KOMISJA EUROPEJSKA

Bruksela, dnia 11.10.2018

COM(2018) 673 final

KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW

Zrównoważona biogospodarka dla Europy:

wzmocnienie powiązań między gospodarką, społeczeństwem i środowiskiem

{SWD(2018) 431 final}

1.    Wprowadzenie

Żyjemy w świecie ograniczonych zasobów. Światowe wyzwania takie jak zmiana klimatu czy degradacja gleby i ekosystemu w połączeniu z rosnącą populacją zmuszają nas do poszukiwania nowych sposobów produkcji i konsumpcji, które nie naruszają granic ekologicznych naszej planety. Równocześnie konieczność osiągnięcia zrównoważonego rozwoju stanowi dla nas silną zachętę do modernizacji przemysłu i wzmocnienia pozycji Europy w wysoce konkurencyjnej gospodarce światowej, tym samym zapewniając dobrobyt jej obywatelom. Aby zmierzyć się z tymi wyzwaniami, musimy ulepszyć sposób produkcji i konsumpcji żywności, produktów i materiałów w ramach zdrowych ekosystemów dzięki zrównoważonej biogospodarce.

Celem niniejszej aktualizacji strategii dotyczącej biogospodarki z 2012 r. 2 jest stawienie czoła tym wyzwaniom poprzez zestaw 14 konkretnych działań, który zostanie uruchomiony najpóźniej w 2019 r. 3  Działania te odzwierciedlają wnioski z przeglądu strategii z 2017 r. 4  

2. W jaki sposób biogospodarka przyczynia się do realizacji priorytetów UE?

Niniejsza aktualizacja strategii dotyczącej biogospodarki z 2012 r. zmaksymalizuje wkład biogospodarki w realizację najważniejszych priorytetów polityki europejskiej 5 .

Zapewnienie zrównoważonego rozwoju jest nie tylko zobowiązaniem prawnym, ale również szansą dla wszystkich obszarów Europy i podwaliną większości unijnych priorytetów 6 . Już teraz UE jest światowym liderem zrównoważonego wykorzystania zasobów naturalnych w ramach efektywnej biogospodarki, co ma kluczowe znaczenie dla większości celów zrównoważonego rozwoju 7 .

Biogospodarka, której wartość obrotów wynosi 2,3 bln EUR i w której pracuje 8,2 % unijnej siły roboczej 8 , jest kluczowym elementem funkcjonowania i sukcesu unijnej gospodarki. Wprowadzenie zrównoważonej europejskiej biogospodarki doprowadziłoby do tworzenia miejsc pracy, zwłaszcza na obszarach przybrzeżnych i wiejskich, poprzez coraz większy udział producentów surowców w ich lokalnych biogospodarkach. Według szacunków branżowych do 2030 r. w bioprzemyśle można stworzyć milion nowych miejsc pracy 9 . Najważniejszą rolę w realizacji tego potencjału będzie pełnić silny i szybko rozwijający się ekosystem przedsiębiorstw typu start-up w sektorze biotechnologicznym. 

Zrównoważona europejska biogospodarka jest niezbędna, aby budować przyszłość neutralną pod względem emisji dwutlenku węgla zgodnie z celami porozumienia paryskiego w zakresie klimatu. Przykładowo z materiałami drzewnymi wiążą się w sektorze budowlanym nie tylko ogromne korzyści dla środowiska, ale również znakomite możliwości gospodarcze. Badania pokazują, że postawienie budynku z użyciem 1 tony drewna zamiast 1 tony betonu mogłoby doprowadzić do zmniejszenia emisji dwutlenku węgla średnio o 2,1 tony w całym cyklu życia produktu (w tym okresie jego użytkowania i usunięcia) 10 . Zrównoważona biogospodarka jest również niezbędna do ograniczenia emisji w europejskim sektorze energetycznym. Oczekuje się, że bioenergia, która jest obecnie największym odnawialnym źródłem energii w UE, pozostanie kluczowym składnikiem koszyka energetycznego w 2030 r. i przyczyni się do osiągnięcia celów UE w zakresie energii ze źródeł odnawialnych na poziomie 20 % w 2020 r. i co najmniej 32 % w 2030 r. 11 Zrównoważona produkcja podstawowa na lądzie i na morzu stanowi podstawę ogólnego zrównoważonego rozwoju biogospodarki oraz doprowadzi do powstania „ujemnych emisji” lub pochłaniaczy dwutlenku węgla, zgodnie ze zobowiązaniami porozumienia paryskiego.

Zrównoważona europejska biogospodarka stanowi wsparcie dla modernizacji i wzmocnienia unijnej bazy przemysłowej, tworząc nowe łańcuchy wartości i bardziej ekologiczne i opłacalne procesy przemysłowe. Wykorzystując bezprecedensowe postępy w dziedzinie nauk o życiu i biotechnologii, a także innowacje łączące świat fizyczny, cyfrowy i biologiczny, europejska baza przemysłowa może utrzymać i wzmocnić swoją pozycję światowego lidera. Badania naukowe i innowacje oraz wprowadzanie innowacyjnych rozwiązań w zakresie produkcji nowych i zrównoważonych bioproduktów (np. biochemikaliów, biopaliw itd.) zwiększą również naszą zdolność do zastępowania surowców kopalnych w ważnych obszarach europejskiego przemysłu (np. w budownictwie, sektorze opakowaniowym, tekstylnym, kosmetycznym, a także w sektorze półproduktów farmaceutycznych i towarów konsumenckich) zgodnie ze zaktualizowanymi celami polityki przemysłowej 12 . Zgodnie z prognozami branżowymi oczekuje się, że w ciągu najbliższej dekady zapotrzebowanie na biotechnologie przemysłowe wzrośnie niemal dwukrotnie 13 .

Zrównoważona biogospodarka jest odnawialnym elementem gospodarki o obiegu zamkniętym. Dzięki niej można przekształcić bioodpady, resztki i odrzuty w wartościowe zasoby oraz tworzyć innowacje i zachęty, aby sprzedawcy detaliczni i konsumenci mogli ograniczyć marnotrawienie żywności o 50 % do 2030 r. Przykładowo w sektorze produkcji zwierzęcej innowacje w coraz większym stopniu umożliwiają bezpieczne przetwarzanie niektórych odpadów spożywczych na paszę dla zwierząt – pod warunkiem przestrzegania obowiązujących zasad i wymogów prawnych 14 . Szacuje się, że obszar, który obecnie wykorzystuje się na potrzeby żywienia zwierząt i który można by zachować dzięki tym innowacjom, mógłby wyżywić dodatkowe trzy miliardy ludzi 15 . Miasta powinny stać się głównymi ośrodkami biogospodarki o obiegu zamkniętym. Plany rozwoju obszarów miejskich, w których uwzględnia się gospodarkę o obiegu zamkniętym, mogłyby przełożyć się na istotne korzyści gospodarcze i środowiskowe. Przykładowo według szacunków dotyczących Amsterdamu lepszy recykling strumieni odpadów organicznych o wysokiej wartości może doprowadzić do wygenerowania 150 mln EUR wartości dodanej rocznie, stworzenia 1 200 nowych miejsc pracy w perspektywie długoterminowej oraz zaoszczędzenia 600 000 ton dwutlenku węgla rocznie 16 . Dla 50 największych miast Europy, w których mieszka 11 % ludności UE, połączone skutki byłyby co najmniej 50 razy wyższe.

Wspieranie zdrowych ekosystemów jest europejskim priorytetem. Biogospodarka może przyczynić się do odtworzenia ekosystemów, na przykład poprzez uwolnienie mórz i oceanów od tworzyw sztucznych. Europejska Agencja Środowiska już teraz zaleca, aby w przypadkach, w których ryzyko rozproszenia do ekosystemu jest wysokie, tj. jeżeli wykorzystywane są takie produkty jak smary, zużywające się materiały i produkty jednorazowego użytku, stosowano biodegradowalne materiały oparte na surowcach organicznych zamiast tworzyw sztucznych 17 . Ponadto zrównoważona biogospodarka przyczyni się do realizacji celu zrównoważonego rozwoju, którym jest osiągnięcie neutralności degradacji gruntów do 2030 r., oraz ambicji przywrócenia co najmniej 15 % zdegradowanych ekosystemów do 2020 r. 18

Wykorzystanie tego potencjału nie nastąpi samoistnie. Wymaga inwestycji, innowacji, opracowania strategii i wdrożenia zmian systemowych, które dotyczą różnych sektorów (rolnictwa, leśnictwa, rybołówstwa, akwakultury, żywności, bioprzemysłu). Oznacza to zwiększenie naszej zdolności do przekładania szans stwarzanych przez wszystkie rodzaje innowacji na nowe produkty i usługi na rynku, przy jednoczesnym tworzeniu miejsc pracy na szczeblu lokalnym. Należy to ponadto uczynić w europejskim stylu: utrzymać rentowność, nadając przy tym priorytet kwestiom zrównoważonego rozwoju i obiegu zamkniętego.

W tym kontekście kluczowe znaczenie ma zwiększanie wpływu badań i innowacji w UE 19 . Przepisy i finansowanie muszą być przyjazne dla innowacji, aby Europa mogła stać się liderem w dziedzinie innowacji tworzących rynek. Podkreślono to w niedawno opublikowanym „odnowionym europejskim programie na rzecz badań naukowych i innowacji” 20 . Program „Horyzont 2020” i Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego będą – w sposób wzajemnie uzupełniający się – w dalszym ciągu przynosić ważne rezultaty z zakresu badań naukowych i innowacji, które mogą pomóc w rozwiązaniu przekrojowych problemów i wykorzystaniu szans w biogospodarce. Wnioski Komisji dotyczące kolejnych wieloletnich ram finansowych na lata 2021–2027 mają na celu istotnie pobudzić do systemowego wdrażania badań naukowych i innowacji w obszarach i sektorach objętych biogospodarką, w szczególności w formie 10 mld EUR przeznaczonych 21 na klaster „Żywność i zasoby naturalne” w ramach programu „Horyzont Europa” 22 . To założenie odzwierciedlono również w wielu strategiach inteligentnej specjalizacji, w których określono priorytety związane z biogospodarką, oraz we współpracy regionów w ramach platform inteligentnej specjalizacji i partnerstw w zakresie biogospodarki, których celem jest ułatwienie zaangażowania regionów UE 23 . Badania naukowe i innowacje w biogospodarce są również ważnym obszarem współpracy na szczeblu globalnym.

Należy jednak wykraczać poza badania naukowe i innowacje, przyjmując strategiczne i systemowe podejście do wprowadzania innowacji, aby w pełni wykorzystać gospodarcze, społeczne i środowiskowe korzyści, jakie niesie za sobą biogospodarka. Takie podejście powinno skupiać wszystkie podmioty z różnych regionów i łańcuchów wartości, aby można było określić potrzeby i działania, które należy podjąć. W tym celu konieczne będzie sprostanie systemowym wyzwaniom, które dotyczą poszczególnych sektorów, w tym wykorzystania synergii i osiągnięcia kompromisów, aby umożliwić i przyspieszyć wdrażanie modeli gospodarki o obiegu zamkniętym. W ramach tego podejścia konieczne będzie udostępnienie niemal wszystkich narzędzi i polityk oraz wykorzystanie synergii z innymi funduszami i instrumentami na szczeblu UE i krajowym, w szczególności ze wspólną polityką rolną, wspólną polityką rybołówstwa oraz polityką spójności i instrumentami finansowymi w ramach Programu InvestEU.

3. Uwolnienie potencjału biogospodarki

Cel strategii dotyczącej biogospodarki z 2012 r., którym było „stworzenie podstaw dla bardziej innowacyjnego, zasobooszczędnego i konkurencyjnego społeczeństwa, w którym zapewnienie bezpieczeństwa żywnościowego nie wchodzi w konflikt z zasadami zrównoważonego wykorzystania zasobów odnawialnych dla celów przemysłowych, przy jednoczesnym zapewnieniu ochrony środowiska”, nadal jest aktualny. W przeglądzie tej strategii 24 uznano jej sukces, w szczególności w zakresie wdrażania badań naukowych i innowacji, pobudzania inwestycji prywatnych, rozwoju nowych łańcuchów wartości, promowania wykorzystania krajowych strategii dotyczących biogospodarki naturalnej i angażowania zainteresowanych stron. W ramach przeglądu stwierdzono, że pięć celów strategii dotyczącej biogospodarki z 2012 r. nadal pozostaje aktualne.

Uznano wkład strategii dotyczącej biogospodarki zarówno w gospodarkę o obiegu zamkniętym, jak i w unię energetyczną, ale podkreślono również, że zakres jej celów należy dostosować zgodnie z ogólnymi priorytetami europejskimi. W związku z tym należy przekierować działania, tak aby zmaksymalizować ich wpływ na realizację wspomnianych priorytetów, w szczególności tych określonych w zaktualizowanej polityce przemysłowej 25 , planie działania na rzecz gospodarki o obiegu zamkniętym 26 i pakiecie „Czysta energia dla wszystkich Europejczyków” 27 .

W dalszym ciągu krytyczne znaczenie ma pierwszy cel, tj. zapewnienie bezpieczeństwa żywnościowego i żywieniowego. Systemy żywnościowe i rolnicze odpowiadają za około trzy czwarte ogólnego zatrudnienia w biogospodarce i około dwie trzecie obrotu biogospodarki. Ich zrównoważony rozwój jest jednak zagrożony w związku z rosnącą populacją światową, zmieniającymi się praktykami konsumpcyjnymi i żywieniowymi, niezrównoważonym korzystaniem z biomasy i wytwarzaniem odpadów oraz zagrożeniami z zakresu zmiany klimatu 28 . Należy przyspieszyć proces przechodzenia na zrównoważone, zdrowe, uwzględniające kwestie żywieniowe, zasobooszczędne i odporne systemy żywnościowe i rolnicze o obiegu zamkniętym, które sprzyjają włączeniu społecznemu. Działania te obejmują przekształcanie odpadów organicznych, resztek i odrzutów żywnościowych w wartościowe i bezpieczne bioprodukty, np. poprzez uruchomienie małych biorafinerii oraz pomaganie rolnikom, leśnikom i rybakom w zróżnicowaniu ich źródeł dochodów i lepszym zarządzaniu ryzykiem rynkowym, jednocześnie realizując cele gospodarki o obiegu zamkniętym.

W kontekście coraz większej presji środowiskowej i utraty różnorodności biologicznej drugi cel, tj. zrównoważona gospodarka zasobami naturalnymi, jest obecnie ważniejszy niż kiedykolwiek 29 . Konieczne są szybkie działania, aby uniknąć degradacji ekosystemów, przywrócić i wzmocnić funkcje ekosystemów, które mogą zwiększyć bezpieczeństwo żywnościowe i wodne, oraz w znacznym stopniu przyczynić się do przystosowania się do zmiany klimatu i jej łagodzenia poprzez „ujemne emisje” i pochłaniacze dwutlenku węgla 30 . W szczególności od różnorodności biologicznej zależy zachowanie i produktywność zdrowych ekosystemów mórz, oceanów, lasów i gleb. Musimy również poprawić naszą zdolność do monitorowania i prognozowania stanu i rozwoju naszych zasobów naturalnych.

Trzeci cel – ograniczenie zależności od zasobów nieodnawialnych, które nie mają zrównoważonego charakteru – bez względu na to, czy pochodzą one ze źródeł krajowych, czy z zagranicy – ma kluczowe znaczenie dla realizacji unijnych celów w zakresie energii i klimatu, ponieważ bioenergia, która jest obecnie największym odnawialnym źródłem energii w UE, ma pozostać istotnym elementem koszyka energetycznego w 2030 r. 31 Wzmocnienie sektora biotechnologicznego może prowadzić do przyspieszenia procesu zastępowania zasobów nieodnawialnych zgodnie ze zobowiązaniami UE przyjętymi w ramach porozumienia paryskiego. Ponadto symbioza przemysłów i innowacyjne bioprocesy przemysłowe 32 przyczyniają się do zazieleniania przemysłu oraz rozwoju biogospodarek o obiegu zamkniętym i bioproduktów, np. poprzez wprowadzenie innowacji w sposobie, w jaki miasta zapewniają wartość dodaną względem swojego dużego udziału bioodpadów.

Czwarty cel, tj. łagodzenie zmiany klimatu i przystosowanie się do niej, okazał się globalnym wyzwaniem obecnego pokolenia. Zgodnie z długoterminową strategią ograniczania emisji gazów cieplarnianych zrównoważona biogospodarka o obiegu zamkniętym ma kluczowe znaczenie dla zapewnienia neutralności Europy pod względem emisji gazów cieplarnianych. Ponadto zrównoważona biogospodarka ma duży potencjał w zakresie ograniczenia emisji gazów cieplarnianych poprzez promowanie bardziej zasobooszczędnych, czynnych i zrównoważonych praktyk produkcji podstawowej na lądzie i morzu, a także poprzez zwiększanie zdolności ekosystemów do regulowania klimatu, na przykład dzięki wprowadzaniu innowacji w formie upraw sprzyjających pochłanianiu dwutlenku węgla przez glebę.

Piąty cel, którym jest wzmocnienie konkurencyjności Europy i tworzenie miejsc pracy, stanowi główny cel polityczny biogospodarki. Działania takie jak zapewnienie ram dla rozwoju i wdrażania innowacji oraz wspieranie rozwoju rynków bioproduktów, np. poprzez zamówienia publiczne 33 , tworzenie norm, politykę w zakresie energii ze źródeł odnawialnych oraz ustalanie cen uprawnień do emisji dwutlenku węgla, będą sprzyjać globalnej konkurencyjności i transformacji przemysłu europejskiego5. Biogospodarka oferuje duże szanse w zakresie tworzenia nowych miejsc pracy, regionalnego rozwoju gospodarczego i poprawy spójności terytorialnej, również na odległych lub peryferyjnych obszarach. Biogospodarka może zapewnić ważne źródło dywersyfikacji dochodów dla rolników, leśników i rybaków oraz pobudzić rozwój lokalnych gospodarek wiejskich poprzez zwiększone inwestycje w umiejętności, wiedzę, innowacje i nowe modele biznesowe, zgodnie z zaleceniami deklaracji z Cork 2.0 z 2016 r. 34 .

4.    Działania na rzecz zrównoważonej biogospodarki o obiegu zamkniętym

Aby wesprzeć pięć celów w kontekście zmienionych priorytetów politycznych, w niniejszej zaktualizowanej strategii zaproponowano trzy główne obszary działania:

1.wzmocnienie i zwiększenie skali sektorów biotechnologicznych oraz odblokowanie inwestycji i rynków;

2.szybkie wdrożenie lokalnych biogospodarek w całej Europie;

3.zrozumienie ekologicznych granic biogospodarki.

Proponowane działania opierają się na wcześniejszych udanych inwestycjach w badania naukowe i innowacje oraz wykraczają poza nie. W planie działania zastosowano podejście systemowe, aby rozwinąć biogospodarkę, zwiększyć jej skalę i zapewnić jej ogólną zrównoważoność i obieg zamknięty. Plan działania obejmuje wiele sektorów i polityk związanych z biogospodarką, łączy je, ułatwia osiągnięcie spójności i synergii, zapewnia kompromisy np. w zakresie konkurencyjnego wykorzystania biomasy oraz stanowi ogólny zarys, na podstawie którego Unia będzie mogła rozwinąć potencjał biogospodarki i wykorzystać go do skutecznej realizacji wielu swoich celów politycznych. Działania zostaną wdrożone w istniejącym międzynarodowym kontekście Międzynarodowego Forum Biogospodarki 35 i Światowego Szczytu Biogospodarki (Global Bioeconomy Summit) 36 , aby wzmocnić synergię z działaniami partnerów, które bazują na tych samych założeniach.

4.1. Wzmocnienie i zwiększenie skali sektorów biotechnologicznych oraz odblokowanie inwestycji i rynków

Aby przyspieszyć rozwój i wdrażanie zrównoważonych rozwiązań biotechnologicznych o obiegu zamkniętym, od których zależy modernizacja, wzmocnienie i konkurencyjność naszej bazy przemysłowej, UE będzie intensywniej mobilizować zainteresowane strony sektora publicznego i prywatnego w zakresie działań badawczych, demonstracyjnych i wdrożeniowych związanych z rozwiązaniami biotechnologicznymi (działanie 1.1). Działania te obejmują na przykład promowanie technologii takich jak sztuczna inteligencja oraz innowacyjnych rozwiązań, które można zastosować na małą skalę i można łatwo powielać. W ramach programu „Horyzont 2020” unijne partnerstwo publiczno-prywatne przemysłu opartego na surowcach pochodzenia biologicznego miało kluczowe znaczenie dla opracowania i wdrożenia nowych biotechnologicznych łańcuchów wartości w oparciu o wykorzystanie zasobów odnawialnych, w tym odpadów 37 . Wskutek tego działania opracowany zostanie zestaw narzędzi obejmujący rozwiązania w zakresie przetwarzania biomasy na bioprodukty, który wesprze modernizację i odnowę naszego przemysłu w wielu obszarach.

Oprócz dotacji na badania naukowe i innowacje przyznawanych w ramach programu „Horyzont 2020” UE uruchomi również ukierunkowany instrument finansowy – tematyczną platformę inwestycyjną na rzecz biogospodarki o obiegu zamkniętym, z budżetem 100 mln EUR 38 (działanie 1.2) – aby wyeliminować ryzyko dla inwestycji prywatnych w zrównoważone rozwiązania. Platforma będzie się opierać na synergii z obecnie wdrażanymi i kolejnymi inicjatywami UE, takimi jak unia rynków kapitałowych, Program InvestEU, wspólna polityka rolna i fundusz innowacyjny, a także wzmocni tę synergię.

Aby wykorzystać jego potencjał, należy w dalszym ciągu promować sektor biotechnologiczny z uwagi na jego pozytywny wpływ; sektor ten musi funkcjonować na równych warunkach rynkowych i regulacyjnych jak w przypadku sektorów opartych na zasobach kopalnych. W ramach tego działania zidentyfikowane zostaną wąskie gardła, czynniki sprzyjające oraz luki wpływające na bioinnowacje; zapewnione zostaną również nieobowiązkowe wytyczne na temat wdrażania tych innowacji na szeroką skalę, aby promować istniejące normy i oznakowania oraz ocenić potrzebę opracowania nowych, w szczególności w odniesieniu do bioproduktów (działanie 1.3).

Aby zwiększyć absorpcję rynku i zaufanie konsumentów, konieczne jest stosowanie wielu instrumentów. Wymaga to dostępności wiarygodnych i porównywalnych informacji na temat efektów działalności środowiskowej oraz ich zastosowania w instrumentach politycznych zorientowanych na środowisko (np. w oznakowaniu ekologicznym UE i zielonych zamówieniach publicznych), jeżeli okaże się to korzystne z perspektywy środowiskowej. Tworzenie i wykorzystywanie danych musi być zgodne z metodą odnoszącą się do śladu środowiskowego produktu. Inne aspekty, które należy uwzględnić, obejmują promowanie i opracowywanie norm, które mogą służyć do weryfikacji właściwości produktów, jako podstawy dla istniejących nieobowiązkowych oznakowań (działanie 1.4). Ogólnie rzecz biorąc, działania przyczynią się do dywersyfikacji, rozwoju i zastosowania rozwiązań biotechnologicznych. Ponadto ich celem będzie ułatwienie rozwoju nowych zrównoważonych biorafinerii oraz potwierdzenie ich rodzaju i szacunkowego potencjału – obecne szacunki dotyczą około 300 nowych biorafinerii (działanie 1.5) 39 . Działania te będą opierać się na dostępności zasobów pochodzących ze zrównoważonych źródeł.

Ponadto w ramach starań na rzecz sprostania globalnemu wyzwaniu, jakim jest uwolnienie oceanów od tworzyw sztucznych przy jednoczesnym oferowaniu możliwości rozwoju innowacyjnych modeli biznesowych opartych na zasobach biologicznych i innowacyjnych bioproduktów, podjęte zostaną działania w celu ukierunkowania potencjału biogospodarki, aby przyczynić się do rozwiązania problemu zanieczyszczenia plastikiem 40 europejskich mórz i oceanów oraz wód śródlądowych, a także by przywrócić jakość wód i ekosystemy (działanie 1.6). Przykładowo działanie zmobilizuje najważniejsze podmioty uczestniczące w łańcuchu wartości tworzyw sztucznych do wsparcia opracowywania materiałów, które zastąpią zasoby kopalne, w szczególności biologicznych materiałów, które zastępują tworzywa sztuczne, nadają się do recyklingu i ulegają biodegradacji w środowisku morskim.

4.2. Szybkie wdrożenie lokalnych biogospodarek w całej Europie

Komisja Europejska będzie czynnie wspierać i promować wszystkie rodzaje innowacji i praktyk w zakresie zrównoważonych systemów żywnościowych i rolniczych, leśnictwa i bioprodukcji poprzez systemowe i przekrojowe podejście łączące podmioty, obszary i łańcuchy wartości. Komisja opracuje strategiczny program wdrażania (działanie 2.1), który zapewni długoterminową wizję sposobów wykorzystania i zwiększenia skali biogospodarki w sposób zrównoważony i z zachowaniem obiegu zamkniętego. To systemowe podejście obejmie między innymi następujące obszary:

-zapewnienie aktualności systemów żywnościowych i rolniczych (lądowych i morskich) poprzez rozwiązanie problemów z zakresu np. odpadów spożywczych, strat i produktów ubocznych (w tym zapewniając recykling składników odżywczych), odporności, konieczności zapewnienia produkcji żywności uwzględniającej kwestie żywieniowe oraz produkcji większej ilości żywności w ramach zrównoważonego użytkowania mórz i oceanów 41 , jednocześnie zwiększając udział unijnej produkcji akwakultury i absorpcji rynku;

-bioinnowacje, w tym w dziedzinie rolnictwa, aby opracowywać nowe chemikalia, produkty, procesy i łańcuchy wartości na rzecz rynków biotechnologicznych na obszarach wiejskich i przybrzeżnych, przy udziale producentów surowców i zwiększonych korzyściach z ich strony;

-nowe możliwości dla sektora leśnego w celu zastąpienia surowców pozbawionych zrównoważonego charakteru w budownictwie, pakowanie w biomateriały oraz zapewnienie bardziej zrównoważonych innowacji w sektorach takich jak sektory tekstyliów, mebli i chemikaliów, które funkcjonują w oparciu o zasoby leśne, a także nowe modele biznesowe oparte na wycenie usług ekosystemów leśnych;

-wykorzystanie potencjału rolnictwa oceanicznego – glonów i innych zasobów morskich – wraz ze zwiększeniem morskich sektorów biotechnologicznych i zapewnieniem ich absorpcji rynkowej, a także dalsza integracja rolnictwa morskiego i lądowego.

Konkretne działania w celu opracowania tego strategicznego programu wdrażania wykażą ogromny potencjał biogospodarki dla rozwoju obszarów rolnych, przybrzeżnych i miejskich. Wdrożone zostaną działania pilotażowe (działanie 2.2), które wzmocnią synergię między istniejącymi instrumentami UE wspierającymi działania lokalne, wprowadzając wyraźniejszy nacisk na biogospodarkę. W pierwszej kolejności uruchomionych zostanie pięć działań pilotażowych:

·pilotażowy projekt „Niebieska biogospodarka” uwolni potencjał podejść opartych na niebieskiej biogospodarce na obszarach przybrzeżnych i wyspach. Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego okazała się dobrym narzędziem oddolnym, które umożliwia przeznaczenie istniejących funduszy na lokalnie dostosowane modele biogospodarki 42 . Proponuje się rozszerzenie podobnych działań na inne baseny morskie, a także obszary przybrzeżne i morskie, w tym poprzez wykorzystanie Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego; 

·w ramach wspólnej polityki rolnej opracowane zostaną konkretne działania interwencyjne, aby wspierać biogospodarkę sprzyjającą włączeniu społecznemu na obszarach wiejskich. Celem jest lepsze powiązanie strategii krajowych dotyczących biogospodarki z krajowymi planami strategicznymi w ramach wspólnej polityki rolnej. Rozpowszechnianie dobrych praktyk sprzyjających rozwojowi biogospodarki umożliwi producentom surowców korzystanie z możliwości, jakie oferują nowe systemowe podejścia do biogospodarki;

·dzięki pilotażowemu projektowi biogospodarek miejskich 10 miast europejskich będzie mogło sprawić, że odpady organiczne przestaną być problemem społecznym, a zaczną być cennym zasobem do celów wytwarzania bioproduktów. Ponadto należy dalej rozwijać rekultywację terenów zdegradowanych i stosowanie procesów i technologii z zakresu biogospodarki o obiegu zamkniętym na obszarach miejskich, aby zdywersyfikować zrównoważony środowiskowo wybór dostawców biomasy i tworzyć nowe możliwości rynkowe;

·w ramach projektu pilotażowego dotyczącego upraw sprzyjających pochłanianiu dwutlenku węgla przez glebę państwa członkowskie będą zachęcane do ustanowienia funduszu na rzecz zakupu jednostek emisji od rolników i właścicieli lasów, którzy realizują konkretne projekty mające na celu zwiększenie sekwestracji dwutlenku węgla w glebie i biomasie lub ograniczenie emisji w sektorze produkcji zwierzęcej bądź emisji związanych ze stosowaniem nawozów;

·utworzone zostaną „żywe laboratoria”, aby opracowywać i testować innowacje, które są ukierunkowane na konkretne obszary oraz opierają się na podejściach ekologicznych i obiegu zamkniętym w produkcji podstawowej i systemach żywnościowych. Dzięki temu będzie można dostosować innowacje do potrzeb danego obszaru, zaangażować właściwe zainteresowane strony oraz ułatwić późniejsze przyjmowanie i wdrażanie tych innowacji.

Aby zapewnić wszystkim obszarom Unii możliwość rozwoju potencjału biogospodarki, w ramach programu „Horyzont 2020” zostanie utworzony polityczny instrument wsparcia biogospodarki UE dla państw członkowskich (działanie 2.3). Działanie to wesprze proces opracowywania krajowych/regionalnych strategii dotyczących biogospodarki, w tym na obszarach oddalonych oraz w krajach kandydujących i przystępujących 43 .

Systemowy i przekrojowy charakter nowych i powstających podejść do biogospodarki oraz nowych łańcuchów wartości będzie wymagał nowych form kształcenia i umiejętności (działanie 2.4). Należy je dostosować do zróżnicowanych potrzeb w różnych sektorach biogospodarki (np. na styku gleboznawstwa rolniczego, biorafinacji, ekologii i innych dziedzin), aby można było szybko i elastycznie reagować na nowe i wciąż rosnące potrzeby biogospodarki. Do realizacji tego działania przyczyni się pilotażowe wprowadzanie programów nauczania zawodowego i szkolnictwa wyższego, zaangażowanie partnerów społecznych oraz rozwój programów na rzecz przedsiębiorczości.

4.3. Zrozumienie ekologicznych ograniczeń biogospodarki

Aby biogospodarka mogła zapewnić zrównoważony rozwój, musimy być w stanie lepiej zrozumieć i zmierzyć jej skutki i wpływ na ograniczenia ekologiczne naszej planety. Jest to niezbędne, aby można było rozwinąć biogospodarkę w taki sposób, by łagodzić presję na środowisko, doceniać i chronić różnorodność biologiczną oraz zwiększyć pełen zakres usług ekosystemowych. Opisane poniżej działania mają na celu zwiększenie ogólnej wiedzy i monitorowanie biogospodarki. Wszystkie z nich spełniają potrzebę uzyskania dogłębnej wiedzy na temat zrównoważonych limitów podaży biomasy na szczeblu lokalnym, regionalnym i globalnym. Wiedza ta wzbogaci pozostałe działania operacyjne, które przewidziano w niniejszej strategii. Będą one stanowić podstawę do wzmocnienia odporności ekosystemów lądowych i morskich, zwiększenia ich różnorodności biologicznej oraz zapewnienia, by uczestniczyły one w łagodzeniu zmiany klimatu podczas transformacji naszej gospodarki opartej na zasobach kopalnych w gospodarkę opartą na biomasie.

Baza wiedzy i zrozumienie poszczególnych obszarów biogospodarki (działanie 3.1) zostaną zwiększone poprzez zdobywanie większej ilości danych, tworzenie lepszych informacji oraz systemową analizę danych i informacji (przykładowo poprzez sztuczną inteligencję), w tym na temat:

-stanu i odporności ekosystemów lądowych (rolnych i leśnych) i morskich oraz ich różnorodności biologicznej. Informacje te dotyczą m.in. powiązanych kosztów społeczno-gospodarczych i zdolności ekosystemów do stanowienia zrównoważonego krajowego źródła biomasy, sekwestracji dwutlenku węgla i zwiększenia odporności na zmianę klimatu;

-zrównoważonej dostępności biomasy oraz publicznych i prywatnych inwestycji w biogospodarkę.

Poszerzenie bazy wiedzy obejmie perspektywiczne i międzysektorowe oceny, modelowanie i scenariusze. Postępy w biogospodarce będą systematycznie monitorowane pod kątem odpowiedzialnego i integracyjnego zarządzania oraz spójnego kształtowania polityki. Aby przywrócić ekosystemy lądowe i morskie, monitorowany będzie również stan różnorodności biologicznej, ekosystemów, zdegradowanych obszarów lądowych i terenów zagrożonych skutkami zmiany klimatu. Komisja wdroży ogólnounijny system monitorowania, który będzie spójny w skali międzynarodowej (działanie 3.2), aby śledzić postępy na drodze do zrównoważonej biogospodarki o obiegu zamkniętym w Europie oraz wesprzeć powiązane obszary polityki. Zdobyta wiedza zostanie wykorzystana, aby opracować nieobowiązkowe wytyczne zakresie funkcjonowania biogospodarki w bezpiecznych granicach ekologicznych (działanie 3.3).

Korzyści płynące z ekosystemów o dużej różnorodności biologicznej zostaną w lepszy sposób włączone w produkcję podstawową poprzez specjalne wsparcie na rzecz agroekologii, opracowywanie rozwiązań opartych na mikrobiomach, nowe narzędzia włączania owadów zapylających w łańcuchy wartości oraz szczególne wsparcie dla agroekologii (działanie 3.4).

Dane i informacje uzyskane w wyniku tych działań zostaną udostępnione publicznie za pośrednictwem centrum wiedzy na temat biogospodarki.

5. Wniosek

Ograniczone zasoby biologiczne oraz ekosystemy naszej planety są niezbędne, aby wyżywić ludzi i zapewnić czystą wodę oraz przystępną cenowo czystą energię. Zrównoważona biogospodarka jest potrzebna, by rozwiązać problem zmiany klimatu oraz degradacji gleb i ekosystemów. Będzie ona odpowiedzią na rosnące zapotrzebowanie na żywność, pasze, energię, materiały i produkty, które wynika z rosnącej liczby ludności na świecie, oraz ograniczy naszą zależność od zasobów nieodnawialnych.

Wdrożenie zrównoważonej biogospodarki o obiegu zamkniętym zwiększy konkurencyjność sektorów biogospodarki i wesprze tworzenie nowych łańcuchów wartości w całej Europie, jednocześnie poprawiając ogólny stan naszych zasobów naturalnych. Taka biogospodarka będzie opierać się głównie na dostępnych na szczeblu krajowym zrównoważonych zasobach odnawialnych oraz na postępach w nauce, technologii i innowacjach, które łączą świat fizyczny, cyfrowy i biologiczny, w niektórych najważniejszych sektorach i gałęziach przemysłu UE, a także będzie korzystać z takich zasobów odnawialnych.

W niniejszej strategii proponuje się działania na rzecz rozwoju obszarów wiejskich i przybrzeżnych, również na obszarach oddalonych, przy zapewnieniu bardziej proporcjonalnego podziału korzyści, które daje konkurencyjna i zrównoważona biogospodarka we wszystkich regionach i łańcuchach wartości w Europie. Działania te zapewnią, by w ramach biogospodarki respektowano ograniczenia naszej planety. W ramach zrównoważonej biogospodarki należy cenić zasoby naturalne, zmniejszyć presje na środowisko, zwiększyć wykorzystanie zrównoważonych produktów ze źródeł odnawialnych oraz przywrócić i wzmocnić funkcje ekosystemów i ich różnorodność biologiczną. W biogospodarce promowane będą również bardziej zrównoważone systemy żywnościowe oraz produkcja podstawowa – zarówno na lądzie, jak i na morzu – charakteryzujące się obiegiem zamkniętym i ograniczoną produkcją odpadów.

Zapewnienie zrównoważonej biogospodarki o obiegu zamkniętym oznacza, że nasz dobrobyt gospodarczy i zdrowie naszego środowiska będą się wzajemnie wzmacniać. Aby zapewnić skuteczną realizację proponowanych celów politycznych, Komisja będzie regularnie składać sprawozdania z postępów w realizacji planu działania oraz zobowiązuje się do dostosowania lub zaprzestania działań, które nie przyczyniają się w zadowalający sposób do realizacji celów strategii.

(1)    Z wyłączeniem biofarmaceutyków i biotechnologii wykorzystywanej w ochronie zdrowia.

(2)    COM(2012) 60, „Innowacje w służbie zrównoważonego rozwoju: biogospodarka dla Europy” z dnia 13 lutego 2012 r.

(3) Działania te nie spowodują żadnych zobowiązań budżetowych lub ustawodawczych dla następnej kadencji Komisji, jednak mogą być wdrażane do 2025 r.

(4)    SWD(2017) 374, „Przegląd europejskiej strategii dotyczącej biogospodarki z 2012 r.” z dnia 13 listopada 2017 r.

(5)    List intencyjny, orędzie o stanie Unii, wrzesień 2018 r.; https://ec.europa.eu/commission/sites/beta-political/files/soteu2018-letter-of-intent_pl.pdf

(6)    COM(2016) 739, „Kolejne kroki w kierunku zrównoważonej przyszłości Europy. Europejskie działania na rzecz zrównoważonego rozwoju” z dnia 22 listopada 2016 r.

(7)    SWD(2016) 390, „Najważniejsze działania europejskie wspierające wdrażanie agendy na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030 i realizację celów zrównoważonego rozwoju” z dnia 22 listopada 2016 r.; sprawozdanie Eurostatu z monitorowania celów zrównoważonego rozwoju    .
https://ec.europa.eu/eurostat/documents/2995521/9234939/8-18092018-AP-PL.pdf/888b182d-f6f9-4e0d-9e48-4b4e1561333e; sprawozdanie Wspólnego Centrum Badawczego pt. „The MAGNET model framework for assessing policy coherence and SDGs – Applications to the bioeconomy”, 2018, ISBN 978-92-79-81792-2.

(8)    T. Ronzon i inni, Sustainability, 2018, tom 10 nr 6, s. 1745, doi: 10.3390/su10061745; dane liczbowe roczne (dotyczące 2015 r.).

(9)    Sprawozdanie EuropaBio „Jobs and growth generated by industrial biotechnology in Europe”, wrzesień 2016 r.

(10)    Elias Hurmekoski, How can wood construction reduce environmental degradation?, 2017; http://www.efi.int/files/images/publications/efi_hurmekoski_wood_construction_2017.pdf

(11)    Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych (wersja przekształcona); formalne przyjęcie ma nastąpić pod koniec 2018 r., po przyjęciu porozumienia na szczeblu politycznym przez Parlament Europejski i Radę w dniu 13 czerwca 2018 r.

(12)    COM(2017) 479, „Inwestowanie w inteligentny, innowacyjny i zrównoważony przemysł. Odnowiona strategia dotycząca polityki przemysłowej UE” z dnia 13 września 2017 r.

(13)    Sprawozdanie EuropaBio „Jobs and growth generated by industrial biotechnology in Europe”, wrzesień 2016 r.

(14)    Wytyczne w sprawie stosowania jako paszy żywności, która nie jest już przeznaczona do spożycia przez ludzi; https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52018XC0416(01)&from=PL

(15)    https://eu-refresh.org/eu-panel-experts-concludes-feeding-treated-surplus-food-pigs-viable-provided-certain-safety-0

(16)    Circle Economy, Fabric.two i Gemeente Amsterdam, Circular Amsterdam: a vision and action agenda for the city and metropolitan area, Amsterdam 2016.

(17)    Sprawozdanie EEA nr 8/2018 pt. „The circular economy and the bioeconomy Partners in sustainability”, ISSN 1977-8449.

(18)    Decyzja nr 1386/2013/UE z dnia 20 listopada 2013 r. w sprawie ogólnego unijnego programu działań w zakresie środowiska do 2020 r. „Dobra jakość życia z uwzględnieniem ograniczeń naszej planety”.

(19)    COM(2018)2, „Śródokresowa ocena programu »Horyzont 2020«: zwiększanie wpływu badań i innowacji w UE” z dnia 11 stycznia 2018 r.

(20)    COM(2018) 306, „Odnowiony europejski program na rzecz badań i innowacji – szansa Europy na ukształtowanie własnej przyszłości” z dnia 15 maja 2018 r.

(21)    COM(2018) 321, „Nowoczesny budżet dla Unii, która chroni, wspiera i broni – Wieloletnie ramy finansowe na lata 2021–2027” z dnia 2 maja 2018 r.

(22)    COM(2018) 435, wniosek dotyczący rozporządzenia ustanawiającego program ramowy w zakresie badań naukowych i innowacji „Horyzont Europa” oraz zasady uczestnictwa i upowszechniania obowiązujące w tym programie z dnia 7 czerwca 2018 r.

(23)       http://s3platform.jrc.ec.europa.eu/s3-thematic-platforms

(24)    SWD(2017) 374, „Przegląd europejskiej strategii dotyczącej biogospodarki z 2012 r.” z dnia 13 listopada 2017 r.

(25)    COM(2017) 479, „Inwestowanie w inteligentny, innowacyjny i zrównoważony przemysł. Odnowiona strategia dotycząca polityki przemysłowej UE” z dnia 13 września 2017 r.

(26)    COM(2015) 614, „Zamknięcie obiegu – plan działania UE dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym” z dnia 2 grudnia 2015 r.

(27)    COM(2016) 860, „Czysta energia dla wszystkich Europejczyków” z dnia 30 listopada 2016 r.

(28)    COM(2017) 713, „Przyszłość żywności i rolnictwa” z dnia 29 listopada 2017 r.; SWD(2016) 319, „Europejskie badania naukowe i innowacje na rzecz bezpieczeństwa żywnościowego i bezpiecznej diety” z dnia 21 września 2016 r.

(29)    COM(2015) 478, „Przegląd śródokresowy unijnej strategii ochrony różnorodności biologicznej na okres do 2020 r.” z dnia 2 października 2015 r. Europejska Agencja Środowiska, „The European environment: state and outlook 2015”.

(30)    Międzyrządowa Platforma Naukowo-Polityczna w sprawie Różnorodności Biologicznej i Funkcjonowania Ekosystemów, Summary for policymakers of the thematic assessment of land degradation and restoration, 2018.

(31)    SWD(2016) 418, część 4 z 4, ocena skutków dla zrównoważoności bioenergii z dnia 30 listopada 2016 r.

(32)    Sprawozdanie EuropaBio „Jobs and growth generated by industrial biotechnology in Europe”, wrzesień 2016 r.

(33)     https://ec.europa.eu/growth/content/guidance-bio-based-products-procurement_pl oraz https://biobasedprocurement.eu/

(34)    Deklaracja z Cork 2.0 – Lepsze życie na obszarach wiejskich, 2016 r.

(35) https://ec.europa.eu/research/bioeconomy/index.cfm?pg=policy&lib=ibf

(36) http://gbs2018.com/home/

(37)    Interim Evaluation of Bio-Based Industries Joint Undertaking (2014–2016) operating under Horizon 2020, 10 października 2017 r., ISBN 978-92-79-67438-9.

(38)    Ten instrument finansowy korzysta z filaru finansowego platformy wsparcia finansowego dla gospodarki o obiegu zamkniętym: http://europa.eu/rapid/press-release_IP-17-104_pl.htm

(39)    OECD, Meeting Policy Challenges for a Sustainable Bioeconomy, 2018, ISBN 9789264292345; BIO-TIC, A roadmap to a thriving industrial biotechnology sector in Europe, 2015.

(40)    Bazując na strategii UE w dziedzinie tworzyw sztucznych i wzbogacając ją, COM(2018) 028, „Europejska strategia na rzecz tworzyw sztucznych w gospodarce o obiegu zamkniętym” z dnia 12 stycznia 2018 r.

(41)    Opinia naukowa SAM nr 3/2017, Food from the Oceans, 2017, ISBN 978-92-79-67730-4.

(42)    SWD(2017) 128, „Sprawozdanie w sprawie strategii »niebieskiego« wzrostu. W kierunku bardziej zrównoważonego wzrostu i miejsc pracy w niebieskiej gospodarce” z dnia 31 marca 2017 r.; SWD(2017) 118, „Strategia Unii Europejskiej dla regionu Morza Bałtyckiego” z dnia 20 marca 2017 r.

(43)    Przykładowo inicjatywa BIOEAST zapewnia wspólne strategiczne ramy badań naukowych i innowacji na rzecz zrównoważonych biogospodarek w Europie Środkowej i Wschodniej; http://www.bioeast.eu/

(44)    W niektórych sprawozdaniach szacuje się, że istnieje potencjał pozwalający na powstanie nawet 300 nowych biorafinerii do 2030 r.