnym i lokalnym, rolnictwie, leśnictwie i rybołówstwie, ochronie zdrowia, ochronie ludności, infrastrukturze, transporcie i mobilności, a także turystyce. Na przykład usługa programu Copernicus w zakresie zmian klimatu zapewnia informacje na temat klimatu w przeszłości, obecnie i w przyszłości, a także narzędzia umożliwiające decydentom i przedsiębiorstwom realizację strategii łagodzenia skutków zmiany klimatu i przystosowywania się do niej.

Galileo jest unijnym globalnym systemem nawigacji satelitarnej, zapewniającym bezpieczne usługi pozycjonowania, nawigacji i pomiaru czasu. System Galileo wykorzystuje się w telefonach komórkowych i nawigacji samochodowej, a także w zastosowaniach o znaczeniu krytycznym, takich jak synchronizacja sieci elektroenergetycznych lub sieci telekomunikacyjnych.

Europejski system wspomagania satelitarnego (znany również jako EGNOS) to regionalny system nawigacji satelitarnej 100 . System zapewnia użytkownikom bezpieczeństwo usług w zakresie nawigacji powietrznej, morskiej i lądowej w Europie. Ponad wykorzystuje go 80 % europejskich rolników korzystających z nawigacji satelitarnej do prowadzenia ciągnika do celów oprysków i zbiorów roślin uprawnych.

Unijny sektor kosmiczny w skrócie

Technologia kosmiczna oraz dane i usługi związane z przestrzenią kosmiczną stały się niezbędne w życiu ludzi i odgrywają w Europie istotną, strategiczną rolę. Europa jest światowym liderem w dziedzinie przemysłu kosmicznego.

Unijne dane pozyskane w przestrzeni kosmicznej zmieniają nasze życie dzięki takim usługom, jak:

Wdrożenie i najnowsze osiągnięcia

Ogólna realizacja programu Copernicus jest zgodna ze spodziewanym postępem – na orbicie i w eksploatacji znajduje się siedem satelitów, co umożliwia działanie sześciu usług programu Copernicus. Ostatnie wystrzelenie satelity miało miejsce w kwietniu 2018 r. i dotyczyło satelity Sentinel 3B.

Usługa programu Copernicus w zakresie zmiany klimatu weszła do eksploatacji latem 2018 r. Stała się ona ważnym i uznanym źródłem informacji na temat klimatu dla organów międzynarodowych. Usługa programu Copernicus w zakresie zarządzania kryzysowego została uruchomiona ponad 86 razy, aby pomóc władzom w związku z katastrofami, takimi jak pożary lasów, burze, powodzie i erupcje wulkanów, trzęsienia ziemi i osiadanie terenu 101 .

Usługi dostępu do informacji i danych uruchomiono w czerwcu 2018 r., umożliwiając szersze wykorzystanie danych z programu Copernicus, dzięki czemu liczba zarejestrowanych użytkowników wzrosła do ponad 200 000. Zawarto również więcej umów o współpracy z państwami i organizacjami spoza UE („trzecimi”) – w tym z Brazylią, Chile, Indiami, Kolumbią, Serbią, Ukrainą, Unią Afrykańską – oraz w celu promowania wykorzystywania programu Copernicus na świecie 102 .

Galileo funkcjonuje od 2016 r. i od tego momentu nieprzerwanie świadczy usługi. Jednocześnie trwa rozbudowa kosmicznej infrastruktury Galileo. W lipcu 2018 r. pomyślnie wyniesiono na orbitę cztery satelity, dzięki czemu w kosmosie znajduje się łącznie 26 satelitów. Aby zagwarantować niezależne monitorowanie usług Galileo, w Noordwijk (Niderlandy) rozpoczęło pracę centrum referencyjne Galileo. Tzw. usługa komercyjna o wysokiej dokładności (ang. Commercial Service High Accuracy) umożliwi pozycjonowanie z dokładnością do 20 cm i będzie oferowana bezpłatnie 103 . Taki poziom dokładności jest niezbędny do rozwijania nowych technologii takich jak automatyczne samochody podłączone do sieci. Poziom upowszechnienia się na rynku systemu Galileo i europejskiego systemu wspomagania satelitarnego gwałtownie wzrósł w 2018 r. – na dzień 31 grudnia 2018 r. na rynku znajdowało się 500 mln urządzeń działających w systemie Galileo. Innowacja jest cały czas wdrażana – w połowie maja 2019 r. już 714 mln urządzeń działało w systemie Galileo.

Co istotne, w listopadzie 2018 r. Galileo został pierwszym nieamerykańskim globalnym systemem nawigacji satelitarnej dopuszczonym w Stanach Zjednoczonych Ameryki. Wykorzystanie unijnego Galileo w połączeniu z amerykańskim globalnym systemem pozycjonowania (GPS) otworzy rynek amerykański na Galileo i poprawi doświadczenia konsumentów w USA dzięki większej dostępności, niezawodności i odporności tych usług pozycjonowania, nawigacji i pomiaru czasu.

System Galileo pomaga ratować życie. Usługa poszukiwawczo-ratownicza Galileo radykalnie skraca czas wykrywania sygnałów alarmowych w sytuacji niebezpieczeństwa – z trzech godzin do zaledwie 10 minut. Dzięki dokładniejszemu ustalaniu położenia źródeł sygnałów alarmowych można szybciej ratować rozbitków na morzu lub ludzi zagubionych w górach 104 .

Ocena i ewaluacja

W ocenie śródokresowej programu Copernicus potwierdzono, że jego cele są realizowane. Chociaż jakość zgromadzonych danych jest dobra, z oceny wynika, że należy usprawnić rozpowszechnianie danych i dostęp do nich, aby użytkownicy korzystali z nich w większym stopniu 105 . Uruchomienie usług dostępu do informacji i danych w czerwcu 2018 r., jak również rozszerzenie różnych działań służących zmaksymalizowaniu wykorzystania zastosowań programu Copernicus (w tym poprzez zawieranie umów o współpracy międzynarodowej) mają na celu rozwiązanie problemów dotyczących dostępu do danych i poziomu wykorzystania danych przez użytkowników.

Z oceny śródokresowej wynika, że Galileo i europejski system wspomagania satelitarnego osiągają dobre wyniki w realizacji swoich celów 106 . W ocenie stwierdzono jednak pewne problemy dotyczące braku efektywności związane ze strukturą zarządzania, które wynikają z liczby podmiotów i różnic w strukturach zarządzania i organizacji pracy między etapami rozbudowy i eksploatacji. W ocenie stwierdzono również brak efektywności powiązany z zarządzaniem bezpieczeństwem.

Wniosek dotyczący rozporządzenia w sprawie programu kosmicznego Unii Europejskiej w wieloletnich ramach finansowych na okres po 2020 r. ma rozwiązać wspomniane problemy dotyczące zarządzania 107 dzięki wyjaśnieniu relacji między różnymi zainteresowanymi stronami oraz roli każdej ze stron (tj. głównie państw członkowskich, Komisji oraz Europejskiej Agencji Kosmicznej (ESA)), a także dzięki ustanowieniu jednolitego systemu zarządzania w odniesieniu do wszystkich elementów tego programu. Przepisy te wzmacniają również rolę dawnej agencji europejskiego globalnego systemu nawigacji satelitarnej (GNSS) dzięki rozszerzeniu zakresu jej zadań w dziedzinie akredytacji bezpieczeństwa w celu uwzględnienia wszystkich elementów programu kosmicznego UE oraz działań dotyczących aktualizacji sytuacji na rynku. Nowe rozporządzenie określa i ujednolica również ramy bezpieczeństwa programu kosmicznego Unii Europejskiej.

Europejski program rozwoju przemysłu obronnego

Cele programu

W świecie rosnącej niestabilności i nasilających się transgranicznych zagrożeń dla bezpieczeństwa żaden kraj nie odniesie sukcesu, działając w pojedynkę. Dlatego też Komisja Junckera podejmuje bezprecedensowe działania służące ochronie i obronie obywateli Europy. UE nie jest w stanie zastąpić działań państw członkowskich w dziedzinie obrony, ale może zachęcać je do współpracy w zakresie rozwijania i kupowania technologii i urządzeń, które są niezbędne, aby sprostać wspólnym wyzwaniom w obszarze obrony i bezpieczeństwa.

W dniu 18 lipca 2018 r. przyjęto Europejski program rozwoju przemysłu obronnego w ramach budżetu UE na 2019 r. i 2020 r. Wspiera on konkurencyjność i innowacyjność przemysłu obronnego UE, w szczególności w obszarze rozwoju prototypów oraz wyposażenia i technologii obronnych, dzięki współfinansowaniu z budżetu UE. Program ten realizuje bezpośrednio Komisja.

Europejski program rozwoju przemysłu obronnego pomaga w stworzeniu podejścia opartego na współpracy między przemysłami obronnymi państw członkowskich. Wkład finansowy UE przyczynia się do realizacji projektów rozwojowych, które w przeciwnym razie nie byłyby wykonalne ze względu na znaczne potrzeby finansowe lub ryzyko technologiczne. Program pełni rolę katalizatora prowadzącego do dodatkowych, opartych na współpracy projektów w zakresie rozwoju zdolności w kluczowych obszarach obronności.

Państwa członkowskie mogą na przykład wspólnie inwestować w rozwój technologii dronów lub łączności satelitarnej lub zakupić większą liczbę śmigłowców, aby obniżyć koszty. Do programu kwalifikować się będą wyłącznie projekty oparte na współpracy, a część całkowitego budżetu będzie przeznaczona na projekty obejmujące transgraniczny udział małych i średnich przedsiębiorstw.

Europejska współpraca w dziedzinie obrony jest uzasadniona z ekonomicznego punktu widzenia. Wiele argumentów przemawia za tym, że Europejski Fundusz Obronny wytworzy europejska wartość dodaną.

·Koszty braku współpracy między państwami członkowskimi w dziedzinie obrony szacuje się na kwotę 25–100 mld EUR rocznie.

·Jeżeli armie europejskie będą korzystać z tych samych pojazdów piechoty, będzie można zaoszczędzić 600 mln EUR roczne, a jeżeli będą korzystać z jednego systemu certyfikacji amunicji – 500 mln EUR rocznie.

·W Europie istnieje 178 rodzajów systemów uzbrojenia, a w USA – 30.

·W Europie istnieje 20 różnych rodzajów samolotów myśliwskich, w USA – 6

·W Europie istnieje 17 różnych rodzajów czołgów, w USA – 1.

·W Europie istnieje więcej rodzajów śmigłowców niż rządów, które mogłyby je kupić.

Źródło: NATO, Międzynarodowy Instytut Badań Strategicznych, SIPRI, sprawozdanie dotyczące bezpieczeństwa „Munich Security Report”, 2017 r.

Ocena i ewaluacja

Współpraca na rzecz badań nad obronnością zaczyna przybierać realny kształt. Do pierwszych umów o udzielenie dotacji UE w ramach budżetu na 2017 r. należy projekt badawczy Ocean2020, w którym uczestniczyło 42 partnerów z 15 państw członkowskich UE i który ma służyć wspieraniu misji nadzoru morskiego i w tym celu zakłada włączenie do operacji floty dronów i bezzałogowych okrętów podwodnych.

W ocenie ex ante 108 uzupełniającej wniosek w sprawie europejskiego programu rozwoju przemysłu obronnego stwierdzono, że przed europejskim przemysłem obronnym stoją poważne wyzwania związane z niskim poziomem inwestycji w projekty dotyczące rozwoju zdolności obronnych, fragmentacją i brakiem współpracy. W ocenie tej zwrócono uwagę, że potrzebna jest unijna inicjatywa wspierająca konkurencyjność i zdolność do innowacji europejskiej bazy przemysłowej i technologicznej sektora obronnego. Takie działanie przyczyni się do wzmocnienia strategicznej autonomii Europy i ograniczenia zależności w obszarach kluczowych zdolności obronnych. W ocenie wykazano, że współpraca stanowi skuteczny sposób osiągnięcia tych celów, ponieważ prawdopodobnie żadne pojedyncze europejskie państwo członkowskie nie może sobie w perspektywie długoterminowej pozwolić na samodzielne utrzymanie pełnego spektrum bazy przemysłowej sektora obronnego i odpowiednich zdolności obronnych. UE może wnieść istotny wkład. Europejski program rozwoju przemysłu obronnego pozwoli wytworzyć znaczącą wartość dodaną dzięki tworzeniu zachęt do współpracy i umożliwieniu realizacji dodatkowych projektów dotyczących rozwoju zdolności.

Opierając się na obecnych programach, a mianowicie na europejskim programie rozwoju przemysłu obronnego i działaniu przygotowawczym w zakresie badań nad obronnością, Komisja zaproponowała w czerwcu 2018 r. utworzenie kompleksowego Europejskiego Funduszu Obronnego w wysokości 13 mld EUR w ramach następnego długoterminowego budżetu UE. Fundusz ten ma objąć część badawczą i część dotyczącą rozwoju zdolności. Będzie wspierać konkurencyjne i oparte na współpracy projekty w dziedzinie obronności w całym cyklu badań i rozwoju oraz zwiększać ich oddziaływanie. UE będzie bezpośrednio finansować całkowite koszty w fazie badań, w szczególności za pośrednictwem dotacji. Po zakończeniu tego etapu fundusz będzie uzupełniać inwestycje państw członkowskich na zasadzie współfinansowania na poziomie do 20 % w przypadku kosztów opracowania prototypów i maksymalnie na poziomie do 80 % w przypadku działalności związanej z badaniami i certyfikacją. UE nie będzie udzielać pomocy finansowej na etapie zakupów, Komisja może jednak zaoferować praktyczne wsparcie państwom członkowskim pragnącym wspólnie zamówić produkty i technologie.

Program „Cła 2020”

Terytorium unii celnej UE podlega wspólnym zasadom i procedurom ustanowionym w unijnym kodeksie celnym 109 . Wymagają one poprawnego i jednolitego wdrożenia oraz stosowania w całej UE. Ponadto polityka celna i administracja celna muszą się stale dostosowywać do współczesnych realiów handlu i współczesnych narzędzi komunikacyjnych.

Program „Cła 2020” jest programem służącym ułatwieniu i poprawie współpracy między krajowymi administracjami celnymi. Współpraca ta przyczynia się do podwyższenia zdolności administracyjnych organów celnych i zwiększenia konkurencyjności europejskich przedsiębiorstw, na przykład dzięki zmniejszeniu kosztów przestrzegania przepisów i obciążeń administracyjnych. Współpraca służy również zwiększeniu poziomu bezpieczeństwa, a także ochronie obywateli i środowiska.

Unijny kodeks celny stanowi ważny krok na drodze do zmodernizowania unijnego systemu celnego, a unijny program działania „Cła 2020” jest niezbędny do jego wdrożenia.

Główną siecią wymiany informacji jest wysoce niezawodna wspólna sieć łączności, z której korzystają zarówno organy celne, jak i podatkowe. Składa się z 112 portali internetowych rozmieszczonych w 49 lokalizacjach w 33 różnych krajach. Przez lata wprowadzania kolejnych edycji programu „Cła” następował stopniowy wzrost ilości i objętości przesyłanych danych. Tylko w 2017 r. przesłano prawie 4,8 mld wiadomości o objętości 5,5 terabajta (TB). Za pośrednictwem systemu NCTS przeprowadzono ponad 11,2 mln przemieszczeń w ramach tranzytu, a średnia liczba zwolnionych przemieszczeń w jednym dniu roboczym wyniosła ponad 44 000. W systemie kontroli wywozu zarejestrowano 5,1 mln pośrednich operacji wywozowych, a za pośrednictwem systemu kontroli przywozu złożono w UE 48 mln przywozowych deklaracji skróconych. Nie zawsze można łatwo ocenić zasięg programu, ponieważ tysiące urzędników i przedsiębiorców używają systemów informatycznych wykorzystujących program „Cła 2020”, nie zdając sobie z tego sprawy.

Program wykorzystano również w ramach bardzo wielu różnorodnych wspólnych działań. W ciągu pierwszych czterech lat funkcjonowania programu we wszystkich państwach uczestniczących zorganizowano 16 864 spotkań grup projektowych, 1 897 warsztatów, 1 106 wizyt roboczych, 947 seminariów, 203 wspólnych działań komunikacyjnych, 180 działań służących budowaniu zdolności i działań wspomagających oraz 72 działań monitorujących.

W 2018 r., Komisja przeprowadziła przegląd śródokresowy programu „Cła 2020” 110 , w ramach którego stwierdzono, że program działa poprawnie, jest potrzebny i wnosi wartość dodaną. Większość wspólnych działań, szkoleń i europejskich systemów informatycznych w ramach programu bezpośrednio pomaga administracjom celnym w przygotowaniu się do stworzenia nowoczesnej, dobrze funkcjonujące unii celnej.

Europejskie systemy informatyczne wymagają znacznych nakładów, ale przynoszą szereg korzyści we wszystkich obszarach działalności celnej. Do korzyści należą: harmonizacja procedur celnych, jednolite wdrażanie prawa celnego, wymiana informacji oraz generowanie korzyści skali, szczególnie dzięki wykorzystaniu systemów scentralizowanych. Systemy te są wzajemnie połączone, interoperacyjne i są powszechnie wykorzystywane w bieżących operacjach celnych. Stwierdzono, że miały olbrzymie znaczenie pod względem modernizacji administracji celnej zmierzającej do przejścia na środowisko elektroniczne, i uznano, że ich ogólna architektura informatyczna nie ma odpowiedników na szczeblu krajowym i nie da się jej na tym szczeblu powielić.

Program „Cła 2020” sprzyja współpracy i zwiększa zaufanie między administracjami celnymi i pracującymi w nich urzędnikami. Szkolenia przyczyniają się również do osiągnięcia wspólnego stanowiska, uzgodnienia interpretacji przepisów celnych, standaryzacji terminologii i ostatecznie do bardziej jednolitego stosowania prawa Unii w państwach członkowskich.

W ocenie śródokresowej programu wskazano jednak pewne możliwości poprawy w niektórych obszarach, np. uproszczenie ram oceny wyników lub zwiększenie interoperacyjności niektórych systemów informatycznych.

Komisja zaproponowała kontynuację programu po 2020 r. Współpraca celna i budowanie zdolności dotyczyłyby z jednej strony działań w zakresie tworzenia sieci kontaktów i budowania kompetencji, a z drugiej działań w zakresie budowania zdolności w dziedzinie technologii informacyjnej. Tak jak w obecnej edycji programu, większość proponowanego budżetu zostanie przeznaczona na działania w zakresie budowania zdolności informatycznych oraz kontynuację podejścia opartego na modelu architektury informatycznej, w którym europejskie systemy elektroniczne są efektem połączenia wspólnych elementów krajowych. Ten model uznano za lepszy od całkowicie scentralizowanej architektury – pozostawia państwom członkowskim pewną swobodę w projektowaniu swoich aplikacji krajowych, uwzględniając ich preferencje, wymogi i ograniczenia.

Program Fiscalis 2020

Program Fiscalis 2020 jest jednym z najważniejszych środków wspierających wdrażanie unijnej polityki podatkowej. Zapewnia ramy, które mają usprawnić funkcjonowanie systemów podatkowych na jednolitym rynku dzięki wzmocnionej współpracy między krajami uczestniczącymi, ich organami i ich urzędnikami podatkowymi. Do państw uczestniczących należą państwa członkowskie UE oraz kraje negocjujące przystąpienie do UE („kraje kandydujące”) oraz potencjalne kraje kandydujące 111 . Ze względu na strukturę i cele programu znaczną większość środków finansowych przeznacza się na rozwój i obsługę systemów informatycznych (około 75 %), a w dalszej kolejności na wspólne działania, badania i szkolenia.

Komisja przeprowadziła w 2018 r. ocenę śródokresową programu Fiscalis 2020, w ramach której poddano ocenie osiągnięcia programu w ciągu czterech pierwszych lat jego funkcjonowania 112 .

Potwierdzono, że program działa poprawnie, jest potrzebny i wnosi wartość dodaną. Program Fiscalis 2020 odegrał zasadniczą rolę we wzmacnianiu współpracy między organami podatkowymi państw członkowskich UE i innych państw uczestniczących dzięki trzem głównym rodzajom działań (wspólne działania, europejskie systemy informatyczne oraz szkolenia). Program zapewnił ramy i środki techniczne niezbędne do współpracy i wymiany informacji, tym samym przyczyniając się do wdrażania unijnego prawa podatkowego i przeciwdziałania uchylaniu się od opodatkowania, nadużyciom finansowym i agresywnemu planowaniu podatkowemu w Europie, w której coraz łatwiej się przemieszczać. Najbardziej wyraźny wpływ odnotowano w obszarach przeciwdziałania oszustwom podatkowym i uchylania się od opodatkowania w obszarze podatku od wartości dodanej i akcyzy (w odniesieniu do narzędzi informatycznych takich jak mały punkt kompleksowej obsługi, formularze elektroniczne czy VIES-on the-web).

Systemy informacyjne wspierane przez program Fiscalis doprowadziły do znacznych, choć trudnych do oszacowania oszczędności kosztów ponoszonych przez administracje krajowe w postaci ograniczenia wydatków na technologie informacyjne i zasoby ludzkie. Taniej jest rozwinąć i wdrożyć centralnie opracowane systemy niż 28 oddzielnych systemów krajowych. Pozwala to również uniknąć kosztów związanych z interoperacyjnością między poszczególnymi państwami. W przypadku gdy systemy są podzielone na elementy unijne i krajowe, program zapewnia wzajemne połączenie i efektywne współistnienie.

Jeżeli chodzi o funkcjonalność, szereg respondentów określiło duże europejskie systemy informatyczne, takie jak system przemieszczania wyrobów akcyzowych i mały punkt kompleksowej obsługi, jako „przełomowe” w swoich dziedzinach i przyczyniające się do powstania całkowicie nowych możliwości dotyczących monitorowania, wymiany informacji oraz zapobiegania nadużyciom finansowym. Dalsze korzyści to m.in. nowe możliwości w obszarze analizy dużych zbiorów danych, np. na potrzeby zarządzania ryzykiem braku zgodności z przepisami. Oczekuje się, że szczególnie rozszerzenie zakresu małego punktu kompleksowej obsługi w następnym programie (celem objęcia produktów fizycznych) wytworzy ogromne korzyści w kwestii ściągania podatków i ułatwień w handlu.

Program Herkules III 

Program Herkules III 113 służy wsparciu państw członkowskich UE w przeciwdziałaniu nieprawidłowościom, nadużyciom finansowym i korupcji, które mają wpływ na budżet UE. Program ma na celu ochronę interesów finansowych UE, a w zatem ochronę pieniędzy podatników i zwiększenie konkurencyjności gospodarki UE. W ramach programu finansowane są również projekty o charakterze praktycznym, takie jak dokonywanie przez organy krajowe zakupu skanerów rentgenowskich, psów służbowych i innego wyposażenia wykrywającego i dochodzeniowego do celów eliminowania przemytu i innej działalności przestępczej.

Kluczowym obszarem jest walka z przemytem tytoniu, który nadal stanowi poważny problem. Szacuje się, że budżety krajowe i budżet UE ponoszą z tego tytułu roczne straty na poziomie co najmniej 10 mld EUR. Na przykład pomoc w sfinansowaniu skanerów rentgenowskich i innego wyposażenia technicznego stosowanego w portach morskich i lotniczych ma na celu zwiększenie możliwości organów krajowych w zwalczaniu przemytu. W ramach programu Herkules III finansuje się wymianę najlepszych praktyk w obszarach takich jak zapobieganie korupcji przy udzielaniu zamówień publicznych. Prowadzone są również szkolenia w dziedzinie zwalczania nadużyć finansowych, w tym szkolenia mające na celu zwiększenie i aktualizację śledczych i analitycznych umiejętności funkcjonariuszy organów ścigania.

W ramach śródokresowej oceny Komisja 114 wykazała, że program Herkules III zasadniczo spełnił swoje założenia. W ramach oceny stwierdzono, że program ogólnie jest efektywny i skuteczny zarówno w odniesieniu do działań szkoleniowych, jak i działań w obszarze pomocy technicznej. Zainteresowane strony potwierdziły, że program jest wdrażany efektywnie i skutecznie zaspokaja potrzeby państw członkowskich.

Wprowadzenie systemu elektronicznego składania i przetwarzania wniosków o dotacje stanowi istotne osiągnięcie, które bardzo skróciło czas informowania wnioskodawców o wyniku procedury oceny.

Nowy Program UE w zakresie zwalczania nadużyć finansowych (2021–2027) ma na celu kontynuację i zwiększenie wsparcia państw członkowskich w zwalczaniu nadużyć finansowych, nieprawidłowości i korupcji, które mają wpływ na budżet UE.

Program „Perykles 2020”

Program „Perykles 2020” służy finansowaniu wymian pracowników, seminariów, szkoleń i badań dla organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości, banków i innych podmiotów zaangażowanych w zapobieganie i zwalczanie fałszowania banknotów i monet euro. Działania mogą być prowadzone w strefie euro, w państwach członkowskich UE poza strefą euro lub w państwach trzecich, które stanowią centrum działalności fałszerskiej. Fundusze wykorzystuje się do celów: (i) udzielania dotacji właściwym organom krajowym zainteresowanym realizacją działań („działania realizowane przez właściwe organy krajowe”) oraz (ii) finansowania działań realizowanych bezpośrednio przez Komisję Europejską („działania bezpośrednie”). Podział środków zmienia się w poszczególnych latach, ale zazwyczaj około 70 % rocznego budżetu zostaje przydzielone na działania realizowane przez właściwe organy krajowe, a 30 % na działania bezpośrednie.

W 2018 r. w ramach programu sfinansowano 11 projektów. Za osiem z nich odpowiadały właściwe organy krajowe państw członkowskich strefy euro, a trzy powstały z inicjatywy Komisji.

System informacji w celu zwalczania nadużyć finansowych 115

W systemie informacji w celu zwalczania nadużyć finansowych przygotowuje i finansuje się szereg obsługiwanych przez Komisję Europejską aplikacji informatycznych służących do zwalczania nadużyć finansowych. Zapewniają one szybką i bezpieczną wymianę między właściwymi organami administracji krajowej i unijnej informacji na temat nadużyć. System obejmuje dwa główne obszary. Są to: wzajemna pomoc w obszarze ceł i zarządzanie nieprawidłowościami. System posiada portal, który stanowi jednolitą i wspólną infrastrukturę służącą do świadczenia tych usług ponad 8 000 zarejestrowanych użytkowników końcowych z ponad 1 200 właściwych służb państw członkowskich, partnerskich państw trzecich, organizacji międzynarodowych, służb Komisji i innych instytucji unijnych. Portal umożliwia wykorzystanie korzyści skali i osiągnięcie wzajemnych korzyści w zakresie tworzenia, utrzymywania i obsługi tak szerokiego i zróżnicowanego zbioru usług i narzędzi informatycznych.

System informacji w celu zwalczania nadużyć finansowych obejmuje również system zarządzania nieprawidłowościami, który pomaga Komisji Europejskiej i państwom członkowskim w zwalczaniu oszustw celnych i w zarządzaniu częścią budżetu UE dotyczącą wydatków.

Na przykład w 2018 r. system informacji w celu zwalczania nadużyć finansowych wykorzystano do wsparcia działań w ramach wzajemnej pomocy, w tym wspólnych operacji celnych współorganizowanych przez Europejski Urząd ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych (OLAF) i misję pomocy UE na granicach dla Mołdawii i Ukrainy, lub organizowanych przez państwa członkowskie bądź Europol przy wsparciu OLAF-u. W ciągu 2018 r. w ramach tego systemu wspólnie zorganizowano lub wsparto pięć wspólnych operacji celnych. W trakcie tych wspólnych operacji celnych wykorzystano elementy tego systemu do celów bezpiecznej wymiany informacji. W 2018 r. liczba toczących się spraw dotyczących oszustw celnych, o których można znaleźć stosowne informacje w bazach danych systemu służących świadczeniu wzajemnej pomocy, wyniosła 18 340, czyli o 2 016 spraw więcej niż w roku poprzednim. W kolejnych wieloletnich ramach finansowych system informacji w celu zwalczania nadużyć finansowych stanie się częścią planowanego programu zwalczania nadużyć finansowych.

Ten planowany program zwiększy i usprawni istniejące wsparcie Unii na rzecz wysiłków w zakresie ochrony interesów finansowych UE i wzajemnego wsparcia administracyjnego w kwestiach ceł. Umożliwi również wykorzystanie synergii i osiągnięcie elastyczności między różnymi istniejącymi działaniami 116 .

ISA2 — program na rzecz rozwiązań interoperacyjnych i wspólnych ram dla europejskich administracji publicznych, przedsiębiorstw i obywateli

Problemy związane z koordynacją utrudniają współpracę transgraniczną i międzysektorową. Wynikają one głównie ze złożonej struktury instytucjonalnej – istnieje wiele poziomów zarządzania i wiele różnic między krajowymi administracjami publicznymi poszczególnych państw członkowskich oraz regionalnymi i lokalnymi administracjami publicznymi w państwach członkowskich. W ramach programu ISA2 zapewniane jest wsparcie finansowe na rzecz opracowywania narzędzi cyfrowych, dzięki którym administracja publiczna, firmy i społeczeństwo mają dostęp do interoperacyjnych, międzynarodowych i międzysektorowych usług publicznych.

Program stanowi część szerszych ram politycznych dotyczących cyfryzacji administracji publicznych w UE. W ramach programu albo niezależnie tworzy się rozwiązania interoperacyjne, albo uzupełnia i wspiera się inne inicjatywy unijne. We współpracy z państwami członkowskimi i Komisją przyczynia się również do wzmacniania i utrzymania europejskich ram interoperacyjności. W 2018 r. kroczący program prac obejmował 53 działania, co stanowiło wzrost w stosunku do zarządzania 39 działaniami w pierwszym roku funkcjonowania i 43 działaniami w 2017 r. Realizacja programu przebiegała dotychczas efektywnie – na koniec 2018 r. prawie wszystkie działania realizowano zgodnie z planem.

Wstępne ustalenia oceny śródokresowej potwierdzają znaczenie i skuteczność programu oraz zgodność realizacji programu z założeniami 117 . Program przyczynił się do wzrostu interoperacyjności transgranicznej w UE. Przyczynia się na przykład do poszerzenia wiedzy o interoperacyjności w państwach członkowskich i pomaga w uwzględnianiu tego zagadnienia w programach prac na szczeblu krajowym. Służy też zbliżaniu ludzi do siebie: pozwala tworzyć sieci kontaktów i pomaga organizacjom krajowym w spotkaniu się ze swoimi odpowiednikami w innych krajach, ułatwiając tym samym komunikację między państwami członkowskimi w dziedzinie interoperacyjności.

Te czynniki zewnętrzne bierze się pod uwagę podczas wybierania nowych działań, które mają być realizowane w ramach rocznych programów prac ISA2. W kontekście następnych wieloletnich ram finansowych następcą ISA2 będzie program „Cyfrowa Europa”, w ramach którego rozszerzony zostanie zakres interwencji i wykorzystania synergii z działaniami w ramach bieżącego instrumentu „Łącząc Europę” i programu „Horyzont 2020”.

Europejski program statystyczny

Europejski program statystyczny zgodnie z rozporządzeniem (UE) nr 99/2013 118  zapewnia ramy dla opracowywania, tworzenia i rozpowszechniania statystyk europejskich na lata 2013–2020. Dane statystyczne tworzone w ramach programu stanowią niezbędny element unijnego procesu podejmowania decyzji oraz są niezbędne do pomiaru wyników i wpływu kluczowych inicjatyw, takich jak plan inwestycyjny dla Europy, Europejski filar praw socjalnych lub unia energetyczna.

Europejski program statystyczny zaprojektowano z myślą o terminowym dostarczaniu informacji statystycznych przy zachowaniu równowagi w zakresie danych gospodarczych, społecznych i dotyczących środowiska. Pozwala on w sposób racjonalny pod względem kosztów i bez niepotrzebnego powielania działań zaspokoić potrzeby szerokiego kręgu użytkowników statystyki europejskiej, w tym decydentów, naukowców, przedsiębiorców i ogółu społeczeństwa.

Drugą ocenę śródokresową Europejskiego programu statystycznego 2013–2020, która objęła lata 2015–2017, przeprowadzono w 2018 r. W ocenie stwierdzono, że program jest realizowany efektywnie, wyraźnie wnosi europejską wartość dodaną i jest zarówno wewnętrznie, jak i zewnętrznie spójny z innymi inicjatywami ukierunkowanymi na tworzenie danych statystycznych. Wyniki wskazują również, że Europejski program statystyczny pomógł i dalej pomaga w zaspokajaniu potrzeb użytkowników oraz w przygotowywaniu i monitorowaniu działań politycznych, ale należy zrobić więcej. Eurostat i Europejski system statystyczny unowocześniają procesy tworzenia statystyk, aby reagowały na takie potrzeby, wykorzystując nowe technologie. W kolejnych wieloletnich ramach finansowych te działania zostaną włączone do nowego Programu na rzecz jednolitego rynku przy jednoczesnym zachowaniu niezbędnej zawodowej niezależności w procesie dostarczania statystyk europejskich. Połączenie różnych instrumentów związanych z jednolitym rynkiem i zarządzanych centralnie przez Komisję w jeden program ograniczy dublowanie się instrumentów, zwiększy synergie i ułatwi komunikację i tworzenie sieci kontaktów z różnymi grupami zainteresowanych stron. Taka konsolidacja działań przyniesie przy tych samych nakładach lepszy efekt i oszczędność kosztową.

Programy pomocy na rzecz likwidacji obiektów jądrowych w Bułgarii, na Słowacji i na Litwie

W ramach swojego przystąpienia do UE Bułgaria, Litwa i Słowacja zgodziły na zamknięcie i likwidację szeregu elektrowni jądrowych pierwszej generacji (osiem bloków w trzech miejscach: Kozłoduj, Ignalina i Bohunice) przed końcem ich planowanego okresu użytkowania. Mając na uwadze koszty, z którymi wiązałby się ten proces, i uwzględniając długoterminowy charakter likwidacji elektrowni jądrowych, UE zobowiązała się do udzielenia tym trzem krajom pomocy finansowej.

W Bułgarii 119 w ramach programu uruchomiono istotne elementy infrastruktury gospodarowania odpadami. W szczególności w 2018 r. rozpoczęto eksploatację instalacji wysokowydajnej redukcji dużych ilości odpadów promieniotwórczych. Inne organizacje zajmujące się unieszkodliwianiem odpadów promieniotwórczych w UE będą bardzo zainteresowane informacjami zwrotnymi dotyczącymi kwestii eksploatacyjnych tej instalacji, ponieważ zmagają się z podobnymi problemami.

Na Słowacji 120 poczyniono w 2018 r. znaczne postępy, w zwłaszcza pod względem dekontaminacji i demontażu prowadzonych zarówno w turbinowni i w budynkach pomocniczych (rozbiórka czterech chłodni kominowych), jak i w budynku reaktora (dekontaminacja basenów służących do przechowywania wypalonego paliwa jądrowego i innych zbiorników). Rozbiórka chłodni kominowych spotkała się z szerokim zainteresowaniem społeczeństwa i stanowiła wyraźny dowód postępów prac zmierzających do oczyszczania obiektu. Dekontaminacja prowadzona w budynku reaktora znacząco przyczyniła się do ograniczenia narażenia pracującego tam personelu na promieniowanie.

Na Litwie 121 usunięto paliwo jądrowe z drugiego reaktora w lutym 2018 r., tj. kilka miesięcy przed terminem. Obecnie paliwo jądrowe jest usunięte z dwóch reaktorów. Do dnia 31 grudnia 2018 r. ponad 50 % kaset zawierających wypalone paliwo jądrowe bezpiecznie załadowano do pojemników osłonowych i zmagazynowano, co oznacza, że poziom zagrożenia i ryzyka radiologicznego dla ogółu społeczeństwa znacznie spadł.

Bardzo ważnym elementem, jaki również wskazano w ocenie zakończonej w 2018 r. 122 , jest dodatkowa wartość programu w postaci zdobytej wiedzy fachowej. Zgromadzona wiedza ekspercka okazała się pomocna w przypadku trzech przedmiotowych państw. Na przykład Słowacja pomogła Bułgarii w przygotowaniu specyfikacji zaproszenia do składania ofert dotyczących pomocy w przygotowaniu budynku reaktora do dekontaminacji obiegu pierwotnego po pomyślnym przeprowadzeniu dekontaminacji własnego obiegu pierwotnego 123 . Wiedza ta jest istotna również dlatego, że w UE istnieje znacząca liczba elektrowni jądrowych, które będą musiały zostać w przyszłości zlikwidowane.

W swoim wniosku w sprawie wieloletnich ram finansowych Komisja uwzględniła wsparcie umożliwiające kontynuowanie tych działań.

Spójność gospodarcza, społeczna i terytorialna (dział budżetowy 1B)

W 2018 r. przydzielono 55,5 mld EUR na programy w dziale 1B, co stanowi 35 % całości budżetu UE na ten rok. Dział ten obejmuje Inicjatywę na rzecz zatrudnienia ludzi młodych, Europejski Fundusz Pomocy Najbardziej Potrzebującym oraz trzy fundusze które wspólnie przyczyniają się do spójności wszystkich państw członkowskich UE 124 :

·Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR),

·Europejski Fundusz Społeczny (EFS),

·Fundusz Spójności.

Wykres: Główne programy finansowane w 2018 r. (środki na zobowiązania) z działu 1B – Spójność gospodarcza, społeczna i terytorialna. Kategoria „Inne programy” obejmuje między innymi wsparcie regionów najbardziej oddalonych i słabo zaludnionych, pomoc techniczną, wkład w instrument „Łącząc Europę”, projekty pilotażowe i działania przygotowawcze. 

Źródło: Komisja Europejska.

Polityka spójności przyczynia się do wzrostu spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej UE dzięki ograniczeniu nierówności gospodarczych i społecznych, które wciąż istnieją między regionami i państwami członkowskimi. Polityka ta jest jednym z najważniejszych źródeł inwestycji UE i pomaga w realizacji celów strategii „Europa 2020” dzięki wspieraniu wzrostu gospodarczego i tworzeniu miejsc pracy na szczeblu UE oraz reformom strukturalnym na szczeblu krajowym. Uzupełnieniem funduszy jest Europejski Fundusz na rzecz Inwestycji Strategicznych, który wspiera inwestycje publiczne i prywatne, reformy strukturalne oraz ułatwia dostęp do finansowania.

Polityka spójności pomaga w dokończeniu prac nad jednolitym rynkiem cyfrowym i unią energetyczną, a dzięki inwestycjom w dziedzinie energii, środowiska, klimatu i zrównoważonego transportu wnosi istotny wkład w przejście Europy na gospodarkę niskoemisyjną. Polityka spójności przyczynia się również do rozwoju rynku wewnętrznego, wnosi wkład w prace nad kompleksowym podejściem do polityki migracyjnej oraz pomaga we wdrażaniu Europejskiego filaru praw socjalnych. Osiąga się to np. dzięki łagodzeniu skutków ubóstwa i wykluczenia społecznego osób, które znajdują się w sytuacji skrajnego ubóstwa, oraz dzięki wspieraniu zatrudnienia (ludzi młodych).

Tempo wyboru projektów w bieżącym okresie programowania obecnie przyspieszyło, chociaż na początku było niższe niż w latach 2007–2013. Do grudnia 2018 r. do wsparcia z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Funduszu Spójności, Europejskiego Funduszu Społecznego i Inicjatywy na rzecz zatrudnienia ludzi młodych w całej Europie wybrano ponad 1 mln projektów na łączną kwotę 362 mld EUR z całkowitego finansowania dostępnego na ten okres. Taki poziom wyboru projektów w latach 2014–2018 jest porównywalny z tym samymi ramami czasowymi okresu 2007–2013.

Uwaga: Wszystkie wartości z wyjątkiem (a) odzwierciedlają szacunkowy wpływ projektów w ramach polityki spójności na lata 2014–2020, które zaczęły otrzymywać wsparcie przed dniem 31 grudnia 2018 r. 

Źródła: Platforma otwartych danych dotyczących europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych ( https://cohesiondata.ec.europa.eu/ ); roczne sprawozdanie z działalności za 2018 r. Dyrekcji Generalnej ds. Polityki Regionalnej i Miejskiej; siódme sprawozdanie w sprawie spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej; wspólny wskaźnik i roczne sprawozdania z wdrażania.

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego i Fundusz Spójności

Cele programu

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego i Fundusz Spójności stanowią dwa spośród głównych unijnych instrumentów inwestycyjnych, zapewniających osiągnięcie masy krytycznej inwestycji w obszarach priorytetowych UE. Zapewniają bardzo duże wsparcie we wdrażaniu zaleceń dla poszczególnych krajów wydawanych państwom członkowskim w kontekście europejskiego semestru na rzecz koordynacji polityki gospodarczej. Programy na lata 2014–2020 były pierwszymi programami jednoznacznie powiązanymi z europejskim semestrem. Odpowiednie zalecenia dla poszczególnych krajów stanowiły główny punkt, wokół którego skupiało się skuteczne programowanie, i znalazły odzwierciedlenie w zawartych umowach partnerstwa i w bieżących programach, które zapewniają państwom członkowskim bodźce do wdrażania zmian strukturalnych i reform politycznych za pośrednictwem inwestycji ukierunkowanych na wyeliminowanie słabości strukturalnych i wąskich gardeł wzrostu gospodarczego. Fundusze odegrały istotną rolę w łagodzeniu bezpośrednich skutków kryzysu gospodarczego i finansowego, jak również we wzmacnianiu potencjału strukturalnego regionów Europy w dłuższym terminie. Priorytety inwestycyjne na lata 2014–2020 przedstawiono poniżej.

Wdrożenie i najnowsze osiągnięcia

Polityka spójności, której koszty stanowią prawie jedną trzecią całego budżetu UE, była ważnym źródłem inwestycji publicznych w wielu państwach członkowskich w trakcie kryzysu i po nim, zapewniając na przykład średnio prawie 9 % wydatków kapitałowych sektora instytucji rządowych i samorządowych w UE-28 i 41 % 125 w państwach członkowskich UE-13 w latach 2015–2017 126 . Polityka spójności odgrywa również kluczową rolę w realizacji priorytetów Komisji Junckera i przyczynia się do wzrostu solidarności i jedności Europy. Inwestycje w jednym państwie wywołują pozytywne efekty zewnętrzne (ok. 0,12 % PKB 127 ) w państwach nieobjętych polityką spójności.

Dzięki polityce spójności PKB wzrośnie dodatkowo o niemal 1 bln EUR do 2023 r. Polityka spójności przyniosła korzyści gospodarkom wszystkich państw członkowskich UE i pomogła im w okresie trudności gospodarczych.

Po pięciu latach od początku okresu finansowania 2014–2020 realizacja programów w ramach polityki spójności przebiega bardzo sprawnie – do grudnia 2018 r. na realizację projektów w państwach członkowskich przydzielono już 270 mld EUR, co stanowi prawie 77 % całkowitego przydziału funduszy. Odpowiada to ponad 290 tys. projektów. Do przydzielenia na realizację projektów pozostało 80 mld EUR, przy czym inwestycje mają zostać w pełni zakończone do 2023 r., gdy zostanie zamknięty okres finansowania. Oznacza to dodatkowe przyspieszenie w stosunku do wyników odnotowanych pod koniec 2017 r., które kształtowały się na poziomie 55 % całkowitego przydziału funduszy na projekty. Co bardziej istotne, tendencja ta jest odrobinę bardziej wyraźna niż w poprzednim okresie programowania (linia przerywana na poniższym wykresie) i oczekuje się, że w drugiej połowie okresu programowania tempo realizacji utrzyma się.

Wykres: Wybór projektów: porównanie okresu 2007–2013 z okresem bieżącym. Obliczenia oparto na całkowitym (szczebel EU plus szczebel krajowy) koszcie wybranych projektów. Rok N oznacza 2007 r. w przypadku programów w latach 2007–2013, oraz 2014 r. w przypadku programów w latach 2014–2020. 

Źródło: Komisja Europejska.

W 2018 r. utrzymano znaczne tempo postępów inwestycji w badania naukowe i innowacje i odnotowano dobre wyniki w większości państw członkowskich. Pod koniec 2018 r. wybrano ponad 50 000 konkretnych projektów w dziedzinie badań naukowych i innowacji, co odpowiada 73 % całkowitej zaplanowanej kwoty. Od 2014 r. ponad 15 200 naukowców skorzystało z ulepszonej infrastruktury badawczej, a 7 000 przedsiębiorstw prowadzi współpracę z ośrodkami badań naukowych w całej UE. Dzięki dotychczas zrealizowanym projektom przedsiębiorstwa, które skorzystały z finansowania, wprowadziły na rynek ponad nowych 3 200 produktów.

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego i Fundusz Spójności pomagają przedsiębiorstwom zwiększać swoją konkurencyjność, opracowywać nowe produkty, znajdywać nowe rynki i tworzyć nowe miejsca pracy, ze szczególnym naciskiem na innowacje i przedsiębiorstwa wysokiego wzrostu oraz programy ukierunkowane na wspieranie zdolności innowacyjnych małych i średnich przedsiębiorstw. Szeroki wachlarz wsparcia oferowanego małym i średnim przedsiębiorstwom ma również decydujące znaczenia dla stworzenia pogłębionego i bardziej sprawiedliwego rynku wewnętrznego opartego na solidnej bazie przemysłowej. Szacuje się, że do końca 2018 r. przydzielono 88 % całkowitej kwoty na ponad 95 000 projektów ukierunkowanych na zwiększanie konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw.

Polityka spójności jest największym unijnym źródłem finansowania działań związanych z modernizacją europejskiego systemu transportowego i dostosowania go do nowych wyzwań. Szczególny nacisk kładzie się na rozwój kolejowo-drogowej transeuropejskiej sieci transportowej oraz inwestycje w zrównoważoną mobilność miejską, dzięki której codzienne dojazdy do pracy czy szkoły będą bardziej ekologiczne, szybsze i bezpieczniejsze. Do końca 2018 r. wsparciem objęto około 2 500 projektów dotyczących infrastruktury sieciowej.

Znaczną część finansowania przeznaczono na poprawę otoczenia biznesowego oraz wspieranie przedsiębiorczości. Na przykład objęto wsparciem ponad 90 000 przedsiębiorstw typu start-up. Istotnym aspektem jest ułatwianie dostępu do finansowania. Od początku okresu programowania zainwestowano 2,7 mld EUR, wykorzystując efekt mnożnikowy instrumentów finansowych.

Chorwacja — Fundusz venture capital w ramach funduszy ESI służący wspieraniu innowacyjnych przedsiębiorstw typu start-up

Chorwacja utworzyła w czerwcu 2018 r. „fundusz venture capital w ramach funduszy ESI” – pierwszy instrument kapitału wysokiego ryzyka wspierany przez Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego. Dzięki 35 mln EUR z programu operacyjnego Konkurencyjność i spójność 2014–2020, fundusz zainwestuje w fundusze kapitału wysokiego ryzyka ukierunkowane na małe i średnie przedsiębiorstwa o wysokim potencjale wzrostu gospodarczego, co pozwoli im na zwiększenie skali swojej działalności i konkurowanie na rynkach światowych. Fundusz venture capital w ramach funduszy ESI będzie ukierunkowany w szczególności na inwestycje na wczesnych etapach i będzie obejmował akcelerator dla start-upów o pełnym zakresie funkcji. Wprowadza on nowy element do skutecznie działającego zbioru instrumentów dłużnych wspieranych z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i przyczyni się do stworzenia w kraju solidnego i dynamicznego ekosystemu przedsiębiorstw typu start-up.

Jest to dobry przykład, jak w ramach polityki spójności inwestuje się w miejsca pracy i wzrost gospodarczy zgodnie z planem inwestycyjnym dla Europy. Niezbędne wsparcie otrzyma co najmniej 50 przedsiębiorstw na etapie zalążkowym i 15 przedsiębiorstw typu start-up. Oczekuje się również, że instrument będzie miał znaczące pozytywne skutki zewnętrzne na innych rynkach w postaci aniołów biznesu, warsztatów i przedsiębiorstw oraz że przyczyni się do napływu wielu projektów, dzięki którym znacznie wzrośnie zainteresowanie regionalnych funduszy venture capital inwestowaniem w Chorwacji.

Poczyniono również znaczne postępy w obszarze ochrony środowiska i promowania zasobooszczędności, w którym do końca 2018 r. objęto wsparciem 12 500 projektów. Chociaż takie inwestycje charakteryzują się długim cyklem życia, osiągnięto już liczne wyniki. Miliony obywateli są obecnie zabezpieczone przed klęskami żywiołowymi, takimi jak powodzie i pożary. Setki tysięcy obywateli odnoszą korzyść dzięki instalacjom poprawiającym zaopatrzenie w wodę i proces jej uzdatniania. Realizacja przebiega różnie w obrębie państw członkowskich, istnieją również różnice pomiędzy poszczególnymi państwami. Postępy są nieco mniejsze w przypadku celów powiązanych ze zwiększaniem zdolności recyklingu odpadów i rekultywacji gruntów, ponieważ dotychczas wybrane projekty obejmują jedynie niewielką część oczekiwanej wartości docelowej. Wynika to przede wszystkim z długich procedur planowania stosowanych w przypadku takich projektów.

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego to główne narzędzie inwestycyjne do celów cyfryzacji sektora publicznego oraz małych i średnich przedsiębiorstw oraz wprowadzenia sieci szerokopasmowych. Ma na celu przyrost wydajności dzięki zastosowaniu rozwiązań w obszarze administracji elektronicznej, inteligentnych sieci energetycznych oraz rozwiązań w obszarze transportu dzięki zapewnieniu dostosowanego do potrzeb wsparcia w terenie oraz dopasowaniu do lokalnych potrzeb i możliwości. Do końca 2018 r. wybrano około 7 800 projektów realizowanych w terenie w celu zapewnienia wsparcia w obszarze tworzenia połączonego jednolitego rynku cyfrowego, co stanowi 63 % łącznej liczby planowanych projektów. Chociaż w 2018 r. w szeregu państw członkowskich odnotowano wyraźne postępy, w niektórych krajach tempo wdrażania projektów dotyczących sieci szerokopasmowych znajdujących się na wczesnych etapach realizacji spadło na skutek pewnych trudności (np. trudności z identyfikacją obszarów interwencji, wyborem beneficjentów, problemy z pomocą państwa). W odpowiedzi na te trudności stale prowadzone są ukierunkowane działania służące poprawie zdolności administracyjnych organów zarządzających programami w tym obszarze.

Zapewniono podjęcie odpowiednich działań następczych w odniesieniu do planu działania w sprawie sieci szerokopasmowych na obszarach wiejskich 129 , w tym przeprowadzono krajowe wizyty (w Bułgarii, Chorwacji, w Republice Czeskiej, Rumunii i Słowacji). W odniesieniu do tego planu przeanalizowano również wnioski o przeprogramowanie i omówiono wąskie gardła dotyczące realizacji. Spośród innych inicjatyw pozytywne rezultaty zaczęła przynosić praca biur kompetencji w zakresie łączności szerokopasmowej w państwach członkowskich, wspieranych przez placówkę z siedzibą w Brukseli. Dzięki punktom kompleksowej obsługi w państwach członkowskich sieć ta przekazuje informacje lub udziela porad każdemu organowi publicznemu, który pragnie rozszerzyć szybkie sieci szerokopasmowe, jak również każdemu ewentualnemu promotorowi projektów dotyczących sieci szerokopasmowych, który ma pytania dotyczące finansowania udostępnionego na szczeblu unijnym, krajowym lub regionalnym na potrzeby sieci szerokopasmowych. Wszystkie te działania mają przyczynić się do poprawy wyników regionów i państw członkowskich w zakresie technologii cyfrowych, a tym samym pomóc w osiągnięciu wartości docelowej określonej dla wskaźnika oddziaływania, który odzwierciedla konkurencyjność państw członkowskich w zakresie technologii cyfrowych.

Utworzenie unii energetycznej zapewni Europie bezpieczne, przystępne cenowo i zrównoważone dostawy energii, ograniczając jednocześnie zależność UE od światowego rynku i zewnętrznych źródeł surowców energetycznych. Polityka spójności to największe źródło inwestycji unijnych ukierunkowanych na urzeczywistnienie unii energetycznej w terenie i wspieranie regionów i miast UE w dążeniu do osiągnięcia unijnych celów na lata 2020 i 2030 w dziedzinie klimatu i energii oraz do osiągnięcia sprawiedliwej społecznie transformacji.

Węgry – Wsparcie dla największej węgierskiej elektrowni

Pierwsza elektrownia słoneczna w ramach projektu w dziedzinie energii fotowoltaicznej na lata 2018–2019 realizowanego przez Grupę MVM powstała w okolicy Felsőzsolca i Onga na obszarze o powierzchni niemal 45 hektarów, dzięki inwestycjom wartym łącznie ok. 28 mln EUR pochodzącym z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i budżetu państwa. Rozpoczęła wytwarzać energię elektryczną jako blok o największej na Węgrzech mocy zainstalowanej – 20 megawatów. Elektrownia słoneczna w Felsőzsolca jest pierwszą spośród 110 planowanych bloków fotowoltaicznych, która rozpoczęła wytwarzać energię elektryczną.

Niderlandy – Zwiększenie skali wykorzystania energii fotowoltaicznej przez najemców

Projekt ułatwia instalowanie na dużą skalę systemów fotowoltaicznych w wynajmowanych pomieszczeniach mieszkalnych. Konsorcjum podmiotów rynkowych dąży do usunięcia obecnie istniejących wąskich gardeł, jednocześnie zapewniając zaspokojenie olbrzymiego zapotrzebowania na panele fotowoltaiczne wśród najemców. Ścisła współpraca między podmiotami rynkowymi, które są doświadczone, posiadają wiedzę fachową i korzystają ze wsparcia zewnętrznych specjalistów, pomaga w rozwinięcia wykorzystania na wielką skalę energii fotowoltaicznej przez najemców. Dzięki instalacji systemów fotowoltaicznych – wstępnie w 8 500 domach, z planowaną instalacją w 30 000 domach na przestrzeni kilku następnych lat – powstanie wiele możliwości zatrudnienia. Ponadto zapewni to również rozwój przedsiębiorstw zajmujących się montażem i instalacją paneli fotowoltaicznych, przetworników i okablowania.

Polityka spójności stanowi również główne źródło unijnego finansowania w dziedzinie zarządzania ryzykiem związanym z klęskami żywiołowymi. Wybrano ponad 25 000 projektów w obszarze gospodarki niskoemisyjnej, które albo będą, albo już są realizowane w terenie. Jeżeli chodzi o inwestycje ukierunkowane na cele związane z klimatem, wybrano prawie 2 500 projektów.

Środki wspierane w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego wykorzystuje się do zaspokajania potrzeb wynikających z nadzwyczajnego napływu migrantów do Europy, skupiając się na przyjmowaniu i skutecznej integracji migrantów o uregulowanym statusie prawnym i osób ubiegających się o azyl w dziedzinach zatrudnienia, włączenia społecznego i kształcenia. Istotny wkład w realizację tych celów ma wsparcie dla małych i średnich przedsiębiorstw, za pośrednictwem którego usługi z zakresu wsparcia biznesowego docierają do wszystkich potencjalnych przedsiębiorców, w tym tych, którzy wywodzą się z grup szczególnie wrażliwych, takich jak migranci. Działania te mają na celu wzmocnienie całej UE i zwiększenie jej spójności. Wskaźnik wyboru projektów w dziedzinie włączenia społecznego wynosił około 60 % pod koniec 2018 r., przy czym prawie 8 000 projektów zostało już wybranych i jest obecnie w realizacji.

Ocena i ewaluacja

W ocenie poprzednich programów 130 stwierdzono, że regiony i państwa członkowskie UE osiągają korzyści z funduszy spójności zarówno dzięki efektom bezpośrednim (dzięki inwestycjom) jak i efektom pośrednim (dzięki większej wymianie handlowej).

W ocenie stwierdzono, że wsparcie małych i średnich przedsiębiorstw ma duży potencjalny wpływ, pod warunkiem że koncentruje się bardziej na pomaganiu dynamicznym przedsiębiorstwom w rozwoju, na strategiach inteligentnej specjalizacji oraz na pomaganiu regionom w przejściu na wyższe poziomy łańcucha gospodarczego, zamiast dążyć do utrzymania „starego” modelu gospodarki z przeszłości. Wysoką wartość dodaną odnotowuje się ponadto w obszarach takich jak gospodarka niskoemisyjna, zrównoważony rozwój obszarów miejskich oraz współpraca regionalna. Ustalenia te uwzględniono we wniosku Komisji 131 dotyczącym kolejnych wieloletnich ram finansowych, w którym utrzymano koncentrację tematyczną, a jako obszary priorytetowe wskazano wsparcie na rzecz innowacji, gospodarki cyfrowej i małych przedsiębiorstw, jak również gospodarki niskoemisyjnej i gospodarki o obiegu zamkniętym.

W ocenie stwierdzono również, że najskuteczniejszą strategią przyciągania dużych przedsiębiorstw nie są zachęty finansowe, lecz poprawa miejscowych warunków, np. lokalnego otoczenia biznesowego. Inwestycje w porty lotnicze przynoszą dotąd słabe wyniki – przyniosły korzyści tylko w regionach najbardziej oddalonych. Wniosek dotyczący kolejnych wieloletnich ram finansowych zawiera wykaz wyłączonych ze wsparcia działań, takich jak bezpośrednie wsparcie na rzecz dużych przedsiębiorstw, infrastruktury portów lotniczych i niektórych rodzajów gospodarowania odpadami, np. składowania na składowiskach odpadów.

Stwierdzono również, że instrumenty finansowe mają potencjał efektywniejszego finansowania inwestycji w niektórych obszarach polityki, ale wystąpiły opóźnienia w realizacji i przeszkody w zastosowaniu ich na szeroką skalę. Do tych kwestii odniesiono się we wniosku Komisji dotyczącego rozporządzenia w sprawie wspólnych przepisów 132 na okres po 2020 r., ponieważ przewidziano w nim elastyczność w reagowaniu na nowe potrzeby, na przykład dzięki umożliwieniu niewielkich transferów zasobów bez konieczności modyfikacji programu operacyjnego. Ponadto przydzielane środki na program operacyjny ustala się na pięć pierwszych lat, a na kolejne dwa lata przydziela się je na podstawie oceny. Uproszczono wdrażanie instrumentów finansowych, ujednolicając szereg odpowiednich przepisów z przepisami dotyczącymi dotacji.

W ocenie stwierdzono, że systemy zarządzania, kontroli i audytu były złożone. Wynikiem tego była niepewność administracyjna i opóźnienia w realizacji. W niedawnym zleconym przez Komisję badaniu 133 wskazano znaczne koszty administracyjne, które oszacowano na 2,2% całkowitych kosztów kwalifikowalnych w przypadku Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i 1,8% w przypadku Funduszu Spójności (ogólna wartość wynosi 4% w przypadku Europejskich Funduszy Strukturalnych i Inwestycyjnych). Komisja wyciąga z tego naukę i we wniosku dotyczącym przyszłych programów uwzględnia wiele środków służących uproszczeniu i zmniejszeniu obciążenia administracyjnego. Szersze wykorzystanie uproszczonych form kosztów i płatności opartych na warunkach mogłoby znacznie obniżyć całkowite koszty administracyjne. Eliminuje się pewne zasady dotyczące dużych projektów i inwestycji przynoszących dochody. Ponadto bardziej proporcjonalne podejście do kontroli i audytów znacznie zmniejszy liczbę weryfikacji i obciążenie audytowe w przypadku programów operacyjnych o niskim poziomie ryzyka.

Europejski Trybunał Obrachunkowy poinformował 134 , że w latach 2014–2020 Komisja wdrożyła szereg działań mających zwiększyć nacisk na osiąganie rezultatów; z zadowoleniem odniósł się do usprawnień osiągniętych dzięki tym działaniom, wskazał jednak również na szereg uchybień, jeśli chodzi o jakość monitorowania informacji dotyczących wydatków na politykę spójności. Trybunał odnotował, że informacje z monitorowania w większości nadal koncentrują się na produktach i że Komisja powinna określić wspólne wskaźniki rezultatu dla Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. W odpowiedzi we wniosku Komisji 135 dotyczącym funduszy w latach 2021–2027 zachowano i udoskonalono wspólny zestaw wskaźników produktu, dodając po raz pierwszy wspólny zestaw wskaźników rezultatu na potrzeby ram wykonania, które mają utworzyć państwa członkowskie w celu monitorowania, przedstawiania i oceny wyników programu. Wniosek ma umożliwić przedstawianie wyników na platformie otwartych danych 136 i porównanie różnych programów i państw członkowskich, co zostanie wykorzystane w ocenach i ewaluacjach wyników.

W latach 2021–2027 programy będą mocniej powiązane z europejskim semestrem. W ramach cyklu europejskiego semestru w 2019 r. Komisja przedstawiła dostosowaną do poszczególnych krajów analizę potrzeb inwestycyjnych i wąskich gardeł inwestycyjnych, uwzględniając odpowiednie regionalne i terytorialne dysproporcje. Na podstawie tych prac analitycznych, uwzględniając cele polityki spójności, Komisja opracowała wytyczne inwestycyjne dla poszczególnych krajów i podsumowała je w załączniku do sprawozdań krajowych (załącznik D). Załącznik ten stanowi punkt wyjścia do rozmów między państwami członkowskimi i służbami Komisji w kwestii programowania funduszy polityki spójności w latach 2021–2027.

Europejski Fundusz Społeczny

Cele programu

Aby Europa była w przyszłości spójna, odporna i konkurencyjna, należy teraz inwestować w ludzi: w ich kształcenie i szkolenie, umiejętności, zdolność do zatrudnienia, przedsiębiorczość i innowacyjność oraz zdrowie i lepsze warunki życia. Obecna Komisja od samego początku uważała inwestowanie w ludzi i budowanie bardziej sprawiedliwej i socjalnej Europy za jeden ze swych głównych priorytetów.

Europejski Fundusz Społeczny jest głównym instrumentem UE służącym wspieraniu zatrudnienia, pomaganiu ludziom w znajdowaniu lepszych miejsc pracy, zapewnianiu wszystkim bardziej sprawiedliwych możliwości zatrudnienia oraz wspieraniu poprawy umiejętności i przekwalifikowywania. Jest bezpośrednio powiązany z priorytetami i głównymi celami strategii „Europa 2020”, jeśli chodzi o kwestie zatrudnienia, kształcenia czy ubóstwa. Jest też kluczowym instrumentem służącym realizacji zasad i praw zapisanych w Europejskim filarze praw socjalnych. Jego cele tematyczne są następujące:

Wdrożenie i najnowsze osiągnięcia 137

Do końca 2017 r. w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego i Inicjatywy na rzecz zatrudnienia ludzi młodych udzielono wsparcia 15,3 mln osób, z których 7,9 mln było bezrobotnych, a 4,9 mln było bierne zawodowo. Państwa członkowskie zadeklarowały, że do tej pory z Inicjatywy na rzecz zatrudnienia ludzi młodych skorzystało 2,4 mln osób młodych. Spośród wszystkich uczestników pracę ponownie podjęło 1,4 mln osób, 1,9 mln uzyskało kwalifikacje, a 870 000 kształciło się lub szkoliło dzięki wsparciu w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego lub Inicjatywy na rzecz zatrudnienia ludzi młodych.

Inwestycje w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego i Inicjatywy na rzecz zatrudnienia ludzi młodych stanowią główne źródło wsparcia na szczeblu UE na rzecz reform strukturalnych w państwach członkowskich, w szczególności w obszarach powiązanych z reformą publicznych służb zatrudnienia, środkami na rzecz aktywizacji, opracowaniem zindywidualizowanych zintegrowanych planów uzyskania zatrudnienia, przygotowaniem i realizacją dwutorowego kształcenia i szkolenia zawodowego, środkami dotyczącymi przygotowania zawodowego lub inwestycjami w opiekę (nad dziećmi) ukierunkowanymi na zwiększenie aktywności kobiet na rynku pracy.

Pełne wykorzystanie Europejskiego Funduszu Społecznego 138

Europejski Fundusz Społeczny dysponuje budżetem w wysokości 86,4 mld EUR na lata 2014–2020 i stanowi jeden z głównych unijnych instrumentów wsparcia w zakresie wdrażania zaleceń dla poszczególnych krajów. Programy operacyjne przyczyniają się bezpośrednio do promowania trwałego zatrudnienia wysokiej jakości, włączenia społecznego, inwestowania w kształcenie i szkolenie oraz budowania zdolności instytucjonalnych. Inicjatywa na rzecz zatrudnienia ludzi młodych to specjalny instrument z budżetem 8,8 mld EUR, z czego połowa pochodzi z Europejskiego Funduszu Społecznego. Inicjatywa na rzecz zatrudnienia ludzi młodych jest ukierunkowana na osoby młode, które nie pracują, nie kształcą się ani nie szkolą, w regionach UE o najwyższych stopach bezrobocia młodzieży w 2012 r., zapewniając im możliwości zatrudnienia i szkoleń.

W latach 2014–2017 ponad 15 mln uczestników skorzystało ze wsparcia w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego i Inicjatywy na rzecz zatrudnienia ludzi młodych, z czego 3 mln osób było długotrwale bezrobotnych (17 %). Głównymi docelowymi grupami tych interwencji są osoby młode poniżej 25 roku życia (42 % wszystkich uczestników) oraz osoby o niskich umiejętnościach zawodowych z wykształceniem podstawowym lub średnim I stopnia (44 % wszystkich uczestników). Wdrażanie gwałtownie przyspieszyło w 2017 r. i oczekuje się, że jego tempo w najbliższych latach utrzyma się na stałym poziomie.

W latach 2014–2017 w ramach Inicjatywy na rzecz zatrudnienia ludzi młodych zapewniono wsparcie ponad 2,4 mln osób, z czego:

·780 000 osób młodych po opuszczeniu programu uczestniczyło w kształceniu/szkoleniu, zdobywając kwalifikacje, lub pracowało, w tym na własny rachunek;

·550 000 osób młodych otrzymało ofertę pracy, kształcenia ustawicznego, przygotowania zawodowego lub praktyk.

Dwukrotny wzrost liczby uczestników Europejskiego Funduszu Społecznego i Inicjatywy na rzecz zatrudnienia ludzi młodych od końca 2016 r. wskazuje na gwałtowne przyspieszenie realizacji projektów w terenie.

Państwa członkowskie intensyfikują działania informacyjne, zapewniając większą dostępność oferowanych usług dla osób młodych i lepszą identyfikację potrzebujących

W Finlandii ośrodki kompleksowego poradnictwa dla młodzieży (Ohjaamo, początkowo działające w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego) działają już na stałe i będą otrzymywały znaczne wsparcie finansowe, mające dotrzeć łącznie do 10 000 osób młodych. W całych Niemczech powstają agencje zatrudnienia, których usługi ukierunkowane są na ludzi młodych. Cypr rozpoczął projekt działań informacyjnych wspierany przez Ministerstwo Edukacji we współpracy z Ministerstwem Pracy i cypryjską Radą ds. Młodzieży, którego celem jest dotarcie do 4 000 osób biernych zawodowo, które nie pracują, nie kształcą się ani nie szkolą, oraz zapewnienie im wsparcia w zakresie aktywizacji poprzez doradztwo i zindywidualizowane szkolenia. Od listopada 2017 r. w Chorwacji funkcjonuje system identyfikacji kwalifikujących się uczestników, który ma na celu identyfikowanie osób niezarejestrowanych oraz rozpoznanie cech charakterystycznych tej grupy celem lepszego dostosowania do niej wprowadzanych środków.

W szeregu państw członkowskich Europejski Fundusz Społeczny zapewnia wsparcie w zakresie budowania zdolności i reform strukturalnych 139 . Przykładowo:

Na Łotwie Europejski Fundusz Społeczny pomaga w rozwijaniu dialogu społecznego. Za cel obrano przygotowanie ram prawnych, które ułatwią dialog społeczny w różnych sektorach.

W Hiszpanii w ramach funduszu wsparto strategię integracji na rynku pracy. Środki Europejskiego Fundusz Społecznego są obecnie również inwestowane w wspieranie „umów o przyuczanie do zawodu”, zarówno w zakresie programów szkoleniowych, jak i zmniejszania obciążenia przedsiębiorstw składkami na ubezpieczenie społeczne. Umowa o przyuczenie do zawodu stanowi również jedną z propozycji w ramach hiszpańskiej gwarancji dla młodzieży, specjalnie przygotowanych pod kątem osób młodych, które nie posiadają uprzednio zdobytych kwalifikacji lub które mają bardzo niski ogólny poziom kwalifikacji.

W Republice Czeskiej Europejski Fundusz Społeczny i Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego przyczyniły się do znacznego zwiększenia puli środków przeznaczonych na placówki opieki nad dziećmi (ok. 220 mln EUR ze wszystkich czeskich programów w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, tj. prawie trzykrotny wzrost). Usługi w tym zakresie spotkały się ze znacznym zainteresowaniem wnioskodawców, co potwierdza, że istnieje na nie zapotrzebowanie. Wprowadzono zmiany w przepisach, aby rozszerzyć wymagania dotyczące otwierania jednostek edukacji przedszkolnej i umożliwić pracodawcom zakładanie przedszkoli. Dotychczas utworzono 9 000 miejsc przedszkolnych.

W Portugalii w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego wspiera się budowanie zdolności instytucjonalnej partnerów społecznych w związku z istotną rolą, jaką pełnią w unowocześnianiu obowiązującej polityki rynku pracy oraz kształcenia i szkolenia zawodowego.

Ocena i ewaluacja 140

Do połowy 2018 r. państwa członkowskie przeprowadziły 164 oceny dotyczące Europejskiego Funduszu Społecznego i źródeł wielofunduszowych obejmujące lata 2014–2020. Oceny te objęły zarówno funkcjonowanie funduszu, jak i jego realizację. Komisja przystąpiła w 2018 r. do prac nad czterema ocenami tematycznymi (dotyczącymi wspierania zatrudnienia ludzi młodych, wspierania zatrudnienia i mobilności, wspierania kształcenia i szkolenia oraz wspierania włączenia społecznego).

W 2018 r. Komisja przygotowała ocenę skutków oraz wniosek dotyczący Europejskiego Funduszu Społecznego Plus (EFS+) na lata 2021-2027. Zidentyfikowano 141 szereg obszarów wymagających poprawy, np.:

·lepsze dostosowanie polityki do priorytetów politycznych i zarządzania gospodarką na szczeblu UE w kontekście Europejskiego semestru;

·w latach 2014–2020 wzmocniono podejście zorientowane na rezultaty, ale dotychczas nie było to wystarczające, aby zachęcić państwa członkowskich do poprawy wyników;

·pomimo pewnych postępów zarządzanie funduszem i jego funkcjonowanie jest zbyt złożone i pomimo poprawy w latach 2014–2020 nie dokonało się w pełni przejście z logiki opartej na nakładach do podejścia ukierunkowanego na rezultaty;

·Inicjatywa na rzecz zatrudnienia ludzi młodych: beneficjenci i organy wykonawcze postrzegają procedury zarządzania finansami inicjatywy (środki pochodzą z dwóch źródeł – ze środków przeznaczonych na Inicjatywę na rzecz zatrudnienia ludzi młodych i na Europejski Fundusz Społeczny) oraz dodatkowe wymogi w zakresie sprawozdawczości w ramach tej inicjatywy (wspólne wskaźniki Europejskiego Funduszu Społecznego i wskaźniki rezultatu Inicjatywy na rzecz zatrudnienia ludzi młodych) jako zwiększające obciążenie administracyjne. Kierunek dalszych usprawnień powinien być związany z szerszym włączeniem tych osób młodych, które są najbardziej wykluczone z kształcenia, szkoleń i zatrudnienia, jak również ze zwiększeniem ogólnej jakości ofert pracy i szkoleń finansowanych w ramach inicjatywy w kontekście programów związanych z gwarancją dla młodzieży.

W dniu 30 maja 2018 r. Komisja przyjęła wniosek dotyczący Europejskiego Funduszu Społecznego Plus (EFS+) 142 . Fundusz umożliwi – w szerszych ramach Europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych – skoncentrowanie wsparcia w większym stopniu na wyzwaniach wskazanych w ramach europejskiego semestru. W tym kontekście Europejski Fundusz Społeczny Plus połączy w jedno:

·Europejski Fundusz Społeczny (EFS) i Inicjatywę na rzecz zatrudnienia ludzi młodych;

·Europejski Fundusz Pomocy Najbardziej Potrzebującym;

·program UE na rzecz zatrudnienia i innowacji społecznych;

·program UE w dziedzinie zdrowia.

Europejski Fundusz Pomocy Najbardziej Potrzebującym

Cele programu

Europejski Fundusz Pomocy Najbardziej Potrzebującym wspiera działania państw członkowskich UE mające na celu udzielanie pomocy osobom najbardziej potrzebującym. Wsparcie to obejmuje żywność, odzież i inne niezbędne przedmioty użytku osobistego.

Ma zaradzić najcięższym formom ubóstwa w UE, takim jak niedostatek żywności, bezdomność i ubóstwo dzieci. Jest on wdrażany w ramach zarządzania dzielonego w oparciu o uproszczone przepisy i ograniczone wymogi administracyjne w porównaniu z Europejskim Funduszem Społecznym. Środki przeznaczone na Europejski Fundusz Pomocy Najbardziej Potrzebującym w latach 2014–2020 wyniosły prawie 3,8 mld EUR.

Wdrożenie i najnowsze osiągnięcia 143

·W 2017 r. w ramach Europejskiego Funduszu Pomocy Najbardziej Potrzebującym udzielono wsparcia 12,9 mln osób.

·Szacuje się, że około połowa odbiorców końcowych to kobiety, prawie 30 % dzieci w wieku 15 lat lub poniżej, a około 10 % to migranci, uczestnicy obcego pochodzenia lub członkowie mniejszości (w tym społeczności zmarginalizowanych, takich jak Romowie).

·Wsparciem na rzecz włączenia społecznego objęto ponad 36 000 osób.

·W latach 2014–2017 rozdzielono w sumie ponad 1,3 mln ton żywności, a w samym tylko 2017 r. około 370 000 ton (tj. ok. 30 %).

Wartość pieniężna wsparcia materialnego udzielonego do 2017 r. wyniosła 19,5 mln EUR. W porównaniu z 2016 r. wartość pieniężna pomocy materialnej wzrosła o 25 %.

Ocena i ewaluacja 

Wyniki oceny śródokresowej z 2018 r. 144 wskazują, że Europejski Fundusz Pomocy Najbardziej Potrzebującym ma wyraźny efekt ilościowy w prawie każdym państwie członkowskim. Wspierane z funduszu żywność, pomoc materialna i środki włączenia społecznego przynoszą rezultaty odczuwalne przez osoby najbardziej potrzebujące, w tym osoby, które w innym razie mogłyby zostać pominięte przez tradycyjną pomoc społeczną, lub osoby wymagające natychmiastowego wsparcia.

Istotną rolę w upowszechnianiu dobrych praktyk odegrało tworzenie sieci kontaktów i dzielenie się wiedzą wśród instytucji, organizacji partnerskich i podmiotów świadczących usługi społeczne, jak również między różnymi organizacjami partnerskimi. Dotyczyło to w szczególności niefinansowej pomocy dla osób najbardziej potrzebujących.

W ocenie śródokresowej wskazano szereg słabych stron w realizacji Europejskiego Funduszu Pomocy Najbardziej Potrzebującym. Błędne interpretacje unijnych ram regulacyjnych lub wymogów krajowych niekiedy skutkowały: a) opóźnieniami w fazie rozruchu programu, b) przeszkodami administracyjnymi związanymi głównie z krajowymi politykami w dziedzinie zamówień publicznych i dodatkowym wymogami, c) długimi procedurami dotyczącymi dokumentacji i instrukcjami oraz d) zbyt rozbudowanymi procedurami dotyczącymi certyfikacji odbiorców końcowych.

Podobnie, ustalenie ścisłego wykazu kryteriów kwalifikowalności dotyczących beneficjentów końcowych wiąże się z wykluczeniem osób, które nie mają dostępu do systemu socjalnego, i nie daje możliwości szybkiego reagowania na sytuacje wyjątkowe.

Trybunał Obrachunkowy stwierdził 145 , że Europejski Fundusz Pomocy Najbardziej Potrzebującym wnosi wkład w inicjatywy państw członkowskich mające na celu zmniejszenie skali ubóstwa i obejmuje innowacyjne działania na rzecz włączenia społecznego, ale powinien być lepiej ukierunkowany na osoby będące w największej potrzebie i mógłby się bardziej koncentrować na włączeniu społecznym, zamiast na zapewnianiu podstawowej pomocy żywnościowej bądź materialnej.

W dniu 30 maja 2018 r. Komisja przedstawiła wniosek w sprawie Europejskiego Funduszu Społecznego Plus, w którym założono połączenie Europejskiego Funduszu Pomocy Najbardziej Potrzebującym i Europejskiego Funduszu Społecznego. Umożliwi to łatwiejsze łączenie zapewniania pomocy żywnościowej i materialnej ze wsparciem na rzecz włączenia społecznego i aktywnymi środkami. Pomoże w wytworzeniu efektu synergii, spowoduje, że wsparcie będzie jeszcze bardziej nastawione na włączenie społeczne, i zapewni zintegrowaną strategię wychodzenia z ubóstwa. Pomoże również w poradzeniu sobie z aktualnymi niedociągnięciami, które wskazano w ocenach i które wynikają z tego, że brak wspólnego podejścia strategicznego utrudnia czasem uczestnikom wymagającym szczególnego traktowania płynne przejście z projektów finansowanych w ramach omawianego funduszu do projektów w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.

Trwały wzrost gospodarczy: zasoby naturalne (dział budżetowy 2)

Dzięki wspólnej polityce rolnej (w szczególności dzięki Europejskiemu Funduszowi Rolniczemu Gwarancji i Europejskiemu Funduszowi Rolnemu na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich) oraz polityce morskiej i polityce rybołówstwa (w szczególności dzięki Europejskiemu Funduszowi Morskiemu i Rybackiemu) w ramach budżetu UE wspierano opłacalną produkcję żywności, zrównoważone gospodarowanie zasobami naturalnymi, działania w dziedzinie klimatu oraz zrównoważony rozwój terytorialny. Opłacalna produkcja żywności pomaga pobudzać wzrost zatrudnienia, wzrost gospodarczy i inwestycje, ponieważ zależy od niej znaczna liczba miejsc pracy w sektorze rolnictwa, jak również w sektorze przetwórstwa spożywczego, w sektorze obrotu detalicznego żywnością oraz w sektorze usług związanych z żywnością. Wspieranie zrównoważonego gospodarowania zasobami naturalnymi i działań w dziedzinie klimatu pozwala zagwarantować, że podstawa zatrudnienia w sektorze rolnictwa utrzyma trwały charakter. Wspieranie zrównoważonego rozwoju terytorialnego obszarów wiejskich jest również korzystne dla wzrost gospodarczego, wzrostu zatrudnienia i inwestycji. Eliminacja przepaści cyfrowej między obszarami miejskimi i wiejskimi stanowi istotny czynnik, który pozwoli przedsiębiorstwom utrzymać konkurencyjność na obszarach wiejskich. Opłacalna produkcja żywności prowadzona z zachowanie rygorystycznych norm bezpieczeństwa żywności odgrywa również aktywną rolę w zrównoważonej i postępowej polityce handlowej prowadzonej pod kątem wykorzystania możliwości płynących z globalizacji. UE przewodzi również w zmaganiach z narastającymi wyzwaniami związanymi z oceanami nie tylko na szczeblu europejskim, ale również na skalę światową.

Wykres: Główne programy finansowane w 2018 r. z działu 2 „Trwały wzrost gospodarczy: zasoby naturalne”. Wszystkie kwoty podano w mln EUR. Kategoria „Inne programy” obejmuje m.in. inne agencje zdecentralizowane, inne działania i środki, projekty pilotażowe i działania przygotowawcze, działania finansowane w ramach prerogatyw Komisji oraz szczególne uprawnienia nadane Komisji.

Źródło: Komisja Europejska.

W 2018 r. na dział budżetowy 2 przydzielono 58,8 mld EUR, co odpowiada 37 % całkowitego budżetu UE na 2018 r. Dział budżetowy 2 obejmuje dwa filary wspólnej polityki rolnej: filar I, na który składają się środki wspierania rynku i płatności bezpośrednie finansowane z Europejskiego Funduszu Rolniczego Gwarancji, oraz filar II obejmujący wsparcie na rzecz rozwoju obszarów wiejskich finansowane z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich. Dział ten obejmuje także Europejski Fundusz Morski i Rybacki i międzynarodowy wymiar wspólnej polityki rybołówstwa, jak również działania w dziedzinie klimatu i ochrony środowiska w ramach programu LIFE – Programu działań na rzecz środowiska i klimatu 146 .

Europejski Fundusz Rolniczy Gwarancji

Cele programu

Europejski Fundusz Rolniczy Gwarancji stwarza zachęty na rzecz inteligentnego, trwałego wzrostu gospodarczego sprzyjającego włączeniu społecznemu i pomaga w osiąganiu celów wspólnej polityki rolnej dotyczących opłacalnej produkcji żywności, zrównoważonego gospodarowania zasobami naturalnymi (co obejmuje również działania w dziedzinie klimatu) oraz zrównoważonego rozwoju terytorialnego. Płatności bezpośrednie stanowią podstawową ochronę dochodów gospodarstw rolnych przed wstrząsami, na które rolnictwo jest szczególnie narażone (np. zmiany cen i warunki pogodowe). Główne szczegółowe cele funduszu są następujące:

Wdrożenie i najnowsze osiągnięcia

Płatności bezpośrednie

Z płatności bezpośrednich skorzystało około 6,5 mln gospodarstw rolnych obejmujących 90 % użytków rolnych. W 2017 r. 147 wsparcie to stanowiło 38 % ich dochodów z działalności rolniczej 148 . Od czasu ostatniej reformy wspólnej polityki rolnej w 2015 r. płatności bezpośrednie zostały lepiej ukierunkowane dzięki różnym „warstwom” płatności, które zaspokajają szczególne potrzeby młodych rolników, mniejszych gospodarstw rolnych, konkretnych sektorów lub regionów zmagających się z trudnościami, jak również w zakresie środowiska i klimatu. W efekcie tych zmian w strukturze systemu płatności bezpośrednich – jak również możliwości dotyczących redystrybucji i stosowania górnych limitów – podział płatności stał się bardziej sprawiedliwy. Efekt stabilizujący płatności bezpośrednich jest uzupełniany instrumentami rynkowymi, które funkcjonują obecnie jako „siatka bezpieczeństwa”, zamiast sterować rynkiem UE, jak często miało to miejsce w przeszłości.

Ponieważ płatności bezpośrednie przyznaje się za hektar obszarów kwalifikowalnych, istnieje silna korelacja między rozdziałem płatności bezpośrednich i podziałem obszaru między rolników. W konsekwencji, większe gospodarstwa rolne skupiają najwięcej wsparcia 149 i istnieje duża liczba beneficjentów otrzymujących bardzo niewielkie wsparcie, co odzwierciedla wysoki stopień rozdrobnienia unijnego sektora rolnego i proporcjonalny wkład tych grup gospodarstw w sytuację ekonomiczną sektora. W roku budżetowym 2017 niemal 50 % beneficjentów płatności bezpośrednich posiadało poniżej 5 hektarów, a ich udział wynosił poniżej 5 % całkowitego obszaru objętego wsparciem.

Wykres: Podział wsparcia bezpośredniego na rzecz unijnych rolników.

Źródło: Dane kontrolne CATS (rok składania wniosków 2016).

Reforma wspólnej polityki rolnej z 2013 r. umożliwiła redystrybucję płatności bezpośrednich wśród beneficjentów, w szczególności na korzyść małych i średnich gospodarstw. Państwa członkowskie muszą ograniczyć co najmniej o 5 % przychody przekraczające 150 000 EUR otrzymywane przez jakiegokolwiek beneficjenta w ramach systemu płatności podstawowej lub systemu jednolitej płatności obszarowej. Mogą nawet ustanowić pułap tych przychodów (dziewięć państw członkowskich podjęło decyzję o zastosowaniu limitu od 2015 r.). Mogą również dokonać redystrybucji do 30 % swojego krajowego przydziału na płatności bezpośrednie między wypłaty z tytułu pierwszego hektara poszczególnych gospodarstw („płatność redystrybucyjna”). W 2017 r. dziewięć państw członkowskich wdrożyło ten program, wykorzystując 0,5–15 % swoich całkowitych wydatków na płatności bezpośrednie.

Państwa członkowskie muszą ponadto zmniejszyć różnice między poziomami wypłat za hektar na rzecz beneficjentów na swoich terytoriach (określa się to jako „wewnętrzne ujednolicenie”). Przewidziano również zapis dotyczący stopniowego dostosowywania alokacji finansowych poszczególnych państw członkowskich, aby zbliżyć do siebie średnie poziomy płatności w różnych państwach („mechanizm konwergencji zewnętrznej”). Ponadto klauzula dotycząca rolników aktywnych zawodowo umożliwia wyłączenie ze wsparcia osób prowadzących jedynie działalność rolniczą o charakterze marginalnym.

Od roku składania wniosków 2018 akt prawa Unii zwany rozporządzeniem zbiorczym 150 pomaga w usprawnianiu funkcjonowania systemów płatności bezpośrednich i upraszczaniu ich wdrażania.

Jeżeli chodzi o warstwę zazieleniania systemu płatności bezpośrednich, aby uwzględnić różnorodność systemów rolnych w UE, za pośrednictwem rozporządzenia zbiorczego wprowadzono zmiany, które pozwalają państwom członkowskim klasyfikować użytki zielone jako „trwałe”, jeżeli zostaną zaorane w okresie pięciu lat. W 2018 r. osiem państw członkowskich zdecydowało się na wykorzystanie tej możliwości. Rolnicy uzyskali pewną dodatkową swobodę dzięki uproszczeniu zwolnień z zasad dotyczących dywersyfikacji upraw lub obszarów proekologicznych stosowanych w przypadku gospodarstw o znacznym udziale użytków zielonych, gruntów ugorowanych, roślin strączkowych lub upraw rosnących pod wodą. Z kolei nowe rodzaje obszarów proekologicznych poszerzyły wachlarz możliwości, które państwa członkowskie mogą zaoferować rolnikom w kwestii spełnienia tego wymogu. W 2018 r. szereg państw członkowskich skorzystało z tego wachlarza możliwości i włączyło je do swoich wykazów obszarów proekologicznych. Od 2018 r. 80 % całego obszaru rolnego w UE podlega co najmniej jednemu obowiązkowi zazieleniania. W ramach zmiany przepisów w 2018 r. po raz pierwszy wprowadzono zakaz stosowania środków ochrony roślin na obszarach proekologicznych.

W 2018 r., tak jak w 2017 r., w związku z nadzwyczajnymi warunkami pogodowymi w szeregu państw członkowskich (susza, silne opady deszczu, opady śniegu, mróz) Komisja przyznała odstępstwa od niektórych przepisów dotyczących zazieleniania (obszar proekologiczny, dywersyfikacja upraw), aby poprawić sytuację poszkodowanych rolników w tych państwach. Aby złagodzić wpływ suszy na dostępność paszy dla zwierzęta gospodarskich, 11 państw członkowskich (z 13, które były do tego uprawnione) zastosowało odstępstwa od niektórych wymogów dotyczących gruntu ugorowanego i międzyplonów. Z informacji uzyskanych za rok składania wniosków 2018 zdaje się wynikać, że te objęte odstępstwem obszary proekologiczne w pewnym stopniu pomogły uzupełnić całkowity obszar dostępny na potrzeby produkcji paszy.

Od 2018 r. 151 nowe unijne przepisy 152 wraz z wytycznymi technicznymi dostarczonymi przez Komisję umożliwiają państwom członkowskim wykorzystanie publicznie dostępnych danych satelitarnych (program Copernicus) do monitorowania obszarów zgłaszanych w celu uzyskania pomocy. Szereg państw członkowskich podjęło decyzję o wprowadzeniu od 2019 r. „kontroli w formie monitorowania” w odniesieniu do części programów pomocy lub obszarów. Oczekuje się, że podejście oparte na monitorowaniu pozwoli w znacznym stopniu uprościć czynności administracyjne i kontrolne oraz zapewni nowe możliwości monitorowania szeroko rozumianych wyników wspólnej polityki. Podejście to jest nadal stosowane we wnioskach dotyczących wspólnej polityki rolnej po 2020 r.